აზია: გინორთი გინოჯინეფს შქას
დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
タチコマ robot (სხუნუა | ნახანდი) ჭ.რ. r2.7.2) (ბოტის დამატება: nv:(*"asia") |
ჭ.რ.ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე |
||
ღოზი 1:
აზია - საგებიოშ არძაშე უმოს დიდი ნორთი. [[ევროპა|ევროპაწკჷმა]] ართო აკმადგინანს [[ევრაზიაშ კონტინენტი]]ს.
== ბუნება ==
[[ფაილი:Asia_(orthographic_projection).svg|200px|thumb|right|აზია]]
აზიას ელმოლს გოძ [[ოორუე ყინამ ოკეანე]], [[წყნარი ოკეანე]] დო [[ინდოეთიშ ოკეანე]] მუშ გალენ ზუღეფით, დო ხოლო ატლანტაშ ოკეანეშ დინახლენ ნორთიშ ზუღეფი. აზიას დო ევროპას შკას საზღვრიშ ხაზიშე ქოძირით სტატია: [[ევროპა-აზიიშ საზღვარი]]. [[ოორუე ამერიკა|ოორუე ამერიკიაშე]] აზიაშ ნორთი გიშართილრე [[ბერინგიშ სრუტე|ბერინგიშ სრუტით]], დო ხოლო[[აფრიკა|აფრიკაშე]] - სუეციშ ყელით. კუნძულეფიშ საერთო ფართანობა 2 მლნ კვ.კმ-ს შეადგინენს.
* '''რელიეფი'''. აზიიაშ საშუვალო სიმაღალე რე - 950 მ. ძირითად გვალამ სისტემეფ რე: [[ჰიმალაი]] (უმაღალაშ კონკა [[ჯომოლუნგმა]], 8848 მ), [[კავკასიონი]], [[ჰინდუქუში]], [[ყარაყორუმი]], [[პამირი]], [[ტიან-შანი]], [[კუნ-ლუნი]], ჩინეთ-ტიბეტიშ გვალამკუნთხ, [[ალტაი]], [[საიანები]], [[ურალი]], წოხლენ აზიაშ გვალამკუნთხ, [[ტიბეტიშ ზეგანი]]. აზიაშ არზაშ უმოს მნიშვნელოვან დაბალ ტერიტორიეფ რე: ბჟადალ ციმბირი, თურანი, ჯუნგარი, ჩინეთიშ დიდი, ინდო-განგი, მესოპოტამია. აზიაშ ოორუე დო გვალამ რეგიონეეფიშ რელიფს დიდი გავლენა მახდინ უძვეშაშ გოყინუაქ - სოდგაინ 11 მლნ კვ.კმ (ძირითადო ციმბირი) ბრელწანიან ყინებს უკინებუ.
* '''გეოლოგიურ სტრუქტურა'''. აზიაშ ძირითად სტრუქტურული ელემენტეფ რე უჯვეშაშ პლატფორმეფი: ციმბირიშ (ალდანაშ ფარწკუნა ართო), ჩინეთ-კორეაშ, ოჩხანე ჩინეთიშ, ინდოეთიშ. არძაშე უმოს მოძრავ რე ჰიმალაურ დო ბჟაეიოლ აზიურ გეოსინკლინურ სარტყელეფი. ნეოტექტონიკურ მოძრაობეფით რე მოცულ ხოლო შხვადოშხვა ასაკის სტრუქტურების ვრცელი ზოლი ჰისარ-ალაიდან ჩუკოტკის ნახევარკუნძულამდე. შუა, ცენტრალური და აღმოსავლეთი აზია, მალაის არქიპელაგი ხასიათდებიან ძლიერი სეისმურობით. კამჩატკაზე, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ბევრ კუნძულზე მოქმედი ვულკანებია.
* '''კლიმატი.''' კლიმატი იცვლება არქტიკულიდან ჩრდილოეთში, ეკვატორულით სამხრეთში. ევრაზიის პერიფერიებში კლიმატი ოკეანურია, სამხრეთში და აღმოსავლეთში - მუსონური, ხოლო შიგა რეგიონებში - კონტინენტური და მკაცრად კონტინენტური. ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთში, ვერხოიანსკისა და ოიმიაკონის რაიონებში, გადის ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს სიცივის ზოლი. დედამიწაზე ყველაზე მეტი ნალექი მოდის ინდოეთის ქალაქ ჩერაპუნჯში, დაახლ. 12 ათასი მმ წელიწადში.
* '''შიგა წყლები.''' აზიის უდიდესი მდინარეებია: [[იანძი]], [[ობი]], [[ენისეი]], [[ლენა]], [[ამური]], [[ხუანხე]], [[მეკონგი]], [[ბრაჰმაპუტრა]], [[განგი]], [[ინდი]], [[ტიგროსი]], [[ევფრატი]]. ტბებიდან აღსანიშნავია: [[კასპიის ზღვა]], [[არალის ზღვა]], [[ბაიკალი]] (ყველაზე ღრმა ტბა მსოფლიოში).
* '''უდიდესი ქვეყნები.''' ფართობის მიხედვით აზიის უდიდესი ქვეყნებია: [[რუსეთი]] - 17,075 ათასი კვ.კმ (ნაწილობრივ ევროპაშია), [[ჩინეთი]] - 9,597, [[ინდოეთი]] - 3,287, [[ყაზახეთი]] - 2,717, [[საუდის არაბეთი]] - 1,960, [[ინდონეზია]] - 1,919, [[ირანი]] - 1,648, [[მონღოლეთი]] - 1,565.
== გეოგრაფიული რეგიონები ==
აზიას ტრადიციულად ყოფენ შემდეგ გეოგრაფიულ რეგიონებად:
# [[ჩრდილოეთი აზია]]
# [[ცენტრალური აზია]]
# [[აღმოსავლეთი აზია]]
# [[სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია]]
# [[სამხრეთი აზია]]
# [[დასავლეთი აზია]]
აზიის სხვა რეგიონები და მხარეებია: [[მცირე აზია]], [[შუა აზია]], [[კავკასია]], [[ახლო აღმოსავლეთი]], [[შუამდინარეთი]].
== მოსახლეობა ==
მსოფლიოს მოსახლეობის 60% აზიის წილად მოდის. 2003 წლის შეფასებით აქ 4 მილიარდი ადამიანი ცხოვრობდა.
* '''ქვეყნები.''' ყველაზე ხალხმრავალი ქვეყნებია: [[ჩინეთი]] - 1,284 მლნ, [[ინდოეთი]] - 1,045 მლნ, [[ინდონეზია]] - 231 მლნ, [[პაკისტანი]] - 147 მლნ, [[რუსეთი]] - 144 მლნ (ნაწილობრივ ევროპაშია), [[ბანგლადეში]] - 133 მლნ, [[იაპონია]] - 127 მლნ.
* '''სიმჭიდროვე.''' ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ქვეყნებია: [[სინგაპური]] - 6,040 კაცი 1 კვ.კმ-ზე, [[მალდივის კუნძულები]] - 1,070, [[ბაჰრეინი]] - 987, [[ბანგლადეში]] - 926, [[სამხრეთი კორეა]] - 491.
* '''რელიგია.''' მსოფლიოს რელიგიების უმრავლესობას დასაბამი აზიაში მიეცა. მათგან უპირატესად აზიაში გავრცელებულია: [[ბუდიზმი]], [[ინდუიზმი]], [[ისლამი]], [[შინტოიზმი]], [[ჯაინიზმი]], [[ტაოიზმი]], [[სიკჰიზმი]], [[ზოროასტრიზმი]]. ძირითადად აზიის გარეთ გავრცელებულია: [[ქრისტიანობა]], [[იუდაიზმი]].
== აზიის ისტორია ==
''იხილეთ ძირითადი სტატია: [[აზიის ისტორია]]''
== პოლიტიკური რუკა ==
[[ფაილი:Asia-map.png|400px|right|აზია, პოლიტიკური რუკა]]
ამჟამად აზიის ტერიტორიაზე მდებარეობს 48 სუვერენული სახელმწიფო, 3 სამფლობელო და 2 გაურკვეველი საერთაშორისო სტატუსის ტერიტორია.
{| border="0" cellpadding="2"
|
* [[ავღანეთი]]
* [[აზერბაიჯანი]] ¹
* [[არაბთა გაერთიანებული საამიროები|არაბთა საამიროები]]
* [[აღმოსავლეთი ტიმორი]]
* [[ბანგლადეში]]
* [[ბაჰრეინი]]
* [[ბრუნეი]]
* [[ბჰუტანი]]
* [[ერაყი]]
* [[ვიეტნამი]]
* [[თურქეთი]] ¹
* [[თურქმენეთი]]
* [[იაპონია]]
* [[იემენი]]
* [[ინდოეთი]]
* [[ინდონეზია]]
| style="vertical-align: top;" |
* [[იორდანია]]
* [[ირანი]]
* [[ისრაელი]]
* [[კამბოჯა]]
* [[მიანმარი]]
* [[კატარი]]
* [[კვიპროსი]]
* [[ლაოსი]]
* [[ლიბანი]]
* [[მალაიზია]]
* [[მალდივის კუნძულები]]
* [[მონღოლეთი]]
* [[ნეპალი]]
* [[ომანი]]
* [[პაკისტანი]]
* [[რუსეთი]] ¹
| style="vertical-align: top;" |
* [[სამხრეთი კორეა]]
* [[საუდის არაბეთი]]
* [[საქართველო]] ¹
* [[სინგაპური]]
* [[სირია]]
* [[სომხეთი]]
* [[ტაილანდი]]
* [[ტაჯიკეთი]]
* [[უზბეკეთი]]
* [[ფილიპინები]]
* [[ქუვეითი]]
* [[ყაზახეთი]] ¹
* [[ყირგიზეთი]]
* [[შრი-ლანკა]]
* [[ჩინეთი]]
* [[ჩრდილოეთი კორეა]]
|}
<small>
<sup>1</sup> ნაწილობრივ ევროპაში მდებარეობს.
</small>
აზიის ტერიტორიას ეკუთვნის ავსტრალიის 3 კუნძულოვანი სამფლობელო:
* [[ეშმორის და კარტიეს კუნძულები]]
* [[კუკის კუნძულები]]
* [[შობის კუნძული (ავსტრალია)|შობის კუნძული]]
გაურკვეველი საერთაშორისო სტატუსის ტერიტორიებია:
* [[პალესტინა]]
* [[ტაივანი]]
== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ევრაზია]]
* [[ევროპა]]
* [[აზიის ისტორია]]
* [[ევროპა-აზიის საზღვარი]]
{{მსოფლიოს კონტინენტები}}
{{მსოფლიოს რეგიონები}}
[[კატეგორია:აზია|*]]
[[nso:Asia]]
[[ace:Asia]]
[[af:Asië]]
[[ak:Ehyia]]
[[als:Asien]]
[[am:እስያ]]
[[an:Asia]]
[[ang:Asia]]
[[ar:آسيا]]
[[arc:ܐܣܝܐ (ܝܒܫܬܐ)]]
[[arz:اسيا]]
[[as:এছিয়া]]
[[ast:Asia]]
[[ay:Asya]]
[[az:Asiya]]
[[bar:Asien]]
[[bat-smg:Azėjė]]
[[bcl:Asya]]
[[be:Азія]]
[[be-x-old:Азія]]
[[bg:Азия]]
[[bi:Asia]]
[[bjn:Asia]]
[[bm:Asia]]
[[bn:এশিয়া]]
[[bo:ཨེ་ཤེ་ཡ།]]
[[bpy:এশিয়া]]
[[br:Azia]]
[[bs:Azija]]
[[ca:Àsia]]
[[cbk-zam:Asia]]
[[cdo:Ā-ciŭ]]
[[ceb:Asya]]
[[chr:ᏓᎶᏂᎦᏍᏛ]]
[[ckb:ئاسیا]]
[[co:Asia]]
[[crh:Asiya]]
[[cs:Asie]]
[[csb:Azëjô]]
[[cu:Асїꙗ]]
[[cv:Ази]]
[[cy:Asia]]
[[da:Asien]]
[[de:Asien]]
[[diq:Asya]]
[[dsb:Azija]]
[[el:Ασία]]
[[en:Asia]]
[[eo:Azio]]
[[es:Asia]]
[[et:Aasia]]
[[eu:Asia]]
[[ext:Ásia]]
[[fa:آسیا]]
[[fi:Aasia]]
[[fiu-vro:Aasia]]
[[fo:Asia]]
[[fr:Asie]]
[[frp:Asia]]
[[frr:Aasien]]
[[fur:Asie]]
[[fy:Aazje]]
[[ga:An Áise]]
[[gag:Aziya]]
[[gan:亞洲]]
[[gd:Àisia]]
[[gl:Asia]]
[[glk:آسیا]]
[[gn:Asia]]
[[got:𐌰𐍃𐌹𐌰]]
[[gu:એશિયા]]
[[gv:Yn Aishey]]
[[ha:Asiya]]
[[hak:Â-chû]]
[[haw:‘Ākia]]
[[he:אסיה]]
[[hi:एशिया]]
[[hif:Asia]]
[[hr:Azija]]
[[hsb:Azija]]
[[ht:Azi]]
[[hu:Ázsia]]
[[hy:Ասիա]]
[[ia:Asia]]
[[id:Asia]]
[[ie:Asia]]
[[ig:Asia]]
[[ilo:Asia]]
[[io:Azia]]
[[is:Asía]]
[[it:Asia]]
[[iu:ᐊᓰᐊ]]
[[ja:アジア]]
[[jbo:zdotu'a]]
[[jv:Asia]]
[[kaa:Aziya]]
[[kab:Asya]]
[[kbd:Азиэ]]
[[kg:Azia]]
[[kk:Азия]]
[[kl:Asia]]
[[km:អាស៊ី]]
[[kn:ಏಷ್ಯಾ]]
[[ko:아시아]]
[[koi:Азия]]
[[krc:Азия]]
[[ks:ایشیا]]
[[ku:Asya]]
[[kv:Азия]]
[[kw:Asi]]
[[ky:Азия]]
[[la:Asia]]
[[lad:Asya]]
[[lb:Asien]]
[[li:Azië]]
[[lij:Asia]]
[[lmo:Asia]]
[[ln:Azía]]
[[lo:ອາຊີ]]
[[lt:Azija]]
[[ltg:Azeja]]
[[lv:Āzija]]
[[map-bms:Asia]]
[[mg:Azia]]
[[mhr:Азий]]
[[mi:Āhia]]
[[mk:Азија]]
[[ml:ഏഷ്യ]]
[[mn:Ази]]
[[mr:आशिया]]
[[mrj:Ази]]
[[ms:Asia]]
[[mt:Asja]]
[[mwl:Ásia]]
[[my:အာရှ]]
[[mzn:آسیا]]
[[na:Eija]]
[[nah:Asia]]
[[nap:Asia]]
[[nds:Asien]]
[[nds-nl:Azie]]
[[ne:एशिया]]
[[new:एसिया]]
[[nl:Azië]]
[[nn:Asia]]
[[no:Asia]]
[[nov:Asia]]
[[nrm:Âsie]]
[[nv:(*"asia")]]
[[ny:Asia]]
[[oc:Asia]]
[[om:Asia]]
[[or:ଏସିଆ]]
[[os:Ази]]
[[pa:ਏਸ਼ੀਆ]]
[[pag:Asia]]
[[pam:Asia]]
[[pap:Asia]]
[[pdc:Asie]]
[[pfl:Asie]]
[[pih:Asya]]
[[pl:Azja]]
[[pms:Asia]]
[[pnb:ایشیاء]]
[[pnt:Ασίαν]]
[[ps:آسيا]]
[[pt:Ásia]]
[[qu:Asya]]
[[rm:Asia]]
[[ro:Asia]]
[[roa-rup:Asia]]
[[roa-tara:Asie]]
[[ru:Азия]]
[[rue:Азія]]
[[rw:Aziya]]
[[sa:जम्बुद्वीपः]]
[[sah:Азия]]
[[sc:Asia]]
[[scn:Asia]]
[[sco:Asie]]
[[sd:ايشيا]]
[[se:Ásia]]
[[sh:Azija]]
[[si:ආසියාව]]
[[simple:Asia]]
[[sk:Ázia]]
[[sl:Azija]]
[[sm:Asia]]
[[sn:Asia]]
[[so:Aasiya]]
[[sq:Azia]]
[[sr:Азија]]
[[srn:Asi (doti)]]
[[stq:Asien]]
[[su:Asia]]
[[sv:Asien]]
[[sw:Asia]]
[[szl:Azyjo]]
[[ta:ஆசியா]]
[[te:ఆసియా]]
[[tet:Ázia]]
[[tg:Осиё]]
[[th:ทวีปเอเชีย]]
[[tk:Aziýa]]
[[tl:Asya]]
[[tpi:Esia]]
[[tr:Asya]]
[[ts:Asia]]
[[tt:Aziə]]
[[udm:Азия]]
[[ug:ئاسىيا]]
[[uk:Азія]]
[[ur:ایشیاء]]
[[uz:Osiyo]]
[[vec:Axia]]
[[vi:Châu Á]]
[[vo:Siyop]]
[[war:Asya]]
[[wo:Asi]]
[[wuu:亚洲]]
[[xal:Азия]]
[[xmf:აზია]]
[[yi:אזיע]]
[[yo:Ásíà]]
[[za:Yacouh]]
[[zh:亚洲]]
[[zh-classical:亞細亞洲]]
[[zh-min-nan:A-chiu]]
[[zh-yue:亞洲]]
[[zu:I-Eshiya]]
| |||