აფხაზური ნინა: გინორთი გინოჯინეფს შქას

'''აფხაზური ნინა'''შა (მუშითჯოხოდვალა '''аҧсуа бызшәа''' {{[[IPA შინეფიშ ერკებული|[аpʰswa bəzʃʷa]}}]] აფსუა ბვზშია, ვარა ძაკას '''аҧсшәа''' {{[[IPA შინეფიშ ერკებული|[аpʰsʃʷa]}}]] აფსშია) რაგადანა [[საქორთუო]]ს ([[აფხაზეთიშ ავტონომიური რესპუბლიკა]]) დო [[თურქეთი|თურქეთის]]. საქორთუოს თე [[ნინა]]შა მორაგადეეფიშ რიცხუ აკმადგინანც დოხოლ. 101.000 კოჩის. თურქეთის აფხაზურ ნინაშა მორაგადეეფიშ ზუსტი რიცხუშ დოდგინა თურქეთიშ რესპუბლიკას რინელი ვადასაბაღ დოკუმენტირაფაშ დო ნორკებას ონდებელ ოკათაშე ეჭარუაშ გეშა ძნელი რე.

აფხაზურნინამ მახორობაშ გეშა სქჷლადირი ოფიციალური დო ვააოფიციალურივაოფიციალური რიცხობური მუნაჩემეფი ძალამი საორჩანოთ იშხვანერებუ ართმაჟირაშე. კერძოთ;, თე რიცხუ იძანძჷ 4.000-დანშე 39.000 კოჩიშახ.

აფხაზური ნინაშ კოკო შილებე მირჩქინუას საქორთუოშ ტერიტორიასჷნე აფხაზეთიშ ავტონომიური რესპუბლიკაშ მოლენი [[აჭარა|აჭარაშ]] ართ-ართი მუნიციპალიტეტიშმუნიციპალიტეტის, თაშნეშე [[სირია]]ს სქჷლადირი მუსხირფენიმუსხირენი აფხაზურენინამიაფხაზურნინამი დოხორელი პუნქტი.

აფხაზური ნინა [[იუნესკო]]-შ ნქირაფაშ საფრთხეშ წოხლეწოხოლე გიმარენჯი ნინეფიშ ერკებულშა რე მიშაღალირი. <ref>[http://7days.ge/index2.php?newsid=14125 "UNESCO"-ქ აფხაზური ნინა ნქირაფაშ საფრთხეშ წოხოლე გიმარენჯი ნინეფიშ ერკებულშა ოფიციალურო გემშეღჷ // 7 დღა ]</ref>

აფხაზურ ნინას ახასიათენც [[აგლუტინაცია]] დო წჷმარინუანც [[ერგატიული ნინა|ერგატიულ ნინას]]. აფხაზური [[გრამატიკული სქესი|სქესის]] ხვალე [[ჯოხონოთირი|ჯოხონოთირეფც]] გჷშმასხუნუნც. [[ჯოხსქილედიჯოხოსქილედი|ჯოხსქილედისჯოხოსქილედის]] უღუ ალაზიმაფათ ძაკი [[მორფოლოგია]] — რე [[რთინა|რთინაშ]] აკონჭირელი მუდანობა, მანგიორი [[კილოთა]] რე ძალამი რთული დო კომპლექსური — ახასიათენც ჯინჯიერო [[პრეფიგირაფა]].

აფხაზურ ნინას ხშირას აფხაზურ–აბაზ(ინ)ური ნინაშ [[დიალექტი|დიალექტო]] მიშინუანა. ოდო ლინგვისტური თოლწონუათ ბრელაშო უჯგუში იჸი აფხაზურც დო [[აბაზური ნინა|აბაზურც]] ჟირი შხვადოშხვა ნინათ დობსხუნუნთდობსხუნუნთჷ-და. აფხაზური ნინა ირთუ მუსხირენი დიალექტო, ნამუეფშეთ სუმი [[აფხაზეთი]]შ ტერიტორიას(ბჟადალუშე ბჟაეიოლჸურე) აფხვადუნა: (1) ბზიფური, (2) აბჟუური დო მაართა-მაჟირა დიალექტწკჷმა ალაზიმაფათ ობაღინაფალო ჭიჭე (3) სამურზაყანოშ (ზიტყვა სამურზაყანოშ გეშა თინაქ ვაშმოჩირტანვაშმოჩირთან ოკო [[მარგალური ნინა|მეგრული ნინაშ]] სამურზაყანო-ზუგდიდიშ დიალექტშა) დიალექტეფი. შხვა დიალექტეფი ამდღანერი თურქეთიშ ტერიტორიას აფხვადუნა (სადზი, ახჩიფსა დო ცაბალი, თაშნეშე ბზიფი).

აფხაზური ნინაშ გეშა სქჷლადირი მაართა ჩინებეფი, ნამუეფუთამდღარშახნამუეფუთ ამდღარშახ კინიჩუნ, [[ХVII ოშწანურა|ХVII ოშწანურაშ]] ჩინებული [[თურქეფი|თურქი]] მეშარეს ევლია ჩელების (Evliya Çelebi) ორხველორხველჷ. ევლია ჩელები მშიმუში შარალუას [[1640]] წანას ქიგერინალე დო მუსურებჷ [[1670]] წანას. თის აკულებჷ [[ყირიმი]], [[რუმელია]], [[ავსტრია]], [[ალბანეთი]], [[კრეტა]], [[დალმაცია]], [[თესალონიკი]], [[აზერბაიჯანი]] დო [[საქორთუო]] დო მშიმუში მირსაქეფი ართი წიგნო აკუკირჷ, ოდო წიგნიშა „[[სეაჰათნამე]]“ (ოშარალუ წიგნი) ქიგეუდვალჷ. მეშარეს ზოგადი ჩინებეფიშ მოხ [[არაბული ანბანი|არაბული ასოეფით]] ქინუჭარაფჷ ნამთინე აფხაზური ზიტყვა. აფხაზური ნინა ახალნორდი ოჭარალუ ნინა რე.

პირველი აფხაზური ანბანი [[1862]] წანას [[კირილიცა|სლავურ-კირილური ჭარალუაშ]] ბაზაშა აკიმუშუ ბარონი [[პეტერ უსლარი|პეტერ ფონ უსლარქ]] დო თინა აკმოდირთჷდ 37 ასო-შინშე, მარა [[1905]] წანაშე გრაფიკული შინეფიშ მუდანობა 55 ასოშახ მორდეს. მოგვიანაფილო [[ნიკო მარი]]ქ ქოცადჷ ხოლო უმოსო დუხალიწუდუკო თე ჭარალუა, მარა თიქ [[ლათინური ანბანი|ლათინურ ანბანშა]] გეპონაფათ ქჷდარსხუ ხოლო ართი, ახალი ბუნა, ნამუთ უკვე 75 ასო-შინც იკათუანდიკათუანდჷ. ლათინურ ანბანც [[აფხაზეფი]] [[1926]]-შე [[1928]]-შახ გჷმირინუანდეს. [[1937]] წანას ქორთული ანბანიშ ოსხირშა გამშიღეს აფხაზური ჭარალუა, მარა [[ქორთუეფი]]შე დისტანცირსფაშდისტანცირაფაშ ძალამიშზალამიშ გეშა აფხაზეფქ [[1954]] წანას კჷნე კირილურ ვარიანტის დართეს. [[ქორთული ანბანი]]შ მიშაღალაშ თე ფაქტი ხშირას გინორთელე [[აფხაზეფი|აფხაზეფიშ]]ით ქორთუეფიშ საჸალეშ ბაძაძი, კერძოთ ბრელი აფხაზა თე ისტორიულ ფაქტის ქართიზაციაშ ცადინც ორწყე. მორომუნერო უნწყუნც თინეფც ხეს დორხველი ნციონალური სახეშ ასქილიდაფას კირილური ანბანიშ (თ.გ. გრაჟდანკაშ) გჷმორინაფა, უჩინებუ რე.<ref>იხ. თეიმურაზ გვანცელაძე, „აფხაზური ომწიგნობარე ნინაშ ქორთულ გრაფიკაშა გჷნოჸუნაფაშ ისტორიაშე“</ref>

ოეკონიე ჯამც ნინაშმეცნარეფი, ნამუეფუთ შხვადოშხვა ბორჯის აფხაზური ანბანიშ დორსხუაფაშო ხანდენდესჷნ, რდეს [[პეტერ ფონ უსლარი]], [[დიმიტრი გულია]], [[კონსტანტინე მაჭავარიანი]], [[ალექსეი ჭოჭუა]] დო [[ნიკო მარი]].

* [http://www.acnet.ge/ike_dictionaries/abkhazian_georgian_grammar.pdf თეიმურაზ გვანცელაძე: „აფხაზური ნინაშ გრამატიკა ქორთუეფშო“ (ქორთულქორთული ნინაშა) დო „ქორთული ნინაშ გრამატიკა აფხაზეფშო“ (აფხაზურაფხაზური ნინაშ) ლერსიკონამო]

* [http://www.amsi.ge/istoria/div/gvanc.html თეიმურაზ გვანცელაძე: „აფხაზური ომწიგნობრენინაშომწიგნობარე ორთულნინაშ ქორთული გრაფიკაშა გინოჸუნაფაშ ისტორიაშე“]

* [[ნანა მაჭავარიანი]], ჩანარეფიშ ლერსიკა აფხაზურშიაფხაზურც, ქთ. 2006, ISBN – 99940-864-1-3

* [[ნანა მაჭავარიანი]], სინტაქსურსინტაქსური მეწუარაფშამეწურაფაშა მიშმალი კილოთური კატეგორიეფი აფხაზური დო ქართულცქორთულც, ქთ., 2006, ISBN – 99940-864-3-x

* [[თეიმურაზ გვანცელაძე]], აფხაზური დო ქორთული ნინეფიშ მაგურაფუეფშო, ტომი I. ქორთული ნინაშ გრამატიკული სხუნუა. ქორთულ-აფხაზური ლერსიკონი (აფხაზურნინაშააფხაზური ნინაშა), ქთ., 2003, ISBN – 99940-718-8-2 99940-22-90-3

* [[თეიმურაზ გვანცელაძე]], აფხაზური დო ქორთული ნინეფიშ მაგურაფუეფშო, ტომი II. ქორთული ნინაშ გრამატიკული სხუნუა. ქორთულ-აფხაზური ლერსიკონი (აფხაზურაფხაზური ნინაშა), ქთ., 2003, ISBN – 99940-718-8-2 99940-22-84-9