ჯონ ფონ ნოიმანი
ჯონ ფონ ნოიმანი (ინგლ. John von Neumann; უნგრ. Neumann János Lajos, დ. 28 ქირსეთუთა, 1903, ბუდაპეშტი, უნგრეთიშ ომაფე, ავსტრია-უნგრეთიშ იმპერია — ღ. 8 ფურთუთა, 1957, ვაშინგტონი, ააშ) — ამერიკალი მათემატიკოსი, ფიზიკოსი დო ინფორმატიკოსი.
| ჯონ ფონ ნოიმანი | |
| ინგლ. John von Neumann | |
 ჯონ ფონ ნოიმანი 1940-იან წანეფს | |
| დაბადებაშ თარიღი: | |
|---|---|
| დაბადებაშ აბანი: | |
| ღურაშ თარიღი: |
ფურთუთა 8, 1957 (53 წანერი) |
| ღურაშ აბანი: | |
| მენოღალობა: | |
| ომენცარე სფერო: | |
| სამუშაშ აბანი : |
გეტინგენიშ უნივერსიტეტი |
| ალმა-მატერი: |
ბუდაპეშტიშ უნივერსიტეტი |
| ომენცარე ხემანჯღვერი: | |
| ჯოხოშინელი მოგურაფეეფი: | |
| ჯილდოეფი დო პრემიეფი: |
ბოხერიშ მემორიალური პრემია (1938) |
ჯონ ფონ ნოიმანიქ დებადჷ ბუდაპეშტის. ბუდაპეშტიშ გიმნაზიაშ თებაშ უკულ, გურაფულენდჷ ქიმიას დო მათემატიკას ბუდაპეშტიშ დო ბერლინიშ უნივერსიტეტეფს დო ციურიხიშ ფედერალური ტექნოლოგიეფიშ ინსტიტუტის. გურაფაშ თებაშ უკული მუშენდჷ შხვადოშხვა ომენცარე ინსტიტუტეფს. 1928 წანაშე პრივატდოცენტიშ სტატუსით კითხულენდჷ ლექციეფს ბერლინიშ დო ჰამბურგიშ უნივერსიტეტეფს. 1930 წანას ფონ ნოიმანიქ ოცხოვრებშა დო ომუშებუშა ამერიკაშა მიდართჷ. ამერიკას ნოიმანიქ იმუშუ ფრინსთონიშ დო ნიუ-ჯერსიშ უნივერსიტეტეფს, პერსპექტიული რკვიებეფიშ ინსტიტუტის დო ლოს-ალამოსიშ ერუანულ ლაბორატორიას.
ჯონ ფონ ნოიმანი მოღალენდჷ მენცარობაშ შხვადოშხვა დარგეფს. მათემატიკაშ დარგის, ნოიმანიქ მიშეღჷ დიდი თია ფუნქციური ანალიზიშ, ერგოდიკული თეორიაშ, ოპერატორული ალგებრაშ, გეომეტრიაშ, რიცხუეფიშ ანალიზიშ გოვითარაფაშა. ფიზიკას, ნოიმანიქ მიშეღჷ დიდი მენცარული კონტრიბუცია კვანტური მექანიკაშ, ჰიდროდინამიკაშ, ბირთვული ფიზიკაშ დო კვანტური სტატისტიკური მექანიკაშ რკვიებაშა. ჯონ ფონ ნოიმანი ხანდენდჷ ინფორმატიკაშ, ეკონომიკაშ დო სტატისტიკაშ დისციპლინეფს ხოლო. ინფორმატიკას, ნოიმანიქ გიმირკვიუ ღოზოვანი პროგრამირაფა, ნუმერიკული მეტეოროლოგია დო შხვეფი. ნოიმანი რდჷ ართ-ართი თარი ფიგურა ლაჸაფეფიშ თეორიაშ, ჰომოგენური სტრუქტურეფიშ, უნივერსალური კონსტრუქტორეფიშ დო ციფრული კომპიუტერიშ აკოქიმინუაშ სფეროს.
მანჰეტენიშ პროექტის მუშობაშ ბორჯის, ნოიმანიშ მენცარულ რკვიებეფს უღუდჷ დიდი შანულობა ბირთვული ანჯარიშ დო წყარბადიშ ანჯარიშ გოვითარაფაშო. მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ თებაშ უკული ნოიმანი მუშენდჷ ამერიკაშ ატომური ენერგიაშ კომისიას. ჸათე პერიოდის ნოიმანი რდჷ ამერიკაშ ოჰეერე ნძალეფიშ, ამერიკაშ არმიაშ ბალისტიკური რკვიებეფიშ ლაბორატორიაშ, სპეციალური ანჯარეფიშ პროექტიშ დო ლივერმორიშ ერუანული ლაბორატორიაშ ომენცარე კონსულტანტი.
ჯონ ფონ ნოიმანი რე დოხოლაფირო 150 მენცარული სტატიაშ ავტორი: ჸათავრეშე 60 წიმინდე მათემატიკას, 60 გჷმორინაფონი მათემატიკას, 20 ფიზიკას დო შხვეფი შხვა დისციპლინეფს.
ლიტერატურა
რედაქტირაფა- Bhattacharya, Ananyo (2022). The Man from the Future: The Visionary Life of John von Neumann. W. W. Norton & Company. ISBN 978-1324003991.
რესურსეფი ინტერნეტის
რედაქტირაფა- A more or less complete bibliography of publications of John von Neumann by Nelson H. F. Beebe
- von Neumann's profile at Google Scholar
- FBI files on John von Neumann released via FOI
- Detailed biographical video by David Brailsford (John Dunford Professor Emeritus of computer science at the University of Nottingham)
- John von Neumann: Prophet of the 21st Century 2013 Arte documentary on John von Neumann and his influence in the modern world.
- Greatest Mathematician Of The 20th Century exerpt from documentary where Edward Teller describes John von Neumann.