ლიზა მაიტნერი
ლიზა მაიტნერი (გერმ. Lise Meitner; დ. 7 გერგობათუთა, 1878, ვენა, ავსტრია-უნგრეთიშ იმპერია — ღ. 27 გჷმათუთა, 1968, კემბრიჯი, ინგლისი) — ავსტრიალი ფიზიკოსი. 1917 წანას მაიტნერიქ, კაიზერ ვილჰელმიშ ინსტიტუტის მუშობაშ ბორჯის, ძირუ რადიოაქტივური იზოტოპი პროტაქტინიუმი - 231. 1938 წანას მაიტნერიქ დო ოტო რობერტ ფრიშიქ ძირეს დო გიმირკვიეს ბირთვული დოხუალაშ პროცესი. გიშარჩქინელი გერმანალი ფიზიკოსი ალბერტ აინშტაინი ლიზა მაიტნერს გერმანალ მარი კიურის უძახუდჷ.
| ლიზა მაიტნერი | |
| გერმ. Lise Meitner | |
,_lecturing_at_Catholic_University,_Washington,_D.C.,_1946.jpg) | |
| დაბადებაშ თარიღი: | |
|---|---|
| დაბადებაშ აბანი: | |
| ღურაშ თარიღი: |
გჷმათუთა 27, 1968 (89 წანერი) |
| ღურაშ აბანი: | |
| მენოღალობა: | |
| ომენცარე სფერო: | |
| სამუშაშ აბანი : |
კაიზერ ვილჰელმიშ ინსტიტუტი |
| ალმა-მატერი: | |
| ომენცარე ხემანჯღვერი: |
ფრანც სერაფინ ექსნერი |
| ჯოხოშინელი მოგურაფეეფი: | |
| ჯილდოეფი დო პრემიეფი: |
ლიბენიშ პრემია (1925) |
| ხეშმოჭარუა: |
|
ლიზა მაიტნერიქ მიპალუ დოქტორიშ ხარისხი 1905 წანას. მაიტნერი რდჷ მაართა ოსური ვენაშ უნივერსიტეტის დო მაჟირა მოსოფელს, ნამუქჷთ თხილუ ოდოქტორე დისერტაცია ფიზიკაშ დარგის. გურაფაშ თებაშ უკული მაიტნერი მუშენდჷ ბერლინს, გერმანიას, სოდეთ თინა რდჷ კაიზერ ვილჰელმიშ ინსტიტუტიშ ფიზიკაშ პროფესორი დო ფიზიკაშ დეპარტამენტიშ მადუდე. მაიტნერი რდჷ მაართა ოსური ნამუქჷთ მიპალუ რსული პროფესორიშ ტიტული გერმანიას. 1930-იან წანეფს ნაცისტეფიშ გერმანიაშ თარობაშა მულაშ დო ანტისემიტური პოლიტიკაშ უკულ, მაიტნერიქ ქიდიტუ გერმანია დო ოცხოვრებშა დო ომუშებუშა შვედეთიშა გეგნორთჷ. 1938 წანას მაიტნერიქ, ოტო ჰანიქ დო ფრიც შტრასმანიქ, კაიზერ ვილჰელმიშ ინსტიტუტის, ექსპერიმენტეფიშ გიმორინაფათ ძირეს ნამდა თორიუმიშ ნეიტრონეფით ბომბირაფაშ პროცესიშ გეშა წიმიქიმინუდჷ შხვადოშხვა იზოტოპეფი. 1938 წანაშ ქირსეთუთას, ჰანიქ დო შტრასმანიქ ოძირეს ნამდა ურანიშ ბომბირაფაშ პროცესით შილებედჷ ბარიუმიშ იზოტოპეფიშ მეღება. 1938 წანაშ ქირსეთუთაშ ბოლოს, მაიტნერიქ დო ფრიშიქ ენწყეს ატომეფიშ ბირთვიშ დოხუალაშ პროცესიშ ფენომენი. 1939 წანაშ ფურთუთას მაიტნერიქ დო ფრიშიქ ჟურნალ Nature-ს გჷმაბჟინეს მუნეფიშ მენცარული რკვიება და პროცესის ნამუსჷთ თინეფი ეთმონწყუნდეს, გიოდვეს - გოხარცქუა, დოხუალა (ინგლ. "fission"). ჸათე პროცესის უკულ გიარსხუ ატომური ანჯარიშ გოვითარაფაქ, მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ ბორჯის. ჸათე პროცესის რე გერსხილი ბირთვული რეაქტორეფიშ მოქმედალაშ მექანიზმი ხოლო.
ლიზა მაიტნერი რდჷ შხვადოშხვა პრემიეფიშ დო ჯილდოეფიშ ლაურეატი, მარა ნობელიშ პრემია დღას ვემუღებჷ. პრემია 1944 წანას მიპალუ მაიტნერიშ კოლეგა ოტო ჰანიქ. შხვადოშხვა მენცარული ჟურნალეფიშ დო პუბლიკაციეფიშ აზრით ნობელიშ პრემიაშ ხვალე ოტო ჰანიშა მეჩამა სამართიანი ვარდჷ. ნობელიშ პრემიაშ არქივეფიშ მუნაჩემეფით მაიტნერი პრემიაშა (ქიმიაშ დარგის) ნომინირაფილი რდჷ 19-შა, 1924-1948 წანეფს დო 29-შა 1937-1965 წანეფს (ფიზიკაშ დარგის). მაიტნერიშ ჯოხონობაშ რე ქიმიური ელემენტი მაიტნერიუმი.
რესურსეფი ინტერნეტის
რედაქტირაფა
- Catalogue of the Lise Meitner papers at the Churchill Archives Centre
- "Lise Meitner", "Contributions of 20th-Century Women to Physics" (CWP), University of California, Los Angeles
- Wired.com: "February 11, 1939: Lise Meitner, 'Our Madame Curie'"
- "Lise Meitner", B. Weintraub, Chemistry in Israel, no. 21, May 2006, p. 35.