ისააკ ნიუტონი

სერ ისააკ ნიუტონი (დ. 4 მანგი, 1643, სულსთორპი, გრემთემიშ ხოლოს ― გ. 31 მელახი, 1727, კენსინგტონი) — ინგლისარი ფიზიკოსი, მათემატიკოსი, ასტრონომი, ალქიმიკოსი დო ფილოსოფოსი; მერსხუაფილი რე მენცარული რევოლუციაშ დო ჰელიოცენტრიზმიშ გოვითარაფაწკჷმა. ართ-ართი უშანულამაში, გოლინამი მენცარი ისტორიას.

ისააკ ნიუტონიშ პორტრეტი, გოდფრი ნელერი, 1689

თიშ მენცარული მეჭირინდაფეფიშ შქას თარიე ნახანდი „ნატურალური ფილოსოფიაშ მათემატიკური ოჭყაფუეფი“, სოდგათ თინა მოსოფელიშ მეზინდილობას ეჭარჷნს. დო გინოაბანუაშ კანონეფიშენ თიქ დაჭყაფუ ქიმეჩჷ მენცარობას კლასიკური მექანიკაშენი. გოტფრიდ ლაიბნიცწკჷმა ართო თის ორხველჷ თია ინტეგრალური დო დიფერენციალური ეკოროცხუაშ გოვითარაფასჷთ. ნიუტონი მაართა რდჷ, ნამუქჷთ აყალიბუ დიხაუჩაშ დო პლანეტეფიშ ყარაფიშ მადუდე ძალეფიშენ მოსოფელიშ კანონეფიშ ედომუშამი ჭყაფუ დო თის ორხველჷ კეპლერიშ კანონეფიშ მათემატიკური ანალიზი, ნამუსჷთ თინა ანტკიცენს, ნამუდა ციური სხეულეფი ყარენა ორბიტეფს, ნამუეფით წჷმარინუანა არძო სახეშ კონუსურ კვათუეფს (მუჭომითიე ელიფსი, ჰიპერბოლა, პარაბოლა).

ნიუტონქ მიოგორუ, ნამუდა ფერეფიშ სპექტრი წჷმოძირაფილი ჩე სინთეშ ჩხორიაშ პრიზმაშა გოულაწკჷმა მუშით ჩე სინთეს ორხველჷ დო პრიზმაშ ოძინუ ვარე (მუჭოთ როჯერ ბეკონი ანტკიცენდუ XIII ოშწანურას), დო თაშნეშე ანტკიცენდჷ, ნამუდა სინთე ნაწილაკეფიშე აკმოდირთუდ. ნიუტონქ თაშნეშიშე გავითარჷ სიტიბაშგინოშქუმალაშ კანონი, დანტკიცჷ ბინომიალური თეორემა, თაშნეშე მიოგორუ იმპულსიშ დო იმპულსიშ მომენტიშ ირიათონ კანონეფს.

ნიუტონი მათემატიკაშ გენიათ მიოჩქჷდეს. ჟოზეფ ლუი ლაგრანჟიშ თქუალათ: „ნიუტონი უდიდაში გენიოსიე, ნამუთ დღას გორჩქინელე თექიანას დო თაშნეშე არძაშე იღბალამი, მუშენდა ოქიანუშ სისტემაშ დოდგინაფა ხვალე ართიშა რე შიოლებერი“.

ბიოგრაფია

ნიუტონქ დებადჷ ფერმერიშ ფანიას. მუამუშიქ დოღურუ სქუაშ გორჩქინაშახ მუზმარენი ხანით ორდო. 12 წანერ ნიუტონქ გურაფა ქჷდიჭყჷ გრენთემიშ სკოლას. 1661 წანას მიშართჷ კემბრიჯიშ უნივერსიტეტიშ ტრინიტი კოლეჯიშა, 1665 წანას გათუ უნივერსიტეტი დო ქიმიღჷ ბაკალავრიშ ომენცარე ხარისხი.

რესურსეფი ინტერნეტის

• ScienceWorld biography by Eric Weisstein
• Dictionary of Scientific Biography
• The Newton Project
• The Newton Project – Canada
  • Isaac Newton, by George Smith
  • Newton's Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, by George Smith
  • Newton's Philosophy, by Andrew Janiak
  • Newton's views on space, time, and motion, by Robert Rynasiewicz