ობჟათე ამერიკა

ობჟათე ამერიკა — კონტინენტი დიხაუჩაშ ბჟადაალ გვერდოსფეროს დო, ჯინჯიერო, ობჟათე გვერდოსფეროს; ომძღჷ ობჟათეშე დო ბჟადაალშე რჩქალი ოკიანე, ოორუეშე დო ბჟაეიოლშე ატლანტიშ ოკიანე; ოორუე ამერიკა დო კარიბიშ ზუღა იდვალუაფუ ოორუე-ბჟაეიოლს. უძგაშაში ჭურჭულეფი რე: ოორუეს — პუნტა-გალინასიშ კოდე, ობჟათეს — ფროუორდიშ კოდე (ბჟაეიოლს — კაბუ-ბრანკუშ კოდე დო ბჟადაალს — პარინიასიშ კოდე.

ობჟათე ამერიკაშ კონტინენტი

მუჭოთ ამერიკაშ ნორთი, ოორუე ამერიკაშნერო ობჟათე ამერიკას ჯოხო ამერიგო ვესპუჩიშ პატიოჩამელო ქჷგიადუ. თინა მაართა ევროპალი რდჷ, ნამუთ ანტკიცენდჷ, ნამუდა ამერიკა ბჟეიოლ ინდოეთიშ ნორთი რდჷ ვარი, თეიშა ევროპალეფშო უჩინებჷ ახალი მოსოფელი რდჷ.

ობჟთე ამერიკაშ ფართობიე 17 840 000 კმ², თიში მახორობა 2005 წანაშო აკადგინანდჷ 371 000 000 ადამიერს. ობჟთე ამერიკა ფართობით მაოთხა რე აზიაშ, აფრიკაშ დო ოორუე ამერიკაშ უკული დო მახორობათ მახუთა (აზიაშ, აფრიკაშ, ევროპაში დო ოორუე ამერიკაშ უკული).

ობჟათე ამერიკას ორხველჷ მიარე კოკი, თინეფ შქას: ქარზურგა კოკეფი დო კოკი ტრინიდადი, ფოლკლენდიშ კოკეფი, გოდაჩხირელი დიხაშ არქიპელაგი, გალაპაგოსიშ, ჩილეშ ობჟათეშე დო ბჟადაალს დვალირი კოკეფი დო შხვა.

ობჟათე ამერიკაშ ოძგაშეეფი დაღარო რე დორთილი, ხვალე ობჟათე-ბჟადაალ ნორთიე ფიორდეფით მიშაჭკირილი. სქირონაშა ტომბასიე მიშაჭკირილი გუაიაკილიშ დო ვენესუელაშ ჸუჯეფი, მარაკაიბოშ ტობა დო რიო-დე-ლა-პლატიშ ჸუჯი. რჩქალი ოკიანეშ ოძგაშე უთარაშო თინღოზამი დო აბრაზიულ-აკუმულაციურიე, პერუს უთარაშო კირდეამიე. ატლანტაშ ოკიანეშ ოძგაშეს თინღოზამიე. ღილე, მაგანაშნერი ჸუჯეფი დჷმახასიათაფალი რე პატაგონიაშ ოძგაშეშო.

რელიეფი

ობჟათე ამერიკაშ ალმაშარული ფოტო

ტორეს-დელ-პაინეშ ნაციონალური პარკი ჩილეს, ანდეფი

ობჟათე ამერიკას გჷშეკერძებუ ბაქანური რზენი-გაბარი, ანდეფსგალე ბჟაეიოლ დო ანდეფიშ გვალეფიშ ოროგენიულ ორტყაფუს მოკინებული ანდური ბჟადალი. ობჟთე ამერიკაშ ბაქანიშ აზევებეფს რელიეფის მეურე გვიანიშ, ბრაზილიაშ დო პატაგონიაშ გაბარეფი; ენოწიაპეფს — ლიანოშ-ორინოკოშ, ამაზონიშ, ბენი-მამორეშ, გრან-ჩაკოში დო შხვა რზენეფი. ბჟაეიოლშე გაბარეფი გოლუაფირიე ოძგაშე რზენეფიშ ონჭირე, ჭყვადილ ღოზით. გვიანიშ გაბარიშ (სიმაღალა 3014 მ-შახ, გვალა პიკო-დო-ნებლინა) დო ბრაზილიაშ გაბარაშ (სიმაღალა 2890 მ, გვალა ბანდიერა) რელიეფის ჭარბენს ცოკოლამი რეღმამი რზენეფი, ნამუეფშათ კვათჷრას იშიკერძებუ ცეკური კონკეფი დო ჭიუხეფი (მაგ., სერა-დე-ესპინიასუ) ვარა ტაბაკი გაბარეფი - თაშნეგედვალირი შპადეფი (აუიან-ტე-პუი, რორაიმა დო შხვა). პატაგონიას უმოსო გოვითარაფილიე კანიონეფით დოღოზილი ფალეფი, თინეფ შქას ვულკანური ოკუჩხურებური პლატოეფი.

კონტინენტიშ ბჟადაალ ოძგაშეეფს, დოხოლაფირო 9000 კმ-შახ, გინოტკვაჩილიე ანდეფიშ გვალეფიშ სისტემა. ოორუეს დო ოორუე-ბჟაეილს, ვენესუელას, აბანდვალირიე ხუალათ დო წყარმალუშ ეროზიათ ტომბას დორთილი კარიბიშ ანდეფიშ ჟჷრი გვალაკართე. თინეფიშ ობჟთე-ბჟადაალუ გოგინძორაფა რე ოორუე-ბჟადაალ ანდეფიშ ქედეფიშ. რჩქალი ოკიანეშ ოძგაშეს გინოტკვაჩილიე ანდეფიშ ჯინჯიერი სისტემა, ნამუთ აკმოდირთუ უთარაშო მერიდიანული გეზაშ მუზმარენ ქჷნდჷრშე. ოორუე ნორთიშო (ეკვადორიშ დო პერუშ ანდეფი) დჷმახასიათაფალი რე მაღალი ლოდა ქჷნდჷრეფშო დო ტომბა ბეჩეფიშ აშათირალა. ეკვადორს გვალეფშქარ ბეჩო ჩიმბორასოშ დო კოტოპახიშ ვულკანური მასალათიე ეშაფშაფილი. თე რეგიონს ბხვადუთ თაშნეშე 2-3 ვითოში მეტრაშ სიმაღალაშ ჯვეშ ნატობარ პლატოეფს. ცენტრალური ანდეფიშო დამახასიათებელიე კიდილი ქჷნდჷრეფით გოლუაფირი დო 3-5 ვითოშ მეტრაშახ ეზინდილი დინოხოლენი გაბარეფი, ნამუეფიშე არძაშე ფაჩილიე გაბარა პუნა. ობჟათე ნორთისიე ჩილე-არგენტინაშ ანდეფი (თაქ იდვალუაფუ კონტინენტიშ უმაღალაში კონკა აკონკაგუა, 6960 მ) დო პატაგონიაშ ანდეფი. ცენტრალურ ანდეფშა ალაზიმაფათ თაქ გვალეფიშ სისტემა დოონჭირაფილიე, დო უუძგაშაში ობჟთეს კოკეფიშ ბუნა - არქიპელაგო გინირთუ. ჯიშტეფს ობჟათე ამერიკას 25 ვითოში კმ² ფართობი უკინებუ.

გეოლოგია დო მარგენჯი დინოხურიში

ობჟთე ამერიკაშ კონტინენტი აკმოდირთუ ჟჷრი ჯინჯიერი სტრუქტურული ართულშე - ობჟთე ამერიკაშ ბაქანიშ დო ანდეფიშ ნაოჭა გვალამ სისტემაშე. ბაქანიშ ფუნდამენტი აკმოდირთუ შხვადოშხვა ჟამს (არქაულშე ორდული პალეოზოური ჟამიშ მეკოროცხუათ) კონსოლიდირებულ ბლოკეფიშე. ფუნდამენტიშ ფაჩილი შვერილეფი რე გვიანიშ, ბჟადაალ დო ბჟაეიოლ ბრაზილიაშ ფარეფი, ნამუეფით ეგაფილიე კამბრიულიშწოხოლენ მეტამორფული ქანეფშე დო გრანიტეფშე. ბჟადალ ბრაზილიაშ ფარიშ წყარგუმართუს აშასქილადირიე ჯვეში, პროტობაქნური ფაშ ნოსქილედეფი - ჭითა ფერიშ ტერიგენული ნოლექეფი დო ბაზალტიშ განფენეფი გაბრო-დიაბაზეფიშ დაიკეფით დო სილეფით. უმოს ახალრდა, შქა-ჟიდონპალეოზოური დო მეზოზოური ხანიშ ფა ოფშანს ბაქანიშ რღამილეფს. ატლანტაშ ოკიანეშ ოძგაშე ეგაფილიე ცაცრცული სისტემაშ დო კაინოზოური ბუნაშ ნოლექეფით.

ანდეფიშ გვალეფიშ სისტემა ჯინჯიერო იფორმირებუ ალპური დოჭირაკუაშით. თიქ ქჷდებადჷ ტრიასულ პერიოდის პალეოზოურ დო ბაიკალურ ჭირაკილ სუბსტრატის. ტერიგენული დო ვულკანური ნოლექეფიშ შაყარუა ცარცული პერიოდიშ ბოლოშა იგინძორებუდჷ; უკულ ქჷდიჭყ ჭირაკუაქ, მუსით ქათხოზ გრანიტოიდული ინტრუზივეფიშ აშაკათინქ. კაინოზოურ ერას ქჷდებადჷ დო იფორმირჷ გვალაშქალონა დო კიდური როფეფი, ნამუეფჷთ ეიფშუ დიდი სიფსქაშ დონალექი ფალეფით; ანდეფს ქჷდიჭყჷ თაშნეშე ვულკანეფიშ ინტენსიური მოქმედებეფქ, ნამუთ ასეთ იგინძორებუ. ხშირიე დიხაშნწალუეფით, თინეფ შქას მახუალით.

ობჟათე ამერიკა დიდარიე მარგენჯ დინოხურიშით: რკინაშ მადანიშ უდიდაში საბადოეფიე ვენესუელასი დო ბრაზილიას; ლინჯიში - ცენტრალურ ანდეფს; იშვიათი ელემენტეფიშ - ბჟაეიოლ ბრაზილიას; კალაშ, სტიბიუმიში დო ვარჩხილიშ - ბოლივიას; ნავთობიში - ვენესუელას; ბოქსიტეფიში - გაიანასი დო სურინამის. რე თაშნეშე ქუანოშქერიში დო მურა ნოშქერიშ საბადოეფი.

ჰავა

კონტინენტიშ უთარაშო წალენ განედეფს აბანდვალაშ გურშენ, თინა მითმიღენს ბჟაშ სიტიბუას დიდი მუდანობათ. ობჟათე ტროპიკიშ ოორუეთ დვალირ ტერიტორიას ჰავაშ ოშქარი თუთური ტემპერატურა 20-28 °C შქას ლააფენს (მაქსიმალური — 49 °C, გრან-ჩაკოს), პატაგონიას ზარხულს (მანგი) 10 °C-შახ ლჷ, პამპას ზოთონც (ივლისი) 6-10 °C-შახ, დო უძგაშაში ობჟთე ნორთის 1 °C-შახ. მაღალგვალამ გაბარეფიშ დო ობჟათე ნორთის მინიმალური ტემპერატურა −30 °C-შახ რე. ჰავაშ მასეფიშ ეკვატორული პასატურ-მუსონური ცირკულაცია იჭანუანს ოკიანეშე კონტინენტიშ სიტომბუეს ტიბუ დო ნოტიო ჰავაშ მიშაკათინს, მუთ ანდეფიშ ბჟაეიოლ კართეფშახ იფაჩუ დო განაპირობენს ნოლექეფიშ სიხვეიამეს.

ობჟათე ამერიკა იდვალუაფუ ეკვატორულ, ოორუე დო ობჟათე სუბეკვატორულ, ტროპიკულ, სუბტროპიკულ დო ზომიერ კლიმატურ ორტყაფუეფს. ეკვატორული ორტყაფუ მიკინენს ამაზონიშ დაბლობიშ დიდ ნორთის, სოდგათ ირიათო ნოტიო დო ჩხე ჰავა რე. ბჟადაალ ნორთის — ანდეფს — გვალაშ ეკვატორული ჰავა რე. სუბეკვატორულ ორტყაფუს ზარხული ჩხე დო ლამე უჩქჷ, ზოთონჯი — ტიბუ დო სქირე. სუბეკვატორული ჰავა რე ობჟათე ამერიკაშ ოორუეს, ლიანოშ-ორინოკოშ რზენს, გვიანაშ გაბარიშ ოორუეს, ბრაზილიაშ გაბარიშ ოორუეს დო ცენტრალურ ნორთეფს, აკრი-ბენი-მამორეშ რზენეფს დო ეკვადორიშ ბჟადალ რაიონეფს. ტროპიკულ ორტყაფუს დოსიროსაფა ირკენს ბჟაეიოლშე ბჟადაალუშე. ცენტრალურ ანდეფს დვალირი პუნა ბჟაეიოლეფიშ ბორიეფშენ დახე იზოლირებულიე; თიშ ოორუე ნორთის ტროპიკული მაღალი გვალაშ ჰავა რე, ცენტრალურ დო ობჟათე ნორთის — კონტინენტური ტიოზიში. ორტყაფუშ რჩქალოკიანურ ნორთის ჰავა გჷშაკერძაფილო სქირე რე, ნოლექეფი ხშირას წანობით ვა მოურს; ოძგაშე ღოზი იშიკერძებუ ზამთარ-გაზაფხულიშ ძალიერი ნირსით დო ცჷზაფით, თაშნეშე ალაზიმაფათ წალენ ტემპერატურეფით. სუბტროპიკული ორტყაფუშ ბჟაეიოლ ნორთის (ბრაზილიაშ გაბარიშ ობჟათე; ბჟაეიოლ პამპა) ტიბუ დო ირიათო ლამე ჰავა რე. დჷმახასიათაფალიე ობჟათეშ ძალიერი ბორია - პამპერო, ნამუთ ზოთონჯობათ იჭანუანს გინოჸინაფეფს. ბჟადაალუს ჰავა უმოსო სქირე რე, ნოლექეფი ხვალე ზარხულს მოურს. რჩქალი ოკიანეშ ძგა სექტორს (ჩილე) სქირონაშქა ზუღაშ ტიპიშ ჰავა რე, სქირე ზარხულით დო ნოტიო ზოთონჯით. ზომიერი ორტყაფუშ ჰავაშა დიდ გოლინას ორინუანს ჰავაშ მასეფიშ ბჟადალუშა გინოღალა. თინეფს ანდეფიშ ბორია ძგა ბჟადალ კართაშა დიდი მუდანობათ მოუღუნა ნოლექი,პატაგონია „ჭვემაშ ოროს“ ხვადუ დო ჰავა გვერდოტიოზიშიე.

დინოხოლენი წყარეფი

ტობა ტიტიკაკა

ობჟათე ამერიკა დიდარიე ჟიდონი დო დიხაშთუდონი წყარეფით. თაქიე მოსოფელს არძაშე წყარხვეიამი წყარმალუ ამაზონი. ობჟათე ამერიკაშა მოურს დიხაუჩაშ წყარმალუეფიშ გინნაველიშ 27 %, გინნაველიშ ოშქარი ფა (58 სმ) ედომიშ სქინონაშ მუნაჩემშე დახე ჟჷრშა უმოსიე, მარა ვამანგასიე დორთილი - მუზმარენ მმ-იშე ოშარი სმ-შახ. თაშნეშე ვამანგასიე დორთილი წყარმალუეფი ოკიანეეფიშ აუზეფიშ მიკოჯინათ. რჩქალი ოკიანეშ აუზი ვითოჟჷრშა მორჩილიე ატლანტიკურშე (თინეფიშ წყარგჷმართუ ანდეფშა მეურს). თეშ გალე, ობჟათე ამერიკაშ ტერიტორიაშ 10 % დინოკილერი აუზიე, ნამუთ იჭყაფუ გუაიაკილიშ ჸუჯიშე, გინმურს ცენტრალური ანდეფიშ გვალონაშა დო იგინძორებუ ობჟათე პამპაშა. წყარმალუეფი ჯინჯიერო ირდუნა ჭვემაშ წყარით, უძგაშაში ობჟათეს - თირითი დო ჯიშტეფითი. რზენიშ წყარმალუეფი გჷმორინაფილიე ონიშებელო. გვალაშ წყარმალუეფს ბრელი ჭორომი დო ოხარჩალაია რე (ანხელი, კაიეტური, იგუასუ დო შხვა). წყარმალუეფი დიდარიე ჰიდროენერგორესურსეფით.

ჯიშტური გოჭყაფაშ დიდი ტობეფიე ლაგო-არხენტინო, ბუენოს-აირესი, ლიან-კიუე, დო შხვა. ანდეფსიე მოსოფელს არძაშე ჟიდო აბანდვალირი ტობა - ტიტიკაკა, თაქი რე ტობა პოოპო დო შხვა. ლაგუნურ ტობეფიშე ეიოშანალი რე მარაკაიბო, პატუსი, ლაგოა-მირინი.

ნერჩი დო ჩანარულობა

ობჟათე ამერიკაშ დიდი ნორთი ფლორისტიკულო ნეოტროპიკულ ოლქის ორხველჷ, ობჟათე ნორთი (ს. გ. 40°-იშე) — ანტარქტიკაშ ოლქის. ობჟათე ამერიკაშ ტერიტორიას ჭარბენს ნოტიო, ირიათო წვანე, ჯინჯიერო ეკვატორული ტყა, თაშნეგედვალირი ჰილეა (ბრაზილიას — სელვასი), ნამუთ გოფაჩილიე ამაზონიშ რზენს, თიშ ხოლო გაბარეფს დო ანდეფიშ კართეფს, ბჟადალ კოლუმბიას დო ბრაზილიაშ გაბარიშ ბჟაეიოლ ფერდობეფს. ჰილეაშ თუდო გოვითარაფილიე ჭითა-ყვინთელი ფერალლითური ნერჩი. ანდეფიშ გვალაშ ჰილეას ჯგირო რე გჷმოხანტილი სიმაღალებური ორტყაფურობა. ბჟაეიოლ ამაზონიას ეკვატორიშე დოშორაფაწკჷმა ართო რჩქინდუ ფურცელმაცჷმე ჯაჩანარეფი, დო გვიანიშ გაბარიშ დო ბრაზილიაშ გაბარიშ ოორუე დო ბჟაეიოლ ნორთის ფურცელცჷმე დო ირიათოწვანე ტყათ ითირუ.

სუბტროპიკულ დო ტროპიკულ ორტყაფუეფს, სოდგათ გოლოფამი სეზონეფი კვათჷრას რე გჷმოხანტილი, გოვითარაფილიე სავანა დო სინთელამი ტყა. ლიანოშ-ორინოკოშ ობჟათე ნორთის ფხვადუნა სწირე სავანა ქსეროფილური ჯაჩანარეფით, ოორუე-ბჟაეიოლ ნორთის შანულამი ფართობი უკინებუ გოტიოზელ სინთელამ ტყას — კაატინგას. გრანჩაკოშ რზენის ბურნათი-ჭითა ნერჩეფს ჩანს სქირე ტროპიკული ტყა. ანდეფიშ ბჟაეიოლ კართეფს სუბეკვატორულ დო ტროპიკულ ორტყაფუეფსჷთ კვათჷრას გჷმოხანტილი ვერტიკალური ორტყაფუობა რე.

სუბტროპიკულ ორტყაფუს გვერდოტიოზეფს ბჟადალუს თირანს ბურნათ ნერჩეფს ეკოპირელი „სქირონაშქაზუღური“ ზარხულსქირე ხეშეშფურცელამი ტყა დო ბართვია. ს. გ. 37-38°-იშ ობჟათეს თინეფი ლამე, ირიათოწვანე მიშაკათაფილ ტყა — ჰემიჰილეით ითირუ. თაქ ტყაშ ყომრალ ნერჩეფს ჩანს ობჟათეშ წიფური, ნოტოფაგუსი, მაგნოლია, შქერი, წიწვამეფიშე — ჩილეშ არაუკარია დო შხვა, ბრელიე ლიანა, ბამბუკი, ეპიფიტი, გვიმარა. ანდეფიშ ბჟაეიოლს, არგენტინაშ ოორუე-ბჟადაალ ნორთის გოპატინაფილიე ბართვამი გვერდოტიოზი დო ტიოზი, ბჟაეიოლურე სინოტივეშ ძინაწკჷმა ართო აბანს იკინენს მარცვალამი-მიარედოლამი სტეპი — პამპა. ბრაზილიაშ გაბარიშ ემაღალაფირ ობჟათე ნორთის გოფაჩილიე სუბტროპიკული ნოტიო-ირიათოწვანე ტყა — პინერაია.

ზომიერი ორტყაფუშ ბჟაეიოლ ნორთის უჩა-მურა დო დოწყითაფილ ნერჩეფს სქირე სტეპი დო გვერდოტიოზიე. პატაგონიაშ ანდეფიშ ბჟადაალ კართას ტყაშ ყომრალ ნერჩეფს ჩანს იროწვანე დო ფურცელცჷმ ტყა, ბჟაეიოლ კართას - წიწვამი დო ფურცელცჷმ ტყა, დო დოდაჩხირელ დიხაშ ოორუეს გვალაშძგა დაბლობეფს წაბლა ნიადაგის გოფაჩილიე სტეპი. კონტინენტიშ ოორუე-ბჟადალ დო ბჟაეიოლ ოძგაშე გოლუაფირიე მანგროვიანით.

ჩხოლარეფიშ ოქიანუ

ლამა გინაჯინე მაჩუ პიკჩუს

კონტინენტიშ პალეოგეოგრაფიული გოვითარაფაშ გჷშაკერძაფილი პიჯალეფიშ გეშა ობჟათე ამერიკაშ ფაუნა თეშ მუშობურიე, ნამუდა თინა ვესტინდოეთიშ კოკეფწკჷმა დო ცენტრალურ ამერიკაწკჷმა ართო ქიმინჷნს ზოხორინელ სამაფოს - ნეოგეას, ნამუშათ მიშმურს კაკალი ნეოტროპიკული ოლქი. თე ოლქი ობჟათე ამერიკაშ ტერიტორიას გვიანა-ბრაზილიაშ დო ჩილე-პატაგონიაშ თუდონოლქებო ირთუ. ობჟთე ამერიკაშ ფაუნა დიდარიე ენდემური ტიპეფით. (ზირტიკეფი, ჭკიჭკიტიამაჩვენეფი, ჩხვინდფართე მაიმუნეფი, ლამეფი დო შხვა). ობჟათე ამერიკას ჩანთამეფიშ, მაშკვიდაფალი ბოაშ დო შხვეფიშ რინა იჩიებუ თიშა, ნამუდა წოხოლე თე კონტინენტი მერცხუაფილი რდჷ მადაგასკარი დო ავსტრალიაშა. დიდარი დო მიარეფერამიე ობჟათე ამერიკაშ ნოტიო ტროპიკული დო ეკვატორული ტყაშ ფაუნა, სოდგათ ჩხოლარეფიშ უმენტაშობა რინალაშ უმოს ნორთი ჯას ჯას მეჸუნს; თაქ ოხორანა მაიმუნეფი, ზირტიკეფი, ჭკიჭკიტიამაჩვენეფი, მახვამილაფარეფიშე ოცელოტი დო იაგუარი, თაშნეშე ტყარ ჯოღორი, ბოჭოკამეფიშე- ტაპირი, ჭე ტყარი ღეჯი პეკარი დო შხვა. მახვატალეფიშე ფხვადუნა მეხეური მაჩვზღარბა კოენდე, ლაგუჯამი ჸორჭუკი, ბრელიე ბურბუ. დიდარიე ორნითოფაუნა. ტროპიკულ ტყალეფს მიარე ჭანდიე - სერიშ დო დღაშ ფარფალიეფი, 100 ვითოში ტიპიშ ხოჭო. ხოხუეფიშე ეკაღანკალიე წყარიშ ანაკონდა დო სქირონაშ მაშკვიდუ ბოა-კონსტრიქტორი, ბრელიე ჟღამამი გვერი, ტინტილა. წყარმალუეფს ხე ნიანგი, წყარმალუშ დელფინი ინია, მახვამილაფარი ჩხომი პირანია; თაქ ჩხომიშ ჟჷრი ვითოშ ტიპის კოროცხჷნა. სუბეკვატორული დო ტროპიკული ორტყაფუეფიშ სავანას დო მარჩხა ტყას დო სუბტროპიკული ორტყაფუშ სტეპის მახვამილაფარეფშე აფხვადუნა იაგუარი, პუმა, ოცელოტი, პამპასიშ კატუ, პამპასიშ მელია, ფაფარამი გერი, სავანაშ მელა, ბოჭოკამეფიშე - პამპასიშ ერემი. წყარმალუეფს დო ტობეფს რე ნუტრია. მაფურინჯეფშე ეიოშანალი რე სირაქლემა ნანდუ, ბრელიე თუთიყუში დო კოლიბრი. ანდეფს ოხორანს რელიქტური ოთოლეშამი თუნთი, ლამა, პუანკო დო შხვა. უძგაშაში ობჟთე ნორთის აფხვადუნა მაგელანიშ მელა.

ორთაშობური რაიონეფი

რელიეფიშ გოთოლწონაფათ ობჟთე ამერიკას რთჷნა ჟჷრ დიდ ნორთო — ანდეფიშგალენ ბჟაეიოლო დო ანდურ ბჟადალო. ანდეფიშგალენ ბჟაეიოლს გჷშართელიე გეჸვენჯი ორთაშობური აკანეფი:

• ლიანოშ-ორინოკო — სუბეკვატორული ორტყაფუშ რზენეფი, სოდგათ ლამე დო ჩხე ზარხულს ტიბუ დო სქირე ზოთონჯი თირანს. ფორილიე სავანათ დო სინთელამი ტყათ.
• ამაზონია — რზენი ეკვატორულ ორტყაფუს. დუმახასიათებელიე წყარმალუეფიშ ხშირი რცხუ, იროწვანე ნოტიო ტყა — ჰილეა.
• გვიანაშ გაბარი — უთარაშო ცოკოლამი დენუდაციური რზენეფი კრისტალური ჭიუხეფით დო სილაქუა ტაბაკი მასივეფით. გოქუნილი რე ლამე (ოორუეს სეზონურო ლამე) იროწვანე ტყათ. ჰავა ჩხე რე დო ირიათო ნოტიო. წყარმალუეფი წყარხვეიამიე დო ჭორომამი.
• ბრაზილიაშ გაბარი — მაღალი მასივეფი დო ცოკოლამი რზენეფი. ნამუეფიშ ოორუე-ბჟადაალ სუბეკვატორულ დო ბჟეიოლ ტროპიკულ რაიონეფს გოფაჩილიე სეზონურო ლამე დო ირიათო ლამე ტყალეფი, ცენტრალურ ნორთის - ბართვამი სავანა, ოორუე-ბჟეიოლ ნორთის - სუბტროპიკული იროწვანე დო ფართეფურცელამი ტყალეფი დო სავანა.

ათე სტატია მერკე რე. თქვა შეგილებუნა ქიმეხვარათ ვიკიპედიას დო გაგშათინათ დო გახვეიანათინ.