ორზა

ორზა (ლათ. Oryza) — ართწანიანი ჩანარიშ გვარი კაკალამეფიშ ფანიაშე. ჩინებული რე დოხოლაფირო 20 გვარობა; უმენტაშო გოფაჩილი რე ტროპიკულ დო სუბტროპიკულ ქიანეფს. ორზაშ გვარს ორხველჷ ოთასალი ვარა კულტურული ორზა (Oryza sativa), ნამუთ ირთუ (კაკალიშ სიგჷრძაშ მეჯინათ) 2 გიმენგვარო: კუნტაკაკალამი (4 მმ-შახ) დო რჩქვანელობური (5-7 მმ-შე უმოსი).

ართწანიანი კულტურული ორზა 60-150 სმ სიმაღალაშ ჩანარი რე. კვიკვილი ოქოსალი რე, დუდელე ართპიორამი; გუმნაღელი — კაკალი, ჩვერჩვამი რე. ჩვერჩვგოწიმინდელი ორზაშ ქიმიური აკოდგინალუა რე (%-ობათ): წყარი — 14,0, ნოშქერწყარეფი (უმენტაშო ცაცლაბი) — 75,2, ცილი  — 7,7, ციმუ — 0,4, უჯდრედისი — 2,2, ტუტა — 0,5. ჩანარი მუშითმატვერუ, კანკალეშა გადაჯვარო მატვერუ რე; სიტიბაშ მოჸოროფე, -1 °C-ის ხომუ. ჯგირო ხარენს ბჟე დიხას, გუთმარზუ ჯიმუამს ხოლო. ორზა იბრელებუ თასით, ორგაშეთ. თასი ღვიღვონდუ 10-12,5 °C -ის. კულტურულ ჩანარეფს შქას ორზა აკა რე, ნამუთ მოჸუნა წყარით ფორილ დიხასინ (ედომუშამი ოვეგეტაციე პერიოდის), მუთ ობაღინუანს ჩანარიშ ფიზიოლოგიურ მოთხირს დიხაშ წყარიშ რეჟიმიშ დო ორდალ ნიბთიერობეფიშის. მუნაწის ეთმეჭოფჷნა მინდორშე წყარიშ გოტებაშ დო დიხაშ ესქირაფაშ უკული.

ორზაშ ოდაბადე რე ინდოჩინეთი. თაჸურეშე გიფაჩჷ ჩინეთშა, იაპონიაშა, წჷმი აზიაშა დო ირან-ერაყიშ ტერიტორიაშა. გოფაჩილი რე მორჩილი აზიას დო მოლენკავკაციას (ჯვეშითჯვეშშე მოჸუნა), ყაზახეთის, უკრაინას, კრასნოდარიშ დო სტავროპოლიშ აკანეფს, შორიშ ბჟაეიოლს დო შხვა, საქორთუოშა ორზა ირანშე მიშეღეს, გიფაჩჷ თუდოლენი ქართლიშ ოწყარალ აბანეფშა, იორიშ წყარპიჯეფს დო ალაზანიშ კვარჩხან კუნთხუს, აჭარას, გურიას დო სამარგალოს. 1900 წანეფშე ორზა ნათასა ჸვანეფიშ ფართობიქ ჭიეჭიეთ დეკუნტარჷ დო ასე ჩქინწკჷმა ვამოჸუნა. ორზა შანულამი ორეწუალე კულტურა რე. აზიაშ ქიანეფს (ჩინეთი, ინდოეთი, იაპონია) ორზა თარი ოჭკომალი პროდუქტი რე. ორზაშე ზადუნა მორძღე ღარღილს. ჭაშე აკეთენა ქუდეფს, კარაჩხეფს, ჭილოფის, ქარღადის დო შხვა.

ლიტერატურა

• ჯაფარიძე ა., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 2, ხს. 526, ქართი, 1977 წანა.