ბოლივია, ოფიციალურო ბოლივიაშ მიარეერუანი სახენწჷფო (ესპ. Estado Plurinacional de Bolivia, კეჩ. Bulivya Mamallaqta, აიმარ. Wuliwya Suyu, გუარ. - Tetã Volívia)[3][4] — მოსოფელიშ ოკიანეშა გჷშაულარიშ უღვენჯი სახენწჷფო ობჟათე ამერიკას. იდვალუაფუ კონტინენტიშ ცენტრალურ ნორთის.

ბოლივიაშ მიარეერუანი სახენწჷფო
República de Bolivia
Bulibya Republika
Wuliwya Suyu
გუარ. - Tetã Volívia
ბოლივია
ბოლივიაშ
დევიზი: ¡La unión es la fuerza!
ართობა ნძალა რე!
ჰიმნი: Bolivianos, el hado propicio
ბოლივიაშ ორენი
ნანანოღასუკრე, ლა-პასი1

19°02′ ობჟ. გ. 65°15′ ბჟად. გ. / 

უკაბეტაში ნოღა სანტა-კრუს-დე-ლა-სიერა, ელ-ალტო, ლა-პასი
ოფიციალური ნინა(ეფი) ესპანური, კეჩუა, აიმარა, გუარანი დო ხოლო 33 ნინა
თარობა საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი ლუის არსე
 -  ვიცე-პრეზიდენტი დავიდ ჩოკეუანკა
ფართობი
 -  გვალო 1 098 581 კმ2 (27-ა)
 -  წყარი (%) 1,29
მახორობა
 -  2013 ფასებათ 10 907 778[1] (82-ა)
 -   census 8 280 184 
 -  მეჭედალა 9,9 ად/კმ2 (220-ა)
ედპ (ჸუპ) 2011 ფასებათ
 -  გვალო $50 904 მილიარდი[2] 
 -  ართ მახორუშე $4,789[2] (101-ა)
აგი (2007) 0,663 (ოშქაშე) (108-ო)
ვალუტა ბოლივიური ბოლივიანო (BOB)
ბორჯიშ ორტყაფუ (UTC -4სთ.)
ქიანაშ კოდი BOL
Internet TLD .bo
ოტელეფონე კოდი +591

1ადმინისტრაციული ნანანოღა.

ოორუეშე დო ოორუე-ბჟაეიოლშე ბოლივია უხურგანს ბრაზილიას, ობჟათე-ბჟადალშე - პარაგვაის, ობჟათეშე - არგენტინას,ობჟათე-ბჟადალშე დო ბჟადალშე - ჩილეს დო პერუს. მოსოფელიშ ოკიანეშა გჷშაულარიშ უღვენჯი სახენწჷფო, მარა 2010 წანას, პერუწკჷმა ხე მაჭარჷ აპიჯალას, 99 წანაშ ხანით, პერუშ წყარპიჯიშ ჭიჭე ნორთიშ არენდათ გინოჩამაშო ონოშეშ აკაგაფალო.

ევროპულ კოლონიზაციაშახ, ანდეფიშ თი რეგიონი, სოდგათ ამდღა ბოლივია იდვალუაფუ, წჷმარინუანდჷ კოლუმბიშახიანი ამერიკაშ არძაშე დიდი სახენწჷფოს - ინკეფიშ იმპერიაშ ნორთის. თე ტერიტორია XVI ოშწანურას ესპანეთიქ გეჭოფუ. ესპანური კოლონიალიზმიშ ფარანს, თე ტერიტორიას ჯოხოდჷ ჟიმოლენი პერუ დო მიშმეშჷ პერუშ ვიცე-ომაფეშა . ქიანაქ ზოხორინელობა ქჷმიღ 1825 წანაშ 6 მარაშინათუთას დო თის ობჟათე ამერიკაშ ზოხორინაშო მალჷმორი, სიმონ ბოლივარიშ პატიოჩამალო ბოლივიაქ ქჷგიადუ.

ამდღარშო, ბოლივია ოპრეზიდენტე, წჷმმარინაფალური დემოკრატიაშ რესპუბლიკა რე. ადმინისტრაციულო ირთუ 9 დეპარტამენტო.

ჯოხოდვალა რედაქტირაფა

გეოგრაფია რედაქტირაფა

 
 
სალარ-დე-უიუნი

ქიანა იდვალუაფუ ობჟათე ამერიკას. ოორუეშე დო ოორუე-ელახშე ომძღჷ ბრაზილია, ობჟათე ელახშე პარაგვაი, ობჟათეშე არგენტინა, დო ობჟთე-ბჟადალუშე დო ობჟათეშე ჩილე დო პერუ.

ბოლივიაშ ფართობი აკმადგინანს 1 098 580 კმ²-ს. თის უკინებჷ 27-ა აბანი მოსოფელიშ ქიანეფს შქას ფართობიშ მეჯინათ ეთიოპიაშ უკული.

ხურგაშ საართო სიგჷრძა რე 6743 კმ (თინეფ შქას: არგენტინაწკჷმა — 832 კმ, ბრაზილიაწკჷმა — 3400 კმ, ჩილეწკჷმა — 861 კმ, პარაგვაიწკჷმა — 750 კმ, პერუწკჷმა — 900 კმ).

ქიანაშ უმაღალაში კონკა რე — ვულკანი ნევადო-სახამა (6542მ), ნამუთ იდვალუაფუ ორუროშ დეპარტამენტის.


სახენწჷფო რედაქტირაფა

სახენწჷფო მონწყუალა რედაქტირაფა

ბოლივია, სახენწჷფო მონწყუალათ რესპუბლიკა რე. სახენწჷფოშ დო თარობაშ მადუდე რე - პრეზიდენტი, ნამუსჷთ 5 წანაშ ვადათ გიშმაგორუნს მახორობა. 2006 წანაშ 22 ღურთუთაშე, ქიანაშ პრეზიდენტი რე - ევო მორალესი. პრეზიდენტი დუდენს თარობას, ამტკიცენს მინისტრეფიშ კაბინეტიშ აკოდგინალუას, ბოლივიაშ აკოანჯარაფილი ნძალეფიშ თარსარდალიე.

გიშაგორილო იკოროცხუ კანდიდატი, ნამუთ შაყარანს ხონარეფიშ უბრალო უმენტაშობასჷნ (ხონარეფიშ 50 %-შე მეტი). გჷმორჯგინელქ ვეგითანჯჷდა, ჟირხოლო პალატაშ აკოართაფილ აკოხუნას, პარლამენტი გიშმაგორუნს პრეზიდენტის თი ჟირ კანდიდატშე, ნამუსჷთ მეღებულ აფჷ ხონარეფიშ უბრალო უმენტაშობან.

2009 წანაშ ღურთუთაშ რეფერენდუმიშ შედეგო, კონსტიტუციაშ თირუაშენი (ინდიარეფშო პრივილეგიეფიშ დო ქიანაშ ეკონომიკაშო სახენწჷფო კონტროლიშ მიშაღალარო). ქიანაშ მორანწკი პრეზიდენტიშ დო ოპარლამენტე გიშაგორუეფქ ვადაშახ ჩეტარჷ, 2009 წანაშ 6 ქირსეთუთას. ევო მორალესის პრეზიდენტო მაჟიაშა კალიშრღვაფაშ ნებაქ ქიმიაჩჷ დო გიშაგორუეფს გჷმორჯგინელო გიშელჷ (ხონარეფიშ 60 %-შე მეტი).[5]

ბოლივიაშ კანონმადვალუ ორგანო რე ჟირპალატიამი პარლამენტი — 36 სენატორი დო 130 მაკათური, გიშმეგორუაფჷნა 5 წანაშ ვადათ.

პოლიტიკური პარტიეფი რედაქტირაფა

209 წანაშ ქირსეთუთაშ გიშაგორუეფიშ შედეგეფით:

  • ყარაფი სოციალიზმიშა — მეკვარჩხანე სუა(ევო მორალესიშ დუდალათ), 26 სენატორი, 88 დეპუტატი.
  • პროგრესული გეგმა ბოლივიაშო — მარძგვანცენტრისტული, 10 სენატორი, 37 დეპუტატი
  • ნაციონალური ართობაშ ფრონტი — ცენტრისტული, 3 დეპუტატი
  • სოციალური ალიანსი — ცენტრისტული, 2 დეპუტატი

ბოლივიას ხოლო 6 ლეგალური პარტია რე, ნამუთ ვარე პარლამენტის წჷმორინელინ.

დემოგრაფია რედაქტირაფა

ეკონომიკა რედაქტირაფა

ბოლივია ართ-ართი არძაშე ღარიბი დო ნორკებო გოვითარაფილი ქიანა რე ლათინურ ამერიკას. რინაშ დონე ძალამი დაბალიე. ნოღაშ მახორობაშ 65% დო ოფუტეშ მახორობაშ მეხოლაფირო 90% სიღარიბეშ თანჯაშ თუდო რე. ორენჯი მინიმუმი მეხოლ. $69 დოლარიე . ოფიციალური სტატისტიკათ, 2002 წანას ედპ აკმადგინანდჷ 7,79 მილიარდ დოლარს (883 დოლარი ართ შურ მახორუშა). ედომუშამი დინოხოლენი პროდუქტიშ რდუალაშ ტემპი - 2.75% 2002 წანას დო 1,51% 2001 წანას. 2001 წანას ეკონომიკურო აქტიური მახორობაშ რიცხუ 2.5 მილიონი ადამიერი რდჷ. სართო უმუშალობაშ დონე - 8,5%-იე. ფართას რე გოფაჩილი გვერდი გჷნაკვათაშა დოსაქვარაფა.

ოგალენური ვაჭრობუა რედაქტირაფა

ექსპორეტი — 6,1 მლრდ. დოლარი (2010) — გაზი, სოიო, უგნუმუშებუ ნაფთობი, თუთიაშ მადანი, კალა.

თარი მაჸიდეეფი — ბრაზილია 41 %, ააშ 14 %, იაპონია 6 %.

იმპორტი — 5,0 მლრდ. დოლარი (2010) — ნაფთობპროდუქტეფი, მიკონ-მოკონეფი, ავტომანქანეფი.

თარი მიმაჭირნაფალეფი — ბრაზილია 27 %, არგენტინა 16 %, ააშ 13 %, ჩილე 9 %, პერუ 7 %.

ისტორია რედაქტირაფა

 
სიმონ ბოლივარი

1538 წანას, ინკეფიშ იმპერია ესპანარეფქ ეჭოფეს დო დარცხუეს მუზმარენი დოხორე. თე რეგიონს დოჭყაფუს ჯოხოდ ჩარკასიშ პროვინცია დო მოგვიანაფათ ჟიმოლენი პერუ. კოლონიალურ პერიოდის, ვარჩხილიშ ობადუეფს მუშენდეს ინდიარეფი (პეონეფი), ნამუეფქჷთ ბრელშა მანწყუეს არყაფა ესპანარეფიშ მეხჷ. 300 წანაშ მალობას ბოლივიაშ ტერიტორია ესპანეთიშ კოლონიური იმპერიაშ ნორთი რდჷ. ედომუშამი კოლონიური პერიოდიშ მიმალუობას გჷშკერძაფილო XVI-XVII ოშწანურეფს, ჟიმოლენი პერუ (ბოლივია) ესპანეთიშ კოლონიური იმპერიაშ თარი ეკონომიკური ცენტრი რდჷ ობჟთე ამერიკას. ჟიმოლენი პერუშ ტერიტორიეფიშ დიდი ნორთიქ გეგნაჩჷ ესპანარ კოლონისტეფს. სოციალურ-ეკონომიკური ურთიართალეფს ჟიმოლენი პერუს წჷმარინუანდჷ ჭკორმაჸვენჯური დო ფეოდალური ფორმეფიშ გჷმორინაფა. ინდიარეფი ორჩანას ოლჷმჷდეს კოლონიალისტეფს. არძაშე შანულამი არყაფაქ მოხვადჷ 1780-1781 წანეფს ჯიმალეფ კატარეფიშ დუდალათ, მარა თეშინეშეს მუჭოთ ინდიარეფიშ შხვა გჷშულეფი, კონწარო რდჷ ინოშქირატილი.

1809 წანაშ მესის მოხვადჷ არყაფაქ ჩუკისაკას, ნამუქჷთ ინოშქირატილქ იჸუ. 1824 წანაშ 9 ქირსეთუთას გენერალი ანტონიო ხოსე სუკრეშ არმიაქ აიაკუჩოშ ლჷმას დამარცხჷ ესპანარეფი დო გეგშერსხჷ ბოლივიაშ ტერიტორიეფი. შანულამი რევოლუციური ეტაპო ბოლივიაშ ისტორიას ზოხორინალაშო ლჷმა იკოროცხუ. ართ-ართი ჩინებული მოხანდე ბოლივიაშ გჷმადუდიშულაფარი ლჷმა რდჷ პ.დ. მურილო - რევოლუციური ხუნტაშ დუდმახვენჯი, ნამუთ ასაჯეს არყაფაშ ინოშქირიტუაშ უკული, 1809 წანას. 1824 წანას გჷმადუდიშალაფარი არმიაქ სუკრეშ დუდალათ, სიმონ ბოლივარწკჷმა ართო საბოლოთ დამარცხჷ ესპანეთიშ არმია. 1825 წანაშ მარაშინათუთას კონგრესიქ ჩუკისაკას გაცხადეს ზოხორინელი ქიანაშ, ბოლივიაშ რესპუბლიკაშ გოჭყაფა. თიშ უკული, ქიანას ფშხირას ხვადუდჷ ოურდუმე გინორთინაფეფი, თინეფ შქასიე 1967 წანაშ არყაფა ერნესტო ჩე გევარაშ დუდალათ.

მონძალა რედაქტირაფა

ჩინებული ბოლივიარეფი რედაქტირაფა

პრეზიდენტი: ლიდია გეილერ ტეხადა

ოგალენური ურთიართალეფი რედაქტირაფა

ბოლივიაშ ოგალენური ურთიართალეფს დუდენს ბოლივიაშ ოგალენური საქვარეფიშ სამინისტრო. ტრადიციულო, ბოლივიას ამერიკაშ არძო სახენწჷფოწკჷმა ნორმალური ურთიართალეფი უღჷდ,ჩილეშ მოხ. ბოლივია გოეროშ დო მუზმარენი შხვა ორგანიზაციაშ დო ვარი პროგრამაშ მაკათურიე, თენეფიე: ამერიკაშ სახენწჷფოეფიშ ორგანიზაცია (OAS), ანდეფიშ ჯარალუა, INTELSAT, უგინორინალუობაშ ყარაფი, ოპარლამენტეფშქაშე რსხუ, ლათინური ამერიკაშ ინტეგრაციაშ ორგანიზაცია (ALADI), მოსოფელიშ ოვაჭარე ორგანიზაცია, ოერეფოშქაშე ურთიართმოხვარაშ აკოპიჯაფა, მერკოსური (MERCOSUR) დო URUPABOL (ურუგვაი, პარაგვაი, ბოლივია. დირსხუ 1993 წანას).

აკოანჯარაფილი ნძალეფი რედაქტირაფა

მახორობა რედაქტირაფა

მახორობაშ მუდანობა — 10,5 მლნ (2013 წანაშ ფასებათ).

წანმოწანური ძინა — 1,7% (მოკათალა — 3,1 ჩჷქჷჩქ ართ ოსურშა).

თელარაშ ოშქაშე მუდანობა — 64 წანა ქომოლკათეფს, 70 - ოსურკათეფს.

ეთნო-რასობური აკოდგინალუა — ინდიარეფი 55% (უმენტაშო კეჩუა დო აიმარა), მეტისეფი 30%, ჩეკანამეფი 15%.

ნინეფი — 37 ოფიციალური სახენწჷფო ნინა[6] (მოსოფელს მაართა აბანსიე მუდანობაშ მეჯინათ): აიმარა 22%, კეჩუა 32%, ესპანური 44%; შხვა ნინეფი 2%.

რელიგიეფი — კათოლიკეფი 59%, პროტესტანტეფი (ევანგელიური მეთოდისტეფი, ღორონთიშ ასამბლეა დო შხვ.) 11%, ათეისტეფი დო აგნოსტიკეფი 12%, ინკანიზმი 15%, ბუდიზმი დო შხვა 3%.

ჭარუა-კითხირიშ რჩქინა — 93% ქომოლკათა, 81% ოსურკათა (2001 წანაშ ეჭარუათ); 97,5% ქომოლკათა, 92,5% ოსურკათა (2012 წანაშ ეჭარუათ)[7].

თაშნეშე ქოძირით რედაქტირაფა

სქოლიო რედაქტირაფა

  1. Bolivia. World Gazetteer. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 19 January 2013-ს. კითხირიშ თარიღი: 7 January 2010.
  2. 2.0 2.1 Bolivia. International Monetary Fund. კითხირიშ თარიღი: 17 April 2012.
  3. WHO | Bolivia (Plurinational State of). Who.int (11 May 2010). კითხირიშ თარიღი: 30 August 2010.
  4. UNdata | country profile | Bolivia (Plurinational State of). United Nations (14 November 1945). კითხირიშ თარიღი: 30 August 2010.
  5. ბოლივიას, ევო მორალესიქ გიშაგორუეფს გჷმორჯგინელო გიშელჷ
  6. Artículo 5, Parágrafo I. de la Constitución Política del Estado de Bolivia(ესპ.)
  7. Образование в Боливииთარგი:PDFlink

რესურსეფი ინტერნეტის რედაქტირაფა