სელჩუკეფიშ იმპერია
სელჩუკეფიშ იმპერია — მაღალი შქა ოშწანურეფიშ, კულტურულო თურქულ-სპარსული იმპერია, ნამუთ დარსხუ ოღუზი თურქეფიშ კინიკური ნოჸელაქ. იმპერიაშ ფართობი დოხოლაფირო აკმადგინანდჷ 3,9 კვ.კმ-ის დო იკათუანდჷ ტერიტორიეფს: ანატოლია, ლევანტიშე ჰინდუქუშიშახ დო ცენტრალური აზიაშე სპარსეთიშ ჸუჯიშახ.
|
სელჩუკეფიშ იმპერია | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
.png) სელჩუკეფიშ იმპერია დოხოლაფირო 1090 წანას, მელიქ-შაჰიშ მართუალაშ ბორჯის | ||||
| ნანანოღა | ნიშაბური (1037–1043) რეი (1043-1051) ისპაანი (1051-1118) მერვი (1118–1153), ბჟაეიოლი) ჰამადანი (1118–1194, ბჟადალი) | |||
| ნინა | სპარსული (ოფიციალური), ოღუზური, არაბული | |||
| რელიგია | სუნიზმი | |||
| ფარაშ ართური | დინარი | |||
| ფართობი | 3,900,000 კვ.კმ. (1080 წ.) | |||
| დუდალაშ ფორმა | ფეოდალური მონარქია | |||
| დინასტია | სელჩუკეფი | |||
| ხალიფა | ||||
| - 1031–1075 | ალ-კაიმი | |||
| - 1180-1125 | ალ-ნასირი | |||
| სულთანი | ||||
| - 1037–1063 | თოღრულ-ბეგი (მაართა) | |||
| - 1174–1194 | თოღრულ III (ეკონია) | |||
სულჩუკეფუშ იმპერია დარსხუეს 1037 წანას, ჯიმალეფქ თოღრულ-ბეგიქ (990-1063) დო ჩაღრი-ბეგიქ (989-1060). მუნეფიშ ოხორიშიშე, არალიშ ზუღაშ გოხულუაშე, სელჩუკეფქ დიჭყეს ტერიტორიული ექსპანსია, დიო გემშეჭკირეს ხორასანიშა დო უკულ ირანიშ პლატოშა. ჸათაქ თინეფქ დეხოლეს სპარსული ნინას დო კულტურას, ნამუქჷთ კაბეტი გოლინა იღვენუ სელჩუკეფიშ ჟარალუაშა. უკულ სელჩუკეფქ ექსპანსია გაგინძორეს ბჟადალიშე დო გეჭოფეს ბაღდადი. სულჩუკეფიშ ბჟაეიოლი ანატოლიაშა მიშაჭკირუაშ უკულ, თინეფქ გემშართეს ოურდუმე კონფლიქტიშა კონდაკო ბიზანტიაწკჷმა, ნამუთ ჸათე ბორჯიშო ძალამს დადაღარებული რდჷ დო უჭირდჷ ეფექტური ლჷმეფიშ წარმება. 1071 წანას, მანასკერტიშ ლჷმას, სელჩუკეფქ ალფ-არსლანიშ ხემანჯღვერობათ ორჯგინეს ბიზანტიარეფიშ ჯარს დო ტყვეთ ხეშა ქაშეჸოთეს იმპერატორი რომანოზ IV დიოგენე. ჸათე გომორძგუას სელჩუკეფიშო უღუდჷ კაბეტი სტრატეგიული შანულობა. ანატოლიას ხოლო უმოსო დედაღარჷ ბიზანტიაშ გოლინაქ დო ქიდიჭყჷ თურქიზაციაქ.
1090-იან წანეფიშ ეკონიას, დიჭყჷ ჯვაროსნული ლესქერობეფქ სელჩუკეფიშ მეხჷ. ლესქერობეფიშ ღანკი რდჷ წიმინდე დიხაშ გადუდშულება მუსულმანეფიშ მართუალაშე. მაართა ჯვაროსნული ლესქერობას გემორძგვეს ჯვაროსნეფქ, გეჭოფეს იერუსალიმი დო ქუდარსხუეს ჯვაროსნული სახენწჷფოეფი.
სელჩუკეფიშ იმპერიაშ შანულამი დადაღარება 1140-იან წანეფიშე იჭყაფჷ. 1194 წანას სულთანი თოღრულ III დამარცხჷ ხვარაზმიშ იმპერიაშ შაჰიქ ალა ალ-დინ თექეშიქ. ყათე მოლინათ მიჯალაგუ სელჩუკეფიშ იმპერიაქ დო თიში ჸოფილი ტერიტორიეფიშ დიდი ნორთიქ ხვარაზმიშ აკოდგინალუაშა მიშელ. ზოხორინელო ქუდოსკიდჷ ხვალე რუმიშ სასულთანოქ, ანატოლიას.
სელჩუკეფიშ იმპერიაშ სულთანეფი დო მართუალაშ პერიოდი
რედაქტირაფასელჩუკეფიშ დინასტიაშ დუმარსხუაფალო მერჩქინელი რე ოღუზი თურქი მალიმარი სელჩუკი.
- თოღრულ-ბეგი (1037-1063)
- ალფ-არსლანი (1063-1072)
- მელიქ-შაჰი (1072-1092)
- მაჰმუდ I (1092-1094)
- ბერქიაროქი (1094-1105)
- მელიქ-შაჰი II (1105)
- მუჰამედ I (1105-1118)
- მაჰმუდ II (1118-1131)
- აჰმედ სანჯარი (1118-1153)
- დავუდი (1132-1133)
- თოღრულ II (1132-1134)
- მასუდი (1134-1152)
- მელიქ-შაჰი III (1152-1153)
- მუჰამედ II იბნ მაჰმუდი (1153-1159)
- სულეიმან-შაჰი (1159-1161)
- არსლან-შაჰი (1161-1176)
- თოღრულ III (1176-1191; მაართა მართუალა)
- ყიზილ-არსლანი (1191)
- თოღრულ III (1192-1194; მაჟირა მართუალა)
ლიტერატურა
რედაქტირაფა- Andrew C. S. Peacock, The Great Seljuk Empire. Edinburgh University Press, 2015.