ეგრისიშ ომაფე

ეგრისიშ ომაფე, ლაზიკაშ ომაფე — ჯვეში ქორთული ომაფე ბჟადალ საქორთუოშ ტერიტორიას. გორჩქინდჷ კოლხეთიშ ომაფეშ აკოცჷმაშ დო თიშა მიშმალი თურულ-ტერიტორიულ ართურეფიშით ზოხორინალაშ მოპალაფაშ გეშა (დოხოლაფირო ახ. წ. I ოშწანურა). ანტიკურ წყუეფს ეგრისიშ ომაფეს ლაზიკა ჯოხოდჷ.

ეგრისიშ ომაფე (ლაზიკა)
[[კოლხეთიშ ომაფე|←]] II ოშწანურა — VI ოშწანურა [[ოდიში|→]]
ეგრისიშ ომაფე (ლაზიკა).
ნანანოღა	ნოქალაქუ
რელიგია	მართლმადიდებლობა
დუდალაშ ფორმა	მონარქია

ისტორია

ათე სტატია რე ნორთი სერიაშე საქორთუოშ ისტორია
უჯვეშაში ისტორია
დიაოხიშ ომაფე
კოლხეთიშ ომაფე
იბერიაშ ომაფე
ლაზიკა-ეგრისიშ ომაფე
ჯვეში დო ახალი ისტორიეფი
ტაო-კლარჯეთიშ ომაფე
აფხაზეთიშ ომაფე
ჰერეთიშ ომაფე
ქართლიშ ომაფე
კახეთიშ ომაფე
იმერეთიშ ომაფე
ქართლ-კახეთიშ ომაფე
სამცხე-საათაბაგო
ართოიანი ქორთული სახენწჷფო
რუსეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუას
უახალაში ისტორია
საქორთუოშ დრ
საქორთუოშ სსრ
საქორთუოშ რესპუბლიკა
საქორთუო
საქორთუოშ პორტალი

დუდშე მორჩილი ომაფე რდჷ, უკებუდჷ წყ. რიონიშ ჟირხოლო პიჯი (დოხოლაფირო ქობულეთიშე წყ. ერწყარშახ), რომიშ იმპერია თიშა ფორმალურ სიუზერენობას ეთმისქილიდუანდჷ. II ოშწანურაშ 30-იანი წანეფს ეგრისიშ მაფა მალასა რომიშ იმპერატორიშით რდჷ დორინაფილი, ოდო თიშ ზუღაპიჯიშ ჯიხა-ნოღა ფასისის (ფასიდა) რომაული გარნიზონი ონორდჷ.

III ოშწანურაშ 50-იან წანეფს ეგრისიშ ომაფეს გამშაკათეს გუთეფქ, ოდო 90-იან წანეფს სარმატეფქ. IV ოშწანურას ეგრისიშ ომაფექ გენძალიერჷ დო აკაართოიანჷ ედომუშამი ბჟადალ საქორთუო. ობჟათეთ თიში ტერიტორიაქ ქჷმიოჭირინუ წყ. ჭოროხიშ თუდოლენი მალუობაშ რაიონს, ოდო ოორუეშე თის ქჷდაჸუნჷ აფსილეფიშ, აბაზგეფიშ დო სანიგეფიშ ოთარეეფქ, თაშინეშეს შონეფქ (მისიმიარეფი) დო ლეჩხუმიშ (სკვიმნიაშ) მახორუეფქ. ეგრისიშ მაფაშ მიკობუნალაქ რომიშ (ბიზანტიაშ) იმპერატორშა უმოსი ფორმალურო გჷნირთჷ: ეგრისიშ ღურელი მაფაშ მონძეს, ნამუთ ოკო გამაფებედუკო აბანობური წესიშ დო ადეთიშ მეჯინათჷნ, ბიზანტიაშ იმპერატორი უჯღონანდჷ ომაფე შანეფს. ეგრისალეფიშ საღალე ხვალე მუში ქიანაშ ოორუე ონძღოშ თხილუა რდჷ, ნამუდა გეგიეფი თე შარათ ვა მუშაჭკირელედესკონ იმპერიაშ დიხაშან. ეგრისიშ ზუღაპიჯიშ პუნქტეფს ვა გერდეს ბიზანტიაშ გარნიზონეფი. ეგრისიშ მაფას ჸუნდჷ მუში ვასალეფი: აბაზგეფიშ, სანიგეფიშ, შონეფიშ დო შხვა თურეფიშ თარეფი. ინძალიერებუდჷ ქიანაშ ფეოდალიზაციაშ პროცესი.

IV ოშწანურაშ I გვერდის ეგრისიშ ომაფეს ქირსიანობაქ სახენწჷფო რელიგიათ გეგმიცხადინჷ დო ეგრისიქ ეკლესიურო კონსტანტინოპოლიშ პატრიარქის ქჷდაჸუნჷ. VI—IX ოშწანურეფს ეგრისიშ ომაფეს ჸუნდჷ მუში მიტროპოლიტი (ომიტროპოლიტე ცენტრი — ფასისი), ნამუსჷთ ოთხი ეპისკოპოსი დოჸუნდჷ — ჭიჭე ციხისძირიშ, ზიგანევ-გუდავაშ, ცეშიშ დო როდოპოლის-ვარდციხეშ.

V ოშწანურაშ შქა წანეფს მაფა გუბაზ I-ქ ცადჷ გოდუდიშალაფედუკო ბიზანტიაშე ირინერი მიკობუნალაშე, მარა ღანკიშა ვა მიაჭირინუ. ბიზანტიაწკჷმა კონფლიქტით ქირგებეს შონეფქ დო სანიგეფქ დო V ოშწანურაშ 70-იან წანეფს ზოხორინალა ქჷმიპალეს. VI ოშწანურაშ დაჭყაფუს ეგრისიშ ომაფექ კუნტახანით ირანიშ დოჸვენჯო გჷნირთჷ. 523 წანას ეგრისიშ მაფაქ წათე II-ქ გურგინი ბიზანტიაშ იმპერატორშე გეჭოფჷ. VI ოშწანურას ეგრისიშ ომაფექ ბიზანტია დო ირან შქას იროიანი ლჷმეფიშ ასპარეზო გჷნირთჷ. თიშ უკული, მუთ ირანქ ბჟაეიოლ მოლენკავკაციას (იბერია, ალბანეთი, სომხეთიშ ნორთი) მეკენჯას ქჷდაბიჯგუ კუჩხინ, ეგრისიშ ომაფეს გჷშაკერზაფილი სტრატეგიული შანულობაქ ქჷმიაჩჷ. 528 ირანიშ ჯარქ ბჟადალ საქორთუოს ქჷდეკინჷ ჯიხა-ნოღეფი შორაპანი დო სკანდე. ეგრისიშ მაფას ბიზანტიაშ მოხვარე ჯარქ ქჷმოურთჷ, ირანალეფქ დემარცხეს დო 532 წანას ქჷდიდჷ „ოშწანურაშ ზჷქ“, ნამუდგათ ოკო გეკონწყელედუკო ლჷმაშახიანი ვითარაფა. იმპერატორ იუსტიანე I-ქ განძალიერჷ მუში ხეშულობა ეგრისის (ქჷდარსხუ ჯიხა-ნოღა პეტრა, გარჩქინჷ ოვაჭარე მონოპოლია დო ეგრისიშ ჯიხა-ნოღეფს მუში ჯარი ქინარინუ). თექ გჷშეჭანუ 541 წანაშ არყება გუბაზ II-აშ დუდალათ (ეგრისიშ არყებეფი).

542 წანას ირანიშ ჯარქ მჷშელჷ ეგრისშა დო ქჷდიჭყჷ 20-წანამი ლჷმაქ ბიზანტია დო ირან შქას. 562 წანას ქჷდიდჷ ზჷქ. ირანქ დათმჷ ეგრისი, ნამუქჷთ ბიზანტიაშ ვასალურ ომაფეთ ქჷდოსქიდჷ. VII ოშწანურაშ 20-იან წანეფს ეგრისალეფი აბაზგეფწკჷმა ართო აქტიურო ოკათუდეს იმპერატორ ჰერაკლეშ ლოშქუეფს ირანიშ მეხჷ.

VII ოშწანურაშ ბოლოშო ეგრისიშ ომაფექ ბიზანტიაშ პროვინციათ გჷნირთჷ, თიში მადუდე „ლაზიკაშ მაფათ“ ვარინ, „პატრიკიოსიშ“ ტიტულით იშინუაფუდჷ. ზოხორინელ ოთარეთ გჷნირთჷ აბაზგიაქ (აფხაზეთი) დო უოშქარეთ ბიზანტიას ქჷდაჸუნჷ. 697 წანას ეგრისიშ მადუდექ პატრიკიოსი სერგიქ ცადჷ ბიზანტიაშე გოდუდიშალაფა არაბეფიშ მოხვარათ, მარა თეს მუთუნქ ვა მაჸუნჷ. 736—738 წანეფს ეგრისშა გემშეჭკირჷ არაბეფიშ ნჯღვერი მურვან ჸუნგაქ, დოპანჯჷ ქიანა, გაკარღჷ ნანანოღა ჯიხანქუჯი დო შხვა ნოღეფი. თექ ხოლო უმოსო დაჩიჩუ დოდაღარაფილი ქიანა, მუსჷთ ფეოდალური აკოცჷმაქჷთ ქჷგიაძინჷ. VIII ოშწანურაშ ბოლოს ეგრისიშ ეკონია თარეფიშ იოანე დო ჯუანშერიშ ხეშულობაქ ედომუშამო ქჷდიძანძუ დო ბჟადალ საქორთუოშ გოართოიანაფაშ ინიციატივაქ აფხაზეფიშ ოთარეშ ხეშა გჷნილჷ.

ეგრისიშ ომაფეს გოფალირი რდჷ მემინდორალა, მებინეხალა დო მეორინჯალა, ამუშენდეს ფსუს, ჩირს, ხვამარდოკიდანჯე ჯა-ტყას. ეგრისის ოვაჭარე კომუნიკაცია უღუდჷ ბჟადალიშ დო ბჟაეიოლიშ ქიანეფწკჷმა, ბიზანტიაშ მორჩილაზიურ დო შხვა პროვინციეფწკჷმა, პონტოშოპიჯა ნოღეფწკჷმა, სომხეთწკჷმა დო თიში მეშქაშალათ ირანწკჷმა დო შქა აზიაწკჷმა. მუშმეშჷ აგვართა იმპორტული პროდუქტი (დიდფასი კერამიკა, კაპიჭიშ ნაწარმი, ფუფუნებაშ მეკონეფი დო სამკაულეფი), გჷმორინაფას რდჷ ბიზანტიური დო ბჟაეიოლურ მონეტეფი. III ოშწანურაშე ქჷდიჭყჷ ონოღე რინაშ ეფალუაქ, შხუ ოვაჭარე-ოხელობე ხენტრეფო გჷნირთჷ ზუღაპიჯიშ ნოღეფქ (ფასისი, სებასტოპოლისი, ბიჭვინთა), გორჩქინდჷ ახალი ნოღეფქ (შორაპანი, ვარდციხე, მოხირისი დო შხვა), გეფალჷ ჯვეში ნოღეფქ (ქუთეში), ფირჩა დო ნძალიერი რდჷ ომაფეშ ნანანოღა ჯიხანქუჯი (არქეოპოლისი).

ეგრისიშ ომაფეშ კულტურაქ, ართი ჸურეშე, გაგჷნძორჷ ღმალიერი აბანობური ტრადიციეფი, ნამუეფით ჯვეში კოლხური ოქიანუშე მითმიშუნ, ოდო მაჟირა ჸურეშე ქჷმიძინჷ ელინისტურ-რომაული კულტურაშ ელემენტეფი. ურცხო კულტურაშ გოლინა გიოხე თე ხანაშ ბჟადალ საქორთუოშ ოკიდანჯე საქვარს, მუკოქუნა-მონწყილობას. მარა თე გოლინა ოგურია რდჷ, თის ვა გუხურგუ ბჟადალ საქორთუოშ მახორობაშ კულტურაშ გოვითარაფა. ეგრისიშ ომაფეშ კულტურული რინაშ გურგაჩამალი ცენტრი რდჷ კოლხეთიშ უმაღალაში რიტორიკული სკოლა (III—IV ოო.).

ლიტერატურა

• ლომოური ნ., ეგრისიშ ომაფეშ ისტორია, ქთ., 1968;
• ჯავახიშვილი ივ., ქორთუ ერიშ ისტორია, წგნ. 1, ქთ., 1960;
• ჯანაშია ს., ეგრისიშ ომაფეშ გოჭყაფა, ნახანდეფი, ტ. 2, ქთ., 1952;
• ლომოური ნ., ქსე, ტ. 4, ხს. 25-26, ქთ., 1979