მარგალეფი: გინორთი გინოჯინეფს შქას

დინორექ დილასჷ დინორექ ქეგიაძონუ
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე
ვა რე რედაქტირაფაშ რეზიუმე
ღოზი 1:
[[სურათი:Tipy Mingreltsy. Types of Life The Mingrelians (1865) (A).jpg|thumb|მარგალეფი, XIX ო.]]
'''მარგალეფი''' — [[ქორთუეფ|ქორთუეფიშ]] ართ-ართი შხუ ეთნოგრაფიული ბუნა. კინოხ თინეფს უკებჷდეს ისტორიული [[კოლხეთიშ ომაფე|კოლხეთიშ]] ცენტრალური რაიონეფი და გვალაშოწჷმოხონი, თეჟამს — [[რიონი|რიონიშ]], [[ხობწყარი|ხობწყარიშ]] დო [[ინგირწყარი|ინგირიშ]] ძგალეფი, კომპაქტურ ბუნეფო ოხორანდეს [[აფხაზეთიშ ავტონომიური რესპუბლიკა|აფხაზეთიშ]] ავტონომიურ რესპუბლიკაშ რანწკ რაიონეფს ([[გალიშ მუნიციპალიტეტი|გალი]], [[ოჩამჩირეშ მუნიციპალიტეტი|ოჩამჩირე]], [[სოხუმი]]). კინოხ ქართეფწკჷმა, [[შონეფი|შონეფწკჷმა]] დო შხვეფწკჷმა ართო მარგალურ ტომეფქ აკადგინეს თეხანური ქორთუ კათაშ ფორმირაფაშ ოსხირი. მარგალეფიშ დიდი ნორთი ჟირნინამი რე, თინეფი იჩიებუნა [[ქორთული ნინა|ქორთულ ნინაშა]] დო ირდღაშიან ჸოფა-რინას — თაშნეშე [[მარგალური ნინა|მარგალურ ნინაშა]], ნამუთ ქართველური ნინეფიშ ბუნას ორხველჷ. მარგალეფს ამდღარ დღაშა აფუნა ასქილადირი კულტურაშ დო ჸოფაშ ლოკალური მუშობურობეფი. თეჟამს საქორთუოს მახორუ დოხოლაფირო 3 600 000 ქორთუშე, დოხოლაფირო 800 000 ქორთუ მარგალური ეთნოგრაფიული ბუნაშ წჷმმარინაფალიე.
 
[[იაკობ გოგებაშვილი]] მარგალეფს ათაშ ახასიათენს:
''"მარგალეფი აკმადგინანა ქორთუეფიშ ჸას. შხვა ქორთუეფშე ბრელი მუთუნით ვეშხვანერებუნა. მარგალი იმერელს დო გურულს თიშნერ ძალიერას აგურუ, ნამდა ქართლელი დო კახელი თენეფს ართიან შქას ძნელას გჷშაგორჷნს. ხვალე ნინათ რენა ჭიჭეთ გიშაზოხაფილეფი, მარა თე ნინათ კვიდრი ჯიმა რე [[ქორთული ნინა|ქორთული ნინაშ]], თეშ გალე, დახე არძა მარგალს ჯგირო უჩქჷ ქორთული ჩიება დო ქორთული ნინა ძალამს უჸორა. თინეფს თენა საღორონთო ნინათ მიორჩქჷნა,რახან წირუა-ხვამა თელი სამარგალოს დუდშეშე ქორთული ნინაშა ირსულებუდჷ დო ასე ხოლო ირსულებუ ... გურგაჩამალიე, ნამდა ტომბა მარჩქენჯეფი ქორთულიშ ნინაშ მარგალეფს შქას უმოს ბრელი იში, ვინემ შხვა ქორთუეფს... მარგალეფს ირო უჸორდეს გურით ქორთული ლიტერატურა დო ბრელი მარგალქ გადიდარჷ თინა გოსოფური აკნარსხეფით... ბოშკოჩანათ ხოლო მარგალეფი დახე არძა ქორთუს ორჯგინანს: კახეთშა ულა, თექ ოგვერდეთ ბაღიშ აკოხანდაფა, უჩა ზუღაშ პიჯის დუქანიშ გონჯამა ... დო შხვა ქიანაშ თეჯგუა საქვარი, მარგალს ეფო მიორჩქუდჷ. ძნელას იჸი თიშნერი ცოცმანდი, გურაფაშ მოკორინე, გუმაბედებელი დო გაღიერი კათა, მუნერით მარგალეფი რენან... დუდი დო დუდი ზნებიერი ლახარა სამარგალოშ რე ხირუა შინური ორინჯიშ, არძაშ უმოსო ცხენიშ..." ''
 
==ნინა==
[[სამარგალო|სამარგალოს]] მახორობაშ დიდი ნორთი [[მარგალური ნინა|მარგალური ნინაშა]] იჩიებუ, ქრისტეშახ მაართა ვითოშწანურას თე ნინაქ გჷშერთჷ ზანურს.
 
1801 წანაშე მოჸუნაფილი, სუმი რუსი მაფაშ – [[პავლე I]] – იშ–იშ, [[ნიკოლოზ I]] – იშ–იშ დო [[ალექსანდრე II]] – აშ–აშ – დუდალაშ განწხანს გეუქვჷ ქორთულ ომაფეეფქ დო ოთარეეფქ; აქტიურო იტარებაფუაფუდჷ ქორთუ ერიშ რუსიფიკაციაშ პოლიტიკა. ასიმილაციაშ ართ–ართი დიდშანულამი ნორთის ქორთუეფიშ ნინეფიშ დუდიშალაშ აკორღვაფა–გეკოპილიტუა მუწმარინუანდჷ. თაშნე, XIX ოშწანურაშ მაჟირა გვერდის სამარგალოშ სკოლეფს დო ოხვამეეფს ქორთული ნინაშ მარგალურით ენოთირაფა დიჭყეს; რუსეფქ თაშნეშე დიჭყეს გოშხვანერაფილი ჭარალუაშ დო შრიფტიშ აკოდგინა მარგალური ნინაშო დო გჷშარჩქინელი შანულობაშ კულტურული ძეგლეფიშ, ნამუთიენ ბიბლია. ბოიკოტიშ შინო ბრელი ადამიერი ვაკათუდჷ [[მარგალური ნინა|მარგალური ნინაშა]] შერსულებულ ოხვამურ მოინალას დო ვართ მუნეფიშ სქუალეფს უტენდჷ ოჯარალუ სკოლეფშა. თე გეგმას პროტესტით აუხვადჷ არისტოკრატიაქჷთ. თე ძალიერი წინანდეგობაშ მოღალირო რუსეფქ უკოხოლე კინიკინეს დო მუნეფიშ გეგმაშე ვარია თქვის.
 
==საბზადი==
ტრადიციული მარგალური ოჭკუმალეფიოჭკომალეფი ნწარე დო ხვეიანი ოკაზმალით გიშმეგორუ. თეშ ბაძაძი თინა რე, ნამდა ჯვეშო, ლიბუ სუბტროპიკული ჰავაშ გეშა, [[მალარია]] უდიდაშ საფრთხეს მუწმარინუანდჷ სამარგალოშო დო თე რეგიონიშ მახორუეფქ დუდშენო ქიმიოგორეს, ნამდა დიდი მუდანობათ ზაფანაშ ხვარება ოშქურანჯი ლახარაშ გოვითარაფას მუდგაზმათიენ ხეს უჩალუნდჷ. საბოლოთ, ნწარე სუნელეფქ მარგალური საბზადიშ ტრადიციულ ატრიბუტო გინირთჷ.
 
''[[მარგალური ხაჭაპური]]''
 
ტრადიციული მარგალური ოჭკუმალეფი ნწარე დო ხვეიანი ოკაზმალით გიშმეგორუ. თეშ ბაძაძი თინა რე, ნამდა ჯვეშო, ლიბუ სუბტროპიკული ჰავაშ გეშა, [[მალარია]] უდიდაშ საფრთხეს მუწმარინუანდჷ სამარგალოშო დო თე რეგიონიშ მახორუეფქ დუდშენო ქიმიოგორეს, ნამდა დიდი მუდანობათ ზაფანაშ ხვარება ოშქურანჯი ლახარაშ გოვითარაფას მუდგაზმათიენ ხეს უჩალუნდჷ. საბოლოთ, ნწარე სუნელეფქ მარგალური საბზადიშ ტრადიციულ ატრიბუტო გინირთჷ.
 
მარგალური საბზადი მუდგაზმარენ ტიპიშ ოკაზმალს ირინუანს, ოსხირაშო, წაწიბელიშ სახეთ. ტრადიციული კერძეფს ორხველჷ [[ღუმუ]] (ხაშილი ლაიტიშ ნოცერი), [[სელეგინი]] (ციმუამი ჸვალი) დო ჭვილი ხორცი წარე სუნელწკჷმა (მაგალთო, [[აჯიკა|აჯიკაწკჷმა]]) ართო. ჟირი გჷშაკერძაფილი კერძი - [[ელარჯი]] დო [[საცივი]] დღახუეფშო დო საპატიო სუმარეფშო იღოლამინუაფჷ. თე კერძეფი თელ საქორთუოს მარგალური საბზადიშ ტატალუათ იკოროცხუ.