არგვეთი (აკანი)

შხვა შანულობეფშო ქოძირით არგვეთი.

არგვეთი, მარგვეთი — ისტორიული პროვინცია ბჟადალ საქორთუოს.

გეოგრაფია რედაქტირაფა

ლეონტი მროველიშ (XI ო.) მეჯინათ, არგვეთი იკათუანდჷ ტერიტორიას ლიხიშ ქჷნდჷრიშე რიონშახ დო რაჭაშ გვალეფშე ფერსათიშ გვალეფშახ, ე. ი. ასეიანი ხარაგაულიშ, საჩხერეშ, ზესტაფონიშ, თერჯოლაშ, ბაღდათიშ, ჭიათურაშ დო ტყიბულიშ მუნიციპალიტეტეფიშ ტერიტორიას.

არგვეთი ანუ მარგვეთი ისტორიული ჯოხოდვალა რე, ოღონც კინოხ თე ჯოხო ნოჯოხობუე ვა ხვალე ართ ვარდა ჟირ ოფუტეს, თაშნეშე ედომუშამ აკანს, ქიანას, ნამუთ, ჯვეშ ქორთული ისტორიკოსიშ, ლეონტი მროველიშ ჩინებათ, ლიხიშ გვალაშე რიონშახ რდჷ გოფაჩლი, ე. ი. დოხოლაფირო ასეიანი ჟიმოლენი იმერეთიშ ტერიტორიას იკათუანდჷ. თე ჯოხოშ მეჯინათ, ნაწარმეფი რე გვარეფი: მარგველი, მარგველაძე, მარგველაშვილი.

მარგვეთ-ის მ დუდგენაძინა რე, ეთ - ქორთული გეოგრაფიულ ჯოხოეფს გოფაჩილი სუფიქსი. თეშნერო, ნერჩო სკიდუ არგვ. თეჯგურა ნერჩი გიშმერთუ ზიტყვას მ-არგ-ალი (ქორთ. ”მ-ეგრ-ელ-ი”) აწმარენჯი მოარზაფაშ მეჯინათ ზიტყვა „მ-არგ-ალი" მეღებული რე მ-აგრ-ალიშ მეტათეზისით დო შანენს ეგრისალს დო ვართ არგვეთალს. თაურეშე "მარგალს" "არგ" ნერჩ ვარე, მუჭოთ "არგვეთის", ვარინ გინორთელი, "აგრ" ნერჩი რე.^[1]

ისტორია რედაქტირაფა

არგვეთიშ ოერიშდუდე ქიანა რდჷ. ქორთული ისტორიული წყუეფიშ მეჯინათ, თაქ დიო ხოლო ქართლიშ მაფას ფარნავაზის დუხუნუაფჷ ერიშმადუდე, თის აკუგაფჷ შორაპანიშ დო დიმიშ ჯიხეფი. ვახტანგ გორგასალიშ ბორჯის, არგვეთი თაკვერსჷთ იკათუანდჷ. VIII ოშწანურაშ 30-იან წანეფს, არგვეთიშ თარეფი რდეს დავითი დო კონსტანტინე. IX ოშწანურას, არგვეთიშ ერიშმადუდეთ დჷნადგინა აფხაზეფიშ მაფასქირიშ დემეტრეშ რეზიდენცია ჩიხას ჸოფე. XI ოშწანურაშ I ნორთის, არგვეთიშ ერიშმადუდეეფო მიშინუაფჷნა ხურსი დო გიორგი. არგვეთის რდჷ შქა ოშწანურეფიშ ართ-ართი ბერდეხი ფეოდალური გვარიშ, ბაღვაშეფიშ (ბაღუაშეფიშ) მუმალონი. ეკონია ბაღვაშიშ, რატიშ, ღურაშ უკული (1103) დავით აღმაშენებელქ თინეფიშ მუმალონი გელათიშ მონასტერს შეწირუ. XII-XIII ოშწანურეფს, არგვეთიშ ერიშმადუდეეფო ამანელისძეეფი რჩქჷნა. გვიანიშ ფეოდალურ ხანს, არგვეთიშ ტერიტორიას გჷმიქიმინჷ სათავადოეფქ: ოწერეთელე, ოაბაშიძეე, ოჩხეიძეე დო ომხეიძეე.

ეკონომიკა რედაქტირაფა

არგვეთის თარო მებინეხობა დო მეჩხოლარობა რდჷ გოვითარაფილი. მიპალუაფუდჷ დო იმუშებუაფუდჷ ლინჯი, რკინა, ვარჩხილი. არგვეთის უშანულამაშ ჯიხეფი რდჷ: შორაპანი, აკანდა, სვერი, ჩიხა, მუხური დო შხვა. საოხვამე ნოდგჷმეფშე ეიოშინალი რე უბისაშ დო ჯრუჭიშ მონასტერეფი (თე ეკონია ხურსი ერიშმადუდექ სარჯულო ოთხორუეთ აკაგჷ X-XI ოშწანურეფიშ ხიბას), ტაბაკინი დო კაცხიშ ოხიდა, აკოგაფილი 1010-1014 წანეფს, ბაღვაშეფიშ სარჯულო ოთხორუეთ.

ლიტერატურა რედაქტირაფა

ბერძენიშვილი ნ., „საქართველოს ისტორიის საკითხები“, წგნ. 1, თბ., 1964;
ჯავახიშვილი ივ., „ქართველი ერის ისტორია“, წგნ. 2, თბ., 1983;
ჯანაშია ს., შრომები, ტ. 2, თბ., 1952;
ვახუშტი, „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა“, წგნ.: ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც., ტ. 4, თბ., 1973;