კოსმოსური ჩხორიეფი
კოსმოსური ჩხორიეფი — მაღალი ენერგიაშ წილაკეფი ვარდა წილაკეფიშ გვართეფი (უმოსო პროტონეფი, ატომეფიშ ბირთვეფი), ნამუეფით ჸარაფენა უქიანოს, დოხოლაფირო სინთეშ სიჩქარეთ. თინეფი გითმიჭყაფჷ ბჟაშე, ბჟაშ სისტემაშ გალენი ნორთიშე დო შორსმადვალუ გალაქტიკეფიშე. მუჟამსჷთ ჸათე ჩხორიეფი დიხაუჩაშ ატმოსფეროს დეხოლებუნა, თინეფი წჷმოქიმინუნა იონიზებული წილაკეფიშ დო ელექტრომაგნიტური გჷმოჩხორიაფაშ კასკადის. ნამთინე თენეფიშე მაჭირინუანს დიხაუჩაშ ჟინპიჯიშა, უმენტაშობა კინ უქიანოშა ირთუ მაგნიტოსფეროშ გოლინათ.
მაართა მენცარი ნამუქჷთ კოსმოსურ ჩხორიეფს მიოგორუ რდჷ ავსტრიალი ფიზიკოსი ვიქტორ ჰესი. ჸათეშ გეშათ ჰესის გინოჩეს ნობელიშ პრემია ფიზიკაშ დარგის 1936 წანას.
1950-იან წანეფიშე მენცარეფქ დიჭყეს ხელუანური ალმაშარეეფიშ (სატელიტეფიშ) გჷმორინაფა კოსმოსური რკვიებეფიშო. ჸათე პერიოდეფიშე სატელიტეფს იმონტაჟებუ წილაკეფიშ დეტექტორეფი, ნამუეფსჷთ დიდი შანულობა უღჷ კოსმოსური ჩხორიეფიშ უმოს უჯგუშო დაგურაფალო. ფერმიშ კოსმოსური ტელესკოპიშ მუნაჩემეფით კოსმოსური ჩხორიეფი გითმიჭყაფუ მურიცხეფიშ სუპერნოვაშე. კოსმოსური ჩხორიეფი შილებე გითმიჭყაფუდას აქტიური გალაქტიკური ბირთვიშე ხოლო.
ლიტერატურა
რედაქტირაფა- B. B. Rossi, Cosmic Rays, McGraw-Hill, New York, 1964.
- T. K. Gaisser, Cosmic Rays and Particle Physics, Cambridge University Press, 1990.