არაბეფი: გინორთი გინოჯინეფს შქას
დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე |
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე |
||
ღოზი 1:
{{არაბეფი}}'''არაბეფი''' — [[არაბული ნინა|არაბულნინამი]] კათეფიშ (ალჟირალეფიშ, ეგვიპტარეფიშ, მაროკოალეფიშ დო შხვა.) მეტაართობა, [[ბჟადალი აზია|ბჟადალ აზიაშ]] დო [[ოორუე აფრიკა|ოორუე აფრიკაშ]] არაბული ქიანეფიშ თარი მახორობა. არაბეფი რაგადანა [[არაბული ნინა|არაბულ ნინაშა]] დო გჷმირინუანა [[არაბული ჭარალუა|არაბულ ჭარალუას]]. არაბეფიშ მუდაბობა დოხოლაფირო 430—450 მილიონი ადამიერი რე. არაბეფიშ 90%-შე უმოსი [[ისლამი]]შ გემაჸვენჯი რე, ნორთი — [[არაბი ქირსიანეფი|ქირსიანობაში]].
== ისტორია ==
=== <center>ისლამიშახიანი პერიოდი</center> ===
[[ფაილი:Epitaph Imru-l-Qays Louvre AO4083.jpg|thumb|left|<small>[[იმრუ ალ-ყაისი|იმრუ ალ-ყაისიშ]] არაბული ეპიტაფია, „ამრაშ ქომოლსქუა, არძა არაბიშ მაფა“, ნამუთ ჭარილი რე [[ნაბატეური ჭარალუა]]თ. ბაზალტი, ნამუთ ითარიღებუ 7 კისლულით, 223, კერზოთ ჩქ. წ. 328 წანაშ 7 ქირსეთუთა. მიოგორეს [[:en:Namara inscription|ნემარას]], [[:en:Hauran|ჰაურანს]] ([[:en:Southern Syria|ობჟათე სირია]]).</small>]]
[[ფაილი:PLATE8CX.jpg|thumb|მარცხნივ|არაბი ოსურეფიშ მუკაქუნალი, IV—VI ოო.]]
[[ფაილი:PLATE8DX foruth sixth.jpg|thumb|მარცხნივ|არაბი ქომოლკოჩეფიშ მუკაქუნალი, IV—VI ოო.]]
არაბეფიშ წიმოხონეფი არხო ბჟაეიოლიშ დო ოორუე აფრიკაშ ჯვეში კათეფი დო ტომეფი რენა. არაბეფიშ ისტორია მეჭედელო რე მერსხილი [[სემიტური ნინეფი|სემიტურნინამ]] კათეფიშ ისტორიაწკჷმა. [[მესოპოტამია|მესოპოტამიური]] ისტორიული ნტკიცებულებეფიშ მეჯინათ, არაბეფქ შხვა სემიტურ კათეფშე გიშერთეს ორდოშიან ჩქ. ეე.-შ I ვითოშწანურას. თიმ ბორჯის ობჟათე არაბეთიშ არაბეფქ გაჭყეს მაფალუ ნორეფი დო ომაფეეფი ([[საბაშ ომაფე|საბა]] დო შხვ.), [[არაბეთიშ ჩქონი]]შ ოორუე რეგიონეფი უმენტაშო [[გეგია]]-[[ბედუინეფი]]თ რდჷ დოხორელი. ჩქ. ეე-შახ 1 ვითოშწანურაშე ჩქ. წ. 1 ვითოშწანურაშახ ოორუე არაბეფით დოდორელ ტერიტორიეფს თიჯგურა სახენწჷფოეფი რსებენდჷ, მუჭოთ რე [[პალმირა (სირია)|პალმირა]] (ტადმორი), [[ნაბატეაშ ომაფე|ნაბატეა]], [[ლიჰიანი]], [[ღასანიდეფი|ღასანი]] დო [[ლახმიდეფი|ლახმი]]. ოორუე დო ობჟათე არაბეფი ართიან მითმიარსხუდესოვაჭარე რზეფით, ბჟადალი არაბეთიშე ([[ჰიჯაზი]]). თე რეგიონიშ მახორუეფი არაბულ ნინაშა რაგადანდეს დო მუნეფიშ წჷმოულობა მუიოჩქუდეს [[წჷმიმორაგადე ისლამს|წჷმიმორაგადე]] [[იბრაჰიმი]]შე — [[ისმაელი]]შე ვარდა წჷმიმორაგადე [[ნუჰი]]შ მოთა — [[ნოქტანი|ნოქტანშე]]. [[მექა]]შ ოხიდას, [[ქააბა]]ს, ნამუთ მაართათ აკაგუ, მეხოლაფირო, იბრაქიმქჷნ, არაბი-პაგანისტეფი დუს უჩანუანდეს კაპუეფს.
V—VI ოშწანურეფშო, ოორუე დო ობჟათე არაბეფიშ ცივილიზაციეფქ ქჷდანთხეს.
=== ოხალიფე ===
მაშკვითა ოშწანურაშ დაჭყაფუს, მექარი ვაჭარი [[მაჰმადი|მუჰამედი]]ქ ახალი რელიგიაშ ([[ისლამი]]) ქადაგობა დიჭყჷ დო გაჭყუ დორხველი ჯარალუა (''[[უმმა]]''). მუჰამედიშით დორსხუაფილი სახენწჷფოქ ([[არაბეფიშ ოხალიფე|ოხალიფე]]) ბიწორას გიფაჩუ დო ოში წანაში უკული [[ესპანეთი|ესპანეთშე]] [[ოორუე აფრიკა]]შით დო [[ობჟათე-ბჟადალი აზია]]შით [[ინდოეთი]]შ ხურგეფშახ იდვალუაფუდჷ. არაბული დოჸუნალობეფიშ დოჭყაფაშე არაბეფიშ ეთნონიმქ გეგნიქიმინჷ არაბული ტომეფიშ მუშჯოხოდვალაშა, ნამუეფით შქაოშწანური არაბულ ერს აკმადგინანდეს. თიშ უმკუჯინალო, ნამჷ-და ბედუინეფი დუდმაართაშე ხეს უნწყუნდეს ისლამიშ გოფაჩუასჷნ, უკულიანს ისლამს ავითარენდეს თარო ნოღაშ ჭკვერი კათეფი. არაბეფიშ მიგრაციაქ ვაარაბული ახალმორთელი ტომეფშა არაბულ ნინაშ გოფაჩუას უნწყუ ხე. [[არაბული ნინა]]ქ თარ ნინათ გჷნირთჷ [[მაროკო]]შე [[ერაყი]]შა, ვა ხვალე [[ისლამი|მუსლიმეფშო]], თაშნეშე [[ქირსიანობა|ქირსიანეფშოთ]] დო [[იუდაიზმი|იუდეველეფშოთ]], ნამუეფქჷთ არაბული ნინა მუჭოთ მუნეფიშ თარი ნინათ მიღესჷნ. ჭიე-ჭიეთ ოორუე აფრიკაშ დო არხო ბჟაეიოლიშ მახორობა არაბეფო გჷნმირთუდჷ თე ზიტყვაშ ფართე გაგებათ.
ისლამიშ გოფაჩუაქ არაბეფს თინეშო ჯგირი რსხუეფიშ გოჭყაფას დუხუჯუ. ქირსიანეფწკჷმა, [[ურიეფი|ურიეფწკჷმა]], [[სპარსალეფი|სპარესალეფწკჷმა]] დო შხვეფწკჷმა ართო არაბეფქ [[მოსოფელი]]შ ართ-ართი არძაშე უდიდაში დო ჩინებული ცივილიზაცია აკაგეს. VIII-XII ოშწანუეფიშ პერიოდის, ანდაღებული [[არაბული ლიტერატურა]]შ (პოეზიეფიშ დო პროზეფიშ სახეთ) მიარე მუდანობაშ ნაწარმეფქ, ხანტურულ ნაწარმეფქ, იურიდიულ კოდექსეფქ დო ფილოსოფიურ ტრაქტატეფქ აქიკიმინჷ. „[[ისლამიშ ორქოშ ხანი]]შ“ ბორჯის, დიდი პროგრესი გჷნიცადჷ მენცარობაქ, გიშაკერზაფილო, [[ისლამიშ შქაოშწანურაშ ასტრონომია|ასტრონომიას]], მედიცინას, გეოგრაფიას, ისტორიას დო [[ისლამიშ შქაოშწანურაშ მათემატიკა|მათემატიკას]].
არაბეფიშ ოხალიფე მუში ჸოფაშ მაართა ოშწანურეფს პოლიტიკურო გოართოიანაფილი რდჷ [[ხალიფა|ხალიფაშ]] დუდალაშ გიმე. [[X ოშწანურა]]ს, არაბეფიშ ოხალიფეშ ფრაგმენტაციაქ დო დონთხაფაქ დიჭყჷ [[ჯვაროსნული ლექსერობეფი]]შით, არხო ბჟაეიოლშა მონღოლეფიშ დო თურქეფიშ მიშაჭკირუაშით.
=== თურქული პატჷნალა დო კოლონიალიზმი ===
[[XVI ოშწანურა]]ს, [[ოსმალეთიშ იმპერია|ოსმალი თურქეფქ]] [[ოსმალეთ-მამლუქიშ ლჷმა (1516—1517)|ქჷდიჸუნეს]] ედომუშამი [[არაბული ოქიანუ]] დო გორთეს პროვინციეფო (''[[ვილაიეთი|ვილაეთი]]''). [[XIX ოშწანურა]]ს, ინგლისარეფქ დო ფრანგეფქ ოორუე აფრიკაშ დიდ ნორთშა მუნეფიშ ფაქტიური კონტროლი გემშეღეს.
[[მაართა მოსოფელიშ ლჷმა]]შ ბორჯის, [[გოართოიანაფილი ომაფე|ინგლისარეფქ]] [[არაბული ჸალუა|არაბეთის ანტითურქულ არყებას]] ორგანიზება გუკეთეს. ლჷმაშ უკული ზოხორინალაშ მეღებაშ იმენდით, არაბეფქ ინგლისარეფს [[ფრანგული მანდატი სირიას დო ლიბანს|სირიაშ]] დო [[ბრიტანეთიშ მანდატი პალესტინას|პალესტინაშ]] ეჭოფუას მეხვარეს. [[XX ოშწანურა]]შ მაართა ნორთის, არაბეფქ ქიდიჭყეს ზოხორიალაშ დო გოართოიანაფეფიშ სანწალე მოთხირეფი. ევროპალეფი არაბეფს ოხვარუდეს მოდერნიზაციას, მარა თეწკჷმა ართო თინეფი მანჯენდეს ფრანგეფიშ დოხორინს [[ალჟირი]]შ საუჯგუშო დიხეფს დო ევროპალი ურიეფს [[პალესტინა]]ს ოხორუანდეს.
=== თეხანობა ===
[[მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმა]]შ უკული, არძა არაბული კათაქ, [[პალესტინარეფი]]შ მოხ, საბოლათ მიღეს ზოხორინალა. ალჟირალეფქ ზოხორინალა 1954-1962წწ. [[საფრანგეთი|საფრანგეთწკჷმა]] [[ალჟირიშ ლჷმა ზოხორინალაშო|ბრუოწანიანი ლჷმაშ]] უკული მიპალეს. [[1991 ]] წანაშე [[ისრაელი]]შ დო [[პალესტინაშ გოდუდიშულაფაშ ორგანიზაცია]]შ (პგო) შქას მიარე აპიჯალაქ მიშართჷ ქიმინჯალაშა, ნამუეფით ითოლიშწორენა მუმალი პალესტინაშ დუდიშმართუალშ ოართე ხასიათიშ ზჷმეფს.
== არაბეფიშ ბუნეფი ==
არაბეფი სუმ თარ ბუნათ ირთუნა: გეგია-მეჩხოლარეეფი (ბედუინეფი), ოფუტარ-დიხამოსაქვარეეფი ([[ფელაჰეფი]]), ოფუტეშ დო ნოღაშ მახორუეფი, ნოღაშ მახორუეფი. თეშ მოხ, მუსხირენი მორჩილი არაბეფიშ ბუნა ხოლო რსებენს (სამანგათ, სუდანარი მეჩხოლარეეფი ბაგარრა), ნამუეფით მუსხირენი თუთაშ გოძვენას ოფუტეეფს დიხასაქვარუათ რენა დაკებული, წანაშ შხვა ბორჯის გილეგეგუნა მუნეფიშ ჩხოლარამო. არაბეფი, ნამუეფით წყარმალუეფიშ დელტაშ მანგას დო [[ჭითა ზუღა|ჭითა]], [[სქირონაშქა ზუღა|სქირონაშაქ]] დო შხვა ზუღეფიშ წყარპიჯიშ რაიონეფს ოხორანან, ცხომჭოფუათ რენა დაკებული.
არაბეფიშ უმენტაშობა — ოფუტარი-ფელაჰეფი, ნამუეფით დაკებული რენა დიხაშ ხონუათ, გეგია მეჩხოლარობათ დო მებაღობათ. წიმოხონ-ტომობური ორგანიზაციაშ ოსხირი — [[ლინიჯი]], ნამუეფსჷთ ქომოლკოჩეფიშ ღოზით ოართე წიმოხონი ჸუნა. მუსხირენი ბუნა გოართოიანაფილი რე ტომო ლიდერრიშ დუდალათ.
=== ბედუინეფი ===
{{main|ბედუინეფი}}
ჩქ.ეე-შახ 2 ვითოშწანურაშ მაჟირა ნორთიშა, არაბულ ტომეფქ ქჷდიჭყეს ოჸოფე-კულტურული ტიპიშ გეგია-მეარქემეობა ([[ბედუინეფი|ბედუინეფიშ]]). ბედუინეფიშ უმენტაშობა არაბეთიშ ჩქონს ოხორანს, იორდანიაშ ოტიოზე რაიონეფს, სირიას, ერაყის, თაშნეშე ეგვიპტეს დო ოორუე საჰარას. ბედუინეფიშ მეხოლაფირი მუდანობა რე 4-5 მილიონი ადამიერშახ. ბედუინიშ მეჯინა უმენტაშო რომანტიზაფილი რე თი ევროპალეფიშით დო შხვა არაბეფიშით, ნამუეფით კოროცხჷნა, ნამჷ-და „არძაშე წიმინდე“ არაბეფქ ქუდოსქიდეს მუნიეფიშ წიმოხონეფიშ უთირუე სახეშ რინაშ წესით. რეალურო ბედუინეფქ მიარე გალენურ გოლინა დო თირუა გჷნიღეს.
;ჯარალუა
ბედუინეფი კონწარი ტომობური რინაშ წესის გეჸუნა. ბედუინურ ტომეფს, ნამუეფით მუსხირენ ფანაიშე აკმოდირთჷნა (''ბანუ''), შილებე ოხორანდას მუსხირენ ოშობაშე ჟარნეჩდოვით ვითოშშახ შური მახორუშახ. ტომიშ ირი ფანია უმოს მორჩილ ფანიათ ირთუ. მუსხირენი ფანიაშ გჷმნართის ჯოხო „[[ჰამულა (კლანი)|ჰამულა]]“. ჭკობარობა (გურგინუა) იხორციელებუ შილებუამობაშ მეჯინათ „ჰამულაშ“ დინოხოლე. ბედუინურ ტომს ფანია არძაშე უჭიჭაში სოციალური ართული რე.
ტომშა კანკალე ბუნას შეულებუ აკათას ვარდა გეგშართასჷნ. ირი ტომს დო თიში ნორთის დუდენს უნჩაში, სიჭკვერაშ დო გჷმოცადებაშ მეჯინათ შეიხიშ სტატუსი უღუ. შეიხიშ პოსტიქ შილებე მონძალათ გჷნიჩინასჷნ<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/ARABI.html?page=0,1 Арабы] в энциклопедии «[[Кругосвет]]» стр.2</ref>.
;ეკონომიკა
ბედუინეფს გეგია რინაშ წესი უღჷნა. ზოტონჯიშ პერიოდის „ჰამულეფი“ გილეგეგუნა [[ტიოზი]]ს წყარიშ დო ჩხოლარეფშო ოდიარუშ გორუას. ზარხულს „ჰამულეფი“ აკმიშაყარჷნა ტომიშ ინჭეფიშ გოხოლუას. ტომეფს დო ფანიეფს შხირას უწიენა ბურჯაფი დიხაშო დო წყარშო.
ბედუინეფი დოკაფილი რენა არქემეფის, შხურეფიშ ვარდა რინტუეფიშ დოჭყანაფათ. მეარქემეეფს მუნეფიშ დუდი აკა ნანდული არაბეფო მიოჩქჷნა, ნამუეფით მეშხურეეფშე ჟილე გერენა. ბედუინეფი არქემეფს დითმიჭყანუანა ბჟაშ დო ხორციშ მიოღებელი, თაშნეშე ბოწოწის ნოჭკერშო. მეარქემეეფს შხირას მეჭედელი ურთიართობეფი უღჷნა ოფუტეშ დო ნოღაშ მახორუეფწკჷმა.
[[ფაილი:Beduinphoto.jpg|thumb|left|მეარქემე-ბედუინი]]
ბედუინეფი ოშა-გოშათ გმირინუანა ფარას დო შხირას ოფუტე დო ონოღე მახორობაწკჷმა [[ბარტერი|ბარტერული]] ურთიართობეფი უღჷნა. ბედუინეფი ბოწოწის, ტყეფის, ხორცის დო ბჟას გინმოთირანა ლაწკარშა, ფინიკიშა, ყავაშა, ქარხანულ ნოჭკერეფშა, მეტალიშ ჭკუდეფშა, ხანჯაშ ანჯარეფშა დო შხვ.
ბედუინეფი მითახორანა ოთხკუნთხუური კარეეფს, ნამუთ აკმოდირთუ ფართე მონტყორიშ ნოჭკერეფშე, კანკალეშა ბრეზენტეფშე. თინეფიშ თელი ღვენა ლექინას ინტირე ჩხოლარეფიშ ოღალს.
;ქომოლკოჩეფი დო ოსურეფი
ქომოლკოჩი ბედუინეფი დუდენა გინოგეგინიშ ორგანიზაფას დო ჩხოლარეფიშ მიკოლუაფათ რენ ადოკაფილი. თინეფს მაჯინობა დო შხვადოშხვა ჩხოლარეფიშ ბურჯაფიშ მანჯება უჸორა. ბედუინეფი შხირას ოკათჷნა თი ტომეფოშქაშე დო მუნეფიშოშქაშე დებებფს (სხუნუეფს), ნამუეფით მერსხილი რე დორხველობაშ, ჭარაფაშ დო შხვაშ ოკითხირეეფს. კინოხ გოფაჩილი ზისხირწჷმაშ შვანეფი, ნამუეფით მერსხილი რე ქერვანეფშა დო ოფუტეეფშა გენთხაფაწკჷმა გახირალო დო გიორინაფალო, ბოლო ბორჯის ძალამ ოშა-გოშათ რე.
ბედუინიშ ქომოლ თოლი — ცხენი, ნამუთ თარო გჷმირინუაფუ მარულაშო დო სერანუაშო. არაბული ცხენი გლახათ უხუჯანს ტიოზიშ პიჯალეფს, ცხენს დღას ვეგჷმირინუანა მონკა საქვარეფშო. ცხენი უბრალეთ პესტიჟიშ მეკონიშ როლს არსულენს.
ოსურეფი დოკაფილი რენა ჸუდეშ საქვარეფით, ბაღანეფიშ მუკოლუაფათ, მონწყორს ამზადება ქიცეფშო დო მუკაქუნალეფშო. კანკალეშა შხურეფს დო რინტუეფს ულუანა. ოსურეფი, მუჭოთ წესი, ოფანი შატრაშ (''ჰარემიშ'') გიშაკერძაფილ ნორთის ოხორანა. ოსურეფი გიშაკერძაფილო ურიდანა დუდს უჩინებუეფწკჷმა კონტაქტის დო უჩინებუშ მუკორჩქინაფატ უცბას მიდართან ოკო მუნეფიშ შატრაშა<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/ARABI.html?page=0,2 Арабы] в энциклопедии «[[Кругосвет]]» стр.3</ref>.
;ოჭკომალი დო მუკაქუნალი
[[ფაილი:Bedouin-Sheikh.jpg|thumb|ბედუინი შეიხი]]
ბედუინეფი თარო ჭკომჷნა არქემიშ ახალ ბჟას ვარდა ბჟას სპრეციალური ნაწუაშ უკული. ბჟაშ მოხ, თინეფიშ ოჩამურიშ რაციონშა მიშმურს ფინიკეფი, [[ორზა]], ქობალკაკალიშ, შვრიაშ, პროსოშ ვარდა ლაიტიშ ლავაშეფს. ხორცის ბედუინეფი ოშა-გოშათ ჭკომჷნა, ხვალე დღახუეფს ვარდა შხვა გიშაკერზაფილ დღალეფს. ბედუინეფიშ საჸოროფო ჩხე ოშუმალი — [[ჩაი]] დო [[ყავა]].
შხვადოშხვა რეგიონეფიშ ბედუინეფიშ მუკაქუნალს სტილს შანულამი მიარეფერუანობა მიოხე. მაღრიბიშ რეგიონიშ ბედუინეფშო დჷმახასიათაფალი რე ქომოლკოჩეფიშ ჟინმუკაქუნალი (''გელლაბა'') დო ოსარე (''ბურნუსი'') კაპიშონით. ბჟაეიოლარი ბედუინეფს — გჷრძე მუკაქუნალი (''გალაბეია''), ნამუშ ჟი გინმიქუნუაფუ წჷმიშე ფართეთ ღილე ოსარე (''აბა''). ქომოლკოჩეფს გიორთჷნა ყუფია, ნამუთ დუდს გემარგუ კვარკვალია ოსქვალით (''აგალემი''). ოსური ბედუინეფს მუკაქუნა, ნამუთ მოგენს „გალაბეიას“, თაშნეშე ფართე შალვარი ვარდა შხვადოშხვანერი „აბა“. ოსურს დუდშა უციოთ გინოქუნელი აფჷდას ოკო [[ქიცა]]. კანკალე ბედუინი ოსურეფს შეულებჷნა სახეშ ფარდაშ (''ჰაიკი'') კეთება.
;რელიგია
ბედუინეფიშ უმენტაშობა [[ისლამი|მუსლიმან]]-[[სუნიზმი|სუნიტი]] რე. თინეფს შქას თაშნეშე [[ქირსიანობა|ქირსიანეფჷთ]] რენა დო მულიმან-[[შიიზმი|შიტეფჷთ]]. ოფუტეშ დო ნოღაშ მახორუეფშე გინორთჷ, ბედუინეფი ვართფერი მორწუმეეფი რენა, მარა ირო არსულენა ისლამით გოთოლიშწორაფილი ხურთი ირდღარიх [[ნამაზი|ხვამას]]. თიშ გეშა, ნამჷ-და ბედუინეფიშ უმენტაშობა ჭარუა-კითხირიშ ურჩქინჯი რენ, მუნეფიშით ვეშულებჷნა [[ყურანი]]შ კითხირი დო აძულებული რენა ყურანიშ ზეპირ გინოიჩამეფშა.
=== ოფუტეშ მახორობა ===
არაბეფიშ დოხოლაფირო 70% ოფუტეს ოხორანს. თინეფიშ უდიდაში პრობლემა რე უღვალობა (სიღარიბე). ოფუტეშ უმენტაში მახორობა — დიხამოსაქვარე რე (''[[ფელაჰეფი]]''). ოფუტეშ მახორუეფიშ სქირონაშქაზუღაპიჯური ტიპიშ ჸუდეეფს აკმაგანა ანგურაშე, ქუაშე, ცინკიშე დო შხვ. ჸუდეეფიშ მუკი-მუკი იდვალუაფუ ჸვანეფი, ბაღეფი დო ობინეხეეფი. წყარიშ უბაღენობაშ გეშა ოფუტეშ მახორუეფი აძულებული რენა ოწყარალი არხეფი აკაგანი.
;ოფუტეშ მეურნობა.
ოფუტეეფს შხირას მოჸუნა ლაწკარამი კულტურეფი ([[ქობალკაკალი]] დო [[სორგო]]) დო ორტვინობა. თარი ოჭკომალი პროდუქტი — ქობალი, ქაში შხვადოშხვა ლაწკარამი კულტურაშე, ბჟაშ პროდუქტეფი, წვანეულობა, ორტვინობა დო თ.უ. რეგიონს გაჩქუ, არაბეფს თაშნეშე მოჸუნა: ფინიკი (ტიოზიშ ოაზისეფს); ციტრუსეფი (ლიბანიშ წყარპიჯის); [[გარგარი]], [[ჸურზენი]], [[დიხაშ თხირი]], [[ზეთიშხილი]] დო თ.უ. (ლაკადეფს). ეგვიპტეს დო შხვა კანკალე რეგიონს თარი ოვაჭარე კულტურა რე [[ბამბე]]. მიარე არაბი-მუსლიმანი დოჸუნს [[ოჭკომალიშ გოხურგუეფი ისლამს|ისლამიშ ოჭკომალიშ გოხურგუას]], ხონულენა [[რამადანი]]შ თუთას, ვაშუნა [[ალკოჰოლური ოშუმალეფი|ალკოჰოლურ ოშუმალს]] დო ვაჭკომჷნა [[ღეჯიშ ხორცი]]ს.
=== ნოღაშ მახორობა ===
არაბული ნოღეფი შილებე ორდას ადმინისტრაციული, ოვაჭარე, ოწარმე დო რელიგიური ცენტრეფი. კანაკალე ნოღა ევროპულ მეგაპოლისეფს მოგენს. [[XX ოშწანურა]]ს, ოფუტეეფშე მიგრანტეფიშ ძინაქ მიარე არაბულ ნოღას გიძინუ დო დითირუ.
ასიან ბორჯიშო, ჯვეში არაბული ნოღა ასქილადირი რე ჯვეშობური ფორმათ [[სანა]]ს (იემენი) დო რანწკი შხვა მორჩილი პროვინციული ცენტრეფს. თიჯგურა დიდი ნორეფს, მუჭომით რე [[ალეპო]] (სირია) უმენტაშო ასიანობა მიოხე, [[კაირო]]ს (ეგვიპტე) ჯვეშ ნოღას მუკი-მუკი ომძღჷ უდიდაში ახალი ნოღა, [[ბეირუთი]]ს (ლიბანი) — ედომუშამო რე ლასირი ჯვეში ნოღაშ ნოსქილედეფი.
== გალერეა ==
<gallery class="center">
ფაილი:Ramallah-Family-1905.jpg|არაბული ფანია [[რამალა]]ს, 1905
ფაილი:Saint Abo of Tiflis.jpg|ქირსიანი მოწამე [[აბო თბილალი|წმ. აბო]], ნოღა [[ქართი]]შ მათხილე
ფაილი:Muhammad Abduh.jpg|[[იმამი]] [[მუჰამად აბდო]]
ფაილი:Ghassanide horse mosaic beit jibrin.jpg|[[ღასანიდეფი|ღასანიდური]] ცხენიშ მოზაიკა, ჩქ. წ. 700 წანა
ფაილი:Arabischer Maler um 690 001.jpg|[[ბიზანტია|ბიზანტიაშ]] ბორჯიშ არაბესკა, [[ღასანიდეფი]]
ფაილი:Detail felsendom.jpg|არაბული კალიგრაფია [[იერუსალიმი|იერუსალიმს]]
ფაილი:Assyrian horsemen arabs.png|[[ასირია|ასირიალი]] ცხენენჯეფი ეკოთხოზჷნა დამარცხებულ არაბეფს.
ფაილი:Xerxes I tomb Arab soldier circa 470 BCE cleaned up.jpg|<small>არაბი ჯარიშკოჩი ([[ჯვეშსპარსული დიხაჭაბხანტუალა]]: [[:en:wikt:𐎠𐎼𐎲𐎠𐎹|𐎠𐎼𐎲𐎠𐎹]], ''Arabāya'')<ref>{{cite book |title=DNa - Livius |page=DNa inscription Line 27 |url=http://www.livius.org/sources/content/achaemenid-royal-inscriptions/dna/? |language=en}}</ref> [[:en:Achaemenid army|აქემენიდური არმია]], დოხოლ. ჩქ ეე-შახ 480 წ. [[ქსერქსე I|ქსერქსე I-შ]] საფულაშ რელიეფი.</small>
ფაილი:Petra, Al-Khazneh 2.jpg|<small>ფასადი[[ელ-ჰაზნე]] [[პეტრა]]ს, იორდანიაя, აკაგეს [[:en:Nabataeans|ნაბატეალეფქ]].</small>
ფაილი:Temple of Bel, Palmyra 15.jpg|<small>პალმირაშ აკნაცჷმეფი. პალმირენეფი რდეს არაბეფიშ, [[ამორეეფი|ამორეფიშ]] დო [[არამეალეფი|არამეალეფიშ]] ნასვარა.</small>
ფაილი:Pergamon-Museum - Wandmalerei 3.jpg|<small>კიდალაშ მუკნაჭარაშ ფრაგმენტი ქინდიტეფიშ მაფაშ გჷმოხანტუათ, ჩქ. წ. 1 ო.</small>
ფაილი:Umayyad Mosquee panoramic.jpg|<small>[[ომეიადეფიშ მეჩეთი]] [[დამასკო]]ს, აკოგაფილი რე 715 წანას, დგჷმილი ართ-ართი უჯვეშაში, უშხუაში დო ასიან ბორჯიშა ჯგირო ასქილადირი [[მეჩეთი]] რე მოსოფელს.</small>
ფაილი:Dome of the Rock III, Jerusalem.jpg|<small>[[კირდეშ გოლათი]] [[იერუსალიმი|იერუსალიმს]], ნამუთ აკოგაფდილი რე [[აბდულ-მალიქ იბნ მარვანი|აბდულ მალიქიშ]] მართუალაშ ბორჯის</small>
ფაილი:Mustansiriya University CPT.jpg|[[:en:Al-Mustansiriya University|მუსტანსირიაშ უნივერსიტეტი]] [[ბაღდადი]]ს
ფაილი:Maqamat hariri.jpg|<small>მენცარეფი აბასიდეფიშ ბიბლიოთეკას, ბაღდადი. მაქამატ ალ-ჰარირიშ ილუსტრაცია, 123.</small>
ფაილი:Panel hunters Louvre OA 6265-1.jpg|<small>არაბესკაშ კანტი მაჯინეფით მემორიალურ დაფას [[:en:Ivory carving|მუნჭყვიშ ყვილშე]], XI – XII ოშწანურეფი, ეგვიპტე</small>
ფაილი:The Old Bedouin, aged over 112 years, and his Wife. (1918) - TIMEA.jpg|ბადიდი-ბედუინი ალმასქუწკჷმა ეგვიპტეს, 1918
ფაილი:The Syrian colony, Washington Street.jpg|სირიალი მიგრანტეფი [[ნიუ-იორკიе]ს], [[1895]] წ.
ფაილი:06-07-2017 - Transmissão de Cargo de Presidente da República (34921333804).jpg|<small>[[მიშელ ტემერი]] — ბრაზილიაშ 37-ა პრეზიდენტი, ლიბანური წჷმოულობათ.<ref>{{cite web |url=http://www.anba.com.br/noticia/20021716/diplomacia/os-planos-de-michel-temer-para-o-mundo-arabe/ |title=Os planos de Michel Temer para o mundo árabe |publisher=Agência de Notícias Brasil-Árabe |author=Isaura Daniel |date=25 March 2013 |access-date=26 April 2016 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160701145816/http://www.anba.com.br/noticia/20021716/diplomacia/os-planos-de-michel-temer-para-o-mundo-arabe/ |archivedate=1 July 2016 |df=dmy-all }}</ref><ref name="Bio 2">{{cite web |url=http://entretenimientobit.com/conciliador-charmosao-e-mordomo-de-filme-de-consternacao-afinal-quem-e-michel-temer/ | title=Conciliador, 'charmosão' e 'mordomo de filme de consternação': afinal, quem é Michel Temer |publisher=Entretenimento bit |date=30 March 2016 |access-date=26 April 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www1.folha.uol.com.br/poder/2015/06/1641839-origem-de-politicos-brasileiros-libano-tem-rua-com-nome-de-michel-temer.shtml | title=Origem de políticos brasileiros, Líbano tem rua com nome de Michel Temer |publisher=Folha de S. Paulo |author=Diogo Bercito |date=14 June 2015 |access-date=2 May 2016}}</ref></small>
ფაილი:Ketchimalai Mosque- Beruwala, Sri Lanka.jpg|<small>ქეჩიმალაიშ მეჩეთი, ბერუვალა. ართ-ართი უჯვეშაში მეჩეთი შრი-ლანკას. იკოროცხუ, ნამჷ-და მაართა არაბეფქ მორთეს თე აბანშა.</small>
ფაილი:Nemesis Allat and dedicater-MBA Lyon-IMG 0557.JPG|ბარელიეფი: [[ნემესიდა]], [[ალათი]] დო ჭკვერი.
ფაილი:Kaaba at night.jpg|<small>[[:en:Holiest sites in Islam|წიმინდე აბანი ისლამს]]: [[ქააბა]] [[ალ-ჰარამიშ მეჩეთი]]ს, იდვალუაფუ [[მექს]]ს, ჰიჯაზიშ რეგიონს, [[საუდიშ არაბეთი]].</small>
ფაილი:Orthodox church in Amman1.jpg|<small>[[:en:Eastern Orthodoxy in Jordan|ბერძენული მართლმადიდებელური]] ოხვამე თირიშ წალიკონიშ ბორჯის [[ამანი|ამანს]], [[იორდანია]]</small>
ფაილი:ManuscriptAbbasid.jpg|აბასიდეფიშ ეპოქაშ არაბული ხეშნაჭარა
ფაილი:Learning Arabic calligraphy.jpg|[[არაბული კალიგრაფია]]
ფაილი:Arabesques alhambra.jpg|მოზაიკა დო არაბესკა მითლ-კორტიშ კიდალას, [[ალგამბრა]], გრანადა.
ფაილი:Arabischer Maler um 1335 003.jpg|<small>[[:en:Arabic miniature|არაბული მინიატურა]]</small>
ფაილი:Mezquita-Catedral de Cordoba 04.JPG|
ფაილი:Al-Uzza.png|<small>[[ალ-უზა]] — სუმშე ართ-ართი თარი ოსურღორონთი პაგანისტურ არაბულ რელიგიას</small>
ფაილი:AverroesColor.jpg|
ფაილი:Albategnius.jpeg|
ფაილი:Qataban lion bronze.jpg|
ფაილი:Pergamon-Museum - Bronzekopf.jpg|
ფაილი:Dhushara.JPG|[[დუშარა]]
ფაილი:Siyer-i Nebi 158b.jpg|
</gallery>
==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
[[კატეგორია:აზიაშ კათეფი]]
[[კატეგორია:აფრიკაშ კათეფი]]
| |||