პორტუგალია
პორტუგალია,[კომ. 1] ოფიციალურო პორტუგალიაშ რესპუბლიკა,[კომ. 2] — სახენწჷფო იბერიაშ ჩქონს, ევროპაშ ობჟათე-ბჟადალშე. ქიანა, ნამუთ იდვალუაფუ კონტინენტური ევროპაშ ბჟადალი მუხურს, ოორუეშე დო ბჟაეიოლშე უხურგანს ესპანეთი, ნამუწკჷმათ უღჷ ევროპაშ რსხუშ არძაშე უგჷნძაში დო უმუჭყვადუ ხურგი; ობჟათეშე დო ბჟადალშე ომძღჷ ატლანტიშ ოკიანე; ბჟადალშე დო ობჟათე-ბჟადალშე იდვალუაფუ მაკარონეზიაშ არქიპელაგეფი, ნამუეფჷთ პორტუგალიაშ ჟირი ავტონომიური რეგიონიშ აზორეფიშ დო მადეირაშ აკოდგინალაუშა მიშმულა. ქიანაშ უკაბეტაში ნოღა დო ნანანოღა რე ლისაბონი, ნამუსჷთ სიკაბეტაშ მეჯინათ გეჸუნს პორტუ.
| პორტუგალიაშ რესპუბლიკა | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| ჰიმნი: A Portuguesa |
||||||
 |
||||||
| ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა) | ლისაბონი / | |||||
| ოფიციალური ნინა(ეფი) | პორტუგალიური | |||||
| რელიგია |
|
|||||
| თარობა | უნიტარული გვერდო საპრეზიდენტო რესპუბლიკა | |||||
| - | პრეზიდენტი | მარსელუ რებელუ დე სოუზა | ||||
| - | პრემიერ-მინისტრი | ლუიშ მონტენეგრუ | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | გვალო | 92,230[1][2] კმ2 (111-ა) | ||||
| - | წყარი (%) | 1.2 (2015)[3] | ||||
| მახორობა | ||||||
| - | 2023 ფასებათ | 10,639,726[4] (88-ო) | ||||
| - | მეჭედალა | 115.4 ად/კმ2 | ||||
| ედპ (ჸუპ) | 2025 ფასებათ | |||||
| - | გვალო |  $529.901 მილიარდი[5] (51-ა) |
||||
| - | ართ მახორუშე | $51,257 (40-ა) | ||||
| აგი (2022) | 0.874[6] (ძალამ მაღალი) (42-ა) | |||||
| ვალუტა | ევრო (EUR) |
|||||
| ბორჯიშ ორტყაფუ | +0 | |||||
| - | ზარხულიშ (DST) | +1 (UTC) | ||||
| ქიანაშ კოდი | PT | |||||
| Internet TLD | .pt | |||||
| ოტელეფონე კოდი | +351 | |||||
პირენეშ ჩქონიშ ბჟადალი ნორთი ირიათო რდჷ დოხორელი ისტორიაშახიან ბორჯიშე, ხორუეფიშ არძაშე უარდაში ნოქურეფი ითარიღებუ ჯვ. წ. 5500 წანათ.[7] კელტური დო იბერიული კათეფქ თაქ პირველაშე მორთეს ჯქ. წ. პირველი ვითოშწანურას. ჯვ. წ. II ოშწანურას, რეგიონქ რომაალეფიშ ხეშა გეგნორთჷ, ჩქ. წ. V-VIII ოშწანურეფს — გერმანალ კათეფიშ დო ალანეფიშ ხეშა. VIII ოშწანურას, მუსლიმეფქ გემნაკათეს კონტინენტურ პორტუგალიას, მარა თეშ-თეში გინორალირქ იჸუს ქირსიანული რეკონკისტათ, ნამუშ საბოლა რდჷ ალგარვეშ ეჭოფუა 1238-1249 წანეფს.[8][9] თეხანური პორტუგალიაქ გჷმუქომინუა თე პერიოდის დიჭყჷ, პირველაშე, 868 წანას, მუჭოთ ქირსიანული ლეონიშ ომაფეშ საგრაფოთ, უკული 1143 წანაშ სამორაშ აპიჯალათ, მუჭოთ სუვერენული ომაფეთ.[10]
მეგორაფეფიშ ეპოქაშ ართ-ართი პირველი მაკათური, პორტუგალიაშ ომაფექ მადეირა დო აზორიშ კოკეფი ქუდახორუ დო გეგმიქიმინჷ თარი ეკონომიკური დო პოლიტიკური ნძალათ, უმოსო ოზურე იმპერიათ, ნამუთ გჷნოზინდილი რდჷ ატლანტიშ ოკიანეშ ობჟათეშე დო ინდეოთიშ ოკიანეშ წყარპიჯეფშა.[11] პორტუგალიარეფი ართ-ართი ევროპალეფი რდეს, ნამუექფჷთ ობჟათე ამერიკას, აფრიკაშ საჰარაშ ობჟათეშე, ობჟათე დო ბჟაეიოლ აზიას გითინაკვერუეს დო მიოგორუეს ახალ ტერიტორიეფს დო ოზუღე რზეფსჷნ, გაჭყეს ხორუეფიშ გლობალური ოვაღრებე რშვილი, კოლონიეფი დო ოვაჭრე პუნქტეფი.[12] ორკვანალეფით, ჭკორეფით დო შხვადოშხვა მეკონ-მოკონეფით საფარო ვაჭრუაქ გადინდარჷ ომაფე დო ხე ქეშუნწყუ კულტურული გოპეულუას, მარა ვეშალებუ დინოხოლენი მაძინუ პოლიტიკური პრობლემეფიშ გაჩემება. 1580-იანი წანეფიშ დაჭყაფუშ დინასტიური კრიზისიქ გჷმიჭანუ იბერიაშ უნია (1580–1640), ნამუქჷთ აკოკათჷ პორტუგალია ესპანეთიშ გამაგებაშ გიმე,[13] ნამუთ შანენდჷ ქიანაშ მუჭოთ გლობალური ნძალაშ თაშ-თაში დონთხაფას.[14] 1688 წანას, ძვირი დო განწეხანიანი ლჷმაშ უკული პორტუგალიაშ სუვერენიტეტიქ აკიდგინჷ, 1755 წანას ლისაბონიშ დიხაშნწალუაქ აკარღჷ ნოღა დო იმპერიაშ ეკონომიკას კაბეტი გავალი მიორინუ.[15]
1807 წანას, ნაპოლეონიშ ლჷმეფქ აძვილჷ პორტუგალაიშ ომაფე ფანია გეგნოხორედუკო ბრაზილიაშა დო ბრაზილია კოლონიაშე ომაფეთ გჷნართინუკო; საბოლათ თე ქიმინუაქ 1822 წანას გჷმიჭანუ ბრაზილიაშ ზოხორინალა,[16] ნამუქჷთ მუშჸურე ქიანას გჷმიჭანუ ომენოღალე ლჷმა (1828–1834) ლიბერალი კონსტიტუციოური დო აბსოლუტური მონარქისტეფს შქას.[17] მონარქიას შური უდგუდჷ 1910 წანაშ 5 გჷმათუთაშახ, ნამუთ დოთირჷ პორტუგალიაშ პირველი რესპუბლიკაქ. რია-რიეფქ საბოლათ გჷმიჭანუ დიქტატორული რეჟიმეფიშ Ditadura Nacional-იშ დო Estado Novo-შ გოჭყაფა.[18] დემოკრატიაქ საბოლათ აკიდგინჷ 1974 წანაშ მიხაკეფიშ რევოლუციაშ უკული, ნამუქჷთ გათჷ პორტუგალიაშ კოლონიური ლჷმა დო აფრიკაშ ტერიტორიას ეკონია პორტუგალიურ ტერიტორიეფს ზოხორინალა მეჩჷ.[19]
პორტუგალიაშ იმპერიული ისტორიაქ, მუშ უკული ქჷდიტუ ქვერსემი კულტურული მონძალა: ედომუშამი მოსოფელს დოხოლაფირო 300 მილიონი პორტუგალიური ნინაშა მორაგადე რე. ასეშო პორტუგალია წუმოძინელი ქიანა რე წუმოძინელი ეკონომიკათ ნინალაშ, ხერეჭუაშ დო ტურიზმიშ სფეროს. გეჸვენჯი ერეფოშქაშე ორგანიზაციეფიშ მაკათური რე: გოერო, ევროპაშ რსხუ, შენგენიშ ზონა დო ევროპაშ სხუნუ; თაშნეშე NATO-შ, ევროზონაშ, OECD-შ დო პორტუგალიურნინამი ქიანეფიშ წორომაჸალობაშ დჷმარსხუაფალ-მაკათური ქიანა რე.
ჯოხოდვალა
რედაქტირაფა- ოფიციალური: პორტუგალიაშ რესპუბლიკა.
- ოდაბადური: Portugal; República Portuguesa.
- ეტიმოლოგია: ჯოხოდვალა მოურს ნოღა პორტუშე, ნამუშ ჯვეში ლათინური ჯოხო რე Portus Galle, ანუ გალეფიშ (ჯვეში კელტური ტომი) ონიშოლი. რომალეფს თე ქიანაშა ლუზიტანია უჯოხოდეს.
- ქიანაშ კოდი: PT.
გეოგრაფია
რედაქტირაფა- ფართობი - 92.100 კვ.კმ.
- ორთა - უმაღალაში კონკა - პონტა დუ პიკო (აზორიშ კოკეფს) 2.351, მალიაო და ეშტრელა 1.991; წყარმალუეფი (კმ) - დუერო 195 (გვალო 895), ტეჟუ 217 (გვალო 1.007); ტობა - ბარაჟემ-დუ-სანტა კლარა; კოკეფი - (კვ.კმ) - აზორიშ კოკეფი 2.247 (თენეფშე: სან-მიგელი 747), მადეირა 794; კლიმატი - ოკეანური (ატლანტიკური).
- ორთაშული რესურსეფი - ჩხომი, ტყალეფი, ვოლფრამი, რკინაშ მადანი, ურანი, მარმარილო, ოფუტეშ მეურნობაშ დიხეფი, ჰიდროენერგია.
სახენწჷფო
რედაქტირაფა- პოლიტიკური სისტემა - რესპუბლიკა.
- სახენწჷფოშ მადუდე - პრეზიდენტი ანიბალ კავაკუ სილვა(Aníbal Cavaco Silva, 2006).
- თარობაშ მადუდე - პრემიერ-მინისტრი.
- კანონიშდუმადვალუ ორგანო - ართპალატამი პარლამენტი (230 მაკათური).
- ადმინისტრაციული დორთუალა. პორტუგალიაშ რესპუბლიკაშ აკოდგინალუაშა მიშმურს 5 პროვინცია (distrito) - ალენტეჟუ, ალგარვი, ცენტრი, ლისაბონი დო ტეჟუს ველი, ოორუე დო 2 ავტონომიური რაიონი (região autónoma) - აზორიშ კოკეფი დო კოკი მადეირა.
- ჸოფილი კოლონიეფი: ბრაზილია – 1822-შახ; გოა – ანექსირებულქ იჸუ ინდოეთიშე 1962 წანას; გვინეა-ბისაუ – 1974-შახ;
მოზამბიკი, კაბო-ვერდე, სან-ტომე დო პრინსიპი, ანგოლა დო კაბინდა – 1975-შახ; ტიმორი - ანექსირებულქ იჸუ 1976 წანას; მაკაო – 1997 წანაშახ.
დემოგრაფია
რედაქტირაფა- მახორობა - 10.102 ვითოში (2003), თენეფშე 99,4% პორტუგალიარეფი.
- ოფიციალური ნინა - პორტუგალიური.
- რელიგია – კათოლიციზმი.
- ნოღეფი - (ვითოში) - ლისაბონი (559, აგლომ. - 2.618), პორტუ (264, აგლომ. - 1.213), ამადორა (176), ბრაგა (114), სეტუბალი (114), კოიმბრა (103), ფუნშალი (103).
ეკონომიკა
რედაქტირაფა- ართიანი ერუანული პროდუქტიშ სტრუქტურა(%) - ოფუტეშ მეურნობა 4, ხერეჭუა - 36, მოინალობა - 60;
- ართიანი ერუანული პროდუქტი (1 შურშე) - 11.010 $.
- ექსპორტი - ბარგი, ჩაფლა, პორტვეინი დო დარანეფი (ღვინეფი), ჩხომიშ კონსერვეფი, მანქანაშკიდანჯალაშ პროდუქცია.
- ბიუჯეტი - 45,000 მლნ $.
- ვალუტა - ევრო (EUR); 2002 წანაშახ ესკუდო.
მონძალა
რედაქტირაფა- არქიტექტურა - ჟერონიმუშიშ მონასტერი დო ბელენიშ ჯიხაზურგა ლისაბონს, ევორაშ, გიმარაინშიშ დო პორტუშ ისტორიული ცენტრეფი; ალტუ-დორუშ მეღვინალაშ რეგიონი, ნოღა ანგრა-დუ-ეროიჟმუ (აზორიშ კოკეფს), ალკობასიშ დო ბატალიაშ მონასტერეფი;
- ლიტერატურა - პორტუგალური ეპოსი: ლუზიადა (1572).
ჩინებული პორტუგალიარეფი
რედაქტირაფა- მეშარეეფი - ვასკო და გამა, ფერნანდო მაგელანი,
- ფილოსოფოსი - ურიელ აკოსტა,
- ჭარუეფი - ლუიშ დე კამოენში, ესა დი კეიროში, ფერნანდო პესოა, ჟოზე სარამაგო
- სპორტსმენეფი - ეუსებიო, ლუიშ ფიგუ,
- პოლიტიკოსეფი - ანტონიო დი სალაზარი, მარიუ სოარეში.
რესურსეფი ინტერნეტის
რედაქტირაფა- Official Portuguese Government website (ინგლ.)
- Official Parliament website
- Chief of State and Cabinet Members Archived 2007-06-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- Portugal at UCB Libraries GovPubs
- Portugal in Photography 2007
- National English language newspaper
- Weather forecast for Portugal
- National Wine Website
კომენტარეფი
რედაქტირაფასქოლიო
რედაქტირაფა- ↑ Statistics Portugal - Web Portal. INE. კითხირიშ თარიღი: 5 July 2023.
- ↑ Portugal country profile. BBC News (24 February 2020). კითხირიშ თარიღი: 27 January 2021.
- ↑ Surface water and surface water change. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). კითხირიშ თარიღი: 11 October 2020.
- ↑ População residente ultrapassa os 10,6 milhões - 2023. INE. კითხირიშ თარიღი: 18 June 2024.
- ↑ World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Portugal). International Monetary Fund (22 October 2024). კითხირიშ თარიღი: 22 October 2024.
- ↑ Human Development Report 2023/24 (en). United Nations Development Programme (13 March 2024). კითხირიშ თარიღი: 13 March 2024.
- ↑ The World Factbook. CIA. კითხირიშ თარიღი: 14 September 2015.
- ↑ (2020) „'Neither age nor sex sparing': the Alvor massacre 1189, an anomaly in the Portuguese Reconquista?“. Journal of Medieval Iberian Studies, 12(2), 199–229. 12 (2): ხს. 199–229. DOI:10.1080/17546559.2019.1704043.
- ↑ O reino Alg. de pleno direito (PT). CCDR-Alg.
- ↑ Brian Jenkins, Spyros A. Sofos, Nation and identity in contemporary Europe Archived 5 April 2023 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , p. 145, Routledge, 1996, ISBN 0-415-12313-5
- ↑ (June 1970) „The Portuguese Seaborne Empire 1415-1825“. The Geographical Journal 136 (2): ხს. 296. DOI:10.2307/1796339. ISSN 0016-7398.
- ↑ Russell-Wood, A. J. R. (1998). The Portuguese Empire, 1415-1808. Johns Hopkins University Press. DOI:10.1353/book.77743. ISBN 978-1-4214-4120-7.
- ↑ António Henrique R. de Oliveira Marques, History of Portugal. 1972, p. 322. Boris Fausto, A Concise History of Brazil, p. 40.
- ↑ Newitt, Malyn (5 November 2004). A History of Portuguese Overseas Expansion 1400-1668. DOI:10.4324/9780203324042. ISBN 978-1-134-55304-4.
- ↑ Maxwell, Kenneth (1990). "Pombal: the Paradox of Enlightenment and Despotism", Enlightened Absolutism. London: Macmillan Education UK, 75–118 ხს.. DOI:10.1007/978-1-349-20592-9_4. ISBN 978-0-333-43961-6.
- ↑ (December 1990) „Brazil: The Forging of a Nation, 1798-1852.“. The American Historical Review 95 (5): ხს. 1663. DOI:10.2307/2162941. ISSN 0002-8762.
- ↑ Birmingham, David (28 March 2018). A Concise History of Portugal. Cambridge University Press. DOI:10.1017/9781108539951. ISBN 978-1-108-42419-6.
- ↑ (1998) "Portugal", Longman Companion to European Decolonisation in the Twentieth Century, 1st, Routledge, 45–46 ხს.. DOI:10.4324/9781315845296-16. ISBN 978-1-315-84529-6.
- ↑ (September 1998) „Counterinsurgency in Africa: The Portuguese Way of War, 1961-1974“. African Studies Review 41 (2): ხს. 182. DOI:10.2307/524850. ISSN 0002-0206.