მუხური (ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტი)

მუხური — ოფუტე ბჟადალ საქორთუოს, სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანიშ ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტის. 2014 წანაშ ეჭარუაშ მუნაჩემეფით, ოფუტეს ოხორანს 1238 ადამიერი.

ოფუტე
მუხური
ქიანა	საქორთუო
აკანი	სამარგალო-ჟიმოლენი შონე
მუნიციპალიტეტი	ჩხოროწყუშ მუნიციპალიტეტი
მახორობა	1238 კოჩი 2014
ბორჯიშ ორტყაფუ	UTC+4

ოფუტეშ ცენტრი მა-19 ოშწანურაშ ბოლოს თელ თე აკანიშ ოვაჭარე, ეკონომიკური ყებური რდჷ. თაქ რდჷ ვანჭარეფიშ დო მოხელეეფიშ განობეფი. გინიშ ჯვეშ შარა წალენჯიხაშა დო ზუგდიდშა. ოფუტეშ სქვამი ორთა მიკმიჭოფანს ტურისტეფს.

გეოგრაფია

ოფუტე გოფაჩილი რე წყარმალუ ხობწყარიშ ლეხერიშ ჟიმოლენწელს. ოფუტეშ ოორუე ნორთი წიფურონიშ დო ოსინდალეშ გვალეფს შქას რე მიშაჭკირილი. თაქ, გვალეფიშ ფერდეფს ჭიჭე, მარა ნოჸოფიერ ჭალეეფს რე უჯვეშაშ ნოხორეფი, ნახარდანარი დობერეფი დო ოსკალე მასივეფი. ოფუტეს ოორუეშე დო ოორუე-ელახშე გოიარზენიშ გვალეფი მუნარე, მუთ ტომბა, გოსოფური კარსტეფით დო გვალაშ გოსოფური კორდეფით რე გასქვამებული.

ოფუტეს ობჟათეშე დო ელახშე ომძღჷ ხაბუმე, ზუმი დო თაია, ბჟადალშე წალენჯიხაშ მუნიციპალიტეტი.

ტოპონიმიკა

• მუხური - ოფუტეშ ცენტრი, თელ ოფუტეს ხოლო თაშ ჯოხო. მუხური კუნთხუს ჯოხო, კუნთხუშე გიშაგორილ ალაზიმაფათ გოფაჩილ განობას. მუხური უჯვეშაშ ბორჯიშე თე აბანიშ სტრატეგიული, ეკონომიკური დო დო კულტურული ცენტრი ჸოფე. მა-19 ოშწანურაშ ეკონია პერიოდშე თაქ რდჷ კანცელარია, ფოშტა. თაქ ჸოფე ჭიჭე სასუმარო ხოლო. თე ბორჯიშე თაქ რდჷ შხვადოშხვა სახელოსნოეფი, დუქანეფი, ფურნე. ოფუტეს აინალჷდჷ ართი ბიბლიოთეკა დო ართკლასამი სკოლა (1886 წანაშე ჟირკლასამი). თაქ რდჷ აფთიაქი ხოლო, თაქ ოხორანდჷ დო საქვარენდ ართი ფერშალი. თაქ რდჷ მინერალური წყარეფი.
• ქოჸო, ქოხო, ნოჸოფიერი განობა, ჭიჭე ოფუტე. თე აბანი ჯვეშ ბორჯიშე ჩინებული რე მუში ნოჸოფიერობათ. ქოჸო რე გვალამი აბანი, ნამუთ იდვალუაფუ წყარმალუ ხობწყარიშ ჟიმოლენწელს. სხუნუეფიშ ბორჯის ოხორანდჷ 37 ფანია.
• თარზენი, გოლარზენი, აბანი.
• ლაკადა (გვალაშ წოხოლე), გვალაშ წოხოლენი ფერდეფი დო ველეფი.
• ოსინდალე (ოსინჯალე), ლაკადაშ ჟიმოლე ხობწყარიშ კვარჩხან პიჯის თაიაშ ჟი აბანი დო გვალა რე, ბრელი რე ჭყონა დო წიფურონა ტყალეფი. ოსინდალეს რე ოშქარი ოშწანურეფიშ ბორჯიშ ოხვამე.
• ზინდი, გოზინდილი, აბ. 1. გოფაჩილი რე გვალაშ კჷდჷრს. გოფაჩილი ვე რე, დიდი რზენი. 2. ზინრე - მასვანჯებელი, დანჯირალი აბანი რე.
• ლუგელა, აბ. ლეხერი ინოკვათილი რე სქვამი ონჭიროხეთ დო მოურს წყუშ წყარი, ნამუსუთ აკათუ ჟავე, წარე წყარი, ნამუთ უჯვეშაშ ბორჯიშე მეორინჯეეფს ომკურნალებერო მიორჩქჷდეს. თაქ მოულა დო ისვანჯუნა ლეხეფი, თაქიანი სქვამი ორთა მიკიჭოფანს ტურისტეფს.
• დურცხონა, ჯვეშო ბინეხეფი ჸოფე. მაღალ ჯალეფშა მეშქუმალირი ჸოფე, ნამუშ დარანათ (ღვინი) ჯგირი ჸოფე.
• ოყორანე, აბ. გვალაშ ფერდი რე ჭუბურიშ ჭყონიშ დო წიფურიშ ფშხირი ტყალეფით ფორილი. თაქ ყორანეფს ნოღვენა ოგვაჯეეფი.
• ქარჩახეში ღალი (ქარჩაშ ოსურსქუაში ღალი), აბ. ხვალახე ოსური ჸოფე, ხანდაშმოჸოროფე, თაქ მუს ნოღვე დიხეფი დო თე ღალშა მუშ ჯოხო ქიგუდვალჷნა.
• ოძილე (ოგორალი, ჩხომიშოჭოფალი), ჯვეშ ბორჯის ოკალმახე აბანი ჸოფე.
• შურუბუმუ (უხონარო), მათხოზინეეფს ნტებულ ოსურს თაქ დოუტყობინუ დო დუდი გინუსქილიდუაფუ.
• ფეხნოხორი, აბ. ფეხუ ფიფია ნოხორუე თაქი ჯვეშო.
• ნაოხვამუ, აბ. თაქიანეფიშ უჯვეშაში ოხვამე.
• ხასაბუ, (ჯაშა გითაბუნაფალი), თაქ თიჯგურა სუკი ჸოფე, ხვალე ჯაშ ჸალეფიშ გითობუნელო გინულა შენოლებუე.
• ნაცხა, (ნაჭვარა, გინნაჭვა), აბ. თე აბანი გეგნუჭუნა, გეგნუცხალუნა, თამარ მაფას უჩუქებუ დო წიმინდე აბანო მიორჩქჷდს.
• ლეგაბედე, გაბედავეფიშ გვარიშ განობა.
• უჩარუხე, აბ. უჩა, რუმე ლეხერი.
• ლეროგე, როგეფიშ გვარი ნოხორინუე წოხოლე.
• ღვებუში (ონტყოლაშე), აბ.
• ოხვამე, ბაზილიკაშ ტიპიშ ოხვამეშ აკნაცჷმეფი.
• ოხვამე კარი (ოხვამეშ კარი), მოედანი რე, აბ. თაქ ოშაყარუ ჸოფე, დუდიშ ართუაფალი აბანი. ნოტარებუენა დღახუეფს ხოლო.
• ონტკილე, ტკილამი აბანი.
• შელეთი, აბანი ხობწყარიშ ჟიმოლენწელს. ჯოხოდვალა მოურს შელიეფიშ გვარიშ ნოხორეფშე, ჯვეშო თაქ ნოხორუენა, უკულ გეგნოხორელენა, შელიათი - შელიაშ თი, შელიაშ ჸუდეკარი.
• დიდი დღვებაში, აბ.
• წყარიშ ოშუმუ, წყუ, თე ლეხერიშ არძაშე უმოსი წკონდა წყარი.
• ნუზუ მიკატახუ, აბ.
• გვამარდა, აბ.
• ოროგე, აბ.
• ლანჯერი, ლანჯონა (კოპიტნარი, ქორთ.)
• გულური რზენი, აბ.
• გვამარდა ფერდი, აბ.
• ხეილი, აბ.
• კალაში, აბ.
• ხობწყარიში დუდი, თაქი, თე ონჭირე, მაღალ დო სქვამ ლეხერს ფუთქურით ფორილ ფოქვის ოხარჩალაიათ გინმურს ხობწყარიშ დუდი.
• მიხელაში კარე, აბ. მეორინჯეს თაქ ნოღვე კარე, კარე, ჯიხური, თაქ ნოღვე აგვართა ხოლო.
• მიხაში კარე, აბ. თაქ მეორინჯე მიხა როგას ნოღვე კარე.
• ჭუჭელონი, აბ. ბრელ ჭუჭელი ნოჩვე თაქი დო ძალამუ მაჩამინჯე.
• ურთხელონი, აბ. ჯვეშ ბორჯიშე ნოჩვე თაქ ურთხელეფი.
• ღუნჯი, აბ.
• ღუნჯიში წყარი, ღალი.
• ნაოჭკადუ, ჯვეშო ოჭკადირე ჸოფე.
• ნათიფურუ (ოცალარი აბანი), აბ.
• შელეთ ფერდი, აბანი.
• ნალისმარ ღალი, ღალი.
• ტოჩიშ ღალი, ღალი.
• ჩიჩუაში ნოხორი, აბ.
• ხამა, აბ.
• შაშაში წყარი, წყუ.
• ლესოსელე, სოსელიეფიშ გვარიშ განობა.
• ნოხორი, აბ.
• კრზალა (ჯინორი (ქორთ. მონადირე) ჯოღორეფიშ საშენი), აბ. დადიანეფიშ კურზვალი.
• ოთიფურე (ოცალარი), აბ. ჸოფე ორინჯიშ მასვანჯებელი ხოლო.
• შუშელი, (ტაცალე, ალპურ ზონა), გვალა.
• ნათიფურუ, აბანი, სოდე ორინჯიშ ნოდიარუენა.
• ოხოჯე, გვალა. თაქ ხოჯეფს ნოდიარაფუენა.
• კალაშ დუდი, გვალა.
• ცაშკიბული (ცაშა მუკობუნაფილი), არძაშე უმაღალაში კონკა თე აბანს. რე გვამარდაშ გვალაწკჷმა ხოლოს. ჯვეშ გინოჩამათ, თაქ რკინაშ სჷმეტის ნოეშ კიდობანი რდჷ მიკოსქვილი. თაქ ამდღა ხოლო რე რკინაშ სჷმეტი. გინოჩამათ, თაქ უკული ქაჯეფიშ დო მაზაკვალეფიშ ოგვაჯე ჸოფე.
• კალაში (ქორთ. ლერწამი), აბანი, სოდეთ ლარჭემი ნოჩვე.
• ოცხენე, შარა, ნამუთ გინურს წალენჯიხაშა.
• ოხარკალუ, ქჷრქე აბანი, სოჸურეშეთ ქუალეფი ცენს.
• ღალიში წყარი, ღალი. ჟავე წყარი რე, ნამუთ რკინას იკათუანს.
• პაპასქირიში ღალი, ღალი. ჟავე წყარი რე.
• პაპასქირიშ გინარულა, აბ. თაქ პაპასქირს გერულაფუ დო ეშე ვართ ეუდგინუ.
• ოტურე, აბ.
• ჭალე, ჭალე.
• შიქშა ღალი, ღალი.
• შიქშაში დუდი, გინოჩამათ, თაქ ოფე ტჷბუ̂ წყარი, ომკურნალებერი, ეგაფილი ჸოფე აბანო. ლეხეფი მუნოვენა დო ტანს ნობონუენა თაქი. ოსინდალეშ ტყაშ გოჭვარუაშ უკული, წყარს მოურკებუ, რგილი წყარი ქოკათაფუ დო გოურგილუაფუ ტჷბუ წყარი.
• ლეფაცაცე, ფაცაციეფიშ გვარიშ განობა.
• ლეთორდე, თოლორდეფიშ გვარიშ განობა.
• ნადუქანუ, თე განობას ხოლო გინოდგვე ჯვეშო დუქანი.
• ნაფოშტუ, ჯვეშო ფოშტა გინოდგვე.
• ჯვეში შარა, თაქ გინიშ „შქა სამარგალოში შარა,“ ნამუთ წალენჯიხაშ გინულათ ზუგდიდშა მიშჷ.
• ჭალე, ჭალე.
• ნადოხორუ, აბ. დადიანს ზანას ვამოწონებუ აბანი, თაქ მოურთუმუ, ძალამს მოწონებუ თაქიანობა დო დოხორე ეუგაფუ თაქი.
• ენწერი, აბ.
• ლებაძაღუე, ბაძაღუეფიშ გვარიშ განობა.
• ლექომეთიანე, ქომეთიანეფიშ ოხორე აბანი.
• ოჯაპე, აბ.
• ნანწყუ, აბ.
• ენწერი, აბ.
• ნახარდანუ, აბ.
• წიფონა, წიფურონა, აბ.
• ლეგახარე, გახარიეფიშ გვარიშ განობა.
• ჭყონა, ჯვეშო ართო ჭყონა ჸოფე ლებარდეშ ჟიმოლე, ამდღა გოჭვარილი რე.
• ოსკალე, აბანი მელეთის.
• კირზული, ოსკალე აბანი. ზარხულს თაქ მოუღუდეს სკაშ ბუკეფი.
• ნაოსხაპუ, აბ.
• საჯარო, აბ. თაქ ჯარალუა დო შაყარუა ნოჩქვედეს.
• ოხვამე, თაქ ნოჩქვენა წაკურთხობა დო ნოჩქვენა ალერტობა აფუნს დო დამორჩილს.
• ქვაბი, ფოქვი ხობწყარიშ ელახ წყარპიჯის, ოსინდალეშ გვალას. მაართა დარბაზი მოფინილი რე ფუთქურით. რე ძალამი საინტერესო ორთაშობური მუწნაქიმინა. რაიონიშ ახალეფს მოუნწყუუნა შარა, კათაშ მიოულარო.
• შავაში ნაკარუ, აბ. შელეთიშ ეკონიას რე ნანოხორი აბანი. თაქ შავა თოდუას, ჭყიშის ნოღვე კარე.
• ლეკუნე, აბ.
• ნოხორი, ბეროკიეფიშ გვარიშ ნოხორი.
• ლარიდია, აბ. თოლორდეფიშ გვარიშ ნოხორი.
• მენჯი, მინერალური წყარი გუმურს.
• ოტორონჯე, აბანი მენჯის.
• წელამი, გვალაშ ფერდი რე.
• ლეჩიქვანე, თე აბანს ჩიქვანეფი ოხორანა.
• ლეთოლორდე, განობა, თოლორდეფი ოხორანა.
• აბანო, ჯვეშო აბანო რდჷ თაქი, 15 კვადრატულ მეტრაშ ფართობის ირო სქჷრე რე. თჷრ ძჷ მუკი-მუკისჷნ თიმწკჷმა ხოლო სქჷრე რე თე აბანი.
• დიდ ბოგაშ წყარი, ღალი, აკათუ ხობწყარს.
• ლეტალიკე, აბ.
• ჭიფანაშ ღალი, აკათუ შიშას.კუჭუხურა, აბ.
• ბელერი, აბ.
• მახუტელა, აბანი დო ფოქვი.
• ლეკი, აბ. მინერალური ოღაფულა - ეკი, ვარდა ლეკი ეშუღუდეს წოხოლე.
• ოკვარიე, აბ.
• გოგიაში რზენი, აბ.
• ნუხა, ხინჯი. თაქ, წყარმალუ ხობწყარს, ოფუტეშ ცენტრის თამარიშ ბორჯის ეგაფილ რდჷ ართორგალამი, ოვალურთაღამი ხინჯი. სხუნუეფიშ ხეშუულობაშ ბორჯის თაქ ჟირთაღამ ბეტონიშ ხინჯი გეკჷდეს.
• საცირამუო, განობა, ოხორანა ცირამუეფი.
• ოშარდენე, კჷრდე უჩა რუხუშ დუდის. შევარდენიშ ოგვაჯე ჸოფე.
• ხვიმალონი, გვალა, ლუგელაშ გვალაშ ნორთი.
• ნობაღუერი, გვალა.
• დიდძახი, წყარმალუ. გიშმურს ფოთქვიშე, ჭვემამ ტაროსის იდიდებუ დო იგარგაზუ̂.
• თხირიში, განობა. თე ჯოხოდვალათ წყარმალუ ხოლო რე, აკათუ ხობწყარს.
• მუმულონი სუკი, აბ.
• ოჸუნვარი, გვალა.
• ლუხარი, კჷრდე.
• არონია, აბ. ღალი ხოლო რე თე ჯოხოდვალათ.
• ნამაშინ, აბ. მა-19 ოშწანურაშ დაჭყაფუს ურცხო ვაჭარეფს მანქანეფი ჸოფუნა წყარიშ ენერგიაშა მონწყილი.
• ლეკი, განობა ხობწყარპიჯის.
• საბაძაღუო, განობა. ბაძაღუეფიშ გვარიშ კათა ოხორანს.
• ხაბალერი, აბან. ოღრო-ჩოღრო ოწროხი. ოხორანა გახარიეფი.
• ლებარბალე, აბ. მაჟირა მუხურს ბაძაღუეფიშ ოხვამე აბანი ჸოფე. თაქ თინეფს ბარბალობა ნოჩქვენა.
• ლეგახარე, განობა. გახარიეფი ოხორანა.
• კაპუნია, აბ. ჯვეშ ოხვამე ჸოფე. თაქ კაპუნიობა ნოჩქვენა.
• ჭითაწყარი, წყარმალუ ხობწყარიშ ნადუ.
• ნახუერი, ღალი.
• ღუნჯი, ღალი.
• გვალო შარა, ღალი.
• გაღიკარა, ღალი.
• სქურჩა, წყარმალუ, აკათუ ხობწყარს.
• ოლეტე ღალი, ღალი.

ლიტერატურა

• ჩხოროწყუს რაიონის ტოპონიმიკის კატალოგი - გივი ელიავა, გივი ფარულავა, გრიგოლ შენგელია.