დიოკლეტიანე

გაიუს ავრელიუს ვალერიუს დიოკლეტიანე, დაბადებაშ ჯოხო დიოკლესი (ლათ. Gaius Aurelius Valerius Diocletianus, ბერძ. Διοκλητιανός, დ. 22 ქირსეთუთა, 242/245 — ღ. 3 ქირსეთუთა, 311/312) — რომიშ იმპერატორი 284-305 წანეფს.

დიოკლეტიანე ლათ. Diocletianus
დიოკლეტიანეშ ბიუსტი სტამბოლიშ არქეოლოგიურ მუზეუმს
რომიშ იმპერატორი
პოსტის გერინაშ ბორჯი
20 გერგობათუთა, 284 წანა – 1 მესი, 305 წანა
წიმოხონი	კარინუსი
მონძე	გალერიუსი (ბჟაეიოლი) კონსტანციუს I ქლორუსი (ბჟადალი)
დუნაბადი	22 ქირსეთუთა, 242–245 სალონა, დალმაცია, რომიშ იმპერია
ნაღურა	3 ქირსეთუთა, 311/312 (დოხოლაფირო 68 წანერი) ასპალატოსი, დალმაცია, რომიშ იმპერია
ნთხორუ აბანი	დიოკლეტიანეშ დოხორე
ალმასქუ	პრისკა
სქუალეფი	გალერია ვალერია
რელიგია	რომაული პოლითეიზმი

დებადჷ რომიშ პროვინცია დალმაციას, დაბალი სოციალური სტატუსიშ ფანიას. ახალნორდობას, დიოკლესიქ პოპულარობა მიპალუ ოურდუმე კარიერათ. იმპერატორი კარუსიშ ბორჯის გინირთჷ კავალერიაშ მანჯღვერთარო. კარუსიშ დო თიში სქუა ნუმერიანეშ ღურაშ უკულ, დიოკლესიშ ჯარეფქ იმპერატორო გეგმაცხადეს მუნეფიშ ხემანჯღვერი. მარა იმპერატორობაშ პრეტენდენტი რდჷ კარუსიშ უნჩაში სქუა კარინუსი, ნამუსჷთ დიოკლეტიანექ ორჯგინჷ მარგუსიშ ლჷმას, 285 წანაშ კვირკვეს. კარინუსიქ ლჷმას დოღურჷ.

დიოკლეტიანექ სტაბილურობა მუპალუ რომიშ იმპერიას. თიში მართუალათ გეთუ მასუმა ოშწანურაშ კრიზისიქ. დიოკლეტიანექ 286 წანას წორო-იმპერატორო, ავგუსტუსო წჷმარინუ მაქსიმიანე. დიოკლეტიანე მართუნდჷ ბჟაეიოლი იმპერიას დო მაქსიმიანე ბჟადალი იმპერიას. 293 წანაშ 1 მელახის, დიოკლეტიანექ ხოლო უმოსო გორთუ იმპერატორიშ ხეშულობა დო უკულაში იმპერატორეფო ქუდანიშნჷ გალერიუსი დო კონსტანციუსი, დო თინეფს ქიმეჩჷ კეისარიშ ტიტული. ტეტრარქიაშ, "ოთხიშ მართუალა"-შ ბორჯის არძა ტეტრარქი მართუნდჷ იმპერიაშ ნანთხალი ტერიტორიას.

დიოკლეტიანექ გამანგარუ იმპერიაშ სანძღოეფი დო მოჯალაგუ მუში ნტერეფი. თიქ, 285-289 წანეფს ორჯგინჷ სარმატეფს, კარპეფს, 288 წანას ალემანეფს, 297-298 წანეფს ეგვიპტეშ უზურპატორეფს. გალერიუსიქ, დიოკლეტიანეშ ელარინათ, დოლაშქუ სასანიანეფიშ იმპერიაშ ტერიტორიეფი დო 299 წანას გეჭოფუ დო გორჩუ სასანიანეფიშ ნანანოღა ქტესიფონი. უკულ დიოკლეტიანეშ ხემანჯღვერობათ, რომიშ იმპერიაქ მიოჭირინუ გინძევადამი თინჩალას, ნამუთ რომიშ ინტერესეფიშა მიშმეშჷ.

დიოკლეტიანექ მიშეღჷ დიდი თია იმპერიაშ ომენოღალე დო ოურდუმე ნინალეფიშ გოფართინაფაშა დო დარსხუ უდიდაში ბიუროკრატიული თარობა რომიშ იმპერიაშ ისტორიას. დიოკლეტიანეშ ინიციატივათ დირსხუ ახალი ადმინისტრაციული ცენტრეფქ ნიკომედიას, მედიოლანუმს, სირმიუმს დო ტრევორუმს. თენეფი იმპერიაშ ხურგეფიწკჷმა, ტრადიციული ნანანოღა რომიშე უმოს ხოლოს იდვალუაფუდჷ.

მუჭოთ ავტოკრატი მამართალქ, დიოკლეტიანექ მუში დუდი იმპერიას მახორუ მასეფიშე მაღალას ქიგიორინუ, საიმპერატორო კარიშ შხვადოშხვა ცერემონიეფიშ დო არქიტექტურაშ მიშაღალათ. ბიუროკრატიული, ოურდუმე დო შხვა ფინანსური ხარჯეფიშ გეშა, ოხვილურქ იჸუ ოგაფურეფიშ სისტემაშ რეფორმაქ. დიოკლეტიანეშ იმპერატორობაშ ბორჯის იტარინჷ ოგაფურეფიშ სტანდარტიზაციაშ პროექტიქ.

დიოკლეტიანეშ არძო რეფორმა შედეგიანი ვარდჷ. მაგალთო დაღარი რდჷ 301 წანას მიშაღალირი მაქსიმალური ფასეფიშ ედიქტი, ნამუშ ღანკი რდჷ ფასეფიშ დო ინფლაციაშ კონტროლი, მარა ჸათე რეფორმაქ ვაგამართჷ დო მალას მეტებულქ იჸუ. ბოლოშა ვაგამართჷ დიოკლეტიანეშ ტეტრარქიული სისტემაქ ხოლო. დიოკლეტიანეშ გინორინაშ დო მაქსიმიანეშ დო კონსტანციუსიშ სქუალეფიშ დინასტიური პრეტენზიეფიშ გეშა, ტეტრარქიაქ აკოცუ.

დიოკლეტიანე ძალამს თხოზუდჷ ქირსიანეფს. მარა თის ქირსიანობაქ იშენ ვამაჯალაგუ. 324 წანაშ უკულ, კონსტანტინე დიდიშ ბორჯის, ქირსიანობაქ რომიშ იმპერიას პრივილეგირაფილი რელიგიათ გინირთჷ.

დიოკლეტიანეშ რეფორმეფქ ფუნდამენტალურო დოთირუ რომიშ იმპერიაშ მართუალაშ სტრუქტურა, დასტაბილურუ იმპერია დოხოლაფირო მუმალი 150 წანაშ გოძვენას.

დალახებური დიოკლეტიანექ გეგნოდირთჷ, 305 წანაშ 1 მესის. ეკონია წანეფს თინა ცხოვრენდჷ მუში დოხორეს, დალმაციაშ პროვინციას დო ბაღის ულუანდჷ.

ლიტერატურა

• Rees, Roger (2004). Diocletian and the Tetrarchy. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Southern, Pat. (2001). The Roman Empire from Severus to Constantine. New York: Routledge.
• Barnes, Timothy D. (1982). The New Empire of Diocletian and Constantine. Cambridge, MA: Harvard University Press.

დიოკლეტიანე დებადჷ: 242-245 ღურჷ: 311/312
წიმოხონი: ნუმერიანე დო კარინუსი	რომიშ იმპერატორი    284–305 მართუნდჷ მაქსიმიანეწკჷმა ართო	გეჸვენჯი: კონსტანციუს I ქლორუსი დო გალერიუსი