ლაიტი

ლაიტი თაშნეშე ლაზუტი, ლასტი, ლატი (Zea mays) — ართწანიანი ოდიარამი ჩანარი წკარამეფიშ ფანიაშე. წკარიშ დინოხოლენი აკოგაფაშ დო მორფოლოგიაშ მეჯინათ, ლაიტი 9 ბუნათ ირთუ: ბუშტარა ლაიტი (Zea mays everta), ლიბუ ლაიტი (Zea mays amylacea), კიბირა ლაიტი (Zea mays indentata), გვერდოკიბირა ლაიტი (Zea mays scmidentata), კაჟა ლაიტი (Zea mays imdurata), გემუანი ლაიტი (Zea mays saccharata), ლიბუ-გემუანი ლაიტი (Zea mays amyleosacharata), ცვილა ლაიტი (Zea mays ceratina), კილიანი ლაიტი (Zea mays tunicata).

Zea mays "Ottofile giallo Tortonese”

Zea mays "fraise"

ლაიტი ართჸუდეამი, გორთილსქესიანი ჩანარი რე. ლაიტის 50-80 სმ-შე 5-6 მ-შახ სიმაღალეშ თინგემარენჯი ღერი უღუ. ფურცელი ფართე ლანცეტიშობური, ჟიშე აკობუსუსელი, რანწკეფით დვალირი. მუმალობური პიორეედი (ღერიშ წვანდის) ჩხვიჩხვი რე, დიდალობური (ფურცელიშ ღიას) - ტარი, ნამუშ სიგჷრძა 4-50 სმ, წონა - 30-500 გ ონჭუ. ღერს 1-2, ვარდა კანკალეშა 3 ტარი ელმუღუ. გჷმნაღელი წკარი რე, ლაიტიშ 1000 წკარიშ წონა 50-1100 გ., რჩქვანელობურო 100-400 გ. წკარი ჯღალს გიმიღანს 10-11 °C ტემპერატურას. ლაიტი ტიბუ დო ლამე კლიმატიშ ჩანარი რე.

ლაიტიშ ოდაბადე რე ცენტრალური დო ობჟათე ამერიკა. საქორთუოშა მაართათ XVII ოშწანურას მიშეღეს. ლაიტით თასილჷ ფართობის ქობალიშ კაკალიშ უკული მაჟირა აბან უკებჷ. ლაიტი მაღალპროდუქტიული რე დო მიარეჸურე გჷმირინუაფუ. ლაიტიშ წკარს 65-70% ნოშქერწყარეფი რე, 11,3-14,2% ჭყინტი პროტეინი, 4-6% ცჷმი (ჭყინტ ლაიტის 405-შახ) დო 9-12% ცილა.

ლაიტიშ წკარშე ღებულენა კრისტალურ შანქარს, სახამებელს, გლუკოზას, სპირტის, ზეთის დო შხვა პროდუქტეფს. ბუშტარა დო კაჟა ლაიტიშე ღებულენა ღარღილს, ქვირს, ნამუსჷთ გჷმირინუანა კულინარიას. წკარს დო ვეგეტატიურ ნორთეფს გჷმირინუანა ორინჯეფიშ ოჩამალო.

ლაიტიშ წვანე მასა ძვირფასი სასილოსე მასალა რე. ლაიტიშ ღერშე დო გუნგაშე ქიმიურ დო სამეურნეო დოშანაფაშ 40-შახ პროდუქტის ზადუნა. ლაიტის თასჷნა საწკაროთ, სასილოსეთ, წვანე ოჭკომალო, კინე თე ბორჯის თასჷნა მუჭოთ ზოხონ, თეშ ლებიაწკჷმა, მუხუდოწკჷმა, კოპეშია დო შხვა კულტურეფწკჷმა ართო. წკარღთაფას თასჷნა უმენტაშო სადამორჩილო ჩხვიჩხვამი კულტურეფიშ ეჸონუაშ გეშა. თაშნეშე ლაიტი მოჸუნა მონოკულტურათ, მუნეფიშ კულტურეფიშ ეჭოფუაშ უკული, დიხას დიო ეთმეჩეჩჷნა, უკულ ხონუნა დამორჩილს (ქექაშე) 22-30 სმ სიტომბეს, ხონუაშ წიმოხ მიშმუღჷნა ორგანული დო ფოსფორ-კალიუმიანი მინერალური სასუქეფი. აზოტიანი სასუქიშ ნორთი მიშმუღჷნა გეჸვენჯი აფუნიშ თასუაშწჷმოხიან დამუშებაშ ბორჯის, დოსქილადირი — ჩანარიშ ორდალო.

ლაიტის თასჷმა მუჟამსჷთ დიხაშ ტემპერატურა 10 სმ სიტომბეს 10-11 °C რენ. თასჷნა ფართე წკარობურო (70 სმ) ვარდა კვადრატულ-ბუდობურო (70 ×70 სმ). ნოთასუშ მუკოლუაშა შანენს ახალ ენაფალუაშ კულტივირებას, ორთაშ დო რადეფიშ გიშახელუას (3-4 ფურცელიშ ფაზას), წკარეფს შკას 2-3-შა კულტივაციას, ტყაშ ოწამალარი ჰერბიციდეფიშ გჷმორინაფას დო შხვას.

ასე აკომუშებული რე დო ფართოთ იხორციელებუ ლაიტიშ ინდუსტრიული ტექნოლოგია. საქორთუოს დორაიონებული რე ჰიბრიდეფი: ქორთული 9 ტვ, ქორთული 52, ენგური, ვირ 42, კრასნოდარიშ 5 ტვ დო 303, ივერია 503; ჯიშეფი: აბაშური ჸვინთელი, აჯამეთიშ ჩე დო შხვა. ჯგირი აგროტექნიკურ დო ხენწყილ პიჯალეფს წკარიშ მოსალიანობა 1 ჰა-ს 130 ც-შახ ონჭუ. ლაიტიშ თარ მანებელი რე მავთულა დო ტყურელმავთულა იეფი, ღერიშ ფარფალი, ბამბეშ ხვატარი დო შხვა; ლახარეფი: ბუშტოვანი დო ტვერამი გუდაფშუტა, ფუზარიოტი, ლაიტიშ ჩე დო შხვა.

ლაიტიშ წკარი იკათუანს წყარს, ცილუან ნივთარობეფს, სახამებელს, ციმუს, ნოშქერს, ციმუზეთის, ნწარეეფს, ეთერზეთის, ქლოროფილს; K, B₁, B₂, B₆, D დო E ვიტამინეფს, ასკორბინიშ მჟავას. ფიმფიშ დო ღერიშ პრეპარატეფი გჷმირინუაფუ, მუჭოთ შარდოლინე, ნაღველოლინე საშვალება.

ლიტერატურა

• თედორაძე ს., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 9, ხს. 351, ქართი, 1985 წანა.