მარგალეფი: გინორთი გინოჯინეფს შქას
დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
გვერდის შიგთავსი დაცარიელდა |
ჭ.რ. 94.180.231.20-ის რედაქტირება გაუქმდა; აღდგა ბოლოს Odabade90-ის მიერ რედაქტირებული ვერსი� |
||
ღოზი 1:
[[სურათი:Tipy Mingreltsy. Types of Life The Mingrelians (1865) (A).jpg|thumb|მარგალეფი, XIX ო.]]
'''მარგალეფი''' — [[ქორთუეფ|ქორთუეფიშ]] ართ-ართი შხუ ეთნოგრაფიული ბუნა. კინოხ თინეფს უკებდეს ისტორიული [[კოლხეთიშ ომაფე|კოლხეთიშ]] ცენტრალური რაიონეფი და გვალაშოწმოხონი, თეჟამს — [[რიონი|რიონიშ]], [[ხობწყარი|ხობწყარიშ]] დო [[ინგირწყარი|ინგირიშ]] ძგალეფი, კომპაქტური ბუნეფო ოხორანდეს [[აფხაზეთიშ ავტონომიური რესპუბლიკა|აფხაზეთიშ]] ავტონომიურ რესპუბლიკაშ რანწკ რაიონეფს ([[გალიშ მუნიციპალიტეტი|გალი]], [[ოჩამჩირეშ მუნიციპალიტეტი|ოჩამჩირე]], [[სოხუმი]]). კინოხ ქართეფწკჷმა, [[შონეფი|შონეფწკჷმა]] დო შხვეფწკჷმა ართო მარგალურ ტომეფქ აკადგინეს თეხანური ქორთუ კათაშ ფორმირაფაშ ოსხირი. მარგალეფიშ დიდი ნორთი ჟირნინამი რე, თინეფი იჩიებუნა [[ქორთული ნინა|ქორთული ნინაშა]], ოდო ირდღაშიან ჸოფა-რინას — თაშნეშე [[მარგალური ნინა|მარგალურ ნინაშა]], ნამუთ ქართველური ნინეფიშ ბუნას ორხველჷ. მარგალეფს ამდღარ დღაშა აფუნა ასქილადირი კულტურაშ დო ჸოფაშ ლოკალური მუშობურობეფი. თეჟამს საქორთუოს მახორუ დოხოლაფირო 3.600.000 ქორთუშე, დოხოლაფირო 800.000 ქორთუ მარგალური ეთნოგრაფიული ბუნაშ წჷმჷმარინაფალიე.
[[იაკობ გოგებაშვილი]] მარგალეფს ათაშ ახასიათენს:
''"მარგალეფი აკმადგინანა ქორთუეფიშ მაჸეს. შხვა ქორთუეფშე ბრელი მუთუნით ვეშხვანერებუნა. მარგალი იმერელს დო გურულს თიშნერ ძალიერას აგურუ, ნამდა ქართლელი დო კახელი თენეფს ართიან შქას ძნელას გჷშაგორჷნს. ხვალე ნინათ რენა ჭიჭეთ გიშაზოხაფილეფი, მარა თე ნინათ კვიდრი ჯიმა რე [[ქორთული ნინა|ქორთული ნინაშ]], თეშ გალე, დახე არძა მარგალს ჯგირო უჩქ ქორთული ჩიება დო ქორთული ნინა ძალამს უჸორა.თინეფს თენა საღორონთო ნინათ მიორჩქუნა,რახან წირუა-ხვამა თელი სამარგალოს დუდშეშე ქორთული ნინაშა ირსულებუდ დო ასე ხოლო ირსულებუ ... გურგაჩამალიე,ნამდა ტომბა მარჩქენჯეფი ქორთულიშ ნინაშ მარგალეფს შქას უმოს ბრელი იში, ვინემ შხვა ქორთუეფს... მარგალეფს ირო უჸორდეს გურით ქორთული ლიტერატურა დო ბრელი მარგალქ გადიდარჷ თინა ტატალი თხზულებეფით... ბოშკოჩანათ ხოლო მარგალეფი დახე არძა ქორთუს ორჯგინანს: კახეთშა ულა, თექ ოგვერდეთ ბაღიშ აკოხანდაფა, უჩა ზუღაშ პიჯის დუქანიშ გონჯამა ... დო შხვა ქიანაშ თეჯგუა საქვარი, მარგალს ეფო მიორჩქუდ. ძნელას იჸი თიშნერი ცოცმანდი, გურაფაშ მოკორინე, გუმაბედებელი დო გაღიერი კათა, მუნერით მარგალეფი რენან... დუდი დო დუდი ზნეობიერი ლახარა სამარგალოშ რე ხირუა შინური პირუტყვიშ, არძაშ უმოსო ცხენიში..." ''
==ნინა==
[[სამარგალო|სამარგალოს]] მახორობაშ დიდი თია [[მარგალური ნინა|მარგალური ნინაშა]] იჩიებუ̂; ქრისტეშახ მაართა ანთასწანურას თე ნინაქ გჷშერთ თი ნინას, ნამუქუთ უკულნეშის თეხანური [[ქორთული ნინა|ქორთული ნინათ]] აკოდირთ.
1801 წანაშე მოჸუნაფილი, სუმი რუსი მაფაშ – [[პავლე I]] – იშ, [[ნიკოლოზ I]] – იშ დო [[ალექსანდრე II]] – აშ – დუდალაშ განძხანს გეუქვუ̂ ქორთული ომაფეეფქი დო ოთარეეფქი; აქტიურო იტარებაფუაფუდ ქორთუ̂ ერიშ რუსიფიკაციაშ პოლიტიკა. ასიმილაციაშ ართ–ართი დიდმნიშვნელუანი თიას ქორთუეფიშ ნინეფიშ დუდიშობაშ აკორღვაფა–გეკოპილიტუა მუწმარინუანდჷ.თაშნე, XIX ოშწანურაშ მაჟირა გვერდის სამარგალოშ წოფულეფს დო ოხვამეეფს ქორთული ნინაშ მარგალურით ენოთირაფა დიჭყეს; რუსეფქ თაშნეშე დიჭყეს გოშხვანერაფილი ჭარილობაშ დო შრიფტიშ აკოდგინა მარგალური ნინაშო დო გიშარჩქინელი ნიშვნელუაშ კულტურული ძეგლეფიშ, ნამუთიენ ბიბლია დო XII ოშწანურაშ ქორთული პოემაშ „[[ყილოშტყებამი|ყილოშტყებამიში]]“, მარგალურო თარგმუა ცადეს მარა თე ცადილაფას წარმატებაქ ვამაჸუნჷ. ბოიკოტიშ შინო ბრელი ადამიერი ვაკათუდ [[მარგალური ნინა|მარგალური ნინაშა]] შერსულებული ოხვამური მოინალას დო ვართ მუნეფიშ სქუალეფს უტენდ ოჯარალუ წოფულეფშა. თე გეგმას პროტესტით შეხვად არისტოკრატიაქით. თე ძალიერი წინანდეგობაშ მოღალირო რუსეფქ უკახლე კინიკინეს დო მუნეფიშ გეგმაშე ვარია თქვის.
==საბზადი==
''[[მარგალური ხაჭაპური]]''
ტრადიციული მარგალური ოჭკუმალეფი ნწარე დო ხვეიანი ოკაზმალით გიშმეგორუ. თეშ ბაძაძი თინა გოხოლუნა, ნამდა ჯვეშო,ლიბუ, სუბტროპიკული ჰავაშ გეშა, [[მალარია]] უდიდაშ საფრთხეს მუწმარინუანდჷ სამარგალოშო დო თე რეგიონიშ მახორუეფქჷ დუდშენო ქიმიოგორეს, ნამდა დიდი მუდანობათ ზაფანაშ ხვარება ოშქურანჯი ლახარაშ გოვითარაფას მუდგაზმათიენ ხეს უჩალუნდ. საბოლოოთ, წარე სუნელეფქ მარგალური საბზადიშ ტრადიციულ ატრიბუტო გინირთჷ.
მარგალური საბზადი მუდგაზმარენ ტიპიშ ოკაზმალს ირინუანს, ოსხირაშო, წაწიბელიშ სახეთ. ტრადიციული კერძეფს ორხველჷ [[ღუმუ]] (ხაშილი ლაიტიშ ნოცერი), [[სელეგინი]] (ციმუამი ჸვალი) დო ჭვილი ხორცი წარე სუნელწკჷმა (მაგალთო, [[აჯიკა|აჯიკაწკჷმა]]) ართო. ჟირი გჷშაკერძაფილი კერძი - [[ელარჯი]] დო [[საცივი]] დღახუეფშო დო საპატიო სუმარეფშო იღოლამინუაფჷ. თე კერძეფი თელ საქორთუოს მარგალური საბზადიშ ტატალუათ იკოროცხუ.
'''დარანეფი (ღვინეფი)'''
საქორთუოს 500–შე მეტი ბინეხიშ ჯიში ხარენს, ოდო 60 თინიფიშე [[სამარგალო|სამარგალოს]] ირდუ. თინეფშე არძაშე უმოს ჩინებურიე [[ოჯალეში|ოჯალეშიშ]] ჯიშიშ ჸურზენი, ნამუშეთ არძაშ უჯგუში [[დარანა]] იბზადებაფუაფჷ; თენა გოხოლუნა გვერდო ჰამო ჭითა დარანა ნამუსუთ ტყარი ვარდიშ დაღარი შური დო ოშარშალაია ჭითა ფერი ახასიათენს.
XIX ოშწანურაშ მაჟირა გვერდის ოჯალეშიქ დახე ედომშამო გეშალჷ.თი ბორჯიშახ ჸურზენი ბინეხის ვერდუდ, მუჭოთ ევროპას, ვარინ ჯაშ ჸალეფს, ტყარი ლიანეფიშ სახეთ; მოგვიანაფათ, თე დარანაშე მოთხუალაშ რდუალაქ ოჯალეშიშ ეშალაფა გჷშეჭანუ (მარგალურო ზიტყვა „ოჯალეში“ „ჯაშ გჷმარდილს შანენს). საბედინეროთ, მა-19 ოშწანურაშ შქა პერიოდის, [[ფრანგეფი|ფრანგი]] [[აშილ მიურატი|აშილ მიურატიქ]], სამარგალოშ ეკონია თარიშ დაშ, სალომე [[სამარგალოშ თარეფი|დადიანიშ]] ქომონჯიქ, ქჷდიჭყჷ ოჯალეშიშ კულტურაშ ევროპული წესით დოჭყანაფა, მუთ მუშ გეშა ღვინიშ წარმონაფაშ დო გოსაღაფაშ გეგმაშ ნორთის მუწმარინუანდჷ. თაშნე ოჯალეშიქ მეჭყოლიდაფას გინასქიდჷ დო თე ღვინი (დარანა) სამარგალოშ [[ცაგერი|ცაგერიშ]] დო [[მარტვილი|მარტვილიშ]] რაიონეფს იბზადებაფუაფჷ. თე ღვინიშ წარმონაფაქ საქორთუოშ შხვა კუნთხუეფსჷთ გიფაჩჷ.
==მუსიკა==
[[File:Chonguri.jpg|thumb|ჩონგური]]
მარგალური ფოლკლორული მუსიკა მიარეხონარამი რე, დო თიში ზიტყვეფი მარგალური ნინაშა ისჷმაფუაფუ. ბირეფს მელანქოლიური ტემპი და სერდა ახასიათენს; მარგალეფს მიორჩქჷნა, ნამდა მუნეფიშ მუსიკა ირდოიანი ლჷმეფით ეჸვილირი დო გოღატაკაფილი სამარგალოშ ტრაგიკული ისტორიას ასახენს. მარგალური რომანტიკული ბირეფი ფშხირას [[ჩონგური|ჩონგურიშ]] (ჯაშ ოთხსიმამი მიოგამალიშ) აკომპანიმენტით ირსულებაფუაფჷ.
==ფოტოგალერეა==
<gallery>
ფაილი:Mingrelians (B).jpg|მარგალეფი ტრადიციულ მუკაქუნალს.
ფაილი:Mercier. Mingrelien (Asie). Auguste Wahlen. Moeurs, usages et costumes de tous les peuples du monde. 1843.jpg|მარგალი (1845-1847), Mercier.
ფაილი:Scènes, paysages, moeurs et costumes du Caucase dessinés d'aprés nature par le prince G. Gagarine.6.jpg|მარგალი ჟინოსქუა გ. გაგარინიშ ნახანტა.
</gallery>
== ლიტერატურა ==
* ჯომიდავა, ნიკოლოზ:'''3000 მეგრული გვარსახელი''' / [რედ.: ნაპოლეონ ლემონჯავა, ბადრი ცხადაძე] ; აფხაზ. რეგიონ. მეცნ. აკადემია - თბ., [[2000]].
* ჯოლოხავა, თამაზ:'''მეგრული ადათ-წესები, დღესასწაულები, სალოცავები''' : (ეთნოგრაფია ეკონ. ჭრილში) - თბ. : მეცნიერება, [[2004]].
* ლობჟანიძე, რაჟდენ:'''მეგრული სამზარეულო''' / [რედ.: ტარიელ ქუთელია] - თბ. : რაეო, [[2004]].
* [http://burusi.wordpress.com/2009/05/05/tengiz-verulava-samegrelos-etimologia/ თენგიზ ვერულავა – “სამეგრელოს ეტიმოლოგია”]
=რესურსეფი ინტერნეტის=
{{commonscat|Mingrelians}}
* [http://burusi.wordpress.com/history/megrelians/ სამეგრელო]
[[კატეგორია:ქორთუეფი]]
[[კატეგორია:ეთნოგრაფია]]
[[an:Mingrelians]]
[[de:Mingrelier]]
[[en:Mingrelians]]
[[et:Megrelid]]
[[fi:Mingrelit]]
[[fr:Mingréliens]]
[[he:מגרלים]]
[[hy:Մեգրելներ]]
[[it:Mingreli]]
[[ja:ミングレル人]]
[[ka:მეგრელები]]
[[ko:밍그렐리아족]]
[[nl:Mingreliërs]]
[[os:Мегрелæгтæ]]
[[pl:Megrelowie]]
[[pt:Mingrelianos]]
[[ru:Мегрелы]]
[[sh:Megreli]]
[[sr:Мегрели]]
[[sv:Megreler]]
[[tr:Megreller]]
[[tt:Mingrellär]]
[[uk:Мегрели]]
| |||