ერაყი

ერაყიშ რესპუბლიკა
ერაყიშ რესპუბლიკა جمهورية العراق (არაბ.); كۆماری عێراق (ქურთ.); არამ. ܩܘܛܢܝܘܬܐ ܕܥܝܪܐܩ; ერაყი
	დევიზი: الله أكبر; ღორონთი დიდიე
	ჰიმნი: Mawtini; ჩქიმი ოდაბადე; I; ;
	ერაყიშ ორენი
ნანანოღა; (დო უკაბეტაში ნოღა)	ბაღდადი; 33°20′ ოორ. გ. 44°26′ ელ. გ. /
ოფიციალური ნინა(ეფი)	არაბული, ქურთული, არამეული
რელიგია	90–95% ისლამი (ოფიციალური) 61-64% შიიტეფი; 29-34% სუნიტეფი; ; 5–10% ქირსიანობა, მანდეიზმი, იეზიდიზმი, იუდაიზმი, იარსანიზმი, ზოროასტრიზმი, ვარელიგიურობა დო შხვა;
თარობა	ფედერალური საპარლამენტო რესპუბლიკა
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2009 ფასებათ
აგი (2013)	0,590 (ოშქაშე) (131-ა)
ვალუტა	ერაყული დინარი (IQD)
ბორჯიშ ორტყაფუ	UTC +3სთ.
ქიანაშ კოდი	IRQ
Internet TLD	.iq
ოტელეფონე კოდი	+964

ერაყი,^{[კომ. 1]} ოფიციალურო ერაყიშ რესპუბლიკა,^{[კომ. 2]} — სახენწჷფო ბჟადალი აზიას. ობჟათეშე უხურგანს საუდიშ არაბეთი, ოორუეშე — თურქეთი, ბჟაეიოლშე — ირანი, ობჟათე-ბჟაეიოლშე — ქუვეითი, ობჟათე-ბჟადალშე — იორდანია, ბჟადალშე — სირია; ობჟათე-ბჟაეიოლშე ომძღჷ სპარსეთიშ ჸუჯი. ქიანაშ ფართობი რე 438,317კმ², მახორობა — 46 მილიონშე უმოსი. ტერიტორიშ მეჯინათ მოსოფელს 58-ო აბანს იკენს, მახორობაშ მეჯინათ — 31-ა აბანს. ქიანაშ ნანანოღა დო უკაბეტაში ნოღა რე ბაღდადი, 8 მილიონშე უმოსი მახორუთ.

ჯვ. წ. VI ვითოშწანურაშ დაჭყაფუშე, წყარმალუეფი ტიგროსიშ დო ევფრატიშ ოშქაშეთ მადვალი ხორგიში რზენეფი, ნამუეფსჷთ ჯოხოდჷ მესოპოტამია, ხე ქეშუნწყუ ორდოიანი ნოღეფიშ, ცივილიზაციეფიშ დო იმპერიეფიშ გოჭყაფას, თინეფს შქას შუმერიშ, აქადიშ დო ასურეთიშ. ჩინებული რე ცივილიზაციაშ ონწეთ, მესოპოტამიას გიჭყჷ ჭარალუაქ, მათემატიკაქ, ნავიგაციაქ, საათიშ ჩინებაქ, კალენდარქ, ასტროლოგიაქ, ბარბალქ, ნიშარქანუაქ დო კანონეფიშ კოდექსეფქ. მესოპოტამიაშა მუსლიმეფიშ მინობურსუაშ დო ეჭოფუაშ უკული, ბაღდადიქ აბასიანეფიშ სახალიფოშ ნანანოღათ გჷნირთუ, თაშნეშე ისლამური ორქოშ ხანიშ ბორჯის რდჷ მოსოფელიშ კულტურაშ დო ინტელექტუალური ცენტრი, სოდე იდვალუაფუდჷ თიჯგურა დჷნაწესებუეფი, მუჭომით რდჷ რჩქინაშ ჸუდე. 1258 წანას, მონღოლეფიშით ნოღაშ აკორაბადუაშ უკული, რეგიონქ განწე ხანით ქუდანთხჷ ეპიდემიეფიშ დო წოროგემაჸვენჯი იმპერიეფიშ გეშა. თეშ მოხ, ერაყის ქვერსემი რელიგიური შანულობა უღჷ ქირსიანობას, იუდაიზმის, იეზიდიზმის დო მანდეიზმის. ქიანას უღჷ ტომბა ბიბლიური ისტორია.

1932 წანას, ზოხორინალაშ მოპალუაშ უკული, ერაყიქ მუკორთჷ შანულამი ეკონომიკური დო ოურდუმე ძინაშ პერიოდეფი, თაშნეშე ვასტაბილური დო კონფლიქტური პერიოდეფი. პირველი მოსოფელიშ ლჷმაშ თებაშახ ოსმალეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუაშა მიშმეშჷ. 1921 წანას ბრიტანალეფქ გაჭყეს ერაყიშ სამანდატო. 1932 წანას ქიანაქ გჷნირთუ ზოხორინელი ომაფეთ. 1958 წანაშ მინორთაშ უკული, ქიანაქ რესპუბლიკათ გჷნირთუ, ნამუშ პირველი მადუდე რდჷ აბდულ კარიმი ყასიმი, ნამუსჷთ წორო გიაჸუნეს აბდულ სალამი არეფიქ დო აბდულ რაჰმანი არეფიქ. 1968 წანას ხეშუულობაშა ქუმორთჷ ბაასიშ პარტიაქ, ნამუქჷთ ქიანაშა გენშეღჷ ართპარტიული სახენწჷფო აჰმედ ჰასან ალ-ბაქრიშ დუდალათ, ნამუთ უკული დოთირჷ სადამ ჰუსეინქ, ნამუთ 1980-1988 წანეფს ირანიშ მეხჷ ლჷმას დუდენდჷ დო 1990 წანას გემნაკათჷ ქუვეითის. 2003 წანას, ააშ-ით დუდელი კოალიციური ნძალეფქ გემნაკათეს ერაყის დო თიში ოკუპაცია იქუეს, გექთახუეს ჰუსეინი დო გეგმიჭანჷ ებუძოლეფი დო კონფესიეფოშქაშე მენწყუმინაფა. ერაყიშ ლჷმათ ჩინებული კონფლიქტიქ 2011 წანას გეთჷ. 2013 წანაშე 2017 წანაშა, ერაყიქ ახალი ლჷმაშ წჷმი იჸუ, ნამუთ მერსხილი რდჷ ისლამური სახენწჷფოშ ეჸონუათ დო მარცხებათ. ასეშო ლჷმაშ უკულიანი კონფლიქტი იგჷნძორებუ უმოსი მორჩილი მასშტაბით, ნამუთ ჯინჯის გუთმუნთხორჷნს სტაბილურობას ირანიშ მაძინუ გაულაშ ფონს.

ერაყი რე ფედერალური საპარლამენტო რესპუბლიკა დო მერჩქინელი რე წუმმაძინე ოშქაშე ნძალათ. ქიანას ოხორანს დო უღჷ ანდაკორობამი მახორობა, გეოგრაფია დო ტყარი ორთა. ერაყალეფიშ უმენტაშობა რე მუსლიმი, მარა შანულამი უჭიჭაშობაშა მიშმულა ქირისანეფი, ზოროასტრეფი, მანდეეფი, იეზიდეფი, იარსანიტეფი დო ურიეფი. ერაყალეფი ეთნიკურო ანდაკორობამი რენა; თარო რენა: არაბეფი, თაშნეშე ქურთეფი, თურქმენეფი, იეზიდეფი, ასურალეფი, სომეხეფი, ჩაჩანეფი (დომეფი), სპარსალეფი დო შაბაკეფი. არაბული დო ქურთული ქიანაშ ოფიციალური ნინეფი რე, მუჟანსჷთ ასურული, თურქული დო მანდეური რეგიონალური ნინეფო რე მოდვალირი. ერაყი რე ქიანა, ნამუსჷთ აპალუ მოსოფელიშ ართ-ართი უკაბეტაში ნაფთობიშ ოზირუე, ომანგეთ უღჷ წუმოძინელი ნაფთობიშ დო გაზიშ ხერეჭუა. თაშნეშე პოპულარული რე ოფუტეშ მეურნალათ დო ტურიზმით. ასეშო, ერაყი განთხეფს გეთმედირთუ შხვაში თური აზარათ.

ჯოხოდვალაა

ოფიციალური - ერაყიშ რესპუბლიკა.
ერუანული: العراق, Al Jumhuriyah al Iraqiyah.
ეტიმოლოგია: ჯოხო მოურს ჯვეში სემიტური ურუქიშე. თაშ ჯოხოდჷ შუმერულ-აქადურ ნოღას, ნამუშ შანულობა რე „წყარმალუეფიშ ოშქაშე“. თიში ჯვეში ჯოხო რე მესოპოტამია, მუთ ბერძენულო “წყარმალონას” შანენს.

გეოგრაფია

ქიანა იდვალუაფუ ობჟათე-ბჟადალ აზიას, ევფრატიშ დო ტიგროსიშ წყარმალონას. მახურგე ქიანეფიე: თურქეთი, ირანი, ქუვეითი, საუდიშ არაბეთი, იორდანია, სირია. ფართობი აკმადგინანს 435.072 კვ.კმ-ს.

სახენწჷფო

სახენწჷფო სისტემა - 2003-05 წანეფს, გინმალი მართუალაშ გიმე მარენჯი რესპუბლიკა რდჷ.
სახენწჷფოშ მადუდე - პრეზიდენტი.
თარობაშ მადუდე - პრემიერ-მინისტრი.
ადმინისტრაციული დორთუალა - 18 ოლქი (muhafazat).

დემოგრაფია

მახორობა - 36 004 552 (2014), თინეფს შქას - არაბეფი 77%, ქურთეფი 19%, ერუანული უმორჩილაშობეფი თურქმენეფი, ასურელეფი დო შხვეფი.
სახენწჷფო ნინა - არაბული; ქურთული (ქურთისტანს). გოფაჩილიე ასურული ნინა.
რელიგია - ისლამი.
ნანანოღა - ბაღდადი (5,772 ვითოში).
უდიდაში ნოღეფი - ბასრა (1,377), მოსული (1,792), არბილი (865), კირკუკი (756).

ერაყიშ ეთნო-რასობური ბუნეფი

წანა	მახორობა
10000 ჩქინ წ. ეჭ.-შახ	60 000
1000 ჩქინ წ. ეჭ.-შახ	3 000 000
500 ჩქინ წ. ეჭ.-შახ	5 000 000
1	3 000 000
500	5 000 000
1000	5 000 000
1500	1 000 000
1900	2 000 000
1950	7 000 000
2000	24 000 000
2014	31 000 000
2030 (პროგნოზი)	51 000 000
2100 (პროგნოზი)	293 000 000

2009 წანაშ მუნაჩემეფით, ერაყის 3 მილიონი მახორუ რდჷ.

ეკონომიკა

ნაფთობიქ ქიანას ჯგირობუა მუღჷ. 1972 წანას, ერაყიშ ონაფთობე კომპანიაქ ნაციონალიზებულქ იჸუ. 1979 წანას ნაფთობი ქიანაშ სავალუტო მიშნალეფიშ 95%-ს ირძენდჷ.

რესურსეფი - ნაფთი, ორთაშობური გაზი, ფოსფატეფი, წურწუფა.
ექსპორტი - ნაფთობი, შალეული, ფინიკი.
ვალუტა - ერაყიშ დინარი (IQD).

ადმინისტრაციული დორთუალა

ერაყი დორთილიე 18 პროვინციათ, (არაბულო: მუხაფაზათი, ქურთ. پاریزگه - ფარიშა). პროვინციეფი დორთილიე ოლქეფო (ქადაში). ერაყიშ ქურთისტანი რე გჷშაკერძაფილი სტატუსშ მაღვენჯი რეგიონი, ნამუსთ მუშ მართუალა დო მილიცია ჸუნსჷნ.

ერაყიშ პროვინციეფი

ისტორია

ხამურაბიშ კანონეფიშ კორობილიშ სტელაშ ფრაგმენტი

ერაყიქ 1921 წანას გჷმაცხადჷ ზოხორინალა. 1958 წანაშახ, ქიანას მართუნდჷ ჰაშიმიტეფიშ დინასტია (ფაისალ I დო ფაისალ II ). მონარქიაშ დონთხაფაშ უკული ერაყის რესპუბლიკური მართუალაქ დემყარჷ. 1968 წანას, ხეშუულებაშ ოდუდეშახ ქჷმორთჷ პარტია ბაასიქ, ნამუქჷთ “ანტიიმპერიალისტური კურსი” გეჭოფუ დო დიჭყჷ რეფორმეფიშ გატარაფა. 1974 წანას, ქიანაშ ოორუეს გეგმიცხადჷ ქურთისტანიშ ავტონომიაქ. 1980-88 წანეფს ერაყი ოკათუდჷ ფართომასშტაბიან ლჷმას ირანწკჷმა,1990 წანას, ერაყიქ გენშიჭკიჷ მეძობელ ქიანა ქუვეითიშ ტერიტორიაშა დო ანიქსირებული აფუდჷ. ხვალე ოერეფოშქაშე კოალიციური ნძალეფიშ აქტიური კათუთ მიხუჯინჷ აგრესიაშ შედეგეფიშ ლიკვიდაციაქ. დოდგენილიე, ნამდა ირანწკჷმა ლჷმაშ ბორჯის, ერაყიქ ქიმიური ანჯარი გჷმირინჷნ, თაშნეშე 1988 წანას - ქაიანაშ დინოხოლეთ, ქურთეფიშ სააწმარენჯოთ. თე ლჷმეფიშ გეშა, 1991 წანას, გოეროქ ერაყის ოეროეფოშქაშე სანქციეფი დუწესჷ, ნამუქჷთ გჷმანადგურაფალი ეფექტი იღვენუ ქიანაშ ეკონომიკაშო დო მახორობაშო. ერაყიშ ოორუეს დო ობჟათეს - აკიქიმინჷ კილერ ზონეფქ, სოდეთ პატრულირენდჷ ააშ-იშ დო გოართ. ომაფეშ ავიაცია. ოორუეშ კილერ ზონას ქურთეფქ ავტონომიური რეგიონი აკოქიმინეს. ეკონია წანეფს გოერო ოცადჷდჷ ერაყიშ მამართვალი რეჟიმიშ დოჸუნაფას, მასობური გონადგურაფაშ ანჯარიშ გონადგურუაშო, მარა უშედეგოთ. 2003 წანაშ მელახის, ააშ-ს დო ბჟადალური კოალიციაშ ოურდუმე ინტერვენციაშ შედეგო სადამ ჰუსეინიშ რეჟიმი დოთხინაფილქ იჸუ ხეშუულებაშე. ჟირ წანაშ გოძვენას ქიანას, მართუნდჷ საოკუპაციო კუნტახანური ადმინისტრაცია, ნამუქჷთ მახაზჷრჷ ერაყიშ ომენოღალე ნძალეფშო ხეშუულობაშ გჷნოჩამაშ წიმოხპიჯალეფი. 2005 წანაშ 6 პირელს, იტარჷ ერაყიშ ისტორიას მაართა დემოკრატიულ გჷშაგორუეფქ. ქიანაშ პრეზიდენტო გჷშაგორილქ იჸუ ჯალალ თალაბანიქ, ქურთი არყებულეფიშ ჸოფილ ლიდერქ.

მონძალა

ბაღდადი – ერაყიშ ერუანული დო ოურდუმე მუზეუმეფი, აბასიდეფიშ დოხორე (XII ო.), უნივერსისტეტიშ დჷგმილი (XIII ო.), მეჩეთი მირჯა (XVI ო.), ორქოშ მეჩეთი (XV ო.);
სამარა - მინარეთი დო დიდი მეჩეთი (IX ო.);
ბაბილონიშ დო ნინევიაშ ნოღეფიშ ნოსქჷლედი;
პართიული ნოღა ჰათრა.

მესოპოტამიას მითმიარსხუაფუ არაბეფიშ სახალიფოშ დო უჯვეშაში ცივილიზაციეფიშ - შუმერიშ, აქადიშ, ბაბილონიშ დო ასურეთიშ ჯოხოეფი.

კომენტარეფი

↑ არაბ. ٱلْعِرَاق‎‎; ქურთ. عێراق
↑ არაბ. جُمْهُورِيَّة ٱلْعِرَاق‎‎ Jumhūriyyat al-ʿIrāq; ქურთ. کۆماری عێراق

სქოლიო

↑ Iraqi religions. Office of International Religious Freedom (12 May 2021). ციტატა: „The constitution establishes Islam as the official religion and states no law may be enacted contradicting the "established provisions of Islam." It provides for freedom of religious belief and practice for all individuals, including Muslims, Christians, Yezidis, and Sabean-Mandeans, but does not explicitly mention followers of other religions or atheists.“
↑ Iraq.
↑ Embassies overseas of Republic of İraq: جريدة الصباح تنشر احصائية وزارة التخطيط لعدد نفوس سكان العراق لسنة
↑ Census.gov (2013). Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2013-05-09-ს. კითხირიშ თარიღი: 2013-05-09.
↑ Iraq. International Monetary Fund. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2011-08-22-ს. კითხირიშ თარიღი: 2009-04-27.

[6] არაბ. ٱلْعِرَاق‎‎; ქურთ. عێراق

[7] არაბ. جُمْهُورِيَّة ٱلْعِرَاق‎‎ Jumhūriyyat al-ʿIrāq^ⓘ; ქურთ. کۆماری عێراق

[1] Iraqi religions. Office of International Religious Freedom (12 May 2021). ციტატა: „The constitution establishes Islam as the official religion and states no law may be enacted contradicting the "established provisions of Islam." It provides for freedom of religious belief and practice for all individuals, including Muslims, Christians, Yezidis, and Sabean-Mandeans, but does not explicitly mention followers of other religions or atheists.“

[2] Iraq.

[3] Embassies overseas of Republic of İraq: جريدة الصباح تنشر احصائية وزارة التخطيط لعدد نفوس سكان العراق لسنة

[4] Census.gov (2013). Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2013-05-09-ს. კითხირიშ თარიღი: 2013-05-09.

[imf2-5] Iraq. International Monetary Fund. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2011-08-22-ს. კითხირიშ თარიღი: 2009-04-27.

[კომ. 1]

[კომ. 2]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]