შოტლანდიურ-გელური ნინა
შოტლანდიური ნინა ვარა გელური (გაელური) ნინა (მუშით ჯოხო Gàidhlig; ინგლ. Gaelic ვარა Scottish Gaelic) — კელტური ნინეფიშ ართ-ართი წჷმმარინაფალი. მორაგადეეფი კელტური მუმალობაშ კათა გელეფი რენა, ნამუეფით ტრადიციულო გვალამ შოტლანდიას დო ჰებრიდიშ კოკეფს ოხორანა. გელურ ნინაშა მორაგადეეფიშ მუდანობა შოტლანდიას 58 652 ადამიერიე (2001 წანაშ ეჭარუათ), 500-1000 კოჩიშახ ოხორანს კანადას. თე ნინაქ ოკო ვაშმოჩირთანი ანგლო-შოტლანდიურ ნინაშა (Scots), ნამუთ გერმანიკული ნინა რე დო ხოლოშიანი მოჯგირე რე ინგლისური ნინაშ. წორეთ თე ნინაშა ჭარჷნდჷ რობერტ ბერნსი. თუდოლენი შოტლანდიასჷთ თე ნინაშა იჩიებუ მახორობაშ დიდი ნორთი.
ისტორია
რედაქტირაფაათეხანური შოტლანდიაშ ტერიტორიას კელტურ ნინეფშა იჩიებუდეს ბრიტეფი, ნამუეფით შოტლანდიაშ რზენიშ ობჟათეშე რდეს დოხორელი; ნოღა ედინბურგით ნორთობურო თინეფიშ დორცხუაფილიე. წორეთ ათეხანური შოტლანდიაშ ტერიტორიას გიჭყჷ ბრიტული ნინეფშა სქჷლადირი ართ-ართი უჯვეშაში ლიტერატურულ ნაწარმებიქ — ანეირინიშ „გოდოდინი“. ბრიტეფიშ რინა შოტლანდიას ალბეთ VI ბორჯიშახ მიოჭირინუანდჷ, მარა ჭიეჭიეთ ანგლოსაქსეფქ ობჟათეშ გოლინაშ თუდო მიკინეს თინეფი, დო ბჟადალშე ირლანდიარეფქ აკაინწრეს, თენეფი უმენტაშო „დალ რიადიშ“ ომაფე, ოლსტერიშე რდეს, ნამუთ კოკიშ ოორუეშე რდჷ დვალირი. ირლანდიარეფიშ ბრიტანეთშა გინოხორაფაქ დიო ხოლო IV ოშწანურას დიჭყჷ, მარა, თინეფიშ მახორობაქ უელსის ვეშიჩუალჷ, შოტლანდიას დო მენიშ კოკეფს ჯინჯიერი ეთნიკური ბირთვო გინირთჷ. შოტლანდიაშ ობჟათე-ბჟადალშე დვალირ იონიშ კოკიქ ირლანდიაშ პაპობაშ ართ-ართი ცენტრო გინირთჷ. თაქ დიდი მონასტერით გეიოგეს, ნამუთ წიმინდე კოლუმბის ვარა კოლუმ კილეშ ჯოხოს მეურე.
მეხოლაფირო XV ოშწანურაშ შქა წანეფშე გვალამ შოტლანდიას დო ირლანდიას საართო ლიტერატურული ტრადიცია გარჩქჷდეს, დო შემლებუნა მიფრჩქინათ, ნამუდა შოტლანდიური ნინათ წორეთ თე ხანეფს იჭყანს გჷმორთუალას. ოდო შოტლანდიურს მუშ განშე XVII ოშწანურას გჷმერთჷ მენიშ ნინაქ.
შოტლანდიური ნინა ამდღარშახ ხოლოს გერე ოორუეირლანდიურ დიალექტეფწკჷმა დო შოტლანდიურიშ ობჟათურ დიალექტეფი თინეფწკჷმა ართო აკმადგინანა დიალექტურ კონტინუუმს. თაშ ნამდა, კოკი რატლინიშ დიალექტშა ვართ გიმადვენა შოტლანდიური ნინა, დო ვართ ირლანდიური ნინა. ოორუეშ დო ობჟათეშ დიალექტეფი ქოთ მეურენა ართიანს, თაშ მაგალითო, შოტლანდიურს დო ოლსტერულიშ უარყოფითი ნორთია რე —cha, დო კონაქტიში დო მუნსტერიშ დიალექტეფიშ ნორთია — ní. შოტლანდიაშ რზენს ინგლისური ნინაშ გოლინათ დო ქიანაშ ედომუშამი ტერიტორიაშა (თინეფ შქას ჰებრიდეფშათ) ვიკინგეფიშ აშაკათაფაშით შოტლანდიური ნინაშ პოზიციაქ დიკინჷ. ნინაქ ინგლისურიშ გალე, სკანდინავიური ნინეფიშ გოლინა ხოლო გეგნიღჷ. ლექსიკური ნარსხებუეფიშ გალე, შოტლანდიურ ნინაქ შხვა ტიპიშ მაგურობათ მიძინჷ თე ნინეფშე. მაგალითო, მაჟღერი დო ჸუნგა თანხმოვანეფიშ ნირზიშ აბანი დეკინჷ შხვა ვარფშვინიერეფიშ დო ჸუნგა ფშვინიერეფიშ ოპოზიციაქ; ათენერი მოლინეფი ეკიღანკუაფუ ირლანდიურსჷთ, ფარერეფიშ დო კონტინენტური სკანდინავიაშ ნინეფსჷთ.
შოტლანდიურს დიდ ხანს, მუჭოთ შხვა კელტურ ნინეფს, მუთუნნერი სტატუსი ვაუღუდეს, პიჯიშო, ქოთ მოთხოზჷდეს (1872 წანას აქტი განათლებაშ გეშა კრძალენდჷ მუჭოთ შოტლანდიურო გურაფას, თეშით ჩიებას თე ნინეფშა). მორო, XX ოშწანურაშ დუს ვითარაფაქ დითირჷ დო შოტლანდიაშ პარლამენტიშ დორცხუაფაწკჷმა ართო ნინაქჷთ ქჷმიძინჷ ედომუშამი რეგიონიშ ოფიციალური ნინაშ სტატუსი. 2005 წანას გინწყჷ მაართა ოშქაშე სკოლაქ, სოდგათ გურაფა ხვალე შოტლანდიურო მეურს. გოჸუნაფილი ღონისძიებეფიშ უმკუჯინუო, 2001 წანაშ მუნაჩამეფით, შოტლანდიური ნინაშ მარჩქენჯი 11%-ით რე მორკებული, ვინდარო 1991 წანას რდჷნ. თაშ მანდა შოტლანდიური ნინა სერიოზული შქურინჯიშ თუდო გერე. სიტუაციაშ გაუჯგუშაფალო შოტლანდიური ნინაშა მეურს ტელე დო რადიოგჷნოჩამეფი, გჷშეშქუმალუაფუ წიგნეფი დო გაზეთეფი, ფორმირაფილი რე ყარაფი ოხორორინალი პიჯალეფს თიშ უმოსო გჷმორინაფაშ ღანკით. თე ეტაპის შოტლანდიური პოზიციეფს უმოსო ღირსუანო ჰებრიდიშ კოკეფს ეთმიტენს, თინა ხოლო ხანიერეფ შქას. XVII ოშწანურაშე შოტლანდიარეფიშ კანადაშა ემიგრაციაქ გიძალიერჷ. თინეფიშ უმენტაშობა ჰუძონიშ არხიშა ომუშებელო მიშჷ. ართი პერიოდი შოტლანდიური ნინაშა მორაგადეეფი კანადას ინგლისურიშ დო ფრანგულიშ უკული მასუმა აბანს იკინენდეს. ოდო ამდღანერშო კანადას შოტლანდიური ნინაშა ხვალე ხანიერეფი იჩიებუნა.
რესურსეფი ინტერნეტის
რედაქტირაფა- BBC Alba - შოტლანდიური ნინა, მუსიკა დო ჩინებეფი
- Faclair Dwelly air Loidhne - დველიშ შოტლანდიური ინტერნეტ ლექსიკონი
- Gàidhlig air an Lìon - რცხუეფი შოტლანდიურ ნინაშე
- Gàidhlig (შოტლანდიური ნინა) Archived 2010-12-29 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. - ეჭარუა, ინფორმაცია 1881 წანაშე ამდღანერშა
- ლექსიკონეფი
- Pàrlamaid na h-Alba: Gàidhlig - შოტლანდიაშ პარლამენტიშ საიტი შოტლანდიურო