მეტეოროლოგია
მეტეოროლოგია (ბერძენ. metéōros – ჟილე ეკინელი, ცაშური, meteōra – ატმოსფერული დო ცაშური მოლინეფი დო logos – მონძღვარება) — მენცარობა ატმოსფეროშ დო თის მიმალი პროცესეფიშ გეშა. ტერმინი მეტეოროლოგია რჩქინელი რე ანტიკურ ხანაშე, მუჟამსჷთ არისტოტელექ აკოქიმინჷ თე ჯოხოდვალაშ ტრაქტატი. XV-XVI ოშწანურეეფს დიდი გეოგრაფიული მეგორაფეფიშ შედეგო დიშაყარ დიხაუჩაშ შხვადოშხვა კუნთხუშ ატმოსფერულ მოლინეფშე ჩატარებულ ვიზუალურ დოკვირაფეფიშ შედეგეფი დო ეჭარუეფი.
XVII ოშწანურას გალილეო გალილეიშ დო ევანჯელისტა ტორიჩელიშით ბარომეტრიშა დო თერმომეტრიშ აკოქიმინუაშ უკული,ტე ანჯარეფით ჩატარებულ დოკვირაფეფიშ შედეგო მეტეოროლოგიაქ მალას გევითარჷ დო XVIII ოშწანურაშ ბოლოს გეგმიქიმინჷ მუჭოთ მენცარობაშ ზოხო დარგი. პეტერბურგის 1836 წანას, დირსხუ ნორმალური, 1849 წანას – თარი ფიზიკური, ასეიანი თარი გეოფიზიკური ობსერვატორია.
მეტეოროლოგიაშ თარი დარგი რეა ატმოსფეროშ ფიზიკა, ნამუთ ირკვიენს თი ფიზიკურ მოლინეფს დო პროცესეფს, ნამუთ მეურს ატმოსფეროშ გიმენ ფალეფს (ჰავაშ დიხაპიჯიშ ფაშ ფიზიკა); დუდიშულ ატმოსფეროს, სოდე დიხაუჩაშ ჟინპიჯიშ გოლინა ვართფერი შანულამი რე; ატმოსფეროშ ჟილენ ფალეფს; თაშნეშე ბჟაშ რადიაციაშ ატმოსფეროს, ოპტიკურ მოლინეფს, ატმოსფერულ ელექტროობას დო ატმოსფერულ აკუსტიკას.
ატმოსფეროს მიმალ ქიმიურ პროცესეფს გურაფულენს მეტეოროლოგიაშ ელაზჷმაფათ ახალი დარგი — ატმოსფეროშ ქიმია, ნამუქჷთ მალას გევითარჷ. ატმოსფერულ პროცესეფს ჰიდროაერომექანიკაშ თეორიული მეთოდეფით გურაფაშ დინამიკური მეტეოროლოგია, ნამუშ ართ-ართი თარ პრობლემა რე ტაროსიშ პროგნოზიშ რიცხუობური მეთოდეფიშ დამუშება. მეტეოროლოგიაშ დარგეფი რე თაშნეშე სინოპტიკური მეტეოროლოგია – მენცარობა ტაროსიშ დო თიშ პროგნოზირაფაშ გეშა დო კლიმატოლოგია - დიხაუჩაშ ჰავაშ გეშა, ნამუქჷთ გეოგრაფიულ მენცარობაშ ზოხო დარგო გეგჷშერთჷ.
მეტეოროლოგიური რკუალა თარო ოპინჷ მეტეოროლოგიურ დგჷმილეფშე მეღებული დოკვირაფაშ მასალას. თე დგჷმილეფი გოართოიანაფილი რე სახენწჷფო მეტეოროლოგიურ რშვილს. მეტეოროლოგია ატმოსფეროს მიმალ პროცესეფიშ კანონზჷმიერებეფს ეთმენწყუნს, არძაშ უმაართაშე, დოკვირაფეფიშ მასალაშ სტატისტიკური ანალიზით; XIX ოშწნაურაშე გჷმირინუანა თაშნეშე მეტეოროლოგიური დოკვირაფაშ სინოპტიკური ანალიზიშ მეთოდის ხოლო, ნამუშოთ ირ დღას ოდგინანა დოკვირაფაშ ვადეფიშ ომაგე სინოპტიკურ რუკეფს.
XIX ოშწანურაშ ბოლოშე დო გიშაკერძაფილო XX ოშწანურას, დიდ შანულობაქ მიაჩჷ ატმოსფერული პროცესეფიშ ფიზიკას დო თინეფიშ ანალიზის. ბოლო წანეფს ატმოსფეროს მიმალ პროცესეფშე ხელუანურ ჟიგოლინაშ გოვითარაფაშ შედეგო მეტეოროლოგიას შანულამო მიძინჷ ცადაშ როლქ. ალმახანური მეტეოროლოგია ატმოსფეროშ დგომარობას გურაფულენს დიხაუჩაშ ხელუანური მეტეოროლოგიური ალმაშარეეფიშ დო რადიოლოკატორეფიშ მეშქაშობათ. თეორიული რკუალაშ ბორჯის, ფართოთ გჷმირინუანა ელექტრონულ გჷმაკოროცხალჷ მანქანეფს. ეკონია წანეფს წჷმიქიმინჷ დო მალას გევითარჷ ალმაშარულ მეტეოროლოგიაქ დო გჷმორინაფონ დისციპლინეფქ – საავიაციო მეტეოროლოგიაქ, აგრომეტეოროლოგიაქ, ოაკოგაფე კლიმატოლოგიაქ დო შხვაქ.
მეტეოროლოგიაშ თარ ეშაჩინებე რე ტაროსიშ შხვადოშხვავადიანი პროგნოზი. მალას იძინანს ატმოსფერულ პროცესეფშე აქტიური ჟიგოლინაშ (კირცხიწკჷმა ლჷმა, მუნაფობაშე დო ნოლექეფშე ჟიგოლინა, ჸინუაშე ჩანარეფიშ თხლუა) პრაქტიკული შანულობა. თაშნეშე დემუშუ ხოლო ართი შანულამი ეშაჩინებე – ატმოსფეროშ დონძორებაშ გურაფაქ.
მეტეოროლოგია საქორთუოს რედაქტირაფა
საქორთუოს ინსტრუმენტულ მეტეოროლოგიურ დოკვირაფეფქ დიჭყჷ ქართის, 1838 წანას, 1844 წანაშე ქართიშ მაგნიტოლოგიურ-მეტეოროლოგიურ ობსერვატორიას.
XIX ოშწანურაშ ბოლოს, მეტეოროლოგიურ დგჷმილეფქ გინწყჷ თაშნეშე საქორთუოშ შხვა პუნქტეფს: ფუთის (1881), ბათუმს (1882), სოხუმს (1883), ქუთეშის (1885), გუდაურს (1887), ბორჯომს (1888), საქარას (1892) დო შხვ. მეტეოროლოგიაშ დარგის ხანდენდეს გიშარჩქინელი ქორთუ მარკვიალეფი: ალექსანდრე ბუხნიკაშვილი, თეოფანე დავითაია, გიორგი სულაქველიძე, ვალენტინ გიგინეიშვილი დო შხვ.
შხვადოშხვა ქიანაშ მეტეოროლოგიურ ნინალეფიშ ხანდას კოორდინაციას უწიენს მოსოფელიშ მეტეოროლოგიური ორგანიზაცია დო შხვა ოერეფოშქაშე მეტეოროლოგიური ორგანიზაციეფი.
თაშნეშე ქოძიერით რედაქტირაფა
რესურსეფი ინტერნეტის რედაქტირაფა
- JetStream - An Online School for Weather - National Weather Service
- Learn About Meteorology - Australian Bureau of Meteorology
- The Weather Guide - Weather Tutorials and News at About.com
- Meteorology Education and Training (MetEd) - The COMET Program
- NOAA Central Library - National Oceanic & Atmospheric Administration
- The World Weather 2010 Project The University of Illinois at Urbana-Champaign
ლიტერატურა რედაქტირაფა
- სულაქველიძე გ., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 6, ხს. 612, ქართი, 1983 წანა.
- Хргиан А. Х., Очерки развития метеорологии, 2 изд., т. 1, Л., 1959;
- Хромов С. П., Метеорология и климатология для географических факультетов, Л., 1964;
- Тверской П. Н., Курс метеорологии, Л., 1962;
- Матвеев Л. Т., Основы общей метеорологии, физика атмосферы, Л., 1965;
- Федоров Е. К., Часовые погоды, [Л.], 1970.
- Пасецкий В.М. Метеорологический центр России. Л.: Гидрометеоиздат, 1978.