იუკატანიშ ჩქონი: გინორთი გინოჯინეფს შქას

იუკატანიშ ჩქონიშ ოორუე-ბჟადალს იდვალუაფუ კრატერი - [[ჩიკსულუბი]], ნამუქჷთ დოხოლაფირო 65 მილიონ წანაშ წოხოლე ეკიქიმინჷ დიდი [[მეტეორიტი]]შ გენთხაფაშ გეშა, ართართი ჰიპოთეზათ, თე მეტეორიტიშ გითოლაფაქ [[დინოზავრეფი|დინოზავრეფი]] გეშაჭყვიდჷ. [[IV ოშწანურა|IV ოშწანურაშე]] [[X ოშწანურა]]შახ იუკატანი [[მაიაშ ცივილიზაცია|მაიაშ]] ცივილიზაციაშ ცენტრი რდჷ, ნამუქთნამუქჷთ [[არქეოლოგია|არქეოლოგიური]] არტეფაქტეფი დო ნოგაფუეფი დიტუ (გჷშაკერძაფილო [[პირამიდა (არქიტექტურა)|პირამიდეფი]]). არძაშე უმოსო რჩქინელი აბანეფი — ნოღეფი [[ჩიჩენ-იცა]], [[უშმალი]], [[ტულუმი (მაია)|ტულუმი]] დო შხვეფი.

მაართა ევროპალეფი, ნამუქჷთ მაართათ მანჭეს იუკატანიშ წყარპიჯისიწყარპიჯის, [[1517 წანა]]ს, [[ესპანეთი|ესპანარი]] [[კონკისტადორი|კონკისტადორეფი]] - [[ფრანცისკო ერნანდეს დე კორდობა (იუკატანიშ მარკუალი)|ფრანცისკო კორდობა]] დო [[ხუან გრიხალვა|ხუან დე გრიხალვა]] რდეს.

ჩქონიშ ჯოხოდვალა მოურს ინდიურ ზიტყვაშე, ნამუთ გინოთანგუათ შინენსშანენს «ჩქი„ჩქი თქვანი ვამარჩქილენა»ვამარჩქილენა“. კონკისტადორეფქ თე ფრაზა გეგეს, მუჟანსინმუჟამსჷთ აბორიგენეფს კითხესინ «სო„სო ვორეთ ჩქი, მუ ჯოხო თე დიხას?»“<ref>[http://bibliotekar.ru/maya/tom/19.htm bibliotekar.ru]</ref>.

მიარე ვითწანეფიშ განობასგოძვენას, მუსხიშა ცდილენდჷოცადჷდჷ იუკატანიშ მახორობა ზოხორინალაშ მეჭირნაფას. უღუდეს მუშმუში აკანური თარობა დო საკუთრებადორხველობა, აბანური კრეოლეფი-იუკატეკეფი შხვა კათა მიოჩქუდეს მუნეფიშ დუდიდუდო. 1841—1848 წწ. ჩქონს არესბენდჷ [[იუკატანიშ რესპუბლიკა]], ნამუქჷთ მექსიკაშე გიშართუალა გეგმაცხადუგეგმაცხადჷ.

[[1847 წანა]]ს, დიხამახანდედიხაშმოხანდე-იუკატეკეფქ ებუნტეს ცენტრალური თარობაშ წიმიორე, ცდილენდესოცადჷდეს ელმარინჯეეფიშ გორუას, აკოანჯარესაკაანჯარეს [[მაია (კათა)|მაიაშ]] კათა, მარა თენეფქ მუნეფიშ აკოანჯარაფა მიკართინეს ხვალე მექსიკაშ წიმიორე ვარინ, კინე თე დიხამახანდეეფიშდიხაშმოხანდეეფიშ წიმიორე ხოლო. თეშჷნერო [[იუკატანიშ რასეფიშ ლჷმა|იუკატანიშ ლჷმაქ (თ. გ. იუკატანიშ რასეფიშ ლჷმა)]] დიჭყჷ, ნამუთ იგინძორებუდუ [[1901 წანა]]შახ.

* [http://www.indiansworld.org იუკატანიშ დო ცენტრალური ამერიკაშ ჯვეში ისტორია (მითოლოგია, ლეგენდეფი დო ბრელი შხვა) ვებ-ხასჷლას «ჯვეში„ჯვეში მესოამერიკა»მესოამერიკა“]