ინგირი (ზუგდიდიშ მუნიციპალიტეტი)

ინგირი — თემი ზუგდიდიშ მუნიციპალიტეტის (სამარგალო-ჟიმოლენ შონეშ აკანი). 2014 წანაშ ეჭარუაშ მუნაჩემეფით ოფუტეს ოხორანს 4049 ადამიერი. ზუგდიდშე 4 კილომეტრის. მიშმურს 2 ოფუტე: ინგირი დო ოირემე.

ოფუტეშ ჯოხოდვალაშ ისტორია

ინგირი ახალი ჯოხო რე. ჯვეშო ოფუტეს ჯუღეჯიანი ჯოხოდჷ.

ჯოხო ჯუღეჯიანი რე კუნტა ფორმა ამდღანერი ინგირიშ დიხაშ ართ-ართი ჯვეშ ნამინჯუ ჯუღელი ჯაიანიშ. ჟინოსქუა ჯაიანეფიშ თურიშ რდჷ ამდღანერი ინგირიშ დიხა დო წყარი ჭკორპატჷნობაშ გჷნოლაფაშახ. ჯუღეჯიანიშ მინდორს შინანს მარგალური ჯინჯიშ ქორთუ კლასიკოსი კონსტანტინე გამსახურდია მუშ ჯოხოშინელ რომანს „მთვარის მოტაცება“, მუჭოთ ცხენეფიშ გერულაფაშ დო მარულაშ აბანს.

ოირემე ინგირიშ თემიშ (საკრებულოშ) ართ-ართი ოფუტე რე დო ქორთული „საირმეშ“ მანგი რე. დოკუმენტეფს ვარე ძირაფილი, მარა კათაშ გჷნნაჩემით ოირემეს დადიანეფს ირემეფი უხედეს. ოფუტეს ამდღა ხოლო რე ჭიჭე ნუზუშ ტყა დოსქილადირი, ნამუსჷთ მახორუეფი „დადიანეფიშ ბაღჩას“ უძახჷნა.

გეოგრაფია, ორთა

ინგირს უხურგანა: ბჟაიოლშე ნოღა ზუგდიდი (გჷმართალი: კუჩხობონწყარი), ოორუეშე ნოღა ზუგიდიშ „ენგურქაღალდკომბინატიშ“ რაიონი, ბჟადალშე ოფუტე კახათი დო ოჩხანეშე ოფუტეფი ჭითაწყარი დო ცეში (ცაიში) (გჷმართალი: ჩხოუშია).

შინელი წყარეფიშ წორო ინგირს 2 ღალი ხოლო მეურს. ართის ჯოხო ჭელეთი დო ოფუტეს ოყაყალეშე თარგამულშა გინმოჭკირუნს, მაჟიაშ ჯოხო რე ლაგვილეფიშ ღალუ, ოირემეს იჭყაფუ დო ითებუ (მარძგვანშე ენმურს ჩხოუშიაშა).

თუდოლენ ზონაშ ოფუტეფიშ კარს (კახათი, დარჩელი ) ინგირი მომაღალო აბანს რე დო ხვალე ოირემე რე ჭიჭე უმოს დაბალც, ჩხოუშიაპიც. ოფუტეშ არძაშ უმოს მაღალ აბანს (ზუგდიდიშ ჸურე) „კიდაიკოლც“ უძახჷნა. თე სიმაღალაშ გეშა გრუნტიშ წყარშა მიოულარო დიხა 10-12 მეტრაშ მატომბას რე ონთხორალი (ოირემეს 6-7 მეტრა ბაღუ). ხანდა ბრელი ოკო, მარა თეშ მატომბაშე ეშაღალირი წყარს ჯგირი გემო უღუ.

ინგირიშ ფლორა დო ფაუნა მოსპილი რე. კათაშ გჷნჷნაჩემით, 200 წანაშ წოხოლე თე აბანეფს ირემი, ტყარი ღეჯი, გერი, ტურა, მელა დო ყურდგელი ხედჷ, მარა ამდღა თენა კაკალი ვარე დოსქილადირი. კათაშ დოხორაფაშ უკული ინგირს ტყალეფქ დეგვერდჷ დო კომუნისტეფქ მუშ ნორთი აბანშე სოდგა შილებედჷნ, ირდიხას ჩაიშ პლანტაციეფი გაშენეს დო თეთ ფაუნას ეკონია ოხორუ მიდუღეს. ჩხოუშიას და კუჩხობონს მუშ ბორჯის მიარენერი ჩხომი იჭოფუდჷ, მარა ეკონია 50 წანას ჟირხოლო თიშნერი წიკვილი რე (ჩხოუშია ინგირიშ გიშულაშა ზუგიდიდის გიშმურს), ბრელი ჩხომიშ ბუნაქ ვარა გვალო მედინჷ, ვარა აკაბურცხაქ დოსქჷდჷ. ლაგვილეფიშ ღალს 25 წანაშ წოხოლე ანაყუ კიბოია ხედჷ დო ასე თინა ხოლო ვახე, მუშ ბაძაძოთ ჩერნობილიშ ავარიაშ მუმაჸვენჯი რადიაციას წურაფულენა.

ტყარი ჩანარეფშე ინგირს ექიაქო იძირე: გვიმარა, ჯამპი, მუჸია, ჭყონი, ნუზუ, ჭუბური, ლაკაცია დო შხვა. ავსტრალიაშე რე მუშნაღელი ეკვალიტი (ევკალიპტი), ნამუთ მუშ ბორჯის მალარიაშ გჷნმაღალარ კოღოშ მასირალო დორგეს (სამარგალოშ შხვა ოფუტეეეფიშ წორო). 20 წანაშ წოხოლე ინგირს ბრელი რდჷ ტუნგოშ დო ჩაიშ პლანტაციეფი, მარა ასე ტუნგოქ სოთინ ვადოსქჷდჷ დო ჩაის ხოლო მახორუეფი ჭიე-ჭიეთ ეშმარღვანა თხირიშ დო ლაიტიშ ოთასალო.

მახორუეფი

2014 წანაშ ეჭარუაშ მუნაჩემეფით ოფუტეს ოხორანს 4049 ადამიერი. ინგირი ზუგდიდიშ რაიონიშ სიდიდათ მა-2 ოფუტე რე (კჷნასქიდუ ხვალე კახათის).

ეთნიკურო შხვაშე ბრელით უმოსი (95%) მახორუ ქორთუეფი რე (მარგალეფი): ოფუტეშ მაართა მახორუეფიშ გამნარყი დო აფხაზეთიშ კონფლიქტიშ გეშა გალიშ რაიონშე თხოზინელი კათა. 20 წანაშ წოხოლე ინგირიშ მეურნობას გვარიანო ოხორანდეს რუსეფი, მარა ამდღა ექიაქო რენა. მა-20 ოშწანურშ შქაშ მუნაველეფი რე შონეფიშ მუსხირენი ფანია (კვიციანეფი...)

ისტორია

ინგირი დო ოირემე ახალი ოფუტეეფი რე, 150 წანაშ უხანაშ ვართი ართი რე დო ვართი მაჟირა. დიოდღარო ისტორია ვამარზენა მუთუნ ინფორმაციას თე ოფუტეეფიშ უმოს ჯვეშ მახორუეფშენ (შურო ქახორანდჷ მითინი და). ართი თიშ რაგადი შილებე, ნამდა ჯვეშო თე დიხეფი ჟინოსქუა ჯაიანეფიშ რდჷ, მარა თე გვარიშ კათაქ ამდღაიან ინგირც ვადოსქიდჷ (ნამთინეფი ნოღა ზუგდიდს ოხორანა).

ოფუტეეფიშ ისტორია მა-19 ოშწანურაშ 60-იანი წანეფიშ ეკონიაშე იჭყაფუ. 1861 რუსეთიშ იმპერიას ოფიციალურო გეგნოლჷ ჭკორპატჷნობაქ დო 1864 წანას თე ამბეს ბჟაეიოლ საქორთუოს ხოლო ქიგიადგჷ დუდიქ. სამარგალოს რუსეთიშ თარობაქ ხოლო ჭახანც ქიჯინჷ (1867 წანაშა) დო მუჟამც სამარგალოშ ეკონია დადია დავით დადიანიშ სქუას ნიკო დადიანს 1 მილიონი ორქოშ მანათიშ მანგიორო სამარგალოშ თარობაშე ვარია ქარაგადაფეს დო სამარგალოქ ოფიციალურო რუსეთიშ იმპერიაშ ნორთო გინირთჷნი, მუშ პატჷნეფშე მარგალი ჸაძახეფს ხოლო დარცხებაფეს დუდი. ათენა რდჷ დო თელი ლაკადაშე ქიანაშ ჸაძახიშ მახორობაქ გეცუ დო კოლხიდაშ რზენშა ეჸარჷ, ახალი დიხეფიშ ოგორალო.

ინგირიშ დო ოირემეშ ამდღანერი მახორუეფი წალენჯიხაშ დო ჩხოროწყუშ ოფუტეეფშე თი ბორჯის თუდო გიმოხორელი ჸაძახეფიშ გამნარყიე. ექიაქო შხვა დიხეფშე მუნაულა გვარიშ კათა ხოლო ოკათჷ. მაგალითო, ქვარაიეფს ამდღანერი მარტვილიშ რაიონს უღჷნა ჯინჯი, აფხაზეფქ (აფხაზავა) — აფხაზეთშე მორთეს დო შხვა.

დიხეფიშ ეჭოფუა გვარეფო მიშჷ. ნამთინე გვარეფქ ერებამო გეგმიხორჷ ლაკადაშე დო ახალ ოხორუს მუშ კუნთხუეფი გეგმანწყუ. მაგალთო, ოირემეს არძაშ უმოს ქარჩეფიშ (ქარჩავა) გვარიშ კათა ოხორანს დო ართ კუნთხუს ლექარჩე ჯოხო. შხვა კუნთხუეფიშ მაგალითეფი: ოხოჭოლე (ხოჭოლეფი), ლეკვარაცხელიე (კვარაცხელიეფი), საარახამიო (არახამიეფი)...

ქორთუ ისტორიოგრაფეფიშ გითოგორუეფით ლაკადას მარგალეფშახ შონეფი ოხორანდეს დო თექიანი ტოპონიმიკა ბრელი შათხუალას ამდღა ხოლო შონური რე (მაგალთო პრეფიქს „ლე-“ გეოგრაფიული ჯოხოეფს). ინგირი დო ოირემეშ ტოპონიმეფს შონური ნოქურიშ ძირაფა (ჟიშე შინელი კუნთხუეფიშ ჯოხოეფი) ხოლო ართი საბუთი რე მახორუეფიშ ლაკადაშე მოულაშ დასანტკიცებელო.

მოხუჯურ აბანქ (ნოღა ზუგიდიშ სიხოლუა) ინგირს დო ოირემეს მახორობეფიშ ძინას ქოუნწყუ ხე. ულირი ოშწანურაშ 30-იან წანეფს ოფუტეეფი ამდღანერიშ 80 პროცენტით დოხორელი რდჷ დო თიშ უკული ზუგდიდიშ რაიონიშ ართ-ართი უდიდაშ ოფუტე რე.

მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმას ბრელ ინგირალქ დო ოირემალქ მედინჷ, თინეფიშ ჯოხოშ მაშინალო ინგირს დო ოირემეს მუშუშუს მემორიალეფი რე ღოლამირი. 60-იან წანეფშე ოფუტე კინ წიმი ეწმიკინანს. ირდუ ჩაიშ პლანტაციეფიშ ფართობეფი, ინწყუმუ ჩაიშ ფაბრიკა, ანგურაშ ქარხანა (ოირემეს). ოფუტე 2 ეკონომიკური ართურო ირთუ: ინგირიშ კოლმეურნობა და მეურნობათ, იგაფუ ახალი ადმინისტრაციული დგჷმილეფი, სკოლეფი, ინწყჷმუ სკოლა-ინტერნატი, მარა თექ ირფელქ უხანოქ იჸუ, დიო მუჭო თელი სხუნუეფიშ რსხუს მოდვალირი კორუფცია დო უჭყანე ეკონომიკურ სისტემაშ დო უკული შინელი ქიანაშ აკოცჷმაშ გეშა.

საქორთუოშ ომენოღალური დო სეცესიური (აფხაზეთიშ) ლჷმეფქ ინგირი თელი ქიანაშ წორო დიდი გაჭირებას ქენაჸათჷ, მარა თარი ლჷმეფქ ოფუტეს გეიოჩირთჷ. 1992 წანას ინგირიშ სკოლა ინტერნატის სახენწჷფო სხუნუშ დინოხოლენი ჯარიშ ნორთი გერდჷ და ოფუტეშ მახორუეფწკჷმა ეკონიაშა ჯგირი ურთიერთალა უკინებუდჷ. თე ბორჯის მანგარო ქიძინჷ ფანიეფშა მინოცჷმაქ (გერნაფა), სერით გალენი გიმულა ჭირდჷ, ოფუტეს ვარდჷ სინთე, ვეგმიჩამუდ ქობალი დო მახორუეფი ჭკიდი დო ღუმუთ ეთმიჯუმანდეს დუს. ბრელქ რუსეთშა მიდართჷ სამუშაშ ოგორალო.

უკულიანი წანეფს რინაქ თელი საქორთუოშ წორო ჭიე-ჭიეთ ქიგინწყუ, მარა ეკონომიკურო ოფუტეს ამდღა ხოლო მანგარო უჭირს.

ეკონომიკა

სხუნუეფიშ რსხუშ აკოცჷმაშა ინგირი ჸონიერ ოფუტეთ იკოროცხუდჷ. იწილუდჷ დო გინმიმუშებუდჷ ჩაი, კოლმეურნობას უღუდჷ ორინჯიშ დიდი ფერმა (ჩხოუშ), ოირემეს, ლაგვილეფიშ ღალს მონწყილი რდჷ კობრიშ დჷმაჭყანაფალი აუზი, მუშენდჷ ანგურაშ ქარხანა და ავტოსარემონტო სახელოსნო, მახორუეფიშ გვარიანი ნორთი დოსაქვარაფილი რდჷ რკინაშშარაშ სადგჷმს ხოლო.

ამდღარდღაშო თე ინფრასტრუქტურაშე ბრელქ მუთაქ დოსქიდჷ. ფერმაქ, ანგურაშ ქარხანაქ დო ავტოსახელოსნოქ ბრელი ხანიე აკოცუნი, აუზი გოხოლუაშ მახორუეფქ დასქირეს დო ლაიტი დოთასეს. ქორთული ჩაიშა ინტერესიშ დინაფაქ (მაართა რანწკის, რუსეთიშ ჸურეშე) ოფუტეს არძაშე დიდი ორინჯიქ მეუდინჷ, ჩაიშ პლანტაციეფი დიო ხოლო ექი-აქო იძირე, მარა მასიურო ეთმირღვაფუ. ამდღანერი ინგირი ფაქტიურო ნატურალური, ოფანიე მეორნობათ რე. ოფუტეს მეორინჯალაშ რესურსი ფაქტიურო ვაუღჷ (ტყა დო ოდიარე ახრებულო და ვარა ვეგორუ). ეკონია წანეფს ოექსპორტე რე ხვალე თხირი დო თინა ხოლო შხვა, მაგალითო გალიშ რაიონიშ ოფუტეეფიშ გინაწონს, ფანიეფიშ ეკონომიკას დიდ როლს ვალაჸაფენს.

მუშენს რკინაშარაშ სადგჷმი, მარა ექიანი ომუშებელი აბანეფი ჭიჭე რე დო ოფუტეშ ეკონომიკაშ სხუნუეფიშ კავშირიშ ბორჯიშ შანულობა დინაფილი აფუ.

განათლება

ინგირს ამდღა რე 2 რსული [] დო 1 ვა რსული (ოირემეშ) ოშქაშე სკოლა. გოუქვაფილიე რუსული ოშქაშე სკოლა დო სკოლა-ინტერნატი, ნამუშ დგჷმილეფს ამდღა აფხაზეთშე თხოზინელეფი ოხორანა.

თუდო ძირაფილიე რსულ ოშქაშე სკოლეფს მაგურაფალი დო მოგურაფეეფიშ მუდანობა 2008-09 ოგურაფუ წანას.

სკოლა	1-ლი ოშქაშე	მა-2 ოშქაშე
მაგურაფალი	30	50
მოგურაფე	260	396

ინფრასტრუქტურა

ინგირიშ რკინაიშარას სადგჷმს აფხაზეთიშ კონფლიქტიშახ დიდი შანულობა უღუდჷ: სადგჷმი ტრანსკავკასიაშ თარ რკინაშარას გეძჷდჷ. ზუგდიდი ძგასიე (ინგირშე მიშმურჷ 7-კილომეტრიანი ნოჸველა დო თეჸურე მეურს უკული ჯვარშა).

ამდღარშო სადგჷმს ჯვეში ფუნქციეფქ პრაქტიკულო მეუდინჷ, შინელი კონფლიქტიშ უკული რუსეთშა რკინაშარაქ დიკილჷ (ინგირი ეკონია რკინაშარაშ სადგჷმი საქორთუო და აფხაზეთიშ დე-ფაქტო ხურგაშა) დო სხუნუეფიშ რსხუშ ბორჯიშ სარსხუო რეისეფი (ოშარალუ დო ქოთ ოხარგუ) კაკალი ვა მუშენს. სადგჷმს დასქიდჷ ეკონია ფუნქციაქ: გალიშ, ზუგდიდიშ, წალენჯიხაშ და მესტიაშ რაიონეფშე მეშარეეფიშ საქორთუოშ ფარგალეფს ტრანსპორტირაფაქ. გილურს ხვალე 2 მატარებელი „ზუგდიდი-ქართი“ (დღაშ დო სერიშ) დო ართი საგალენსაგანო „ზუგდიდი-ქუთეში“.

ინგირიშ აეროპორტის სერიოზული ფუნქცია დღას ვანოღვე. მა-20 ოშწანურაშ 70-80-იან წანეფს დაფურინალი აბანი 1,5 კმ ოლეშ მინდორია რდჷ დო ხვალე ჭიჭე ფურინჯეფიშ („კუკურუზნიკეფი“) დოინალაფა შეულებუდჷ. 90-იან წანეფს ინვესტიციეფქ მოლართჷ დო აეროპორტის ახალი, 2,5 კილომეტრამი ეიოფურნალი ქუდარჩეს, მარა პროექტიქ უკულიან წანეფს კინე გაჩენდჷ. ამდღა აეროპორტი აინალს უმოსო საქორთუოს გოეროშ მისიაშ (UNOMIG) ვერტფურინჯეფს დო კანკალეშა ჭიჭეგაბარიტამ ფურინჯეფს.

ლიტერატურა

• აკაკი ცანავა "ინგირის ისტორია". გაზეთი "ლენინის გზით" (სოფ. ინგირის სასოფლო საბჭოს ყოველთვიური ორგანო). №№ 15,16,17,18,19,20 - 1989წ., №№ 1,2,5 - 1990 წ.