ადიღე

ადიღეშ რესპუბლიკა, (ადიღ. Адыгэ Республик) — რუსეთიშ ფედერაციაშ სუბიექტი, ნამუთ ობჟათეშ ფედერალურ ოკრუგშა მიშმურს, ნანანოღა — ნ. მაიკოპი. რესპუბლიკას უხურგანს კრასნოდარიშ მხარე. რესპუბლიკაქ დირსხუ 1922 წანაშ 27 კვირკვეს, მუჭოთ ადიღეშ (ჩერქეზეთი) ავტონომიური ოლქი.

ადიღეშ რესპუბლიკა Республика Адыгея Адыгэ Республик ადიღე
ადიღეშ ორენი
ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა)		მაიკოპი
ფართობი
-	გვალო	7 600 კმ2
-	წყარი (%)	5,7
მახორობა
-	2005 ფასებათ	444 ვითოში
-	მეჭედალა	58,8 ად/კმ2
ვალუტა		რუბლი
ბორჯიშ ორტყაფუ		(UTC +3)
-	ზარხულიშ (DST)	(UTC +4) (UTC)

გეოგრაფიული ორენი

რესპუბლიკაშ ოორუე ნორთი — ვაკეს, ობჟათე — გვალაშ წიმი დო დიდი კავკაციონიშ გვალებს უკებჷ. ტერიტორიაშ დოხოლაფირო 40% ტყალეფს უკებჷ, სოდე ფართეთ რე გოფაჩილი ფართეფურცლამი ტყალეფი (წიფური, მჭყონი, ცხიმური, ლაკინჩხა, ლანჯი). ჰავა ზომიერო ტიბუ დო ლენჭყამი რე. ღურთუთაშ ოშქაშე ტემპერატურა −2 °C, კვირკვეს - +22 °C. ნოლექეფიშ ოშქაშე წანმოწანური მუდანობა დოხოლაფირო 700. რესპუბლიკაშ თარი წყარმალუეფი: ყუბანი, ლაბა, თეთრი.

ისტორია

ადიღეშ ტერიტორიას მეგორაფილი ადამიერიშ უჯვეშაში ნოქური ჯვ. ქუაშ ხანას ორხველჷ. რჩქინელი რე გიმენ დო ჟილენ პალეოლითიშ ხანაშ ნოხორეფი. ჯვ. წ. III ვითოშწანურას ადიღეშ ტერიტორიას გოფაჩილჷ რდჷ მაიკოპიშ კულტურა. ადიღეეფი მეოტეფიშ ჯოხოთ ხოლო რდეს რჩქინელი; მეოტეფი აკმაართიანენდეს კერკეტეფს, ზიხეფს, ფსესეფს, სინდეფსო დო შხვა ტომეფს. ჯვ. წ. V ოშწანურას სინდეფქ ზოხორინელი ომაფე ქუდარსხუეს, მარა ჯვ. წ. IV ოშწანურაშე თინეფი ბოსფორიშ ომაფეშ პოლიტიკურ გოლინაშ თუდო რდეს. მუმალ ოშწანურეფს ადიღეეფქ გჷნიცადეს სკვითეფიშ დო სარმატეფიშ ეთნიკურ-კულტურული ჟიგოლინა. I ოშწანურას ადიღეს ალანეფქ ქუგაღვაღვეს, IV ოშწანურას — ჰუნეფი. I ოშწანურას გემანგარჷ ზიხეფიშ ტომქ, ნამუთ V-X ოშწანურეფს ადიღურ ტომეფიშ რსხუშ ოდუდეს რდჷ. „ზიხი“ ქორთულ წყუეფს მოშინაფილი „ჯიქიშ“ მოგე რე. ძჯვ. ქორთულ წყუეფიშ „ჯიქეთი“ ედომუშამ ადიღეს ხოლო გურიშხმენდჷ. ადიღეეფი საქორთუოს „ქაშაგეფიშ“, „ქაშქეფიშ“ ჯოხოთ რენა რჩქინელი, შონეფი თინეფშა ამდღა ხოლო „ქაშქეფი“ უჯოხონა.

IV-X ოშწანურეფს ადიღეეფი ვაჭრენდეს ყირიმწკჷმა, ამიერკავკაციას, ირანწკჷმა, კიევიშ რუსეთიშ დო ბიზანტიაწკჷმა. VI-X ოშწანურეფს ბიზანტიაქ ადიღეი მუშ გოლინას დუმორჩილჷ დო თექ ქირსიანობაშ გოფაჩუა ქჷდიჭყჷ. XIII-XIV სოშწანურეფს ადიღეეფს გეგშერთჷ ყაბარდოალეფქ დო ოორუე კავკაციაშ ცენტრალურ ნორთის ქჷდიხორეს. დოხოლაფირო XIII ოშწანურაშე ბჯადალ ადიღეური ტომეფი ადიღელ კათათ გეგმიქიმინეს. კინე თე პერიოდის რჩქალი ტემპით ივითარებუდჷ ფეოდალური ურთიართობა. ადიღეალლეფი მეყუნდეს მეჩქოლარეობას, დიხაშხანდას, მეჩხომეობას, მესქალობას. ივითარებუდჷ მოხელობა — ორქოჭკადუალა, მეთუნეობა, ლითონდამუშება, ჭკადუალა დო შხვა. მეურნობა თარო ნატურალურ ხასიათის ატარენდჷ. XIII-XIV ოშწანურეფს ადიღე ვაჭრენდჷ ოორუე უჩაზუღაპიჯეთიშ გენუაშ კოლონიეფწკჷმა. გინმუღუდეს უმენტაშო თოფური, სანთელი, ხილი, წილამურობა დო შხვა საქონელი.

ადიღე-საქორთუოშ ურთიართობას ხანგჷნძე ისტორია უღჷ. ლეონტი მროველიშ ჩინებათ, მაფეფიშ — აზორკიშ დო არმაზალეფიშ ბორჯის (I ო.) ქართლიშ ლაშქარს ჯიქეფი ხოლო ჸოფენა. ჯუანშერიშ ჩინებათ, 455 წანას, თე მხარე ლაშქარით გიშულებჷ ვახტანგ გორგასალს. 656 წანას, კონსტანტინოპოლიშ VI მოსოფელიშ საოხვამო შაყარუაქ ჯიქეთიშ ეპარქია მცხეთაშ საკათალიკოსოშ დუქვემდებარჷ. XII-XIII ოშწანურეფს ადიღე საქორთუოშ პოლიტიკურ გოლინაშ თუდო რდჷ დო თაქ ასე ქირსიანოვაშ გჷმაფაჩალო საქორთუო გიშმეშჷ.

XIII ოშწანურეფს ადიღეშ ნორთი ორქოშ ურდოქ დიმორჩილჷ. XVI ოშწანურაშე გჷნიცადენდჷ ოსმალეთიშ დო ყირიმიშ სახანოშ პოლიტიკურ ექსპანსიას. კინე თე ბორჯიშე გიფაჩჷ ისლამქ.

რესურსეფი ინტერნეტის

ვიკიოწკარუეს^? რე ხასჷლა თემაშენ:

ადიღე

• (ადიღეური) Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театр
• (ადიღეური) ცირკასიალეფიშ ხონარი

(რუსული) ადიღეშ რესპუბლიკაშ ოფიციალური საიტი

• (ინგლ.) ადიღეშ ჯარალუაშ მოსხუნუა (გაზეთი კომერსანტი)
• (ინგლ.) ადიღეშ სახენწჷფო უნივერსიტეტიშ ოფიციალური საიტი

(რუსული) ადიღის რესპუბლიკის ეროვნული მუზეუმის ოფიციალური ვერდი

• (ინგლ.) ადიღეშ რესპუბლიკაშ ორთაშ ფოტოეფი

ლიტერატურა

• ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 1, ხს. 93—96, ქართი, 1975 წანა.