ყალმუხეთი

რესპუბლიკა ყალმუხეთი (ყალმ. Хальмг Таңһч) — რუსეთიშ ფედერაციაშ სუბიექტი, ნამუთ მიშმურს ობჟათეშ ფედერალურ ოკრუგშა. ნანანოღა — ნ. ელისტა. რესპუბლიკა ობჟათეშე უხურგანს სტავროპოლიშ აკანს, ობჟათე-ბჟაეიოლშე — დაღესტანს, ოორუეშე — ვოლგოგრადიშ ოლქის, ოორუე-ბჟაეიოლშე — ასტრახანიშ ოლქის, ბჟადალშე — როსტოვიშ ოლქის. რესპუბლიკაქ დირსხუ 1920 წანაშ 4 გერგობათუთას.

ყალმუხეთიშ რესპუბლიკა ყალმ. Хальмг Таңһч ყალმუხეთი
ჰიმნი: „Хальмг Тангчин частр“
თარგი:ქიანაშ მუნაჩემეფი ყალმუხეთი ორენი
ნანანოღა		ელისტა
ოფიციალური ნინა(ეფი)		ყალმუხური დო რუსული
რელიგია		მახორობაშ უმენტაშობა - ტიბეტური ბუდიზმი
თარობა		რესპუბლიკა (რუსეთიშ აკოდგინალუას)
-	რესპუბლიკაშ დუდი	ალექსეი ორლოვი
ფართობი
-	გვალო	76 100 კმ2 (41-ა)
-	წყარი (%)	0,6
მახორობა
-	2010 ფასებათ	289 481 (78-ო)
-	მეჭედალა	3,9 ად/კმ2

გეოგრაფია

ყალმუხეთი იდვალუაფუ რუსეთიშ ევროპულ ნორთიშ უკიდაშ ობჟათე-ბჟაეიოლ ნორთის, სტეპურ ზონას. ობჟაშთეშე რესპუბლიკა აკოხურგელი რე ყუმა-მანიჩიშ რღამილით დო წყარმალუეფით — მანიჩით დო ყუმათ. ყალმუხეთის ობჟათე-ბჟაეიოლ ნორთის უხურგანს კასპიაშ ზუღა. რესპუბლიკაშ ტერიტორიას იფაჩუ კასპიაშპიჯიშ რზენეფი. ჰავა კონტინენტური რე, ჩხე სქირე ზარხულით დო რგილი, მორჩილთირამი ზოთონჯით. რესპუბლიკას გიშმურს წყარმალუ ვოლგა. რესპუბლიკას აკოგაფილი რე მუსხირენი წყაროჩუაშე.

ისტორია

ამდღანერი ყალმუხეფიშ კჷნოხონეფქ (ოირათეფი) რესპუბლიკაშ ტერიტორიას XVII-XVIII ოშწანურეფს დიხორეს. 1825 წანაშო, თინეფიშ დიხეფქ საბოლოოთ გემშართჷ რუსეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუაშა. 1920 წანას, დირსხუ ყალმუხეთიშ ავტონომიურ ოლქიქ, ნამუქჷთ მოგვიანაფათ ავტონომიურ სხუნუეფიშ სოციალისტურ რესპუბლიკათ გინიკეთჷ. მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ პერიოდის ყალმუხეფი მასობურო გეგნახორეს ცჷნდჷრშა დო ცენტრალურ აზიაშა. 1956 წანას, ქჷმოხვადჷ ყალმუხეფიშ რეაბილიტაციაქ დო თინეფიშ დორთა რესპუბლიკაშს ტერიტორიაშა. 1994 წანას, მეღებულქ იჸუ კონსტიტუციაქ, ნამუშ მეჯინათ ყალმუხეთიქ გეგმიცხადჷ რუსეთიშ ფედერაციაშ უგურთუ ნორთო დო ჯუნღარიშ სახანოშ სამართალ მონძეთ.

მახორობა

2006 წანაშ მუნაჩემეფით, რასპუბლიკაშ მახორობა აკმადგინანდჷ 288,7 ვითოშ ადამიერს, მეჭედალა — 3,9 ადამიერს კვ.კმ-ს. მახორობაშ 57,4%-ის ყალმუხეფი აკმადგინანა, თაშნეშე ოხორანა რუსეფი (30,2%), დარგუალეფი (2,7%), ყაზახეფი (1,7%), თურქი მესხეფი (1,3%), ჩეჩენეფი (1,2%) დო თ. უ. მახორობაშ შანულამი ნორთი ტიბეტური ბუდიზმიშ გემაჸვენჯი რე. ოხორანა მართლმადიდებლეფი, მუსლიმანეფი დო თ.უ. უშხუაში დოხორელი პუნქტი რე ელისტა, შანულამი ნოღეფი რე ლაგანი, ტროიცკოე.

ეკონომიკა

ყალმუხეთიშ რესპუბლიკას უღჷ გოვითარაფილი ოფუტეშ მეურნობა, ოჭკომალიშ დო ნაფთობ-გაზიშ ხერეჭუა. რესპუბლიკა სქირე კლიმატიშ გეშა, ინტენსიურ ირიგაციას ოხვილჷ. ოწყარალო ოხვილუე წყარი თერგიშ დო ყუმაშ ღანჩოშე მოურს.

რესურსეფი ინტერნეტის

• ყალმუხეთის რესპუბლიკაშ თარობაშ ოფიციალური საიტი Archived 2007-03-21 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• ყალმუხეთიშ საინფორმაციო პორტალი