სოხუმი: გინორთი გინოჯინეფს შქას

1992-93 წანეფიშ რუსეთ-საქორთუოშ ლჷმაშ გეშა ნოღაქ მიოდინუ მუში შანულობა. 1993 წანაშ ეკენიას, რუსულ ჯარქ აფხაზი სეპარატისტეფწკჷმა, თექიან [[სომეხეფი|სომეხეფწკჷმა]] დო ოორუე-კავკასიარიკავკასიარ მოხალისეეფწკჷმა ართო ნოღა შტურმით გეჭოფუ. მოხვადჷ ეთნიკური [[ქორთუეფი|ქორთუეფიშ]] დო შხვა ნაციეფიშ ეთნიკური წიმინდუაქ. თხოზინელეფი ამდღა ხოლო ელჷნა მუნეფიშ ჸუდეეფშა დორთას.

სოხუმი გეკიდილიე უთარაშო [[წყარმალუ|წყარმალუეფიშ]] [[გუმისთა|გუმისთაშ]] დო [[კელასური|კელასურიშ]] თუდოლენი მალუეფიშ შქას ნადველჷ რზენ-დჷკის, ოდო თიში ოჩხანე-ელახ თია — წყარმალუეფს [[ბესლეთი|ბესლეთიშ]] დო კელასურიშ შქას დვალირი ინწრო ძგა რზენ-დჷკის. ნოღაშ დოხორინი იფაჩუ გა-სუკეფს, ნამუეფჷთ ზუღაპიჯიშ დჷკის ოორუე-ელახჷშე ომძღჷ. სოხუმიშ ფართანობაფართობი 23,3 კმ².

სოხუმი იდვალუაფუ უჩა ზუღაშ ელახ წყარპიჯის, სოდეთ რე ონიშოლი, რკინაშარაშ ნასქვინოსქვი დო მასვანჯებელი კურორტი. ნოღა ჩინებული რე მუშ წყარპიჯეფით, სანატორიუმეფით, მინერალური წყარეფით დო გვერდოტროპიკული კლიმატით. ნოღას ასქვამენს ბოტანიკური ბაღჷბაღი, ნამუთ 1840 წანაშე ფუნქციონირენს. რე ართ-ართი არძაშე უმოს ჯვეში ბოტანიკური ბაღჷბაღი თელი [[კავკაცია|კავკასიას]].

ნოღაშ ისტორია იჭყაფუ ჯვ.წ.ე. მა-6 ოშწანურაშ შქა ფარანეფშეხანეფშე, მუჟამშეთ დიხორეს თაქ [[კოლხეთიშ ომაფე|კოლხური]] ტომეფქ.

ნოღა ჯვეშ ბერძნული წყუეფს მოშინაფილი რე, მუჭოთ „დიოსკურია“ (ბერძნ. Διοσκουριάς), ნამუსჷთ მიორცხუანა არგონავტეფიშ ურდუმუაშ მაკათური ნაჟირა ჯიმალეფიშ - კასტორიშ დო პოლიდევკეშ (დიოსკურეფიშ) ჯოხოს. ართგანეფიშ არზით, „დიოსკურია“ აკანური კოლხური (ლაზ-მარგალური) ტოპონიმი რე - „დიო-/დია-“ დიდა, დიდაღორონთი, „სკური“ - წყარი, წყარმალუ, „წყარიშ დიდა, წყარმალუშ დიდაღორონთი.“ ჯვეშ ქორთული წყუეფს მოშინაფილი რე, მუჭოთ „ცხომი,“ „ცხუმი.“ ოეგებიეთ, ეტიმოლოგიურო ცხუმი მოურს „ცხიმურშე“"(შონურო ცხჳიმრა", "ცხჳიმ"), ვარ და „ჩხომიშე.“ „ცხუმიშე“ რე მიღებულიმეღებული თურქიზებულითურქიზაფილი ფორმა „სუხუმ“(თურქ. Suhum), ნამუქჷთ უკული ფართო გოფაჩუა ძირჷ შხვადოშხვა ნინეფს, თენეფი შქას [[ქორთული ნინა|ქორთულს]] დო [[მარგალური ნინა|მარგალურს]]. ნოღას ამდღა აფხაზურო ჯოხო აყუა (აფხ. Аҟəа), მუთ გვიანიშ მონახვამილა რე.

ჯვეში დო უკულიანიუკულიან ბჟადაალბჟადალ [[ევროპა|ევროპულიევროპულ]] წყუეფს ნოღა მოშინაფილი რე შხვადოშხვა ჯოხოეფით: სებასტოპოლი, სავასტოპოლი, სავატოპოლი, სანატოპოლი, ფავასტა, პორტო მეგრელო, ისგაური დო შხვა, მუჭოთ ონიშოლი კოლხას დო უკული მუჭოთ [[სამარგალო|სამარგალოშ]] ქიანას, [[საქორთუო|საქორთუოს]]. XVIII ოშწანურაშ [[საფრანგეთი|ფრანგული]] გეოგრაფიული გჷმოჩამეფს სოხუმი სამარგალოშ ნანანოღათ რე მოშინაფილი (ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ნიკოლ დელაკრუა დო შხვ.).

მუშ სისქვამეშსისქვამაშ გეშა, ოსმალეფი სოხუმს „მაჟირა სტამბოლს“ უძახჷდეს. სოხუმი აფხაზეთის ოსმალეფიშ პატჷნობაშ გიობიჯალი რდჷ. 1724 წანას ოსმალეფქ თაქიან ჯიხა ხოლო უმოსო გაბერჯეკეს დო სუხუმ-კალე (სოხუმიშ ჯიხა) ქიგიოდვეს. 1725 დო 1728 წანეფს თაქ ანტიოსმალური არყაფეფს უღუდჷ აბანი, მარა ნოღა ოსმალეფიშ ხეს სქჷდუდჷ. 1771 წანაშ არყაფაშ უკული სოხუმქ ოსმალეფშე გიჩოლუ̂გიჩოლჷ, მარა ჭიჭე ფარანითხანით. მალას ნოღა კჷნკინ ოსმალეფქ ქჷდეკჷნეს. XVIII ოშწანურაშე ეკონიას სოხუმი აფხაზეთიშ თარიშ რეზიდენციათ გინირთჷ. ოსმალეფიშ პატჷნობაშ ბორჯის ნოღაქ ჭკორეფით ვაჭრუაშ ართ-ართი პუნქტო გინირთჷ. 1810 წანას სოხუმი რუსეთიშ ჯარქ გოჩოლუ ოსმალეფშე. XIX ოშწანურაშ 30-ამ წანეფშე დიიჭყჷ სოხუმიშ აწოკჷნაქ. 1832 წანას გიინწყჷ ოზჷრუქ (ქორთ. საბაჟო). 1846 წანაშე სოხუმს რე ონიშოლი. 1847 წანაშე ოფიციალურო მიაჩჷ ნოღაშ სტატუსიქ.

ფაილი:სოლერი.JPG|გილერმო სოლერიშ პორტოლანიშ ფრაგმენტი (1385 წ.). ჭითა ფონს გჷმოსახაფილიგჷმოსილი ხეთ მეწურაფილიე დადიანიშ სოხუმი (სევასტოპოლი) – დადიანიშ ოთარეშ ნანანოღა. პორტოლანი თხილერიე პარიზიშ ეროვნულინაციონალურ ბიბლიოთეკას

ფაილი:Pravit.JPG|აფხაზეთიშ თარობაშ დგჷმილინოდგჷმი

* [http://www.sukhum.ru/ ვებ -კამერა]