ვიკიპედია

თურქეთი

ქიანა აზიას

თურქეთი,[კომ. 1] ოფიციალურო თურქეთიშ რესპუბლიკა,[კომ. 2] — სახენწჷფო, ნამუთ იდვალუაფუ ანატოლიას, ბჟადალი აზიას, თაშნეშე მორჩილი ნორთი იდვალუაფუ ბჟაეიოლი თრაკიას, ევროპაშ ობჟათე-ბჟაეიოლშე. ოორუეშე ომძღჷ უჩა ზუღა; ბჟაეიოლშე უხურგანს საქორთუო, სომხეთი, აზერბაიჯანი დო ირანი; ობჟათეშე — ერაყი, სირია დო სქირონაშქა ზუღა; ბჟადალშე საბერძნეთი, ბულგარეთი დო ეგეოსიშ ზუღა. თურქეთის ოხორანს 85 მილიონი ადამიერშე უმოსი; თინეფიშ უმენტაშობა ეთნიკურო თურქი რე, მუჟანსჷთ ეთნიკურო ქურთეფი რენა უკაბეტაში ეთნიკური უჭიჭაშობა. ოფიციალურო სეკულარული სახენწჷფო თურქეთის ჸუნს მუსლიმი უმენტაშობაშ მახორობა. ქიანაშ მაჟირა უკაბეტაში ნოღა დო ნანანოღა რე ანკარა. სტამბოლი უკაბეტაში ნოღა დო ეკონომიკური ცენტრი რე. შხვა კაბეტი ნოღეფი რე: იზმირი, ბურსა, დო ანთალია.

თე ხასჷლა გვერდო თხილერი რე რედაქტირაფაშო
თურქეთიშ რესპუბლიკა
Türkiye Cumhuriyeti
თურქეთი
დევიზი: Yurtta sulh, Cihanda sulh
„თინჩალა ქიანას, თინჩალა მოსოფელს”
ჰიმნი: İstiklal Marşı
ზოხორინალაშ მარში
თურქეთიშ ორენი
ნანანოღაანკარა

39°55′ ოორ. გ. 32°50′ ელ. გ. / 

უკაბეტაში ნოღა სტამბოლი
ოფიციალური ნინა(ეფი) თურქული
რელიგია სეკულარული
თარობა უნიტარული საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი რეჯეფ თაიფ ერდოღანი
 -  ვიცე-პრეზიდენტი ჯევდეთ ილმაზი
 -  ასამბლეაშ მადუდე ნუმან ქურთულმუში
ფართობი
 -  გვალო 783 356 კმ2 (37-ა)
 -  წყარი (%) 2.03
მახორობა
 -  2024 ფასებათ 85,664,944 (18-ო)
 -  მეჭედალა 111.4 ად/კმ2 (83-ა)
ედპ (ჸუპ) 2024 ფასებათ
 -  გვალო $3.457 ტრილიონი (მა-12)
 -  ართ მახორუშე $40,283 (მა-54)
აგი (2022) 0.855 (45-ა)
ვალუტა თურქული ლირა (₺) (TRY)
ბორჯიშ ორტყაფუ FET (UTC+3)
Internet TLD .tr
ოტელეფონე კოდი +90

თეხანური თურქეთიშ ტერიტორიას ადამიერეფქ პირველი ხორუა გაჭყეს დიო ხოლო გვიანი პალეოლითის,[1] ასეიანი თურქეთი რდჷ შხვადოშხვა ჯვეში კათეფიშ ოდაბადე.[2] პროტოხეთეფი ასიმილირაფილეფი რდეს ხეთეფიშით დო შხვა ანატოლიაშ კათეფიშით.[3]ალექსანდრე მაკედონარიშით ეჭოფუაშ უკული, კლასიკური ანატოლიური პერიოდი დოთირჷ კულტურული ელინიზაციაქ დო მოგვიანეთ რომანიზაციაქ რომიშ დო ბიზანტიაშ იმპერიეფიშ ბორჯის.[4] XI ოშწანურას, თურქ-სელჩუკეფქ მიგრაცია ქჷდიჭყეს ანატოლიაშა, ნამუშით გიჭყჷ თურქიზაციაშ პროცესიქ.[5] სელჩუკეფიშ რუმიშ სასულთანო განაგენდჷ ანატოლიას 1243 წანაშა, მონღოლეფიშ მინოკათუაშახ, ნამუშ უკულით აკოცუეს თურქული სათაროეფქ.[6] 1299 წანაშე, ოსმალეფქ აკოკათეს სათაროეფი დო ტერიტორიულო გიძინჷ. 1453 წანას, მეჰმედ II-ქ გეჭოფჷ კონსტანტინეპოლი (ასეიანი სტამბოლი). სელიმ I-შ დო სულეიმან I-შ მართუალაშ ბორჯის, ოსმალეთიშ იმპერიაქ გჷნირთუ გლობალურ ნძალათ.[7]

1789 წანაშე მოჸუნაფილი, იმპერიას მოხვადჷ ანდა კაბეტი თირუაქ, რეფორმაქ, ცენტრალიზაციაქ დო ნაციონალიზმიშ ძინაქ, თეწკჷმა ართო თაშნეშე თიში ტერიტორიაშ რკება.[8] ოსლამეთიშ პირველი მოსოფელიშ ლჷმაშა კათაფას მაჸუნჷ მარცხიქ დო დორთუალაქ. ოსმალეთიშ იმპერიაშ დათებუს ალათხოზუდჷ მასობური გინოყარაფი დო ქვერსემი ადამიერული ოკიბირალი.[კომ. 3] თურქეთიშ ლჷმას ზოხორინალაშო მაჸუნჷ სასულთანოშ გოუქვაფა დო ლოზანოშ ოთინჩალე ხეკულუაშ მოჭარუაქ. თურქეთიშ გჷნირთუ ართგამათ ერუანული სახენწჷფოთ.[15] 1923 წანაშ 20 გჷმათუთას, რესპუბლიკათ გეგმიცხადჷ ქიანაშ პირველი პრეზიდენტი მუსტაფა ქემალ ათათურქიშით ინიცირებული რეფორმეფიშ მეჯინათ. თურქეთი მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ მალობაშის უმოსო ნეიტრალურობას გეთხოზუდჷ, მარა ოკათუდჷ კორეაშ ლჷმას. მუსხირენი ოურდუმე ინტერვენციაქ ხე ვეშუნწყჷ ანდაპარტიული სისტემაშა გინულას.

თურქეთი რე ოშქაშეშე მაღალი მუშნაველამი დო წუმმაძინე ქიანა; თიში ეკონომიკა რე მოსფელიშ 17-ა უკაბეტაში ნომინალიშ დო 12-ა უკაბეტაში ედპ-შ ჸიდირიშ უნარიშ პარიტეტიშ მეჯინათ. ქიანა რე უნიტარული საპრეზიდენტო რესპუბლიკა. თურქეთი რე გეჸვენჯი ორგანიზაციეფიშ წოროდჷმარსხუაფალი ქიანა: OECD, G20 დო თურქული სახენწჷფოეფიშ ორგანიზაცია. ქიანა მუში გეოგრაფიული დვალუაშ ჭყოლოფუათ რე წჷმმაძინე ჟისახენწფო[16] დო NATO-შ ორდოიანი მაკათური. თურქეთი რე ევროპაშ რსხუშა კათაფაშ კანდიდატი, თაშნეშე ოკათჷ ევროპაშ რსხუშ საბაჟო რსხუს, ევროპაშ სხუნუს, ისლამური წოროხანდაშ ორგანიზაციას დო TURKSOY-ს.

თურქეთის უღჷ წყარპიჯიშ რზენეფი, მაღალი ცენტრალური პლატოეფი დო შხვადოშხვა გვალაშ ქჷნდჷრეფი; ქიანაშ კლიმატი რე ზჷმიერი დო დინოხოლენი რაიონეფს უმოსო კონწარი რე.[17] სუმი ბიოანდაკორობამობაშ ჩხე ჭურჭულიშ ორენი, თურქეთის უჩქუ შხირი დიხაშნწალუეფი დო ძალამი უთხილუ რე კლიმატიშ თირუაშოთ.[18] თურქეთის უღჷ უნივერსალური ჭყანთხილუაშ სისტემა, გონათუაშა მაძინუ ჭირინაფა დო მაძინე ინოვაციურობა.[19] თურქეთი სატელევიზიო კონტენტიშ მაჸვენჯი ექსპორტიორი რე.[20] იუნესკოშ ანდამუდანობამი მოსოფელიშ მონძალაშ დო ვამატერიალური კულტურული მონძალაშ ობიექტეფიშ ჭყოლოფუათ, თაშნეშე დინდარი დო ანადანერი საგექსუოთ, თურქეთი რე მოსოფელიშ მახუთა არძაშე ძირაფონი ქიანა.

ქიანაშ ჯოხოდვალა

რედაქტირაფა
  • ოფიციალური — თურქეთიშ რესპუბლიკა;
  • ოდაბადური — Türkiye Cumhuriyeti.

ისტორია

რედაქტირაფა

თურქეთი მილარე ჯვეში ბიზანტიაშ ტერიტორიას. 1299-1923 წანეფს მუშ ტერიტორიას მილარე ოსმალეთიშ იმპერია.

1923 წანაშ უკული თურქეთი რე რესპუბლიკა. მუშ მაართა პრეზიდენტი ორდ მუსტაფა ქემალ ათათურქი

დემოგრაფია

რედაქტირაფა

თურქეთის ოხორანს 68,1 მლნ კოჩი (2003 წანაშ მუნაჩემეფი). 80% თურქეფი, 18% ქურთეფი.

გალერეა

რედაქტირაფა

რელიგია

რედაქტირაფა

თურქეთიშ ოფიციალური რელიგია რე ისლამი.

  • დიდი ნოღეფი
    • სტამბოლი
    • ანკარა
    • იზმირი
    • ტრაპიზონი
    • ზონგულდაკი
    • სივასი
    • ბურსა
    • ადანა
    • გაზიანთეფი
    • კონია
    • ანტალია

სქოლიო

რედაქტირაფა
  1. ↑ თურქ. Türkiye, tr
  2. ↑ თურქ. Türkiye Cumhuriyeti, tr
  3. ↑ In the 19th and early 20th centuries, persecution of Muslims during the Ottoman contraction and in the Russian Empire resulted in large-scale loss of life and mass migration into modern-day Turkey from the Balkans, Caucasus, and Crimea.[9] Under the control of the Three Pashas, the Ottoman Empire entered World War I in 1914, during which the Ottoman government committed genocides against its Armenian, Greek, and Assyrian subjects.[10][11][12] There was large-scale loss of life among ethnic Turks and ethnic Kurds between around 1912 to 1924. A population exchange between Greece and Turkey was agreed during the Lausanne Treaty.[13] Turkey's population declined around 20%, from 17 million to 13 million, between around 1913 to 1924.[14]
  1. ↑ Howard 2016
  2. ↑
    • Howard 2016: "Göbekli Tepe's close proximity to several very early sites of grain cultivation helped lead Schmidt to the conclusion that it was the need to maintain the ritual center that first encouraged the beginnings of settled agriculture—the Neolithic Revolution"
    • McMahon დო Steadman 2012a
    • Matthews 2012
  3. ↑
    • Ahmed 2006: "Turkey's diversity is derived from its central location near the world's earliest civilizations as well as a history replete with population movements and invasions. The Hattite culture was prominent during the Bronze Age prior to 2000 BCE, but was replaced by the Indo-European Hittites who conquered Anatolia by the second millennium. Meanwhile, Turkish Thrace came to be dominated by another Indo-European group, the Thracians for whom the region is named."
    • Steadman 2012: "By the time of the Old Assyrian Colony period in the early second millennium b.c.e . (see Michel, chapter 13 in this volume) the languages spoken on the plateau included Hattian, an indigenous Anatolian language, Hurrian (spoken in northern Syria), and Indo-European languages known as Luwian, Hittite, and Palaic"
    • Michel 2012
    • Melchert 2012
    • Howard 2016
  4. ↑
    • Howard 2016: "The sudden disappearance of the Persian Empire and the conquest of virtually the entire Middle Eastern world from the Nile to the Indus by Alexander the Great caused tremendous political and cultural upheaval. ... statesmen throughout the conquered regions attempted to implement a policy of Hellenization. For indigenous elites, this amounted to the forced assimilation of native religion and culture to Greek models. It met resistance in Anatolia as elsewhere, especially from priests and others who controlled temple wealth."
    • Ahmed 2006: "Subsequently, hellenization of the elites transformed Anatolia into a largely Greek-speaking region"
    • McMahon დო Steadman 2012a
    • McMahon 2012
    • Sams 2012
    • Kaldellis 2024
  5. ↑
    • Davison 1990: "So the Seljuk sultanate was a successor state ruling part of the medieval Greek empire, and within it the process of Turkification of a previously Hellenized Anatolian population continued. That population must already have been of very mixed ancestry, deriving from ancient Hittite, Phrygian, Cappadocian, and other civilizations as well as Roman and Greek."
    • Howard 2016
  6. ↑ Howard 2016
  7. ↑
  8. ↑
  9. ↑
    • Kaser 2011: "The emerging Christian nation states justified the prosecution of their Muslims by arguing that they were their former "suppressors". The historical balance: between about 1820 and 1920, millions of Muslim casualties and refugees back to the remaining Ottoman Empire had to be registered; estimations speak about 5 million casualties and the same number of displaced persons"
    • Fábos 2005: "Muslims had been the majority in Anatolia, the Crimea, the Balkans, and the Caucasus and a plurality in southern Russia and sections of Romania. Most of these lands were within or contiguous with the Ottoman Empire. By 1923, 'only Anatolia, eastern Thrace, and a section of the southeastern Caucasus remained to the Muslim land ... Millions of Muslims, most of them Turks, had died; millions more had fled to what is today Turkey. Between 1821 and 1922, more than five million Muslims were driven from their lands. Five and one-half million Muslims died, some of them killed in wars, others perishing as refugees from starvation and disease' (McCarthy 1995, 1). Since people in the Ottoman Empire were classified by religion, Turks, Albanians, Bosnians, and all other Muslim groups were recognized—and recognized themselves—simply as Muslims. Hence, their persecution and forced migration is of central importance to an analysis of 'Muslim migration.'"
    • (2024) „A Late/Post-Imperial Region of Difference: The Ottoman Empire and its Successor Polities in Southeastern Europe, Turkey, and the Arab East, c. 1850s–1940s“. Journal of World History 35 (4): ხს. 579–622. DOI:10.1353/jwh.2024.a943172. “Between 1821 and the 1919–1922 Turko-Greek War, about five and a half million Muslims died of religious-ethnic war-related causes, including disease and hunger during forced migration, in southeastern Europe and the Crimea and Caucasus.” 
    • Karpat 2001: "The main migrations started from Crimea in 1856 and were followed by those from the Caucasus and the Balkans in 1862 to 1878 and 1912 to 1916. These have continued to our day. The quantitative indicators cited in various sources show that during this period a total of about 7 million migrants from Crimea, the Caucasus, the Balkans, and the Mediterranean islands settled in Anatolia. These immigrants were overwhelmingly Muslim, except for a number of Jews who left their homes in the Balkans and Russia in order to live in the Ottoman lands. By the end of the century the immigrants and their descendants constituted some 30 to 40 percent of the total population of Anatolia, and in some western areas their percentage was even higher." ... "The immigrants called themselves Muslims rather than Turks, although most of those from Bulgaria, Macedonia, and eastern Serbia descended from the Turkish Anatolian stock who settled in the Balkans in the fifteenth and sixteenth centuries."
    • Karpat 2004: "Migration was a major force in the social and cultural reconstruction of the Ottoman state in the nineteenth century. While some seven to nine million, mostly Muslim, refugees from lost territories in the Caucasus, Crimea, Balkans and Mediterranean islands migrated to Anatolia and Eastern Thrace, during the last quarter of the nineteenth and the early part of the twentieth centuries..."
    • Pekesen 2012: "The immigration had far-reaching social and political consequences for the Ottoman Empire and Turkey." ... "Between 1821 and 1922, some 5.3 million Muslims migrated to the Empire.50 It is estimated that in 1923, the year the republic of Turkey was founded, about 25 per cent of the population came from immigrant families.51"
    • Biondich 2011: "The road from Berlin to Lausanne was littered with millions of casualties. In the period between 1878 and 1912, as many as two million Muslims emigrated voluntarily or involuntarily from the Balkans. When one adds those who were killed or expelled between 1912 and 1923, the number of Muslim casualties from the Balkan far exceeds three million. By 1923 fewer than one million remained in the Balkans"
    • Armour 2012: "To top it all, the Empire was host to a steady stream of Muslim refugees. Russia between 1854 and 1876 expelled 1.4 million Crimean Tartars, and in the mid-1860s another 600,000 Circassians from the Caucasus. Their arrival produced further economic dislocation and expense."
    • Bosma, Lucassen დო Oostindie 2012a: "In total, many millions of Turks (or, more precisely, Muslim immigrants, including some from the Caucasus) were involved in this 'repatriation' – sometimes more than once in a lifetime – the last stage of which may have been the immigration of seven hundred thousand Turks from Bulgaria between 1940 and 1990. Most of these immigrants settled in urban north-western Anatolia. Today between a third and a quarter of the Republic's population are descendants of these Muslim immigrants, known as Muhacir or Göçmen"
  10. ↑ (2016) The Magnitude of Genocide. ABC-CLIO. ISBN 978-1-4408-3161-4. 
  11. ↑ (2008) „Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction“. Journal of Genocide Research 10 (1): ხს. 7–14. DOI:10.1080/14623520801950820. ISSN 1462-3528. 
  12. ↑ (2021) The Thirty-Year Genocide - Turkey's Destruction of Its Christian Minorities, 1894–1924. Harvard University Press. ISBN 9780674251434. 
  13. ↑
  14. ↑ Pamuk 2012
  15. ↑
  16. ↑ Acharya 2014, Emerging Powers
  17. ↑ Turkey. The World Factbook. Central Intelligence Agency. კითხირიშ თარიღი: 29 February 2024.
  18. ↑
  19. ↑
  20. ↑ Berg, Miriam (2023). Turkish Drama Serials: The Importance and Influence of a Globally Popular Television Phenomenon. University of Exeter Press, 1–2 ხს.. ISBN 978-1-80413-043-8. 
გორილი რე "https://xmf.wikipedia.org/w/index.php?title=თურქეთი&oldid=237516"-შე