ობჟათე ამერიკა: გინორთი გინოჯინეფს შქას

დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
ჭ.რ. r2.6.5) (ბოტის დამატება: zea:Zuud-Amerika
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე
ღოზი 15:
ობჟათე ამერიკას იშიკერძებუ ბაქნური [[რზენი]]-გაბარი, ანდეფსგალე ბჟაეიოლ დო [[ანდეფი]]შ გვალეფიშ ოროგენიულ ორტყაფუს მოკინებული ანდური ბჟადაალ. ობჟთე ამერიკაშ ბაქანიშ აზევებეფს რელიეფს მეურე გვიანიშ, [[ბრაზილია|ბრაზილიაში]] დო [[პატაგონია|პატაგონიაშ გაბარეფი]]; ენოწიაპეფს — ლიანოშ-[[ორინოკო]]შ, [[ამაზონიშ დაბლობი|ამაზონიშ]], [[ბენი (წყარმალუ)|ბენი]]-[[მამორე|მამორეშ]], [[გრან-ჩაკო]]ში დო შხვა რზენი-დაბლობები. [[ბჟაეიოლ]]შე გაბარეფი გოლუაფირიე ოძგაშე რზენეფიშ ონჭირე, წჭყვატილ ღოზით. გვიანიშ გაბარიშ (სიმაღალე 3014 მ-შახ, გვალა [[პიკო-დო-ნებლინა]]) დო ბრაზილიაშ გაბარაშ (სიმაღალე 2890 მ, გვალა ბანდიერა) რელიეფის ჭარბენს ცოკოლამი რეღმამი რზენეფი, ნამუეფშათ მკაფიოდ იშიკერძებუ [[კონუსი|კონუსური]] შთენილი კონკეფი დო ჭიუხეფი (მაგ., სერა-დე-ესპინიასუ) ვარა ტაბაკი მაღალობეფი - თაშნეგედვალირი შპადეფი (აუიან-ტე-პუი, რორაიმა დო შხვა). პატაგონიას უმოსო გოვითარაფილიე კანიონეფით დოღოზილი შრეებრივი, თინეფ შქას ვულკანური ოკუჩხურებრივი [[პლატო]]ეფი.
 
[[კონტინენტი]]შ ბჟადაალ ოძგაშეეფს, დაახლოებით 9000 კმ-შახ, გინოტკვაჩილიე [[ანდეფი|ანდეფიშ გვალეფიშ სისტემა]]. ოორუეს დო ოორუე-ბჟაეილს, [[ვენესუელა]]ს, აბანდვალირიე ხუალათი დო [[წყარმალუ|წყარმალუშ]] [[ეროზია|ეროზიათ]] ტომბას დოთიაფილ კარიბიშ ანდეფიშ ჟჷრი გვალაკართი. თინეფიშ ობჟთე-ბჟადაალუ გოგინძორაფა რე ოორუე-ბჟადაალ ანდეფიშ [[ქედი|ქედეფიშ]]. [[წყინარი ოკიანე|წყინარი ოკიანეშ]] ოძგაშეს გინოტკვაჩილიე ანდეფიშ ჯინჯიერი სისტემა, ნამუთ აკმოდირთუ უთარაშო მერიდიანული გეზაშ მუზმარენ [[ქედი]]შე. ოორუე ნორთიშო ([[ეკვადორი]]შ დო [[პერუ]]შ ანდეფი) დამახასიათებელიე მაღალი ლოდა ქედეფშო დო ტომბა ბეჩეფიშ აშათირალა. [[ეკვადორი|ეკვადორს]] გვალეფშქარ ბეჩო [[ჩიმბორასო]]შ დო [[კოტოპახი]]შ ვულკანური მასალათიე ეშაფშაფილი. თე რეგიონს ბხვადუთ თაშნეშე 2-3 ანთასივითოში მეტრაშ სიმაღალაშ ჯვეშ ნატობარ პლატოეფს. ცენტრალური [[ანდეფი]]შო დამახასიათებელიე კიდილი ქედეფით გოლუაფირი დო 3-5 ანთასვითოშ მეტრაშახ ეზინდილი დინოხოლენ გაბარეფი. , ნამუეფიშე არძაშე ფაჩილიე გაბარა [[პუნა]]. ობჟათე ნორთისიე [[ჩილე]]-[[არგენტინა|არგენტინაშ]] ანდეფი (თაქ იდვალუაფ კონტინენტიშ უმაღალაში კონკა [[აკონკაგუა]], 6960 მ) დო პატაგონიაშ ანდეფი. ცენტრალურ ანდეფშა ალაზიმუათ თაქ გვალეფიშ სისტემა დოონჭირაფილიე, დო უუძგაშაში ობჟთეს კოკეფიშ ბუნი - [[არქიპელაგი|არქიპელაგო]] გინირთუ. [[ჯიშტი|ჯიშტეფს]] ობჟათე ამერიკას 25 ანთასივითოში კმ<sup>2</sup> ფართობი უკინებუ.
 
=== გეოლოგია დო სასარგებლო დინოხურიში ===
ღოზი 46:
=== ცხოველეფიშ სამყარო ===
[[ფაილი:Llama, peru, machu picchu.jpg|thumb|300px|[[ლამა]] გინაჯინე [[მაჩუ პიკჩუ]]ს]]
[[კონტინენტი]]შ პალეოგეოგრაფიული გოვითარაფაშ გიშაკერძაფილი პირობეფიშ გურშენ ობჟათე ამერიკაშ [[ფაუნა]] თეშ მუშებურიე, ნამუდა თინა ვესტინდოეთიშ კოკეფწკჷმა დო ცენტრალურ ამერიკაწკჷმა ართო გიჭყანს ზოხორინელ სამაფოს - [[ნეოგეა]]ს, ნამუსჷთ მიშმურს კაკალი ნეოტროპიკული ოლქი. თე ოლქი ობჟათე ამერიკაშ ტერიტორიას გვიანა-ბრაზილიაში დო ჩილე-პატაგონიაშ თუდონოლქებო ირთუ. ობჟთე ამერიკაშ ფაუნა დიდარიე ენდემური ტიპეფით. (ზირტიკეფი, ჭკიჭკიტიამაჩვენეფი, ჩხვინდფართე მაიმუნეფი, ლამეფი დო შხვა). ობჟათე ამერიკას ჩანთამეფიშ, მაშკვიდაფალი ბოაშ დო შხვეფიშ რინა იჩიებუ თიშა, ნამუდა წოხოლე თე კონტინენტი მერცხუაფილი რდჷ [[მადაგასკარი]] დო [[ავსტრალია|ავსტრალიაშა]]. დიდარი დო მიარეფერამიე ობჟათე ამერიკაშ ნოტიო ტროპიკული დო ეკვატორული [[ტყა|ტყაშ]] ფაუნა, სოდგათ ცხოველეფიშ უმენტაშობა რინალაშ უმოს ნორთი [[ჯა]]ს ჯას მეჸუნს; თაქ ოხორანა [[მაიმუნეფი]], [[ზირტიკეფი]], [[ჭკიჭკიტიამაჩვენეფი]], მახვამილაფარეფიშე [[ოცელოტი]] დო [[იაგუარი]], თაშნეშე [[ტყარ ჯოღორი]], ბოჭოკამეფიშე- [[ტაპირი]], ჭე ტყარი ღეჯი [[პეკარი]] დო შხვა. [[მახვატალეფი]]შე მხვადუნა მეხეური მაჩვზღარბა კოენდე, [[ჩანთამი ვირჭუკი]], ბრელიე [[ღამურა]]. დიდარიე ორნითოფაუნა (თუთიყუში, სვავი, კოლიბრი). ტროპიკულ ტყალეფს მიარე [[მწერი]]ე - სერიში დო დღაშ [[ფარფალიეფი]], 100 ანთასივითოში ტიპიშ [[ხოჭო]]. [[ხოხუეფი]]შე ეკაღანკალიე [[წყარიშ ანაკონდა]] დო სქირონაშ მაშკვიდუ [[ბოა-კონსტრიქტორი]], ბრელიე ჟღამამი [[გვერი]], [[ტინტილა]]. წყარმალუეფს ოხორანს [[ნიანგი]], წყარმალუშ დელფინი [[ინია]], მახვამილაფარ ჩხომი [[პირანია]]; თაქ ჩხომიშ ჟჷრიანთასჟჷრი ვითოშ ტიპის კოროცხუნა. სუბეკვატორული დო ტროპიკული ორტყაფუეფიშ სავანასი დო მარჩხა ტყას დო სუბტროპიკული ორტყაფუშ სტეპის მახვამილაფარეფშე მხვადუნა [[იაგუარი]], [[პუმა]], [[ოცელოტი]], [[პამპასიშ კატუ]], [[პამპასიშ მელია]], [[ფაფარამი გერი]], [[სავანაშ მელია]], ბოჭოკამეფიშე - [[პამპასიშ ერემი]]. წყარმალუეფსი დო ტობეფს რე [[ნუტრია]]. მაფურინჯეფშე ეკაღანკალიე სირაქლემა [[ნანდუ]], ბრელიე [[თუთიყუში]] დო [[კოლიბრი]]. ანდეფს ოხორანს რელიქტური [[ოთოლეშამი თუნთი]], [[ლამა]], [[პუანკო]] დო შხვა. უძგაშაში ობჟთე ნორთის მხვადუნა [[მაგელანიშ მელია]].
 
=== ორთაშობური რაიონეფი ===