ბრონზე (მეტალი)
ბრონზე — ლინჯიშ მიშნანდღულეფი შხვადოშხვა ქიმიურ ელემენტეფწკჷმა, უთარაშო ლითონწკჷმა: კალა (კალამი ბრონზე), ალუმინი (ალუმინამი ბრონზე), ბერილიუმი (ბერილიუმამი ბრონზე) დო შხვა. ბრონზეს ვა უძახჷნა ხვალე ლინჯიში დო თუთიაშ (თითმერი), თაშნეშე ლინჯიში დო ნიკელიშ მიშნანდღულაფეფს (ლინჯამი მიშნანდღულაფეფი). უჯვეშაშიე კალამი ბრონზე. თიში ხაზირაფა დო გჷმორნაფა ადამიერს დიო ხოლო ჯვშ. წ. 3000 წანას უჩქჷდ (ბრონზეშ ხანა). შქა დო გვიან ბრონზეშ ფარანს ლინჯის შხვადოშხვა მუდანობათ გეუძინანდეს ჭუკი-შანქარს, სტიბიუმს, ტყვიას, თუთიას, მარა არძაშე გოფაჩილი იშენით კალამ ბრონზე რდჷ.
ვარაუდენა, ნამუდა საქორთუოს ბრონზეშ ხაზირაფა დო გჷმორინაფა ჯვშ. წ. მეხოლაფირო 2000 წანას დუჭყაფჷნა. მაართათ ჭუკი-შანქარამი ბრონზე მუხაზირაფუნა, უკული თიშო სტიბიუმი გეუძინჷნა. მიშანდღულაფირს ჭუკი-შანქარიშ მუდანობას კოროცხჷნდეს ბრონზეშ დანიშნულებაშ მეჯინათ, მაგ., ნაჭკადა ანჯარიშ ოხაზირაფალ ბრონზე იკათუანდჷ 0,5-7% ჭუკი-შანქარს, სამკაულეფშო გინოდვალირი - 7-22%-ის. კალამი დო შხვა ბრონზეშ მეტალურგია საქორთუოს გევითარუ ჯვშ. წ. II ვითოშწანურაშ ოთებუსი დო I ვითოშწანურაშ დაჭყაფუს.
კალამი ბრონზე კალას 14-18 %-ის (მინშა უმოსისჷთ) იკათუანდჷ. თენერ რთული აკოდგინალუაშ მიშნანდღულეფშე ნივთეფს ჭკადუათი დო გითობუნათ ახაზირენდეს. კალამიბრონზეშ ფარსაკი ობუნური თვისებეფიშ გურშენ ფართას ირინუანდეს ოლჷმარი დო ომეურნე ანჯარიშ (შუფეფი, მაღულარეფი, ყამეფი, არგუნეფი), მონეტეფიშ, ხანტური ნოღოლამუეფიშ დო სამკაულიეფიშ ოხაზირაფალო. შქა ოშწანურეფს ბრონზეშე ოხვამეშშ ზარეფს გითაბუნდეს. თენერ ბრონზე 20%-შახ კალას იკათუანდჷ. XIX ოშწანურაშე დიჭყეს ბრონზეშ გჷმორინაფა მანქანაკიდუას (საკისრეფიშ მილისეფიშ, კიბირაკეფიშ, არმატურაში დო შხვეფიშ ოხაზირაფალო). თე დარგიშო გჷშაკერძაფილ შანულობა უღუ ბრონზეშ ანტიფრიქციულ (ანტიფრიქციული მოღეეფი) დო ანტიკოროზიულ თვისებეფს. ქიმინელიე შხვადოშხვა მარკაშ ომანქანე ბრონზე, ნამუთ იკათუანს კალას (10-15%-შახ), თუთიას (5-10%) დო მორჩილი მუდანობათ ტყვიას დო ფოსფორს. XX ოშწანურას კალაშ დეფიციტურობაშენ ქჷდიჭყჷ ბრონზეშ ომათირეშ ხაზირაფაქ. მაგ., ქიმინელიე ალუმინამი ბრონზე, ნამუთ ფარსაკი თვისებეფიშიე. თინა იკათუანს ალუმინს (5-12%), მორჩილი მუდანობათ კინას, მანგანუმს დო ნიკელს. ჯგირი თვისებებით გჷშმეგორუ ბერილიუმამ ბრონზეთ (დამუშებულიე 20-30-იან წანეფს). მიშნანდღულეფი, ნამუთ 2% ბერილიუმს იკათუანს, მინი ფულანდიშე უმოსი ბერჯეკი რე. მაღალი სიბერკეჯეშიე კადმიუმამი ბრონზეთ. კადმიუმი უშანულეთ ურკენს თიშ ელექტრომუკმაშქუმალობაშ უნარს. თეშენ თე მიშნანდღულეფუს ირინუანა ტელეგრაფიშ, ტელეფონიშ დო ტროლეიბუსიშ ოკონტაქტე მავთულეფიშ ოხაზირაფალო. ფარსაკი თვისებეფიშიე თაშნეშე სილიციუმამი ბრონზე, ნამუთ მაღალი პლასტიკურობაშ გეშა ლექინას იმუშებაფუაფჷ წნევათ. ბრონზეშ თეხანური მანქანაკიდუას, ოავიაციე დო ორაკეტე ტექნიკას შანულამი აბანი უკინებჷ.
ბრონზეშ ფარსაკი გითობუნური თვისებეფიშ გეშა ნამთინე მოდელიშ უსალუქაშ დეტალეფიშ რეპროდუქცირაფა. ბრონზე სკინჩალიე, ოქსილირაფაშ გეშა მითმიძნანც გიმარენჯი ფერს (ორთაშობური პატინას), ლექინიე თიში ქიმიური ტონირაფა (პატინირაფა), მოორქოვაფა, მოჭკადუა დო გრავირაფა, მუთ ნაღოლემუეფიშ ფერიშ დო გომიარეფერუნაფაშ მეშქაშალას ირზენს. ბრონზე ფართას ირინუაფჷ ომონეტე საქვარუას.
ლიტერატურა
რედაქტირაფა- აბესაძე ც., ლითონიშ ხაზირაფა ამიერკავკაციას ჯვშ. წ. III ვითოშწანურას, ქთ., 1969;
- ლინჯი-ბრონზეშ მეტალურგიაშ ისტორიაშო საქორთუოს, ქთ., 1958;
- Тавадзе Ф. И., Сакварелидзе Т. Н., Бронзы древней Грузии, Тб., 1959;
- თავაძე ფ., ქსე, ტ. 2, გვ. 523, თბ., 1977