ორქოშ ურდუმი
ორქოშ ურდუმი, ჯუჩიშ ულუსი — მონღოლეფიშ იმპერიაშ ბჟადალი ნორთი, ნამუქჷთ წჷმოძინეფს მიოჭირინუ XIII-XIV ოშწანურეფს. ორქოშ ურდუმიშ მახორობა აკმოდირთუდჷ უმოსო თურქეფიშე დო მონღოლეფიშე. მონღოლეფი წჷმარინუანდეს არისტოკრატიას. ორქოშ ურდუმიშ დუმარსხუაფალო მერჩქინელი რე ბათო-ყაენი, ნამუქჷთ შანულამი ოურდუმე კამპანიეფით გაფართინუ მუში ტერიტორია. 1240 წანას თიქ კიევი ხოლო ქიდეკინჷ დო გეგნოჭუ. ტერიტორიული ექსპანსიაშ პიკის, ორქოშ ურდუმი გინოზინდილი რდჷ კარპატეფიშ გვალეფიშე (ბჟაეიოლი ევროპა) ცჷნდჷრიშ სტეპეფიშახ. ობჟათეშე, ურდუმი უხურგანდჷ უჩა ზუღას, კავკაციონიშ გვალეფს დო მონღოლეფიშ დინასტიაშ (ჰულაგუიანეფიშ სახენწჷფო) ირანული ტერიტორეფს. 1259 წანას მონღოლეფიშ იმპერიაშ აკოცჷმაშ უკულ, ორქოშ ურდუმიქ ზოხორინელი სახანოთ გინირთჷ.
|
ორქოშ ურდუმი | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
.png) ორქოშ ურდუმი 1300 წანას | |||||||
| ნანანოღა | სარაი-ბათუ სარაი-ბერქე | ||||||
| ნინა | მონღოლური | ||||||
| რელიგია | ტენგრიზმი შამანიზმი ნესტორიანიზმი ტიბეტური ბუდიზმი (1240-იანეფი-1313) ისლამი (1313-1502) | ||||||
| ფარაშ ართური | ფული, სუმი, დირჰემი | ||||||
| ფართობი | 6,000,000 კმ² (1310) | ||||||
| დუდალაშ ფორმა | გიშაგორუეფიშ მონარქია | ||||||
| ხანი | |||||||
| - 1226-1280 | ორდა-ხანი (ჩე ურდუმი) | ||||||
| - 1242-1255 | ბათო-ყაენი (ლენი ურდუმი) | ||||||
| - 1379-1395 | თოხთამიში | ||||||
| - 1459-1465 | მაჰმუდი (კაბეტი ურდუმი) | ||||||
| - 1481-1502 | შეიხ-აჰმედი | ||||||
ბათუ ყაენქ, წყარმალუ ვოლგაშ თუდონი ნადუს, დარსხუ ურდუმიშ ნანანოღა სარაი-ბათუ. გვიანი პერიოდის, ნანანოღა გეგნიღეს სარაი-ბერქეშა, ნამუთ კაბეტი ურბანული ცენტრი რდჷ დო პიკის, ჸუნდჷ დოხოლაფირო 600,000 მახორუ. ორქოშ ურდუმის არდგილი უღუდჷ თურქიზაციაშ დო ისლამიზაციაშ პროცესის, გიშაკერზაფილო უზბეკ-ხანიშ მართუალაშ (1312-1341) ბორჯის. ორქოშ ურდუმის უღუდჷ განძალიერაფილი ვაჭარუა სქირონაშქა ზუღაშ წყარპიჯის მადვალუ სახენწჷფოეფიწკჷმა, გიშაკერზაფილო მამლუქეფიშ ეგვიპტეწკჷმა დო გენუაწკჷმა.
1346-1347 წანეფს ორქოშ ურდუმიშ ტერიტორიას უჩა ჭირიშ ეპიდემიაქ გიფაჩჷ. ჸათე ბორჯიშე იჭყაფჷ დოდაღარაფაშ დო დეზინტეგრაციაშ პერიოდი. 1380 წანას რუსეფქ ეარყეს დო კულიკოვოშ ლჷმას ორჯგინეს მონღოლეფს. მარა ჟირი წანაშ უკულ, 1382 წანას ორქოშ ურდუმიშ ხანქ თოხთამიშიქ ნჯარი გეშეღჷ, დამარცხჷ რუსეფი, გორჩუ დო გეგნოჭუ მოსკოვი. თოხთამიშიშ ხეშულობა ძალამს დადაღარჷ თიში ჸოფილი მაჸალექ თემურლენგიქ, ნამუქჷთ 1395 წანას გემშეჭკირჷ დო მოჯალაგუ სარაი-ბერქე. თემურლენგიქ აკოშაყარუ დო ცენტრალური აზიაშა გეგნახორუ არძა შანულამი ორსანტი. მავითოხუთა ოშწანურაშ დაჭყაფუშე ქიდიჭყჷ ურდუმიშ აკოცჷმაქ. 1480 წანაშე რუსეფქ გედუდიშულეს ორქოშ ურდუმიშ დომინაციაშე. ურდუმიშ აკნაცჷმეფს გიჭყჷ შხვადოშხვა სახანოეფქ, ნამუეფიშე უშანულამაში რდჷ ყირიმიშ, ასტრახანიშ დო ყაზანიშ სახანოეფი.