ბოლივია

ბოლივია, ოფიციალურო ბოლივიაშ მიარეერუანი სახენწჷფო (ესპ. Estado Plurinacional de Bolivia, კეჩ. Bulivya Mamallaqta, აიმარ. Wuliwya Suyu, გუარ. - Tetã Volívia) — მოსოფელიშ ოკიანეშა გჷშაულარიშ უღვენჯი სახენწჷფო ობჟათე ამერიკას. იდვალუაფუ კონტინენტიშ ცენტრალურ ნორთის.

ბოლივიაშ მიარეერუანი სახენწჷფო República de Bolivia Bulibya Republika Wuliwya Suyu გუარ. - Tetã Volívia ბოლივია
დევიზი: ¡La unión es la fuerza! ართობა ნძალა რე!
ჰიმნი: Bolivianos, el hado propicio
ბოლივიაშ ორენი
ნანანოღა		სუკრე, ლა-პასი1 -19.033333,-65.2519°02′ ობჟ. გ. 65°15′ ბჟად. გ.
უკაბეტაში ნოღა		სანტა-კრუს-დე-ლა-სიერა, ელ-ალტო, ლა-პასი
ოფიციალური ნინა(ეფი)		ესპანური, კეჩუა, აიმარა, გუარანი დო ხოლო 33 ნინა
თარობა		საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	ლუის არსე
-	ვიცე-პრეზიდენტი	დავიდ ჩოკეუანკა
ფართობი
-	გვალო	1 098 581 კმ2 (27-ა)
-	წყარი (%)	1,29
მახორობა
-	2013 ფასებათ	10 907 778 (82-ა)
-	census	8 280 184
-	მეჭედალა	9,9 ად/კმ2 (220-ა)
ედპ (ჸუპ)		2011 ფასებათ
-	გვალო	$50 904 მილიარდი
-	ართ მახორუშე	$4,789 (101-ა)
აგი (2007)		0,663 (ოშქაშე) (108-ო)
ვალუტა		ბოლივიური ბოლივიანო (BOB)
ბორჯიშ ორტყაფუ		(UTC -4სთ.)
ქიანაშ კოდი		BOL
Internet TLD		.bo
ოტელეფონე კოდი		+591
1ადმინისტრაციული ნანანოღა.

ოორუეშე დო ოორუე-ბჟაეიოლშე ბოლივია უხურგანს ბრაზილიას, ობჟათე-ბჟადალშე - პარაგვაის, ობჟათეშე - არგენტინას,ობჟათე-ბჟადალშე დო ბჟადალშე - ჩილეს დო პერუს. მოსოფელიშ ოკიანეშა გჷშაულარიშ უღვენჯი სახენწჷფო, მარა 2010 წანას, პერუწკჷმა ხე მაჭარჷ აპიჯალას, 99 წანაშ ხანით, პერუშ წყარპიჯიშ ჭიჭე ნორთიშ არენდათ გინოჩამაშო ონოშეშ აკაგაფალო.

ევროპულ კოლონიზაციაშახ, ანდეფიშ თი რეგიონი, სოდგათ ამდღა ბოლივია იდვალუაფუ, წჷმარინუანდჷ კოლუმბიშახიანი ამერიკაშ არძაშე დიდი სახენწჷფოს - ინკეფიშ იმპერიაშ ნორთის. თე ტერიტორია XVI ოშწანურას ესპანეთიქ გეჭოფუ. ესპანური კოლონიალიზმიშ ფარანს, თე ტერიტორიას ჯოხოდჷ ჟიმოლენი პერუ დო მიშმეშჷ პერუშ ვიცე-ომაფეშა . ქიანაქ ზოხორინელობა ქჷმიღ 1825 წანაშ 6 მარაშინათუთას დო თის ობჟათე ამერიკაშ ზოხორინაშო მალჷმორი, სიმონ ბოლივარიშ პატიოჩამალო ბოლივიაქ ქჷგიადუ.

ამდღარშო, ბოლივია ოპრეზიდენტე, წჷმმარინაფალური დემოკრატიაშ რესპუბლიკა რე. ადმინისტრაციულო ირთუ 9 დეპარტამენტო.

ჯოხოდვალა

• ოფიციალური: ბოლივიაშ მიარეერუანი სახენწჷფო
• ერუანული: Bolivia, Estado Plurinacional de Bolivia
• ეტიმოლოგია: ჯიხო Bolivia-ქ გიადუ ობჟათე ამერიკას ანტი-ესპანური ყარაფიშ მადუდე სიმონ ბოლივარიშ პატიოჩამალო, ნამუთ ქიანაშ მაართა პრეზიდენტით რდჷ.

გეოგრაფია

სალარ-დე-უიუნი

ქიანა იდვალუაფუ ობჟათე ამერიკას. ოორუეშე დო ოორუე-ელახშე ომძღჷ ბრაზილია, ობჟათე ელახშე პარაგვაი, ობჟათეშე არგენტინა, დო ობჟთე-ბჟადალუშე დო ობჟათეშე ჩილე დო პერუ.

ბოლივიაშ ფართობი აკმადგინანს 1 098 580 კმ²-ს. თის უკინებჷ 27-ა აბანი მოსოფელიშ ქიანეფს შქას ფართობიშ მეჯინათ ეთიოპიაშ უკული.

ხურგაშ საართო სიგჷრძა რე 6743 კმ (თინეფ შქას: არგენტინაწკჷმა — 832 კმ, ბრაზილიაწკჷმა — 3400 კმ, ჩილეწკჷმა — 861 კმ, პარაგვაიწკჷმა — 750 კმ, პერუწკჷმა — 900 კმ).

ქიანაშ უმაღალაში კონკა რე — ვულკანი ნევადო-სახამა (6542მ), ნამუთ იდვალუაფუ ორუროშ დეპარტამენტის.

სახენწჷფო

• სახენწჷფო სისტემა: გოვითარებადი დემოკრატიული რესპუბლიკა.
• სახენწჷფოშ დუდი: პრეზიდენტი ევო მორალესი.
• კანონმადვალუ ორგანო: ჟირპალატამი პარლამენტი (27+130 მაკათური).
• ადმინისტრაციული გორთუალა: 9 დეპარტამენტი (departamento).

სახენწჷფო მონწყუალა

ბოლივია, სახენწჷფო მონწყუალათ რესპუბლიკა რე. სახენწჷფოშ დო თარობაშ მადუდე რე - პრეზიდენტი, ნამუსჷთ 5 წანაშ ვადათ გიშმაგორუნს მახორობა. 2006 წანაშ 22 ღურთუთაშე, ქიანაშ პრეზიდენტი რე - ევო მორალესი. პრეზიდენტი დუდენს თარობას, ამტკიცენს მინისტრეფიშ კაბინეტიშ აკოდგინალუას, ბოლივიაშ აკოანჯარაფილი ნძალეფიშ თარსარდალიე.

გიშაგორილო იკოროცხუ კანდიდატი, ნამუთ შაყარანს ხონარეფიშ უბრალო უმენტაშობასჷნ (ხონარეფიშ 50 %-შე მეტი). გჷმორჯგინელქ ვეგითანჯჷდა, ჟირხოლო პალატაშ აკოართაფილ აკოხუნას, პარლამენტი გიშმაგორუნს პრეზიდენტის თი ჟირ კანდიდატშე, ნამუსჷთ მეღებულ აფჷ ხონარეფიშ უბრალო უმენტაშობან.

2009 წანაშ ღურთუთაშ რეფერენდუმიშ შედეგო, კონსტიტუციაშ თირუაშენი (ინდიარეფშო პრივილეგიეფიშ დო ქიანაშ ეკონომიკაშო სახენწჷფო კონტროლიშ მიშაღალარო). ქიანაშ მორანწკი პრეზიდენტიშ დო ოპარლამენტე გიშაგორუეფქ ვადაშახ ჩეტარჷ, 2009 წანაშ 6 ქირსეთუთას. ევო მორალესის პრეზიდენტო მაჟიაშა კალიშრღვაფაშ ნებაქ ქიმიაჩჷ დო გიშაგორუეფს გჷმორჯგინელო გიშელჷ (ხონარეფიშ 60 %-შე მეტი).

ბოლივიაშ კანონმადვალუ ორგანო რე ჟირპალატიამი პარლამენტი — 36 სენატორი დო 130 მაკათური, გიშმეგორუაფჷნა 5 წანაშ ვადათ.

პოლიტიკური პარტიეფი

209 წანაშ ქირსეთუთაშ გიშაგორუეფიშ შედეგეფით:

• ყარაფი სოციალიზმიშა — მეკვარჩხანე სუა(ევო მორალესიშ დუდალათ), 26 სენატორი, 88 დეპუტატი.
• პროგრესული გეგმა ბოლივიაშო — მარძგვანცენტრისტული, 10 სენატორი, 37 დეპუტატი
• ნაციონალური ართობაშ ფრონტი — ცენტრისტული, 3 დეპუტატი
• სოციალური ალიანსი — ცენტრისტული, 2 დეპუტატი

ბოლივიას ხოლო 6 ლეგალური პარტია რე, ნამუთ ვარე პარლამენტის წჷმორინელინ.

დემოგრაფია

• მახორობა - 10,907,778 (2010), თინეფ შქას 30% ესპანარ-ინდიარი მეტისი, 30% კეჩუა, 25% აიმარა, ევროპალი 15%.
• სახენწჷფო ნინეფი: ესპანური, აიმარა დო კეჩუა.
• რელიგია: კათოლიციზმი.
• ნანანოღა: სუკრე (ოფიციალური, 204 ვითოში), ლა-პასი (ფაქტიური, 83 ვითოში)
• ნოღეფი (ვითოში): სანტა-კრუს-დე-ლა-სიერა (1.168), კოჩაბამბა (816), ელ-ალტო (728), ორურო (211).

ეკონომიკა

ბოლივია ართ-ართი არძაშე ღარიბი დო ნორკებო გოვითარაფილი ქიანა რე ლათინურ ამერიკას. რინაშ დონე ძალამი დაბალიე. ნოღაშ მახორობაშ 65% დო ოფუტეშ მახორობაშ მეხოლაფირო 90% სიღარიბეშ თანჯაშ თუდო რე. ორენჯი მინიმუმი მეხოლ. $69 დოლარიე . ოფიციალური სტატისტიკათ, 2002 წანას ედპ აკმადგინანდჷ 7,79 მილიარდ დოლარს (883 დოლარი ართ შურ მახორუშა). ედომუშამი დინოხოლენი პროდუქტიშ რდუალაშ ტემპი - 2.75% 2002 წანას დო 1,51% 2001 წანას. 2001 წანას ეკონომიკურო აქტიური მახორობაშ რიცხუ 2.5 მილიონი ადამიერი რდჷ. სართო უმუშალობაშ დონე - 8,5%-იე. ფართას რე გოფაჩილი გვერდი გჷნაკვათაშა დოსაქვარაფა.

• რესურსეფი: კალა, ორთაშობური აირი, ნაფთობი, თუთია, ვოლფრამი, ვარჩხილი, რკინა, ტყვია, ორქო, ოკიდალი ჯა-ტყა, ჰიდროენერგია.
• ექსპორტი: ორთაშობური გაზი, ნაფთობი, ტყვია, თუთია, ვარჩხილი, ორქო, კოფე, შანქარი.
• ერუანული მიშნაველი: ართ შურშა 900 $.
• ვალუტა: ბოლივიანო (BOB).

ოგალენური ვაჭრობუა

ექსპორეტი — 6,1 მლრდ. დოლარი (2010) — გაზი, სოიო, უგნუმუშებუ ნაფთობი, თუთიაშ მადანი, კალა.

თარი მაჸიდეეფი — ბრაზილია 41 %, ააშ 14 %, იაპონია 6 %.

იმპორტი — 5,0 მლრდ. დოლარი (2010) — ნაფთობპროდუქტეფი, მიკონ-მოკონეფი, ავტომანქანეფი.

თარი მიმაჭირნაფალეფი — ბრაზილია 27 %, არგენტინა 16 %, ააშ 13 %, ჩილე 9 %, პერუ 7 %.

ისტორია

სიმონ ბოლივარი

1538 წანას, ინკეფიშ იმპერია ესპანარეფქ ეჭოფეს დო დარცხუეს მუზმარენი დოხორე. თე რეგიონს დოჭყაფუს ჯოხოდ ჩარკასიშ პროვინცია დო მოგვიანაფათ ჟიმოლენი პერუ. კოლონიალურ პერიოდის, ვარჩხილიშ ობადუეფს მუშენდეს ინდიარეფი (პეონეფი), ნამუეფქჷთ ბრელშა მანწყუეს არყაფა ესპანარეფიშ მეხჷ. 300 წანაშ მალობას ბოლივიაშ ტერიტორია ესპანეთიშ კოლონიური იმპერიაშ ნორთი რდჷ. ედომუშამი კოლონიური პერიოდიშ მიმალუობას გჷშკერძაფილო XVI-XVII ოშწანურეფს, ჟიმოლენი პერუ (ბოლივია) ესპანეთიშ კოლონიური იმპერიაშ თარი ეკონომიკური ცენტრი რდჷ ობჟთე ამერიკას. ჟიმოლენი პერუშ ტერიტორიეფიშ დიდი ნორთიქ გეგნაჩჷ ესპანარ კოლონისტეფს. სოციალურ-ეკონომიკური ურთიართალეფს ჟიმოლენი პერუს წჷმარინუანდჷ ჭკორმაჸვენჯური დო ფეოდალური ფორმეფიშ გჷმორინაფა. ინდიარეფი ორჩანას ოლჷმჷდეს კოლონიალისტეფს. არძაშე შანულამი არყაფაქ მოხვადჷ 1780-1781 წანეფს ჯიმალეფ კატარეფიშ დუდალათ, მარა თეშინეშეს მუჭოთ ინდიარეფიშ შხვა გჷშულეფი, კონწარო რდჷ ინოშქირატილი.

1809 წანაშ მესის მოხვადჷ არყაფაქ ჩუკისაკას, ნამუქჷთ ინოშქირატილქ იჸუ. 1824 წანაშ 9 ქირსეთუთას გენერალი ანტონიო ხოსე სუკრეშ არმიაქ აიაკუჩოშ ლჷმას დამარცხჷ ესპანარეფი დო გეგშერსხჷ ბოლივიაშ ტერიტორიეფი. შანულამი რევოლუციური ეტაპო ბოლივიაშ ისტორიას ზოხორინალაშო ლჷმა იკოროცხუ. ართ-ართი ჩინებული მოხანდე ბოლივიაშ გჷმადუდიშულაფარი ლჷმა რდჷ პ.დ. მურილო - რევოლუციური ხუნტაშ დუდმახვენჯი, ნამუთ ასაჯეს არყაფაშ ინოშქირიტუაშ უკული, 1809 წანას. 1824 წანას გჷმადუდიშალაფარი არმიაქ სუკრეშ დუდალათ, სიმონ ბოლივარწკჷმა ართო საბოლოთ დამარცხჷ ესპანეთიშ არმია. 1825 წანაშ მარაშინათუთას კონგრესიქ ჩუკისაკას გაცხადეს ზოხორინელი ქიანაშ, ბოლივიაშ რესპუბლიკაშ გოჭყაფა. თიშ უკული, ქიანას ფშხირას ხვადუდჷ ოურდუმე გინორთინაფეფი, თინეფ შქასიე 1967 წანაშ არყაფა ერნესტო ჩე გევარაშ დუდალათ.

მონძალა

• ისტორიული ნოღეფი სუკრე დო XVII-შ ტაძარი.
• XVI ოშწ-შ ტაძარი დო XVIII ოშწ-შ ოხვამე პოტოსის,
• იეზუიტეფიშ მისია ჩიკიტოსის.

ჩინებული ბოლივიარეფი

პრეზიდენტი: ლიდია გეილერ ტეხადა

ოგალენური ურთიართალეფი

ბოლივიაშ ოგალენური ურთიართალეფს დუდენს ბოლივიაშ ოგალენური საქვარეფიშ სამინისტრო. ტრადიციულო, ბოლივიას ამერიკაშ არძო სახენწჷფოწკჷმა ნორმალური ურთიართალეფი უღჷდ,ჩილეშ მოხ. ბოლივია გოეროშ დო მუზმარენი შხვა ორგანიზაციაშ დო ვარი პროგრამაშ მაკათურიე, თენეფიე: ამერიკაშ სახენწჷფოეფიშ ორგანიზაცია (OAS), ანდეფიშ ჯარალუა, INTELSAT, უგინორინალუობაშ ყარაფი, ოპარლამენტეფშქაშე რსხუ, ლათინური ამერიკაშ ინტეგრაციაშ ორგანიზაცია (ALADI), მოსოფელიშ ოვაჭარე ორგანიზაცია, ოერეფოშქაშე ურთიართმოხვარაშ აკოპიჯაფა, მერკოსური (MERCOSUR) დო URUPABOL (ურუგვაი, პარაგვაი, ბოლივია. დირსხუ 1993 წანას).

მახორობა

მახორობაშ მუდანობა — 10,5 მლნ (2013 წანაშ ფასებათ).

წანმოწანური ძინა — 1,7% (მოკათალა — 3,1 ჩჷქჷჩქ ართ ოსურშა).

თელარაშ ოშქაშე მუდანობა — 64 წანა ქომოლკათეფს, 70 - ოსურკათეფს.

ეთნო-რასობური აკოდგინალუა — ინდიარეფი 55% (უმენტაშო კეჩუა დო აიმარა), მეტისეფი 30%, ჩეკანამეფი 15%.

ნინეფი — 37 ოფიციალური სახენწჷფო ნინა (მოსოფელს მაართა აბანსიე მუდანობაშ მეჯინათ): აიმარა 22%, კეჩუა 32%, ესპანური 44%; შხვა ნინეფი 2%.

რელიგიეფი — კათოლიკეფი 59%, პროტესტანტეფი (ევანგელიური მეთოდისტეფი, ღორონთიშ ასამბლეა დო შხვ.) 11%, ათეისტეფი დო აგნოსტიკეფი 12%, ინკანიზმი 15%, ბუდიზმი დო შხვა 3%.

ჭარუა-კითხირიშ რჩქინა — 93% ქომოლკათა, 81% ოსურკათა (2001 წანაშ ეჭარუათ); 97,5% ქომოლკათა, 92,5% ოსურკათა (2012 წანაშ ეჭარუათ).

თაშნეშე ქოძირით

• ბოლივიაშ არმია
• ბოლივიაშ ნოღეფი

რესურსეფი ინტერნეტის

• UNHCR Bolivia references
• Bolivia entry at The World Factbook Archived 2018-12-11 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• მოსოფელიშ ჭყანთელობაშ ორგანიზაცია: ბოლივია
• Encyclopedia of the Nations: Bolivia
• BBC News: Country Profile – Bolivia
• Lonely Planet: Introducing Bolivia
• Bolivia Weekly News, Bolivia News Archived 2010-02-27 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• U.S. State Department: ბოლივია Archived 2010-04-07 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• World Trade Organization: ბოლივია
• World Atlas: ბოლივიის რუკა
• The Carter Center: ბოლივია
• Embassy World: ბოლივიაშ რუკეფი Archived 2012-02-07 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• The New York Times: Bolivia News
• The Washington Post: Bolivia Country Guide
• Association of Religion Data Archives profile: ბოლივია Archived 2011-04-13 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• ბოლივიაშ ნინეფი
• ბოლივიაშ ოინფორმაციე ფორუმი
• LANIC Bolivia page
• Bolivia: Legacy of the Chaco War
• ბოლივია: ფოტოეფი დო ოფოსტე ბარათეფი
• ბოლივიაშ ეკონომიკა Archived 2011-10-19 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.