ხვარხვი

ხვარხვი (ლათ. Állium) — ჟირწანიან დო მიარეწანიან ჩანარეფიშ გვარი, ნამუთ ორხველჷ ძარხუხუპიოლამეფიშ (ლათ. Asparagales) რანწკიშ ამარილიშობურეფიშ (ლათ. Amaryllidaceae) ფანიაშ ხვარხვიშნერეფიშ (ლათ. Alliaceae) გიმენფანიას (კინოხ ორხველუდჷ ლილიაშნერეფიშ ფანიას).

ილუსტრაცია: ხვარხვიშ მეჯინა (Allium carinatum).

ხვარხვიშ ნათასა, ახმეტაშ მუნიციპალიტეტი.

მენცარული ლათინური ჯოხო მეჩჷ კარლ ლინეიქ, — ლათ. allium — წჷმურს ლათინული ზიტყვა ნიორიშე, ნამუთ მუშჸურე, ალბეთ მერსხილი რე, კელტურ ზიტყვაწკჷმა all — ცაცხამუტი; მაჟირა ვერსიათ — წჷმურს ლათ. halare — შურამი.

რსებენს ხვარხვიშ მუსხირენი ოშობათ გვარობა, ნამუთ რჩქვანელობურო ჩანს ოორუე გვერდოსფეროს. ხვარხვიშ ოდაბადეთ იკოროცხჷ — ობჟათე-ბჟადალი აზია.

თე გვარიშ შხვადოშხვა გვარობეფი ჩანს მინორეფს, სტეპეფს, ტყალეფს.

ბოტანიკური ეჭარუა

ბიბლაშ ჭიფე პიოლეფი

გვარიშ წჷმმარინაფალეფს უღჷნა დიდი, ონდეთ წარწილი სფეროშმოგვენი ხვარხვი, ნამუთ ფორილი რე მოჭითე, ჩე ვარდა იაშფერი ოფორუეთ.

ფურცელი ღაზამი რე ვარდა ორტყაფუშმოგვენი, ჟინჯიერი, მილიშობური, ღერი 1 მ-შახ ონჭუ. პიოლეფი ჭიფე რე, უსახიე, იდვალუაფჷ გჷრძე ღერს. ბიბლაშ დიამეტრი კანკალე გვარობას 40 სმ-ს ონჭუ.

პირანს მანგ-მარაშინათუთას. გჷმნაღელს ირძენს მარაშინათუთა-ეკენიას.

ჩანარიშ რაძა ნორთის უღჷ ლექინას ოჩინებე კვათირი „ხვარხვიშობური“ ვარდა „ნიორიშ“ შური.

ქიმიური აკოდგინალუა

ხვარხვიშ ბოქვეფი იკათუანს აზოტიშ მაკათური ნიფთიარობეფს (2,5 %-შახ), შხვა დო შხვა შანქარეფს (10—11 %) (გლუკოზას, ფრუქტოზას, სახაროზას, მალტოზას), ინულინიშ პოლისახარიდის, ფიტინს, ფლავონოიდ კვერცეტინი დო თიში გლუკოზიდეფი, ციმუეფი, შხვა დო შხვა ფერმენტეფი, კალციუმიშ, ფოსფორიშ ჯიმუეფი, ფიტონციდეფი, ლიმონიშ დო უშქურიშ ბჟეფი, ვიტამინეფი A (3,75 მგ %), B1 (60 მგ %), B2 (50 მგ %), PP (0,20 მგ %), C (10,5—33 მგ%), თაშნეშე ეთერზეთეფი კვათირი გიშაკერძაფილი შურით, ჩხვინდიშ დო თოლიშ ცქირცქამი დაცხიშ გჷმოღერზელუათ. ეთერზეთეფიშ თარ აკმადგინალჷ ნორთის წჷმარინუანს დისულფიდეფი დო სულფიდეფი.

ხვარხვიშ გვარობეფი

ხვარხვიშნერეფიშ ფანიას ოშობათ გვარობა რე. ხვარხვეფქ პიჯობურო შილებე დირთას ჟირ კატეგორიათ: დეკორატიულო დო ოჭკომალო, მორო თინეფშე კანკალე ჟირხოლო კატეგორიას ორხველჷ.

ოჭკომალი ხვარხვეფიშ არძაშე ჩინებული სახეეფს წჷმარინუანს:

• Allium cepa L. ხვარხვი რჩქვანელობური
• Allium fistulosum L. თათარკა
• Allium hierochuntinum Boiss.
• Allium ascalonicum L. ხვარხვი-შალოტი
• Allium nutans L. ჟღირაფილი ხვარხვი
• Allium moly L. ხვარხვი მოლი
• Allium porrum L. პურასქია
• Allium ramosum L. ჸალამი ხვარხვი, ჯუსაი, ჩინური ხვარხვი, ტყარი ხვარხვი
• Allium odorum L. შურამი ხვარხვი
• Allium schoenoprasum L. ტაფე ხვარხვი, ხვარხვი-შნიტი
• Allium sibiricum L. ცჷნდჷრული ხვარხვი
• Allium ursinum L. ჩერემშა, თუნთიშ ხვარხვი, ტყარი ნიორი
• Allium sativum L. ნიორი

დეკორატიული ხვარხვეფი (ალიუმი):

• Allium aflatunense აფლატუნერული ხვარხვი
• Allium cernuu ღულა ხვარხვი
• Allium cristophii ქრისტოფიშ ხვარხვი
• Allium flavum ჸვინთელი ხვარხვი
• Allium giganteum ისპოლინური ხვარხვი
• Allium karataviense კარატავური ხვარხვი
• Allium macleanii მაკლეანიშ ხვარხვი
• Allium oreophilum გვალამოჸოროფე ხვარხვი
• Allium sphaerocephalon რგვალდუდამი ხვარხვი
• Allium siculum სიცილიური ხვარხვი
• Allium shubertii შებერტიშ ხვარხვი

ლიტერატურა

• სოროკოლეტოვა ე., სოროკოპუდოვა ო. „დეკორატიული ხახვები“ ჟურნალი „მეყვავილეობა“ N3, მაისი—ივნისი, გვ. 12—14, 2009

რესურსეფი ინტერნეტის

• ხვარხვი — ოკურნალე საშუალება Archived 2010-09-25 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• ხვარხვიშ კანკალე გვარობეფი Archived 2009-05-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• დეკორატიული ხვარხვეფიშ გვარობეფი (რუს.)