საქორთუოშ ისტორია

საქორთუოშ ტერიტორიას უჯვეშაშ ბორჯიშე ადამიერეფიშ რინაშ ფაქტის ადასურენს დმანისის მანჯაფილი არქეოლოგიური გონთხორუეფი. დმანისის მეგორაფილი ადამიერიშ ჩონჩხიშ ფრაგმენტეფი უჯვეშაში რე ედომუშამ ევრაზიას დო თიში ხანი დოხოლაფირო 1 800 000 წანა რე. ქორთუეფიშ მაართა პოლიტიკური გოართოიანაფა დიაოხი დო კოლხაქ წყარმალუ ჭოროხიშ ღანჩოს ჯვ. წ. II ვითოშწანურაშ ბოლოს დირსხუ, თინეფქ მუსხირენ ოშწანურას იარსებეს. თინეფი დუდგიმე დახუეს ოორუეშე მიშაჭკირელ გეგია ტომეფქ. ჯვ. წ. VI ოშწანურას გჷმიქიმინჷ ეგრისიშ ანუ კოლხეთიშ ომაფექ. თინა დახე ედომუშამო აკმაართიანენდჷ ასეიან ბჟადალ საქორთუოს. ჯვ. წ. IV ოშწანურას ბჟაეიოლ საქორთუოს აკიქიმინჷ იბერიაშ ომაფექ. ზუსტას იბერიაშ მაფა ფარნავაზის მითმიარსხუ ქორთული ჭარალუაშ აკოქიმინუა. ჯვეში წანეფიშ ეკოროცხუაშ ბოლოს რომიშ იმპერიაქ ქჷდიჸუნუ ეგრისიშ ომაფე, ქართლიშ ომაფექ დიო რომიშ ვასალო გჷნირთჷ, თიში დოდაღარაფაშ უკული, სპარსეთიშ გოლინაშ გიმე რდჷ. ბჟადალ საქორთუოშ ტერიტორიას ოთხი სათაროქ გჷმიქიმინჷ: ლაზეფიშ, აფშილეფიშ, აბაზგეფიშ დო სანიგეფიშ. გიშაკერძაფილო გემანგარჷ ლაზეფიშ სათაროქ, ნამუქჷთ მუშ გოლინაშ გიმე ქჷდიჸუნუ დოსქილადირი სუმი სათარო დო აკოქიმინუ ახალი სახენწჷფო - ლაზიკა.

ათე სტატია რე ნორთი სერიაშე საქორთუოშ ისტორია
უჯვეშაში ისტორია
დიაოხიშ ომაფე
კოლხეთიშ ომაფე
იბერიაშ ომაფე
ლაზიკა-ეგრისიშ ომაფე
ჯვეში დო ახალი ისტორიეფი
ტაო-კლარჯეთიშ ომაფე
აფხაზეთიშ ომაფე
ჰერეთიშ ომაფე
ქართლიშ ომაფე
კახეთიშ ომაფე
იმერეთიშ ომაფე
ქართლ-კახეთიშ ომაფე
სამცხე-საათაბაგო
ართოიანი ქორთული სახენწჷფო
რუსეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუას
უახალაში ისტორია
საქორთუოშ დრ
საქორთუოშ სსრ
საქორთუოშ რესპუბლიკა
საქორთუო
საქორთუოშ პორტალი

VI ოშწანურას სპარსელეფქ ქართლის, ბიზანტიარეფქ — ლაზიკას გუუქვეს მაფობა დო მამართალო მუნეფიშ მოხელეეფი ქჷდარინეს. VII ოშწანურაშ შქა ხანეფს, საქორთუო ახალ ემაჭოფალეფქ არაბეფქ ქჷდიჸუნეს. VIII ოშწანურაშ ბოლოს ქიანაშ პერიფერიულ ნორთეფს, სოდე არაბეფიშ გოლინა დაღარი რდჷნ, გჷმიქიმინუდჷ ახალი, ზოხორინელი ქორთული სახენწჷფოეფი. ბჟაეიოლ საქორთუოს აკიქიმინჷ: კახეთიშ სათაროქ (ოქორეპისკოპოსე) დო ჰერეთიშ ომაფექ. ბჟადალ საქორთუოს აკიქიმინჷ აფხაზეფიშ ომაფექ. IX ოშწანურაშ დაჭყაფუს, ობჟათე-ბჟადალ საქორთუოს აკიქიმინჷ ტაო-კლარჯეთიშ სათაროქ, ნამუსჷთ უკვე 888 წანაშე ქორთუეფიშ ომაფე ჯოხოდჷ. X-XI ოშწანურეფიშ ხურგას აფხაზეფიშ დო ქორთუეფიშ სახენწჷფოეფქ აკიართიანეს, თე გოართოიანაფილ სახენწჷფოშ მაართა მაფათ ბაგრატ III-ქ გჷნირთჷ. XII ოშწანურაშე აფხაზეფიშ დო ქორთუეფიშ სახენწჷფოს დავით აკმაგაფალქ ქიმკურსხუ კახეთ-ჰერეთი (რანეფიშ დო კახეფიშ ომაფე), ტაშირ-ძორაგეტიშ ომაფე დო ბოლოს ქართიშ საამირო. დავით აკმაგაფალქ საბოლოოთ გადუდიშულჷ საქორთუო თურქ-სელჯუკეფიშ პატჷნალაშე. საქორთუოშო ორქოშ ხანო იკოროცხუ თამარ მაფაშ მოღალობაშ პერიოდი.

XIII ოშწანურას მონღოლეფქ გემშაცუეს, კრიტიკულ დგომარობას რინელჷ ომაფეს საქორთუოს რსებული ვითარაფაშ გეშა ქიანაქ ჟირ ნორთო გირთჷ, ართის მაფენდჷ დავით ულუშ გამნარყეფი, მაჟრას — დავით ნარინიშ. XIV ოშწანურას გიორგი ყანთიშ მართუალაშ ბორჯის, საქორთუოქ კინ აკიართიანჷ, მარა კინ თიმ ოშწანურაშ ბოლოს თემურ-ლენგიშ ბრუოშა მიშაკათინქ ქიანა დიხას გუმანგჷ. თეს, გეჸვენჯ ოშწანურეფს მაჸუნ ირანიშ დო ოსმალეთიშ აგრესიაქ, ოორუე-კავკაციურ ტომეფიშ გენთხაფეფქ დო დინოხოლენრყებეფქ. 1490 წანაშე საქორთუოქ ოფიციალურო აკოცუ: ქართლიშ, კახეთიშ, იმერეთიშ ომაფეეფო დო სამცხეშ საათაბაგოთ. XVI ოშწანურას იმერეთიშ ომაფექ გირთჷ: სამარგალოშ, გურიაშ, აფხაზეთიშ დო შონეშ სათაროეფო. 1555 წანას დოდვალირი ამასიაშ ზებათ ირანქ დო ოსმალეთიქ საქორთუო შქას გორთეს, ქართლი დო კახეთი ირანიშ, ბჟადალ საქორთუოქ დო სამცხე-საათაბაგოქ ოსმალეთიშ ვასალეფო გჷნირთეს. 1633 წანას ქართლიშ მაფათ გჷნირთჷ როსტომ-ხანქ, თეშ უკული ართი ოშწანურაშ გოძვენას ბჟაეიოლ საქორთუოშ ომაფე ხვისტაშა ქირსიან მაფას ვეშურთუმუ. XVIII ოშწანურაშე ქართლ-კახეთი აკმიართიანებუ დო ირანშე ზოხორინელო გჷნმირთუ. 1783 წანას დოდვალირი გეორგიევსკიშ ტრაქტატით ქართლ-კახეთიშ ომაფექ რუსეთიშ პროტექტორატო გჷნირთჷ.

1801 წანას რუსეთიქ გაუქვუ ქართლ-კახეთიშ ომაფე დო ქიმკირსხუ რანწკი გუბერნიაშ სატატუსით. თიმ წანეფს რუსეთიშ პროტექტორატი აღიარეს შხვა ქორთულ ომაფე-სათაროეფქ ხოლო, ნამუსჷთ მოგვიანაფათ თინეფიშ რსული გოუქვაფაქ მაჸუნ. თეშ მოხ რუსეთიქ ლჷმაშ რზათ ქიმკირსხუ საქორთუოშ დინაფილი ტერიტორიეფი. 1918 წანას რუსეთიშ იმპერიაშ დორაგვაფაშ უკული, საქორთუოქ პოლიტიკური ზოხორინალა მიპალუ (მაართა რესპუბლიკა). 1921 წანას სხუნუეფიშ რუსეთიქ საქორთუოშ ოკუპაცია ქიმინჷ. ქიანას აკიქიმინჷ ახალი სუმი პოლიტიკურ ართულქ - აფხაზეთიშ მორსხუე რესპუბლიკა (1931 წანაშე ავტონომიური რესპუბლიკა), აჭარაშ ავტონომიური რესპუბლიკა დო ობჟათე ოსეთიშ ავტონომიური ოლქი.

1991 წანას სხუნუეფიშ რსხუშე საქორთუოქ ზოხორინალა მიპალუ. ქიანაშ მაართა პრეზიდენტო ზვიად გამსახურდიაქ გჷნირთჷ.

საქორთუოშ ისტორია ოშწანურეფიშ მეჯინათ

	ისტორიული პერიოდი
1.	საქორთუო ჯვ. წ. VI-ახ. წ. III ოშწანურეფს
2.	საქორთუო IV ოშწანურას
3.	საქორთუო V ოშწანურას
4.	საქორთუო VI ოშწანურას
5.	საქორთუო VII ოშწანურას
6.	საქორთუო VIII ოშწანურას
7.	საქორთუო IX-X ოშწანურას
8.	საქორთუო X-XI ოშწანურას
9.	საქორთუო XI ოშწანურას
10.	საქორთუო XII-XIII ოშწანურას
11.	საქორთუო XIII ოშწანურას
12.	საქორთუო XIV ოშწანურას
13.	საქორთუო XV ოშწანურას
14.	საქორთუო XVI ოშწანურას
15.	საქორთუო XVII ოშწანურას
16.	საქორთუო XVIII ოშწანურას

საქორთუოშ მაართაჸოფურ პერიოდის

საქორთუოშ ტერიტორია უჯვეშაშ ბორჯიშე დახორინალო ხენწყილი ტერიტორია რდჷ. თეს ადასურენს დმანისის მანჯაფილი არქეოლოგიური გონთხორუეფი. დმანისის მეგორაფილი ადამიერიშ ჩონჩხიშ ფრაგმენტეფი უჯვეშაში რე ედომუშამ ევრაზიას დო თიში ხანი 1 600 000 – 1 800 000 წანა რე. უმოსი ჯვეში ჩონჩიშა მეგორაფილი რე აფრიკას. შილებე ირგადას, ნამჷ-და დმანისარი ადამიერი ევრაზიაშ უჯვეშაში მახორუ რე.

მაართაჸოფური ადამიერიშ თარი ანჯარი რდჷ ქუა. კოჩობურობაშ ისტორიას თი პერიოდის, მუჟამსჷთ თარი ანჯარი ქუა რდჷნ, ქუაშ ხანა ჯოხო. ქუაშ ხანა სუმ პერიოდო ირთუ: პალეოლითი, მეზოლითი დო ნეოლითი. მუშჸურე პალეოლით ირთუ: გიმენ, შქა დო ჟილენ პალეოლითო.

ქიმენ პალეოლითი არძაშე ხანგჷრძე ხანა რე. თიმბორჯიანი ნოხორეფი საქორთუოს მიარე აბანს რე მეგორაფილი: დმანისის კაცხის, ლაშებალათას, ჭიპიანიშ გვალას. ართ-ართი შანულამი ძეგლი რე წოფის ნოხორუ. თე ბორჯის ადამიერი კებულენდჷ მაღალ გვალამ რეგიონეფსჷთ, ეიოშინალი რე კუდაროშ დო წონაშ ფოქვეფი.

თე პერიოდის ადამიანეფი ჯოგეფო ოხორანდეს. გიმენ პალეოლითიშ ბოლოს დო ჟილენი პალეოლითიშ დაჭყაფუს მოხვალამირი გოჸინუაშ გეშა კავკაციას გიჩხურუ, ადამიანეფქ აძვილებურქ იჸუეს ორთაშობურ ფაქვეფს დო ფოქვეფს მითოდირთესკონ. თე პერიოდიშ ადამიერეფიშ მითარინალეფშა მეგორაფილი რე: დევიშ რხვილშა, საკაჟიას, საგვარჯილეს, მღვიმევს. უკვე ადამიანეფიშ აკოართიანაფეფი დოჸუნელი რე სზისხირით ნათესალას. აკმიქიმინუ გვარობური თემეფი. თემიშ უნჩაში რდჷ ოსური, თეშ გეშა თე პერიოდის მატრიარქატი ჯოხო. პალეოლითიშ ხანაშ ბოლოს რჩქინდუ რელიგიური წჷმოსახვეფი. რელიგიური მეჯინალობეფი ძალამ პრიმიტიული რდჷ დო თინა ორთაშობურ მოლინეფს მითმიარსხუ. რსებენს მოარზაფა, ნამუშ მეჯინათ კავკასიას თუნთიშ კულტი რდჷ, ფოქვეფს მეგორაფილი რე თუნთიშ დუდიშ ხოკოეფი, ნამუეფით საპატიო რდჷ მითონწყილი.

შ კინოხ ითუჟილენი პალეოლითიშ უკული იჭყაფუ მეზოლითი. ნამუქჷთ 8-6 ვითოშ წანა. ზუსტას მეზოლითიშ ხანას გჷმიქიმინუ თი გეოგრაფიული ელმოლი დო კლიმატი, ნამუთ ამდღა რენ. მეზოლითიშ ხანაშ უკული მოურს ნეოლითიშ ხანა, თე პერიოდის ადამიერი პგინაფჷლეთ ივითარებუ. იძინანს საქორთუოშ ტერიტორიას დოხორინელეფიშ მუდანობა. ნეოლითიშ ხანიშ ნოხორეფშა მეგორაფილი რე: ხუცუბანს, ანასეულს. ქობულეთის, თერამიწას.

ჯვეში წანეფიშეჭარუაშ IV ვითოშწანურეფიშ მაჟირა გვერდშე იჭყაფუ ბრინჯაოშ ხანა. ბრინჯაოშ ხანა ირთუ სუმ პერიოდო: ორდოშიანი, შქა დო გვიანი ბრინჯაოშ ხანა.

ორდოშიანი ბრინჯაოშ ხანაშ ბორჯიშ ობჟათე კავკასიას აწიკინჷ მტკვარ-არაქსიშ კულტურაქ. თე პერიოდის ადამიერი ძალამ გოვითარაფილი რე. თიქ შილებუ ხოჯიშ დოჩქვანაფა. გოვითარაფაშ ხოლო უმოს მაღალ ეშალშა ეშართჷ მეტალურგიაქ, დიხასაქვარუაქ. თე პერიოდის გვარობურ თემეფს დომინირენს ქომოლკოჩი, თეშ გეშა თე პერიოდშე იჭყაფუ პატრიარქატი. მტკვარ-არაქსიშ კულტურა დოხოლაფირო 1 000 წანას რსებენდჷ. ბჟაეიოლ საქორთუოს მიარე აბანს რე მეგორაფილი თიმბორჯიანი ნოხორეფი.

ჯვეში წანფიშეჭაეუაშ III ვითოშწანურაშე იტაფუ შქა ბრინჯაოშ ხანა. თე პერიოდუს აწიკინჷ თრიალეთიშ კულტურაქ. თე კულტურაშო დჷმახასიათაფალი რე ყირეფიშ რსება. ყირეფიშ სიგჷრძა 10-15 მეტრშა ონჭუდჷ, დიამეტრი — 100 მეტრშახ. ყირეფიშ ცენტრის იდვალუაფუდჷ დიდი დინაფულარი სენა. დიდ ყირეფს ტომიშ ბელადეფს დო ზოხოიან გვარიშ წჷმმარინაფალეფს ნთხორუნდეს. ყირეფს მუთმოფხვადჷნა ღურელშა დინოჸუნაფილი ძვირფასი ნიფთეფი. ყირეფს გალეშე ქვიშას დო დიხას მითმიორღვანდეს. ბორჯეფიშ გოძვენას თე ონათხორალეფი ორთაშობურ ზურგეფო გჷნმირთუდჷ, თეშ ნამჷ-და თიში გიშაძირაფა უშულებუო გჷნმირთუდჷ.

ჯვეში წანეფიშეჭარუაშ II ვითოშწანურაშე იჭყაფუ გვიან ბრინჯაოშ ხანა. თე პერიოდის ივითარებუ ბჟადალ-ქორთული დო ბჟაეიოლ-ქორთული კულტურა. ჯვეში წანეფიშეჭარუაშ I ვითოშწანურაშო კოლხური კულტურა მუშ გოვითარაფაშ კონკის ადვალუ. თე პერიოდის აკმიფაჩუ გვარობური თემეფი, უკვე ადამიერეფს აკმაართაიანენს ვა მოჯგირალა, ვარინ მეძობელობა. თე პერიოდის აწიკინჷ ტომიშ ბელადეფქ, თე პოსტი უკვე გამნარყობათ გჷნმურს. აკმიქიმინუ დიდარი დო დაღარი მახორობა. ტომს წჷმი აწმიკინანა ქურუმეფი, ნაუეფით ტომიშ ბელადწკჷმა დოხოლაფირი პიჯეფი რდეს. ჭიეჭიეთ იშხირებუ ტომეფიშ ართიანშა გენთხაფეფი. აკმიქიმინუ ტომეფიშ რსხუეფი.