ეგრისიშ ომაფე: გინორთი გინოჯინეფს შქას

'''ეგრისიშ ომაფე''', ''ლაზიკისლაზიკაშ ომაფე'', ძველიჯვეში ქართულიქორთული ომაფე დასავლეთბჟადალ საქართველოსსაქორთუოშ ტერიტორიაზეტერიტორიას. წარმოიქმნაგორჩქინდჷ [[კოლხეთისკოლხეთიშ ომაფე|კოლხეთისკოლხეთიშ ომაფესომაფეშ]] დაშლისაკოცჷმაშ დადო მასშითიშა შემავალმიშმალი ტომობრივ ტომობურ-ტერიტორიულ ერთეულთა მიერართურეფიშით დამოუკიდებლობისზოხორინალაშ მოპოვებისმოპალაფაშ შედეგადგეშა (დაახლოებითდოხოლაფირო ახ. წ. I საუკუნეოშწანურა). ანტიკურ წყაროებშიწყუეფს ეგრისიშ ომაფეს ლაზიკა ეწოდებოდაჯოხოდჷ.

თავდაპირველადდუდშე მცირემორჩილი ომაფე იყორდჷ, ეკავაუკებუდჷ [[რიონი|მდწყ. რიონისრიონიშ]] ორივეჟირხოლო ნაპირიპიჯი (დაახლოებით დოხოლაფირო[[ქობულეთი|ქობულეთიდანქობულეთიშე]] [[ერისწყალი|მდწყ. ერისწყლამდეერისწყლაშახ]]), [[რომისრომიშ იმპერია]] მასზეთიშა ფორმალურ სიუზერენობას ინარჩუნებდაეთმისქილიდუანდჷ. II საუკუნისოშწანურაშ 30-იანამი წლებშიწანეფს ეგრისიშ მეფემაფა [[მალასა]] რომის იმპერატორისრომიშ მიერიმპერატორიშით იყორდჷ დანიშნულიდორინაფილი, ხოლოოდო მისთიშ ზღვისპირაზუღაპიჯიშ ციხეჯიხა-ქალაქნოღა [[ფასისი (ქალაქინოღა)|ფასისშიფასისის]] (ფასიდა) რომაული გარნიზონი იდგაგერდჷ.

IV საუკუნისოშწანურაშ I ნახევარშიგვერდის ეგრისიშ ომაფეშიომაფეს ქრისტიანობა[[ქირსიანობა]]ქ სახელმწიფოსახენწჷფო რელიგიადრელიგიათ გამოცხადდაგეგმიცხადინჷ დადო ეგრისიეგრისიქ ეკლესიურადეკლესიურო კონსტანტინოპოლისკონსტანტინოპოლიშ პატრიარქსპატრიარქის დაექვემდებარაქჷდაჸუნჷ. VI—IX საუკუნეებშიოშწანურეფს ეგრისიშ ომაფეს ჰყავდაჸუნდჷ თავისიმუში მიტროპოლიტი (სამიტროპოლიტოსომიტროპოლიტე ცენტრი — ფასისი), რომელსაცნამუსჷთ ოთხი ეპისკოპოსი ექვემდებარებოდადოჸუნდჷ — პატარაჭიჭე ციხისძირისციხისძირიშ, ზიგანევ-გუდავასიგუდავაშ, ცაიშისაცეშიშ დადო როდოპოლის-ვარდციხისავარდციხეშ.

V საუკუნისოშწანურაშ შუაშქა წლებშიწანეფს მეფემაფა [[გუბაზ I|გუბაზ I-მაქ]] სცადაცადჷ განთავისუფლებულიყოგოდუდიშალაფედუკო ბიზანტიაზებიზანტიაშე ყოველგვარიირინერი დამოკიდებულებისაგანმიკობუნალაშე, მაგრამმარა მიზანსღანკიშა ვერვა მიაღწიამიაჭირინუ. ბიზანტიასთანბიზანტიაწკჷმა კონფლიქტით ისარგებლესქირგებეს სვანებმაშონეფქ დადო სანიგებმასანიგეფქ დადო V საუკუნისოშწანურაშ 70-იანამი წლებშიწანეფს დამოუკიდებლობაზოხორინალა მოიპოვესქჷმიპალეს. VI საუკუნისოშწანურაშ დასაწყისშიდაჭყაფუს ეგრისიშ ომაფეომაფექ დროებითკუნტახანტით ირანისირანიშ ქვეშევრდომიდოჸვენჯო გახდაგჷნირთჷ. 523 კიწანას ეგრისიშ მეფემმაფაქ [[წათე II|წათე II-მქ]] გვირგვინიგურგინი ბიზანტიისბიზანტიაშ იმპერატორისაგანიმპერატორშე მიიღოგეჭოფჷ. VI საუკუნეშიოშწანურას ეგრისიშ ომაფეომაფექ ბიზანტიასაბიზანტია დადო ირანსირან შორისშქას გამუდმებულიიროიანი ომებისლჷმეფიშ ასპარეზიასპარეზო გახდაგჷნირთჷ. მასთიშ შემდეგუკული, რაცმუთ ირანმაირანქ აღმოსავლეთბჟაეიოლ ამიერკავკასიაშიმოლენკავკაციას (იბერია, ალბანეთი, სომხეთისსომხეთიშ ნაწილინორთი) მტკიცედმეკენჯას მოიკიდაქჷდაბიჯგუ ფეხიკუჩხინ, ეგრისიშ ომაფეს განსაკუთრებულიგჷშაკერზაფილი სტრატეგიული მნიშვნელობაშანულობაქ მიენიჭაქჷმიაჩჷ. 528 ირანისირანიშ ჯარმაჯარქ დასავლეთბჟადალ საქართველოშისაქორთუოს დაიკავაქჷდეკინჷ ციხეჯიხა-ქალაქებინოღეფი [[შორაპანი]] დადო [[სკანდისსკანდეშ ციხეჯიხა|სკანდე]]. ეგრისიშ მეფესმაფას ბიზანტიისბიზანტიაშ დამხმარემოხვარე ჯარიჯარქ მოუვიდაქჷმოურთჷ, ირანელებიირანალეფქ დამარცხდნენდემარცხეს დადო 532 დაიდოქჷდიდჷ „საუკუნო„ოშწანურაშ ზავი“ზჷქ“, რომლითაცნამუდგათ უნდაოკო აღდგენილიყოგეკონწყელედუკო ომამდელილჷმაშახიანი ვითარებავითარაფა. იმპერატორ [[იუსტიანე I|იუსტიანე I-მაქ]] გააძლიერაგანძალიერჷ თავისიმუში ხელისუფლებახეშუულობა ეგრისშიეგრისის (დააარსაქჷდარსხუ ციხეჯიხა-ქალაქინოღა [[პეტრა]], დააწესაგარჩქინჷ სავაჭროოვაჭარე მონოპოლია დადო ეგრისიშ ციხეჯიხა-ქალაქებშინოღეფს თავისიმუში ჯარი ჩააყენაქინარინუ). ამანთექ გამოიწვიაგჷშეჭანუ [[541]] აჯანყებაარყება [[გუბაზ II|გუბაზ II-ისიშ]] მეთაურობითდუდალათ ([[ეგრისიშ აჯანყებებიარყებეფი]]).

[[542]] ირანისირანიშ ჯარიჯარქ შევიდამჷშელჷ ეგრისშიეგრისშა დადო დაიწყოქჷდიჭყჷ [[ეგრისიშ დიდი ომილჷმა 542-562|20-წლიანიწანამი ომილჷმაქ]] ბიზანტიასაბიზანტია დადო ირანსირან შორისშქას. [[562]] დაიდოწანას ზავიქჷდიდჷ ზჷქ. ირანმაირანქ დათმოდათმჷ ეგრისი, რომელიცნამუქჷთ ბიზანტიისბიზანტიაშ ვასალურ ომაფედომაფეთ დარჩაქჷდოსქიდჷ. VII საუკუნისოშწანურაშ 20-იანამი წლებშიწანეფს ეგრისელებიეგრისალეფი აბაზგებთანაბაზგეფწკჷმა ერთადართო აქტიურადაქტიურო მონაწილეობდნენოკათუდეს იმპერატორ ჰერაკლესჰერაკლეშ ლაშქრობებშილოქუეფს ირანისირანიშ წოხოლენიაღმდეგმეხჷ.

VII საუკუნისოშწანურაშ ბოლოსათვის ეგრისიშ ომაფე ბიზანტიის პროვინციად იქცა, მისი მმართველი „ლაზაკის მეფედ“მაფად“ კი არა, „პატრიკიოსის“ ტიტულით იხსენიებოდა. დამოუკიდებელ სამთავროდ იქცა [[აბაზგია|აბაზგია (აფხაზეთი)]] და უშუალოდ ბიზანტიას დაუმორჩილდა. [[697]] ეგრისიშ მმართველმა პატრიკიოსმა სერგიმ სცადა ბიზანტიისაგან განთავისუფლება არაბებისარაბეფიშ დახმარებით, მაგრამ უშედეგოდ. [[736]]—[[738]] ეგრისში შეიჭრა არაბთა სარდალი მურვან ყრუ, ააოხრა ქვეყანა, დაანგრია დედაქალაქინანანოღა ციხეგოჯი და სხვა ქალაქები. ამან კიდევ უფრო დააუძლურა დასუსტებული ქვეყანა, რასაც ფეოდალური დაქუცმაცებაც დაერთო. VIII საუკუნისოშწანურაშ ბოლოს ეგრისიშ უკანასკნელი მთავრებისმთავრეფიშ იოანესა და ჯუანშერის ხელისუფლება მთლიანად შეირყა და დასავლეთბჟადალ საქართველოსსაქორთუოშ გაერთიანებისგაერთიანეფიშ ინიციატივა აფხაზთა სამთავროს ხელში გადავიდა.

ეგრისიშ ომაფეში განვითარებული იყორდჷ [[მემინდვრეობა]], [[მევენახეობა]] და [[მეცხოველეობა]], ამუშავებდნენ სელს, ცვილს, გემთსაშენებელ ხე-ტყეს. ეგრისიშ სავაჭრო ურთიერთობა ჰქონდა დასავლეთისაბჟადალისა და აღმოსავლეთის ქვეყნებთან, ბიზანტიის მცირეაზიულ და სხვა პროვინციებთან, პონტოსპირა ქალაქებთან, სომხეთთან და მისი მეშვეობით ირანთან და შუა აზიასთან. შემოდიოდა დიდძალი იმპირტული საქონელი (ძვირფასი კერამიკა, მინის ნაწარმი, ფუფუნებისფუფუნეფიშ საგნები და სამკაულები), მიმოქცევაში იყორდჷ ბიზანტიური და აღმოსავლური მონეტები. III საუკუნიდან დაიწყო საქალაქო ცხოვრებისცხოვრეფიშ აღმავლობა, მსხვილ სავაჭრო-სახელოსნო ხენტრებად იქცა ზღვისპირა ქალაქები (ფასისი, სებასტოპოლისი, ბიჭვინთა), წარმოიქმნა ახალი ქალაქები (შორაპანი, ვარდციხე, მოხირისი და სხვა), აღორძინდა ძველიჯვეში ქალაქები (ქუთაისი), ვრცელი და ძლიერი იყორდჷ ომაფეს დედაქალაქინანანოღა [[ციხეგოჯი]] (არქეოპოლისი).

ეგრისიშ ომაფეს კულტურამ, ერთი მხრით, გააგრძელა მდიდარი ადგილობრივი ტრადიციები, რომლებიც ძველიჯვეში კომხური სამყაროდან მომდინარეობდა, მეორე მხრით კი შეითვისა ელინისტურ-რომაული კულტურის ელემენტები. უცხო კულტურის გავლენა ეტყობა ამ ხანის დასავლეთბჟადალ საქართველოსსაქორთუოშ სააღმშენებლო საქმეს, ჩაცმა-მორთულობას. მაგრამ ეს გავლენა ზედაპირული იყორდჷ, მას არ განუსაზღვრავს დასავლეთბჟადალ საქართველოსსაქორთუოშ მოსახლეობის კულტურის განვითარება. ეგრისიშ ომაფეს კულტურული ცხოვრებისცხოვრეფიშ მნიშვნელოვანი ცენტრი იყორდჷ [[კოლხეთის უმაღლესი რიტორიკული სკოლა]] (III—IV სს.).