ვაჟა-ფშაველა
ვაჟა-ფშაველა (თახმი ჯოხო დო გვარი ლუკა პავლეშ სქი რაზიკაშვილი) (დ. 27 კვირკვე (ჯვეში სტილით – 14 კვირკვე), 1861, ოფუტე ჩარგალი, დუშეთიშ მუნიციპალიტეტი — ღ. 8 მარაშინათუთა (ჯვეში სტილით – 27 კვირკვე), 1915, ქართი) — ქორთუ პოეტი.
ბიოგრაფია
რედაქტირაფა8 წანაშახ ირდუდჷ ფშავს, ოფუტე ჩარგალს მუმაშ, მუშითნაგურეფი ოფუტეშ პაპაშ პავლეშ, დო დიდაშ, ბარბალე (გულქან) ფხიკელაშვილიშ ფანიას (ვაჟა-ფშაველაშ ჯიმალეფით ბაჩანა დო თედო რაზიკაშვილეფქ ჩინებული ჭარუეფო გინირთეს). გურაფულენდჷ თელავიშ ოშურიელე ოგურაფუს, 1877-1879 — ქართიშ ომაგურაფალური ინსტიტუტწკჷმა ჸოფილი ჟირკლასამი ომენოღალური ოგურაფუს, 1879-შე გორიშ ომაგურაფალური (საორსანტო) სემინარიას, ნამუთ 1882 წანას გაათუ. ართხანს ამტნისხევს მუშენდჷ მაგურაფალო, 1883-1884 წანეფც პეტერბურგიშ უნივერსიტეტიშ იურიდიული ფაკულტეტიშ დუდიშული მასჷმე რდჷ.
უღვენობაშ გეშა მალას ქჷდიტუ უნივერსიტეტი დო მუსხირენი წარმოწანას მუშენდჷ დიო ოთარაშენც, ამილახვარიშ ფანიას, დინოხოლენი მაგურაფალო, უკული დიდი თონეთიშ ოფუტეშ სკოლას. 1888-შე ჩარგალს ოხორანდჷ, შხვა ყაზახეფიშორო ხონუნდჷ დიხას, ულუანდჷ ორინჯის დო გილეშჷ ოჯინორუშა. გვალაშ კათაწკჷმა დიდი გოლინათ რგებაფულენდჷ. ვანაფერო გჷმმიშჷ რზენშა. ფშავური ზოთონჯიშ გინძე სერეფც იჭარჷ თიში გენიალურ პოემეფქ, თხობელუეფქ დო ლერსეფქ.
აკოქიმინჯალა
რედაქტირაფავაჟა-ფშაველაშ მაართა კორესპონდენციაქ „წერილი ხევსურეთიდან“ 1879 იბეშტჷ („დროება“, № 1), მაართა თანგილქ ერკმან-შატრიანიშ თხობელუა „ფეოდალიშ ერდუალაქ“ — 1880 („ივერია“, № 4), მაართა ლერსიქ „მეომარი“ — 1881 („იმედი“, № 3-4), მაართა თხობელუა „სურათი ფშავლის ცხოვრებიდან“ — 1881 („დროება“, № 184). ვაჟა-ფშაველაშ ქიმერონი XIX ოშწანურაშ ქორთული კრიტიკული რეალიზმიშ უმაღალაში ოკუჩხურიე. ოქიანუშ მაყარაფალი ნძალეფიშ, ორთაშ „ონოფულური ნინაშ“ ჭირინაფაშ უშქირატუ კორინი თის ქორთული რომანტიზმიშ კონკას ნიკოლოზ ბარათაშვილიშ ქიმერონს უმოჯგირუანც. მარა ბარათაშვილიშ ლირიკას ადამიერიშ დინოხოლენი, სუბიექტური ოქიანუ რე მორთინაფილი თოჸუჯიშ ცენტრისიდა, მუჭოთ ჸოფიერაფაშ ოთებუ, უგნურთაფუ იდეეფიშ გჷმოხანტუა, თიში პოეზიაშ არძოშე ორგანული შან-მუშება რე სითახმუეშ მატერიალისტური აჩამა, ქიანობუაშ, „უკოროცხუ ფერეფიში“ ედომუშამი რწყებაშ დო წჷმოსახუაშ უნარი. პოეტიშ ხანტუშური მსოფლგაგებაშ ქუაკუნთხონი რე კათაშურობა დო რეალიზმი. უკულნეშის თიშ ქიმერონც გიტომბარუ თი რეალისტური ტენდეციეფქ, ნამუეფსჷთ ილია ჭავჭავაძექ დო აკაკი წერეთელქ მეჩჷ გეზა. ვაჟა-ფშაველაშ თხზულებეფც სითახმუე ედომუშამი მუში ხეონჭაფუ, ნიფთუან რეალობათ წჷმმომდირთუნა. თიქ უტომბარაში ფორმათ გჷმოხანტჷ „დიხაშ“ დო „ცაშ“ — რეალისტურიშ დო რომანტიკულიშ — აკმაფშაფალი ედომუშამობა. პოეზიაშ ვაჟაშური სჷმჷნი, თიში რეალისტური კრედო ირწყებე ლერსეფც „მთას ვიყავ“ (1890); „სიტყვა ეული“, „ნუგეში მგოსნისა“ (1894); „სიმღერა“ (1896), ლიტერატულ-კრიტიკულ დო პუბლიცისტურ ჭარილეფც „ფიქრები“ (1891), „Pro domo sua“ (1896), «ფიქრები „ვეფხისტყაოსნის“ შესახებ» (1911) დო შხვა. პოეტიშ მერინა ოკათაშე ქიმერონშა კჷლმარჩქინდუ მუში ჭარილეფს „გმირის იდეალი ფშაურ პოეზიის გამოხატულებით“ (1889), „კრიტიკა ბ. იპ. ვართაგავასი“ (1914) დო შხვეფი.
ქორთუ პოეტეფ შქას ვაჟა-ფშაველაქ არძოშე ტომბას დინანჭჷ ორთაშ ონოფულუობას. თიშ ლირიკას ორთაშ მოღეეფც დო მოლინეფც გვალო აფუ ასქილადირი პირველქიმინელი ფალობუა. პოეტიშო სისქვამე გოფინილიე თახმობუაშ უკოროცხუ კონკრეტულ ფორმას. თელარა ედომუშამი ანდაფერუობათ პოეტის მაღალი გაღიერობაშ დო სიკეთეშ გოსახიარაფათ აფუ აწორინაფილი („მუდარა“, 1889; „დამსეტყვე, ცაო“, 1903; „სიცოცხლემ შხამი მასმია“, 1903 დო შხვა). მარა ვაჟა-ფშაველა, მუჭოთ დიდი ჰუმანისტი, შორსიე ეთიკური უგშუსხუნუობაშე. თიშო გვალეფი ხვალე ესთეტიკაშ რწყებაშ დო ჰამობაშ საგანი ვა რე, ვარინ ეთიკური კონკათ („გამამერია ჭაღარა“, 1894; „მთათ მითხრეს“, 1897 დო შხვ.). უნივერსალური ჰარმონიშა ნჭუაფას ვადუორიებუ პოეტიშ თოლც ადამიერული ჸოფაშ წინანდეგობეფი.
ვაჟა-ფშაველაშ პოეტური სტილი არგამათ გჷშმეგორუ ედომუშამი XIX ოშწანურაშ ფონც. ვაჟა-ფშაველაშ პოეზიაშ ნინაქ კამათიშ საგანო გინირთ (აკაკი წერეთელიშ ჩინებური ლერსი „ვაჟა-ფშაველას“, 1913 დო ვაჟა-ფშაველაშ „დოგვიანაფილი გამა აკაკის“, 1913). თიში ნინაშობური პოზიცია დოორჩანაფას იჭანუანდჷ ჩქინ ბორჯისჷთ. ვაჟა-ფშაველაქ გაფართინუ ქორთული პოეტური ჩიებაშ ჩარჩოეფი, კერძოთ, დიალექტური დო ჯვეში ქორთული ფორმეფიშ მჷშაღალათ გადიდარუ ლექსიკა, მიარეფერუანობა აკუძინჷ ლერსიშ ზიტყვიერი ნაშუას.
ვაჟა-ფშაველაშ თხობელუეფც გვალაშეფიშ ჸოფა-რინაშ ემასახალი რეალისტური სურათეფიშ, კოლორიტული ხასიათეფიშ ფონც გონწყუმილიე თიბორჯიშ საქორთუოშ სანწაკლე სოციალური კონფლიქტეფი („პატარა მწყემსის ფიქრები“, „დარეჯანი“, 1886; „პაპას მსოფლიო ფიქრები“, 1903; „უძმოს-ძმა“, 1906 დო შხვა). უნიკალური ანაჩიაშიე XIX ოშწანურაშ ქორთული ლირიკაშ პროზაშ მინუშეფი „შვლის ნუკრის ნაამბობი“ (1883), „ხმელი წიფელი“ (1888—1889), „ქუჩი“ (1892), „მთიანი მაღალი“ (1895). შურდინომბარილი ორთაშ პიჯით გჷმოხანტილიე უგურობაშ დო ნძალმორიაფაშ მეხჷ მეწურაფილი, ტომბა ჰუმანური იდეალეფით მილაჩამილი თოლწონუა. ვაჟა-ფშაველაშ დრამატული ნაწარმონებეფშე („სცენა მთაში“, „სცენები“, 1889; „ტყის კომედია“, 1911; „ნაკვესები“, 1886—1908) ეიოშანალიე დრამა „მოკვეთილი“ (1894), ნამუთ წანეფიშ განწხანს წჷმოძინელო იდგუმუდ ქორთულ სცენას.
ვაჟა-ფშაველა კორობუნდჷ დო ობჟინუანდჷ თიიშური პოეზიაშ მინუშეფს. ქორთული ეთნოგრაფიაშ დო ფოლკლორისტიკაშო ფასუგუდვალუ რე მუში ჭარილეფი „ფშავლები“, „ფშავლების ცხოვრებიდან“, „ხევსურები“ (1886), „ლაშქრობა“ (1888), „ფშაველი დედაკაცის მდგომარეობა და იდეალი ფშაურის პოეზიის გამოხატულებით“ (1889), „ძველი და ახალი ფშავლების პოეზია“ (1896) დო შხვები. „ცივილიზებულ“ ოქიანუშე მოჩლითაფირი პოეტი ირიათონო თოლც ოჸუნუანდ კოჩანიერობაშშურიელი გოვითარაფაშ რთულ პროცესის დო დუდგოჭყოლადათ ოცადუდ გაკლუგორუდუკო გამა ფარანიშ მაჭვებელი კითხირეფშა.
ვაჟა-ფშაველაშ ნაჭარეფი პოეტიშშურდგუმას ზოხო წიგნო ვანაფერო იბეშტუდუ (თხობელუეფიშ კათელი, 1889, 1898; „თხზულებანი“, 1899; „ცრემლები“, 1909 დო შხვები). 1925-56 ალექსანდრე აბაშელიშ დუდობათ გჷმიბჟინუ ჭარუშ თხზულებეფიშ არძოშე რსულჸოფილი კათელქ შკვით ტომო. ვაჟა-ფშაველაშ ნაჭარეფი თანგილიე რუსულ (მათანგალეფი ვლადიმერ დერჟავინი, ნიკოლოზ ზაბოლოცკი, ოსიპ მანდელშტამი, ბორის პასტერნაკი, მარინა ცვეტაევა დო შხვეფი), ინგლისურ, ფრანგულ, გერმანულ დო შხვა ნინეფშა. შვიდობაშ მოსოფელიშ სხუნუშ გჷნოჭყვადუათ 1961 წანას ედომუშამ მოსოფელიშ მონძალაშ ობიექტეფიშ ეიშანუ თიში დაბადებაშ 100 წანაშდუდქ.
ლიტერატურა
რედაქტირაფა- აბაშიძე კ., ეტიუდეფი XIX ოშწანურაშ ქორთული ლიტერატურაშ ისტორიაშე ქთ., 1962;
- ასათიანი გ., ყილოშტყებამშე ბახტრიონშახ ქთ., 1974;
- ბენაშვილი დ., ვაჟა-ფშაველა. ქიმერი დო მოსჯმჷნე, ქთ., 1961;
- ვაჟა-ფშაველას შინშა მეჯღუნილი კათელი, ქთ., 1966;
- ზანდუკელი მ., ვაჟა-ფშაველა, ქთ., 1953;
- კიკნაძე გ., ვაჟა-ფშაველაშ ქიმერონი, ქთ., 1957;
- კოტეტიშვილი ვ., ქორთული ლიტერატურაშ ~ ისტორია (XIX ო.), ქთ., 1959;
- ქორთული ლიტერატურაშ ისტორია, ტ. 4, ქთ., 1974;
- ქიქოძე გ., ეტიუდეფი დო პორტრეტეფი, ქთ., 1958;
- ყუბანეიშვილი ს., ვაჟა-ფშაველაშ რინაშ დო ქიმერონიშ მატიანე, ქთ., 1940;
- თიშენო რინა ვაჟა-ფშაველაში (მასალეფი), ქთ., 1961;
- ჩხენკელი თ., ტრაგიკული ნიღაბეფი, ქთ., 1971;
- ჯიბლაძე გ., კრიტიკული ეტიუდეფი, ტ. 2, 4, ქთ., 1955—1963;
- ასათიანი გ., ქსე, ტ. 4, ხს. 296—297, ქთ., 1979
- მოსულიშვილი მ., ვაჟა–ფშაველა – დო ქირქეს გიოჯინე პირიმზე, ქთ., პეგასი, 2011
რესურსეფი ინტერნეტის
რედაქტირაფა- ვაჟა-ფშაველაშ ქიერონი Archived 2014-01-02 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. - ner.ge - "ქორთული ლიტერატურაშ დიდი ბიბლიოთეკა"
- ვაჟა-ფშაველა Archived 2007-09-28 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- ვაჟა-ფშაველა
- ვაჟა ფშაველაშ ლერსეფი ვიკიწყუ-ს