გამბია: გინორთი გინოჯინეფს შქას
დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე |
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე |
||
ღოზი 62:
|სქოლიო=
}}
'''გამბია''' - სახენწჷფო ბჟადალ აფრიკას, მიშმურს [[ერეფიშ წორომაჸალობა]]შა.
== პოლიტიკური წყობა ==
* '''დუდალაშ ფორმა''' : ოპრეზიდენტე რესპუბლიკა.
* '''სახენწჷფოშ მადუდე''' : პრეზიდენტი [[იაჰია ჯამე]].
* '''კანონმადვალუ ორგანო''' : ერუანულ ასამბლეა (53 მაკათური).
* '''ადმინისტრაციული დორთუალა''' : 5 პროვინცია დო ნანანოღა - თუდონი, ცენტრალური,ოორუე, ჟიმოლენი დო ბჟადალი.
== ორთა ==
გამბიაშ ტერიტორია უთარაშო ბირტყა [[დჷკი]] რე (სიმაღალა 100 მეტრაშახ), ნამუსჷთ განიერი დო წყახვეიანი [[წყარმალუ]] [[გამბია (წყარმალუ)|გამბია]] კვათუნს. ქიანა ორგებაფალი ნაგურეფით ძალამი ღარიბი რე. [[ჰავა]] ეკვატორულ-მუსონური რე, ზარხული ჭვემამი რე, ზოთონჯი სქჷრე. ნანანოღა [[ბანჯული|ბანჯულს]] [[კვირკვე]]შ ოშქარი ტემპერატურა 27°-ი რე, ოდო [[ფურთუთა]]შ 23°. ნოლექეფი 750-შე 1500 მმ-შახ წარმოწანას. ჩანარულ საფორს უმონს ოსვანჯეეფი. წყარმალუ გამბიაშ ლეხერს [[ჭალე]]შ იროწვანე ტროპიკული [[ტყა]] რე. [[ჩხოლეფი]]შე წჷმოსქილადირი რე [[ანტილოპა]], [[ჯიქი]]. ბრელი რე [[მაიმუნი]], [[ჰიპოპოტამი]], [[ნიანგი]]...
== მახორობა ==
[[ფაილი:Gambia girl.jpg|thumb|left|ალმაძიცე [[სერეკუნდა|სერეკუნდალი]] ცირა]]
[[2007]] წანაშ მუნაჩემეფით ქიანაშ მახორობა აკმადგინანს 1 700 000 კოჩის, ნამუეფიშ 99 %-ის აფრიკალეფი აკმადგინანა: 42 % - [[მანდინკა]], 18 % - [[ფულბე]], 16 % - [[ვოლოფი]], 10 % - [[დიოლა]], 9% - [[სონინკე]]. მახორობაშ მეჭედალა - 180,7 ადამიერი რე კვ. კმ-ის. ნოღეფს ოხორანს მახორობაშ 26,3 % ([[2003]]).
მახორობაშ 50,41 % ოსური რე, ოდო ქომოლკოჩი (49,59 %) ([[2003]]).
ოდო ხანობური მაძირაფალი ათეშნერი რე:
* 0-15 წწ. - 40,1 %
* 15-29 წწ. - 26,4 %
* 30-44 წწ. - 17,3 %
* 45-59 წწ. - 10,2 %
* 60-74 წწ. - 5 %
* 75-84 წწ. - 0,9 %
* 85-ჟი - 0,1 %
== რელიგია ==
სუნიტური [[ისლამი]]შ მათხოზინე რე მახორობაშ 90 %, [[ქირსიანობა|ქირსიანი]] რე - 9 %, ოდო აკანური რწუმაშ ([[ანიმალიზმი]], [[ფეტიშიზმი]], ორთაშ ძალეფი) მათხოზინე რე - 1 %.
თელარაშ ოშქარი ხანგჷნძარობა ([[2005]]): 52,3 წანა (ქომოლკათა), 56,0 წანა (ოსურეფი). იბადებუ — 39,9 1000 მახორუშე ([[2005]]), ღურუ — 12,5 1000 მახორუშე ([[2005]]). ორთაშობური ნაძინი - — 27,4 1000 მახორუშე ([[2005]]).
ეკონომიკურო აქტიური რე 730 000 ადამიერი (52.2 %) ([[2003]]).
== ისტორია ==
[[ფაილი:Gambia President Yahya Jammeh.jpg|thumb|200px|გამბიაშ პრეზიდენტი [[იაჰია ჯამე]]]]
გამბიაშ ტერიტორია XIII-[[XV ოშწანურა|ოშწანურეფს]] მიშმეშჷ აფრიკაშ შქა ოშწანურეფიშ სახენწჷფოეფიშ (მალი, მოგვიანაფილო - სონგაი) აკოდგინალუაშა. მაართა ევროპალეფი გამბიაშ ტერიტორიას რდეს ვენეციარეფი დო გენუარეფი. XV ოშწანურაშ შქა ხანეფს კილარჩქინდეს [[პორტუგალიარეფი|პორტუგალიარეფქ]], ოდო XVI ოშწანურაშ ლიას ინგლისარ ვაჭარეფქ. XVII ოშწანურაშე გამბიას [[ფრანგეფი]] ოცადუდეს დოკვირდაფას. 1783 წანას ინგლისიშით დაკებული გამბიაშ ტერიტორიაშ ნორთიქ [[1807]] წანას ომაფე კოლონიათ გიმიცხადინჷ. [[1821]] წანას [[დიდი ბრიტანეთი]]შით დაკებული არძო ტერიტორია [[სიერა-ლეონე]]შ გუბერნატორიშ თუდო რდჷ, ოდო [[1843]] წანას ზოხო კოლონიათ გიმიცხადინჷ. [[1866]]-[[1888]] წწ. კჷნე სიერა-ლეონეშ გუბერნატორი დუდენდჷ.
XX ოშწანურაშ 20-ამ წანეფშე გამბიას ქჷდიჭყჷ ერუანულ-გჷმადუდიშალაფარი ყარაფიქ, მუქჷთ გჷშაკერძაფილო გეძალიერჷ [[მაჟირა საგებიო ლჷმა]]შ უკული. [[1965]] წანაშ [[18 ფურთუთა]]ს ქიანაქ გეგმაცხადჷ ზოხორინალა ერეფიშ წორომაჸალობაშ ხურგეფს. კჷნე თე წანას გჷნირთჷ [[გოერო]]შ მაკათურო. 1970 წანაშ [[24 პირელი|24 პირელს]] გიმიცხადინჷ რესპუბლიკური დუდალაქ. ახალი გოჭყაფილ რესპუბლიკაშმაართა [[გამბიშ პრეზიდენტი|პრეზიდენტო]] გჷნირთჷ [[დაუდა კაირიბა ჯავარა]]ქ, მით სახენწჷფოშ ოდუდეს გერდ [[1994]] წანაშახ დო უზისხირე ოცხენენდე მინორთინაფაშ გეშა დუდალას გამაჩილითუ 29 წანერ ლეიტენანტი [[იაჰია ჯამე]]ქ. მინორთინაფაშ გეშა ეკრძალჷ ირინერი პოლიტიკური ქარანუაქ, ქჷდირსხუ აკოანჯარაფილი ძალეფიშ კუნტახანურ მადუდე სხუნუქ. [[1996]] წანას გეჭოფეს ახალი კონსტიტუციაშ პროექტი. კჷნე თე წანაშ [[26 ეკენია]]ს დოშანეს ოპრეზიდენტე გჷშაგორუეფი, სოდეთ ხონარეფიშ 55,7 %-ით გიმორძგჷ იაჰია ჯამექ. გჷშაგორუეფშე ჟირ დღაშა დეთხინუ კუნტახანურ ოცხენენდე სხუნუ დო 1997 წანაშო დოშანჷ ოპარლამენტე გჷშაგორუეფი, სოდეთ გიმორძგჷ პრეზიდენტიშ პარტიაქ.
[[2001]] წეანას იაჰია ჯამექ ხეახალაშო იჸუ გჷშაგორილქ ხონარეფიშ 53 %-ით, ოდო [[2006]] წანას ხონარეფიშ 67 %-ით ხოლო ართი ხუთწანამ ხანით გიხანგინძორჷ ოპრეზიდენტე დუდალა.
== დღახუეფი ==
{| align="center" class="wikitable"
|+
! |თარიღი
! |ჯოხოდვალა
! |ინგლისური ჯოხოდვალა
|-----
| [[1 ღურთუთა]]
| [[ახალი წანა]]
| ''New Year’s Day''
|-----
| [[18 ფურთუთა]]
| ზოხორინალაშ დღა
| ''Independence Day''
|-----
| [[24 პირელი]]
| რესპუბლიკაშ დღა
| ''Republic Day''
|-----
| [[1 მესი]]
| ხანდაშ დღა
| ''Labour Day''
|-----
| [[15 მარაშინათუთა]]
| [[მარაშინა]]
| ''Assumption''
|-----
| [[25 ქირსეთუთა]]
| [[ქირსე (დღახუ)|ქირსე]]
| ''Christmas Day''
|+
|}
{{მერკე-გამბია}}
[[კატეგორია:აფრიკაშ ქიანეფი]]
[[კატეგორია:ინგლისურნინამი ქიანეფი]]
{{Link FA|ru}}
{{Link GA|de}}
[[ace:Gambia]]
[[af:Gambië]]
[[als:Gambia]]
[[am:ጋምቢያ]]
[[an:Gambia]]
[[ang:Gambia]]
[[ar:غامبيا]]
[[ast:Gambia]]
[[az:Qambiya]]
[[bat-smg:Gambėjė]]
[[bcl:Gambya]]
[[be:Гамбія]]
[[be-x-old:Гамбія]]
[[bg:Гамбия]]
[[bjn:Gambia]]
[[bm:Gambia]]
[[bn:গাম্বিয়া]]
[[bo:གེམ་བྷི་ཡ།]]
[[bpy:গাম্বিয়া]]
[[br:Gambia]]
[[bs:Gambija]]
[[ca:Gàmbia]]
[[ceb:Gambia]]
[[ckb:گامبیا]]
[[crh:Gambiya]]
[[cs:Gambie]]
[[cv:Гамби]]
[[cy:Y Gambia]]
[[da:Gambia]]
[[de:Gambia]]
[[diq:Gambiya]]
[[dv:ގެމްބިއާ]]
[[ee:Gambia]]
[[el:Γκάμπια]]
[[en:The Gambia]]
[[eo:Gambio]]
[[es:Gambia]]
[[et:Gambia]]
[[eu:Gambia]]
[[ext:Gambia]]
[[fa:گامبیا]]
[[ff:Gammbi]]
[[fi:Gambia]]
[[fiu-vro:Gambia]]
[[fo:Gambia]]
[[fr:Gambie]]
[[frp:Gambie]]
[[fy:Gambia]]
[[ga:An Ghaimbia]]
[[gag:Gambiya]]
[[gd:A' Ghaimbia]]
[[gl:Gambia - The Gambia]]
[[gv:Yn Ghambia]]
[[he:גמביה]]
[[hi:गाम्बिया]]
[[hif:Gambia]]
[[hr:Gambija]]
[[hsb:Gambija]]
[[ht:Ganbi]]
[[hu:Gambia]]
[[hy:Գամբիա]]
[[ia:Gambia]]
[[id:Gambia]]
[[ie:The Gambia]]
[[ilo:Gambia]]
[[io:Gambia]]
[[is:Gambía]]
[[it:Gambia]]
[[ja:ガンビア]]
[[jv:Gambia]]
[[kg:Gambia]]
[[kk:Гамбия]]
[[ko:감비아]]
[[ku:Gambiya]]
[[kw:Gambi]]
[[ky:Гамбия]]
[[la:Gambia]]
[[lb:Gambia]]
[[li:Gambia]]
[[lij:Gambia]]
[[lmo:Gambia]]
[[ln:Gambi]]
[[lt:Gambija]]
[[lv:Gambija]]
[[map-bms:Gambia]]
[[mk:Гамбија]]
[[ml:ഗാംബിയ]]
[[mn:Гамби]]
[[mr:गांबिया]]
[[mrj:Гамби]]
[[ms:Gambia]]
[[mt:Gambja]]
[[my:ဂမ်ဘီယာနိုင်ငံ]]
[[na:Gambiya]]
[[nah:Gambia]]
[[nds:Gambia (Land)]]
[[nl:Gambia (land)]]
[[nn:Gambia]]
[[no:Gambia]]
[[nov:Gambia]]
[[nso:Gambia]]
[[nv:Géémbiya]]
[[oc:Gàmbia]]
[[or:ଗାମ୍ବିଆ]]
[[os:Гамби]]
[[pam:The Gambia]]
[[pl:Gambia]]
[[pms:Gambia]]
[[pnb:گیمبیا]]
[[ps:ګامبيا]]
[[pt:Gâmbia]]
[[qu:Gambya]]
[[rm:Gambia]]
[[ro:Gambia]]
[[roa-rup:Gambia]]
[[ru:Гамбия]]
[[rw:Gambiya]]
[[sa:गाम्बिया]]
[[sah:Гамбия]]
[[sc:Gàmbia]]
[[scn:Gambia]]
[[sco:The Gambie]]
[[se:Gámbia]]
[[sg:Gambïi]]
[[sh:Gambija]]
[[simple:The Gambia]]
[[sk:Gambia (štát)]]
[[sl:Gambija]]
[[sn:Gambia]]
[[so:Gambia]]
[[sq:Gambia]]
[[sr:Гамбија]]
[[ss:IGambiya]]
[[st:Gambia]]
[[stq:Gambia]]
[[su:Gambia]]
[[sv:Gambia]]
[[sw:Gambia]]
[[ta:காம்பியா]]
[[te:గాంబియా]]
[[tg:Гамбия]]
[[th:ประเทศแกมเบีย]]
[[tk:Gambiýa]]
[[tl:Ang Gambiya]]
[[tr:Gambiya]]
[[ts:Gambiya]]
[[tt:Гамбия]]
[[ug:گامبىيە]]
[[uk:Гамбія]]
[[ur:گیمبیا]]
[[uz:Gambia]]
[[vec:Gambia]]
[[vi:Gambia]]
[[vo:Gambiyän]]
[[war:Gambia]]
[[wo:Gàmbi]]
[[wuu:冈比亚]]
[[xal:Гамбудин Орн]]
[[yi:די גאמביע]]
[[yo:Gámbíà]]
[[zh:冈比亚]]
[[zh-min-nan:Gambia]]
[[zh-yue:甘比亞]]
[[zu:IGambia]]
| |||