ერნესტო ჩე გევარა
ერნესტო გევარა (დ. 14 მანგი, 1928 — ღ. 9 გჷმათუთა, 1967) — ირკოჩიშო ჩინებული, მუჭოთ „ჩე გევარა“, ვარა „ელ ჩე“ რდჷ არგენტინალი ექიმი, მარქსისტი რევოლუციონარი, პოლიტიკოსი, კუბაშ პარტიზანული ლიდერი. თიშ სტილიზაფირ სახექ გინირთჷ აწორინჯალაშ ირკოჩიშო მოდვალირ კონტრკულტურულ სიმბოლოთ დო კათეფიშ კულტურაშ გლობალურ შანო.[1]
| ჩე გევარა | |
 ალბერტო კორდაშ ჯოხოშინელი ფოტო „გერილიერო ეროიკო“ ("Guerrillero Heroico") გჷნოღალირი რე 1960 წანაშ 5 მელახის | |
| ჯოხო დაბადებაშვანს |
ერნესტო გევარა |
|---|---|
| მოღალობა |
ექიმი, მარქსისტი რევოლუციონერი, |
|
ბიოგრაფიული ჩინებეფი
| |
| დაბადებაშ თარიღი |
1928 წანაშ 14 კვირკვე |
| დაბადებაშ აბანი | |
| ღურაშ თარიღი |
1967 წანაშ 9 გჷმათუთა (39 წანერი) |
| ღურაშ აბანი | |
| ნთხორუაშ აბანი | |
| მენოღალობა | |
| ერუანობა | |
| მუმა |
ერნესტო გევარა ლინჩი |
| ნანა |
სელია დე ლა სერნა ი ლიოსა |
| ალმასქუ |
ილდა გადეა (1955–1959) |
| სქუალეფი |
ილდა (1956–1995), ალეიდა (დ. 1960) |
მუჭოთ ომედიცინე ფაკულტეტიშ ახალნორდი სტუდენტინ, გევარა ედომუშამი ლათინურ ამერიკას შარალენდჷ დო თინა ნჭუაფილო გეგნოთირუ თი უღვენჯობაქ დო გოშხვაშთურაფაქ, მუსჷთ თინა თე შარალუაბორჯის აკმოხვადუდჷნ.[2] შარალუაბორჯის ეჭოფილ გუნამორსილობაქ დო დაკვირეფქ თის გჷშაღალაფუ დუნასქვი, ნამუდა რეგიონს ჩხვიჩხვგოდგჷმილი ეკონომიკური უწორწოობა კაპიტალიზმიშ, მონოპოლიზმიშ, ნეოკოლონიალიზმიშ დო იმპერიალიზმიშ მოღალუ რდჷნ, მუდგაშ აკა კაკალია წამალი მოსოფელიშ რევოლუცია იჸუაფუდჷ.[3] თიში ტომბა რწუმაქ ქანჩი ქჷმეჩჷ თიშ მიშახოლინს გვატემალაშ რეფორმეფშა პრეზიდენტ ხაკობო არბენსიშ დუდალათ, ნამუდგაშ დოხუაფაშ უკულით, მუთ ოეგებიეთ ააშ-იშ ცენტრალურ ოთოლორანჯე ოაგენტეს მიაჭარუაფუნ, ჩე გევარაშ პოლიტიკურ იდეოლოგიაქ უმოსო გემეკენჯჷ. მოგვიანაფილო, მუჟამსჷთ მეხიკოს ოხორანდჷნ, თიქ რაულ დო ფიდელ კასტროეფს აკოხვადჷ, ქახოლჷ 26 კვირკვეშ ყარაფის დო თინეფწკჷმა კუბაჸურე გონჩურჷ იახტა გრანმათ. თინეფიშ ღანკი დიქტატორ ფულხენსიო ბატისტაშ რეჟიმიშ დოხუაფა რდჷ, ნამუსჷთ ოჭიშის ააშ არზენდჷნ.[4] გევარაქ გვალო მალას არყებულეფ შქას ქჷმიწიძინჷ, თინა მაჟირა რდჷ ნჯღვერალას დო გჷნმაჭყვადალი როლი ილაჸაფჷ ჟირწანამ პარტიზანულ ლჷმას, ნამუქჷთ საბოლათ ბატისტაშ რეჟიმი ქჷდახუ.[5]
კუბაშ რევოლუციაშ უკული, გევარაქ ახალ თარობას მუსხირენი გიშნაგორა პოსტის გედირთჷ. თინეფ შქას რდჷ მაჸოთამალი რაზმეფიშ მადუდე თინეფიშ მეხჷ, მით ტრიბუნალქ ლჷმაშ დჷმაშებუთ მირჩქინჷნ;[6] რეწუალაშ მინისტრიშ პოსტის თიქ აგრარული რეფორმა ქჷმჷწიჭყჷ, ოხვარუდჷ ჭარუა-კითხირიშ გჷმაფაჩალ ოკათე კამპანიას, თაშნეშე მუშენდჷ კუბაშ ერუანული ბანკიშ პრეზიდენტო დო კუბაშ აკოანჯარაფილი ნძალეფიშ ოგურაფუ დირექტორო, თე ბორჯისჷნე, კუბური სოციალიზმიშ ჯოხოთ ედომუშამ მოსოფელს შარალენდჷ, მუჭოთ დიპლომატი. თეშნერი პოზიცია გევარას მეშქაშალას არზენდჷ ულაჸაფინუდჷკო ცენტრალური ფიგურაშ როლი მილიციური ნძალეფიშ წვართუასჷ, ნამუქჷთ მუკიჸონჷ ღეჯეფიშ ჸუჯიშ ოპერაცია[7] დო მუშეღჷ სხუნუეფიშ ბირთვული ბალისტიკური ქობინეფი კუბაშა, მუდგაქჷთ გაუფრაშჷ 1962 წანაშ კარიბიშ კრიზისი.[8] თეწკჷმა ართო, გევარა ჸოფიერი ჭარუ დო დღარეფიშ ავტორი რდჷ, აკოქიმინჷ ხეშნაჭარა პარტიზანულ ლჷმაშენ, თებორჯისჷნე თინა ავტორი რე ბესთსელერი მემუარული ნახანდიშ ახალნორდალას ობჟათე ამერიკაშ ომანგაშეთ მოტოციკლით შარალუაშ გეშა. 1965 წანას ჩე კუბას იტალენს დო თანჯეფგალე მიშარუაფუ რევოლუციურ გინოქიმინუაშა თიაშ მიშაღალაშ ღანკით; მაართათ უმუწუძინუო კონგოშ დემოკრატიულ რესპუბლიკაშა დო უკული ბოლივიაშა, სოდეთ თინა ცენტრალურ ოთოლორანჯე ოაგენტეშ მორსხუე ბოლივიურ ნძალეფქ ოჭოფეს დო დოჸვილეს. [9]
გევარა ამუდღარშახ მინშო ოჸოროფული, ოდო მინშო ოლანძღარ ისტორიულ ფიგურათ სქიდუ, პოლარიზაფილი რე მიარე კოლექტიურ წჷმოსახუას, გჷშაკერზაფილო დიდი მუდანობაშ ბიოგრაფიეფს, მემუარეფს, ესეეფს, დოკუმენტურ ფილმეფს, ბირეფს დო ვარდა ხანტილურ ფილმეფს. თიშ გეშა, ნამუდა თინა მირჩქინუაფუ მუჭოთ წამებულინ, პოეტური ინოჩამეფი კლასობური ლჷმაშ მეხჷ დო ხვამილაფეფი „ახალი ადამიერიშ“ აკაქიმინალო უმოსო მორალს გეპონჷ, ვინდარო მატერიალურ მოტივეფს. ჩე გევარაქ ინოჩამაშ ხატო დო წყუთ გჷნირთჷ მიარე მეკვარჩხანე გეზაშ ყარაფიშო. ჟურნალ „ტაიმქ“ თინა XX ოშწანურაშ 100 არძოშე გოლინუამ ადამიერეფ შქას გიორინუ.[10] ალბერტო კორდაშით გინოღალირი თიში ფოტო გერილიერო ეროიკო (Guerrillero Heroico) ჩინებული რე „მოსოფელს არძოშე ჩინებულ ფოტოთ“.[11]
ორდოიანი რინა
რედაქტირაფა
ერნესტო გევარაქ 1928 წანაშ 14 მანგის, არგენტინაშ ნოღა როსარიოს დებადჷ, სელია დე ლა სერნა ი ლიოსაშ დო ერნესტო გევარა ლინჩიშ ესპანურ-ბასკურ-ირლანდიური გამნარყიშ ფანიას.[12] ფანიაშ ხუთ ბაღანა შქას თინა უნჩაში რდჷ. თიშ თახმი გვარს დო ჯოხოს შხირას გითმუძინანა მუში მასქერეფიშ გვარეფს დე ლა სერნას ვარა ლინჩის. ჩეშ უმუსვანჯებუ ბუნებას მუამუში გეჸვენჯიშორო ეთმონწყჷნდჷ:„თენა რე უმაართაში შანი თიში, ნამუდა ჩქიმი ბოშიშ ჯერღვეფს ირლანდიარი მეარყეეფიშ ზისხირი ფუნსჷნ“.[13] ერნესტიტოს (მუჭოთ თიწკჷმა უძახუდესჷნ) რინაშ ძალამი ორდოშიანი ეტაპის გევითარჷ უღვენჯეფიშ მეხჷ სიხოლაშ ღიაბიქ.[14] მეკვარჩხანალაშ მათხოზინე ფანიას ერდილ ბაღანას დიო ხოლო დასაბაღას ახალნორდის თოლწოხ გეგნაფაჩჷ ფირჩა პოლიტიკური სპექტრიშ პერსპექტივეფქ.[15] მუამუში, მუჭოთ ესპანეთიშ ომენოღალური ლჷმაშ რესპუბლიკარეფიშ დუდგინოდვალირი ხუჯიშ დუმაკინე, ფანიას შხირას ომენძელუდჷ თე კონფლიქტიშ ბრელ ვეტერანს.[16]
ერნესტოშ ნანა, სელია დე ლა სერნა თი ბორჯიშო არგენტინას ეჭოფილი ერთიშ ნორმეფიშ აწმარენჯი რდჷ, თის თუმა კუნტას აფუდჷ ღაჭილი დო ჸუნდჷ მუში მანქანა, მუთ თი ბორჯის არგენტინას ოსურკოჩიშო გასადღანო იკოროცხუდჷ. 2 წანაშ ხანს ერნესტოს ასთმაშ მაართა მოკათინი უღუდჷ. თე ლახალა თის რინაშ ლიაშახ ვადათხიებჷ დო გოლინა ხოლო იღვენუ მუშ პერსონაშა დო რინაშ უკულნეშიანი წჷმოძინაშა. 1932 წანას ერნესტოშ ფანიაქ ექიმიშ ზუკოლით ოხორინალო ნოღა ალტა-გრასიაშა გეგნორთჷ. ლახალაშ გეშა სკოლაშა ვა გილართინედჷ დო ჸუდეს ნანა ამეცადინენდჷ. ჯანუდუნ, თინა ვარა კითხულენდჷ, ვარა მუმას ჭარდაკის ოლაჸაფუდჷ.
თიშ უმკუჯინუო, ნამუდა ასთმაშ კონწარი მოკათინეფით იჭიროთუდუნ, მუდგასჷთ თინა ედომუშამი რინას კონწარას გინაფულენდჷნ, გევარა გიშმეგორუდჷ მუჭოთ ათლეტი, მეთხოზჷდჷ ნჩურუას, კუჩხბურთის, გოლფის დო ჸოთამას, თე ბორჯისჷნე თიქ გჷნირთჷ „ურსხებუ“ ველოსიპედისტო.[17][18] უშულადუო ლაჸაფენდჷ რაგბის,[19] ბუენოს-აირესიშ ოუნივერსიტეტე კლუბის გიშმეშჷ fly-half-იშ პოზიციას.[20] ლაჸაფიშ სტილიშ გეშა ჩეს გეძინელი ჯოხო „ფუსერი“ ქჷგიოდვეს — El Furibundo-შ (გაჸალებური) კუნტარაფილი ფორმა, აგრესიული ლაჸაფიშ სტილიშ გურშენი თაშნეშე უძახუდეს დიამუშიშ გვარს — დე ლა სერნას.[21]
გევარა მუამუშიშე ჭარდაკიშ ლაჸაფის გურაფულენდჷ დო 12 წანაშ ხანს უკვე ოკათუდჷ აბანობურ ტურნირეფს. ბოშალას დო უკული ედომუშამი რინაშ გოძვენას, თინა ხვამილაფირი რდჷ პოეზიათ, გჷშაკერზაფილო უჸორდჷ პაბლო ნერუდა, ჯონ კიტსი, ანტონიო მაჩადო, ფედერიკო გარსია ლორკა, გაბრიელა მისტრალი, სესარ ვალიეხო დო უოლტ უიტმენი.[22] შეულებუდჷ უგუჯინუო ქუკითხირუდუკო რადიარდ კიპლინგიშ პოემა „თუ“ ("If—") დო ხოსე ერნანდესიშ ეპიკური პოემა „მარტინ ფიერო“.[22] გევარაშ ჸუდეს 3 000-შე უმოსი წინგი იჩუალუაფუდჷ, მუდგაქჷთ გაპიჯალჷ ჩეშ ენთუზიაზმით ეფშა დო ეკლექტიკურ მაკითხეთ გინორთინაფა; გჷშაკერზაფილ ინტერესის ირჩქინანდჷ კარლ მარქსიშ, უილიამ ფოლკნერიშ, ანდრე ჟიდიშ, ემილიო სალგარიშ დო ჟიულ ვერნიშ მეხჷ. [23] თეშ გეძინელო, თაშნეშე იხვამილუანდჷ ჯავაჰარლალ ნერუშ, ფრანც კაფკაშ, ალბერ კამიუშ, ვლადიმერ ლენინიშ დო ჟან-პოლ სარტრიშ ნახანდეფი, თეშინეშეს მუჭოთ ანატოლ ფრანსიშ, ფრიდრიხ ენგელსიშ, ჰერბერტ უელსიშ დო რობერტ ფროსტიშ ნახანდეფი.[24]
რდუალაწკჷმა ართო, ჩეს ლათინოამერიკალი ჭარუეფიშ მეხჷ გურჩქინდჷ ინტერესიქ, თინეფ შქას რდეს ორასიო კიროგა, სირო ალეგრია, ხორხე იკასა, რუბენ დარიო დო მიგელ ასტურიასი.[24] თე ჭარუეფიშ იდეეფს თინა მითმირჩქინანდჷ ლუბაშ წინგიას, სოდეთ თაშნეშე აწარმენდჷ გოხურგუეფიშ, კონცეფციეფიშ დო გოლინუამ ინტელექტუალეფიშ ფილოსოფიეფს; გიშმასხუნუნდჷ ბუდაშ დო არისტოტელეშობურ ანალიტიკურ მუნაღოზეფს, თეშინეს მუჭოთ სხუნუნდჷ ბერტრან რასელიშობურ ჸოროფას დო პატრიოტიზმისჷნ, ჯეკ ლონდონიშობურ ჯარალუას, ნიცშეშობურ ღურაშ იდეას. ჩე ხვამილაფირი რდჷ ზიგმუნდ ფროიდიშ იდეეფით თიზჷმაშა, ნამუდა თინა დუნასქვეფს ორთუდჷ თიშ შხვადოშხვა დუდეფშე თონწყუეფიშ, ლიბიდოშ, ნარცისიზმიშ დო ოიდიპოსიშ კომპლექსიშ გეშა.[24] სკოლას თიშ ოჸოროფულ მეკონეფ შქას რდჷ ფილოსოფია, მათემატიკა, ინჟინერია, პოლიტიკური მენცარალეფი, სოციოლოგია, ისტორია დო არქეოლოგია.[25][26]
წანეფიშ უკული, 1958 წანაშ 13 ფურთუთას, ცენტრალური ოთოლორანჯე ოაგენტეშით გჷმობჟინაფილი „ბიოგრაფიული დო პიჯიშობური მოშინაფა“ გევარას მირჩქინანდჷ ფართო სპექტრიშ აკადემიური დო ინტელექტუალური ინტერესეფიშ ადამიერო დო ეთმოჭარუნდჷ მუჭოთ „დიდო გურაფილს“, მორო თექინეშეს გითმეუძინანდჷ, ნამუდა „ჩე დასურო ინტელექტუალი რე, ოღონც ლათინოამერიკალეფ შქას“.[27]
შარალუა მოტოციკლით
რედაქტირაფა1948 წანას, გევარაქ ბუენოს-აირესიშ უნივერსიტეტის მედიცინაშ ფაკულტეტის ქენირიცხჷ. „მოსოფელიშ აკოჩინებაშ ჸუმენქ“[28] ნჭაფიერო გეგშარაჸჷ თიში ოუნივერსიტეტე საქვარუეფი, უკოხოლენი პლანშა გეგნიღჷ ინტერესი გურაფაშ მეხჷ დო ბიჯგი მეჩჷ ხანგინძე მუშითდაკვირაშ შარალუაშა, ნამუქჷთ ფუნდამენტალურო დოთირუ თიში მეჯინეფი, გჷშაკერზაფილო ლათინური ამერიკაშ თიბორჯიშ ეკონომიკურ პიჯალეფწკჷმა რსხუაფათ. მაართა ექსპედიცია 1950 წანას მუკიჸონჷ ველოსიპედით, ნამუსჷთ ჭიჭე ქვარქვანტი გიონწყუნ;[29] 4 500 კმ მეძენას თიქ ხვალე იშარჷ ოორუე არგენტინაშ პროვინციეფშა. თეს მაჸუნჷ 1951 წანაშ ჩხოროთუთაშ კონტინენტური შარალუაქ მოტოციკლით დახე ედომუშამი ობჟათე ამერიკაშ მასშტაბით; შარაშ სიგჷრძაქ 8 000 კმ აკადგინჷ. მოგვიანაფილო, თიქ ოგურაფუს 1-წანაშ მოსვანჯაშ ნება გეჭოფჷ, მუში მაჸალე ალბერტო გრანადოწკჷმა ართო პერუშა, სან-პაბლოშა, წყარმალუ ამაზონიშ ოძგაშეეფწკჷმა დვალირ შატიბერჯეფიშ კოლონიაშა მიდურთუმუდჷკო მოხალისეთ ომუშებელონ.
ჩილეს, ჩე გევარა გეგნოლასჷ ანაკონდაშ დო ჩუკუკატამაშ ლინჯიშ ობადაშეშ მაღაროალეფიშ ომუშებელ პიჯალეფქ, თაშინეშეს წოხოლენი სერს ატაკამაშ ტიოზის აკოხვალამირ თხოზინელ კომუნისტ ჩილ დო ქომონჯიქ, ნამუეფსჷთ მუნეფიშ მინაქუნალი ხოლო ვა აპალუდესჷნ, მიორჩქუდჷ მუ თინეფი მუჭოთ „ზისხირით დო ხორცით ეცანცალაფირ, კაპიტალისტურ ექსპლუატაციაშ სხვერპლეფო“.[31] ანდეფიშ ლაკადას, მაჩუ-პიქჩუჸურე მიმალი ჩე ხოლო ართიშა აანთხჷ ელჷ-მოლუშ დოხორინეფს ჸოფილ მუმალასარ უღვენჯობაქ, სოდეთ ფიოშეფი დინდარი დიხამინჯეეფიშ ჭიჭე ნოკვათეფს ხანდენდესჷნ.[32] შარალუაშ გეჸვენჯ ეტაპის, გჷშაკერზაფილო გურეკინელქ დოსქიდჷ შატიბერჯეფიშ კოლონიას მახორუეფიშ მაჸალურ მერინეფით, მუთ მირჩქინჷ მუჭოთ „ადამიერულ სოლიდარობაშ დო ართგურობაშ უმაღალაშ ფორმათ თეშინერ ხვალახურ დო მენდწაულირ კათაწკჷმა“.[32] თე შარალუაბორჯის, გევარა ორთუდჷ ინნაჭარეფს, ნამუეფსჷთ„მოტოციკლისტიშ დღარეფი“ გიოდჷ დო ნამუეფქჷთ უკული „ნიუ-იორკ ტაიმსიშ“ ბესტსელერო გჷნირთჷ,[33] ოდო 2004 წანას თინეფშე გინოღალირ კჷნე თე ჯოხოდვალაშ ფილმიქ შხვადოშხვა ჯილდოეფი მიპალუ.
ერნესტოქ დო ალბერტო გრანადოქ დოხოლაფირო 8 თუთაშ უკული მიოჭირინეს დუდშეიანი ღანკის, კარაკასის — ვენესუელაშ ნანანოღას. კარაკასის გრანადოქ ოლეხეს ქჷდიჭყჷ მუშობა დო თექინეშეს დოსქილადა გჷნოჭყვადჷ. ერნესტოქ შარალუა ხვალე გაგჷნძორჷ.
საბოლა ჯამს, შარალუაბორჯის ჩე გევარაქ მიკორთჷ არგენტინა, ჩილე, პერუ, ეკვადორი, კოლუმბია, ვენესუელა, პანამა დო მაიამი, სოჸურეშეთ ბუენოს-აირესშა დიირთჷ. შარალუაშ ლიას, თინა ლათინურ ამერიკას მირჩქინანდჷ ხვალე ზოხოშიანი ერეფიშ ართონობას ვარინ, მუჭოთ ართი ედომუშამობასჷნ თეშ, ნამუთ თხულენდჷ კონტინენტური მასშტაბიშ გოდუდიშალაფაშ სტრატეგიასჷნ. თიში კონცეფცია უხურგე, გოართოიანაფილი ესპანური ამერიკაშ გეშა, ნამუდგათ გეართონებუდჷ ოართე ლათინური მონძალათჷნ, თი ოკითხუ რდჷ, ნამუთ წოხოლენი პლანს გერდჷ თიშ გვიანიშიან რევოლუციურ საქვარუეფს.
არგენტინაშა დორთაშ უკული, გევარაქ გეგნოჭყვადჷ მუთ შილებე ნჭაფიერო მუსურებუდჷკო გურაფან, რახან თის უკვე ახალი გეგმეფი უღუდჷ შარალუაწკჷმა რსხუაფათ. 1952 წანაშ მარაშინათუთას თიქ ბუენოს-აირესიშ უნივერსიტეტის გურაფა გაახალჷ დო 1953 წანაშ მანგის ომედიცინე ხარისხი გეჭოფჷ — ოფიციალურო გჷნირთჷ „დოქტორი ერნესტო გევარათ“.[34]
„მოტოციკლით შარალუაქ ობჟათე ამერიკაშ ომანგაშეთ, თის გურჩქინჷ გვერდსფეროს ააშ-იშ პატჷნალაშ უსამართობაშ ღიაბი დო კოლონიალიზმიშით თიში მახორუეფიშო მოღალირი ჭიროთი“.
მოგვიანაფილო გევარა ეთმოჭარჷნდჷ, ნამუდა ლათინური ამერიკაშ მუკი-მუკი შარალუაბორჯის თინა „უოშქარეთ აკმოხვადუდჷ უღვენჯობას, შქირენას დო ლახალას“, თეშინეშეს მუჭოთ „ბაღანაშ კურნალუაშ უანჯობას უფარობაშ გეშა“ დო „იროიანი შქირენით დო სარჯელით გჷშაჭანაფილ აჸონებას“, მუთ თის ბიჯგის არზენდჷ „თეში ენუჯინალუდჷკო ბოშიშ ღურაშა, მუჭოთ უმოღე მეკონიშ დინაფაშან“. წორას თე გუნამორსილობაქ დარწუმჷ გევარა ქუმუხვარებუდჷკო თე კათაშა, მუთ მედიცინაშ ოქიანუშ დოტებას დო აკოანჯარაფილი ლჷმეფიშ პოლიტიკურ არენაშა გინულას თხულენდჷნ.[2]
გვატემალა
რედაქტირაფა
1953 წანაშ 7 მანგის, გევარა კჷნე შარალუას იჭყანს, თეჟამო ბოლივიაშა, პერუშა, ეკვადორშა, პანამაშა, კოსტა-რიკაშა, ნიკარაგუაშა, ჰონდურასშა დო სალვადორშა. 1953 წანაშ 10 ქირსეთუთას, გვატემალაშა გინულაშ წოხოლე, სან-ხოსეშე (კოსტა-რიკა) მუში დეის ბეატრისის გინაფა უჯღონჷ. მოგვიანაფილო, გევარა რაგადანს იუნაიტედ ფრუტ კომპანიშ (United Fruit Company) ომუშებელ დიაპაზონშენ, ნამუთ თის თიშ დჷმადასურაფალო მიორჩქჷდჷ, მუ ოშქურანჯი რდჷ კაპიტალისტური ბრუოკუჩხამინ“.[36] თე გაჸალებას „დუდეფიშ ჯინუაშ ერი“ უღუდჷ, მუთ ჩექ მუში უმოსო კონსერვატიული მორსხუეფიშ ოშქურინაფალო გჷმირინუ, დო ბოლოს ახალნაღურა იოსებ სტალინიშ სურათიშ წოხოლე იფუჩუ, ნამუდა თინა „თე ბრუოკუჩხამს საბოლათ დამარცხენდჷ“.[37] ართი თუთაშ უკული, გევარაქ გვატემალაშა ინილჷ, სოდეთ პრეზიდენტ ხაკობო არბენს გუსმანიშ დემოკრატიულო ეშაგორილი თარობა დიხაშ რეფორმეფით დო შხვა ინიციატივეფით ოცადუდჷ საბოლათ მუსურებუდჷკო ლატიფუნდიური სისტემა. თეშ ბოლოშა მიოჸონაფალო, პრეზიდენტ არბენსიქ ეჭოფჷ დიხაშ რეფორმაშ გენერალური პროგრამა, ნამუდგაშ მეჯინათ მოხვადუდჷ არძო უდუმუშებუ დიხაშ შხუ მინჯალაშ კონფისკაცია დო თინა უდიხაწყარე ფიოშეფს გეგნაჩამუდჷ წიაკალო.[38]თეშ გეშა, უდიდაში დიხამაღვენჯეფშე არძოშე უმოსო გავალერქ იჸუ იუნაიტედ ფრუტ კომპანიქ, ნამუდგაშათ არბენსიშ თარობას უკვე გილაჭარილი აფუდჷ 225 000 აკრი (910 კმ²) უდუმუშებუ დიხა. თეთ ნაჰამებუ გევარაქ, ნამუდა ერიშ შარა თუდოშე იდუდუაფუდუნ, გვატემალას ქჷდიხორჷ, მუთ „უუჯგუშაში რდჷ თიშ თახმი რევოლუციონერო გინორთინაფაშო“.[39]
ნოღა გვატემალას, გევარაქ გეჩინებაფუ ილდა გადეა აკოსტა — პერუალი ეკონომისტი, ნამუთ პოლიტიკურო მეკვარჩხანე გეზაშ ამერიკაშ ოკათე-რევოლუციური ალიანსიშ (Alianza Popular Revolucionaria Americana APRA) მაკათური რდჷ. თიქ გევარა არბენსიშ თარობაშ მაღალი რანგიშ ოფიციალურ აკოხვალამეფს გეჩინებაფუ. თეში უკული გევარა რსხუს ორსხუანს კუბარ თხოზინელეფიშ ბუნაწკჷმა, ნამუეფით ფიდელ კასტროწკჷმა დო 1995 წანაშ 26 კვირკვეს ნოღა სანტიაგო-დე-კუბაშ მონკადაშ ყაზარმას გენთხაფაწკჷმა რდეს რსხუსჷნ. თე პერიოდის, თის გიოდვეს მუში ჩინებული გეძინელი ჯოხო „ჩე“ თი ღანკით, ნამუდა თინა შხირას ირინუანდჷ არგენტინულ ოჸოროფულ ჯოხო ჩეს (che), ნამუთ გიმირინუაფუდჷ თოჸუჯიშ მიორინაფალო ვარა თიშ დადგინაფალო, გაგებული ქორდჷ დო ვარი ნათქუელინ.[40]
უწჷმუძინუქ იჸუ გევარაშ ცადებეფქ პარალელურო უმუშებუდუკო ექიმონ, თეშ ოსქვებურო, თიშ ეკონომიკური სიტუაცია შხირას ვაოიმენდე რდჷ.[41] 1954 წანაშ 15 მესის, პუერტო-ბარიოსიშა მიშილჷ კომუნისტური ჩეხოსლოვაკიაშე არბენსიშ თარობაშო მოჯღონელი შკოდაშ ფირმაშ კუჩხორეფიშ დო ლექინი არტილერიაშ აკოანჯარაფაქ.[42] თექ გიშეჭანუ თინა, ნამუდა ქიანაშა გამუშეჭკირჷ ააშ-იშ ცენტრალური ოთოლორანჯე ოაგენტეშით დოფინასაფილ არმიაქ, ნამუქჷთ არბესნიშ თარობა ქჷდახუ დო პრეზიდენტო მემარძგვანე დიქტატორი კარლოს კასტილიო არმასი ქჷდარინუ.[39] ეფურაფილი გევარა ხაზირი რდჷ არბენსიშ ხუჯდოხუჯის ულჷმუდჷკო დო თე ღანკით ქახოლჷ ახალნორდი კომუნისტეფიშით ორგანიზაფილ აკოანჯარაფილ მილიციას, მარა თე ბუნაშ უქიმინჯალობათ მენდწაულირი ჩექ მალასჷნე ომედიცინე საღალეეფს დართჷ. სახენწჷფო მინორთინაფაშ მიმალუობაბორჯის, თინა კჷნე ხაზირი რდჷ უჩხუპებუდუკო მუჭოთ მოხალისეს, მარა მალასჷნე, მექსიკაშ საელჩოს მილაჸურჩილ არბენსიქ მუშ ურცხოალ ხუჯიშ მიმაჩამალეფს ქიანაშ დოტება უზოჯჷ. გევარაშ აჩემებული აწორინაშ მოთხუალეფი, თოლშა უმულაფუთ ვა დოსქილადე მინორთინაფაშ მოხუჯეეფშო, თეშ გურშენი გინოჭყვადილი რდჷ თიში ჸვილუა.[43] თიშ უკული მუთ ილდა გადეა ოჭოფესჷნ, გევარაქ ოჸურჩე არგენტინაშ ოკონსულეს ქიმლახვილჷ, სოდეთ თიქ თეიშახ დოსქიდჷ, სოიშახ მუსხირენი მარაშ უკული უშქურანჯი პასპორტის ეჭოფუნდუნ, მუდგაშ უკულით თიქ მექსიკაშა მიდეშარჷ.[44] 1955 წანაშ ეკენიას, მექსიკას, თიქ გადეა ქომიჸონჷ ჩილო.[45]
არბენსიშ რეჟიმიშ დოხუაფაშ უკული, გევარაშ მეჯინალას, ააშ ირიათონო გინირთჷ მუჭოთ იმპერიალისტური ქიანაქ, ნამუთ აწმუდირთუდჷ დო მუთმოჯილიკანდჷ თი თარობეფს, ნამუეფით სოციოეკონომიკური უწორწობაშ გიშათინუას ზალამენდესჷნ, მუთ გჷშაკერძაფილო ლათინურ ამერიკას დო შხვა გოვითარაფუან ქიანეფს იგინაფუაფუდჷნ. თე მინორთინაფაშე ჩიებაბორჯის, გევარა მიშმაშანანდჷ:
| „ | ეკონია ლათინოამერიკული რევოლუციური დემოკრატიაქ — ხაკობი არბენსიშ რეჟიმქ — ააშ-იშ ოწმახგარძახებულ აგრესიაშ გეშა ქჷდიხუ. თეშ არგამა მადუდე რდჷ სახენწჷფო მელამოსე ჯონ ფოსტერ დალესი, ნამუთ საჩემარი აკოხვამილაფათ, თე ბორჯისჷნე იუნაიტედ ფრუტ კომპანიშ აქციონერი დო ადვოკატი რდჷ[43] | “ |
გევარაშ რწუმათ, აკოანჯარაფილი ჩხუპით მეჭირინაფილი დო აკოანჯარაფილი მახორობაშე თხილერი მარქსიზმი, აკა კაკალია გიშალი რდჷ თეშნერი ნწყილობაშ ოთხილარო დო განძალიერაფალო.[46] მოგვიანაფილო გადეა ჭარჷნდჷ: „წორას გვატემალას დერწუმჷ თიქ საბოლათ აკოანჯარაფილი ლჷმაშ დო იმპერიალიზმიშ მეხჷ გოლაშქუაშ უციობაშა. მუთ ბორჯი მიკმიშჷნ, თინა თეშა უმოსო ირწუმებუდჷ.“[47]
მეხიკო დო ოხაზირუ
რედაქტირაფა
1954 წანაშ ეკენიაშ დაჭყაფუს ჩე გევარაქ მეხიკოშა ინილჷ, სოდეთ ცენტრალურ ოლეხეს ალერგიაშ გჷნართას მუშენდჷ. თეშ გეძინელო, თინა მექსიკაშ ერუანული ავტონომიური უნივერსიტეტიშ მედიცინაშ ფაკულტეტის ლექციეფს კითხულენდჷ დო ლათინური ახალი ამბეფიშ ოაგენტეს ფოტოგრაფო მუშენდჷ.[48] მუჭოთ მუში მაართა ჩილი ილდა მუშ მემუარულ ნახანდის ჩქიმი რინა ჩეწკჷმა ართო მიშმაშანანსჷნ, თე ბორჯის ჩექ აფრიკაშა ექიმო ომუშებუშა ულა გეგნოჭყვიდჷ, მუდგათ თინა აგინძორენდჷ თი ტომბა ჭიროთის მუში მუკი-მუკი ჸოფილ უღვენჯობაშენ, მუდგაშეთ თინა ირო ნერვიანენდჷნ.[49] დუდშენო, ჰილდა ეთმოჭარჷნს გევარაშ აჩემებულ არზეფს მუშ მენძელ ხანშამიშულირ რჩინჷ ოსურშე; მიშმაშანანს, ნამუდა თინა თის უჯინედჷ მუჭოთ „არძოშე უმოსო დოჭყოლიდაფირ დო ექსპლუატირაფილ კლასიშ წჷმმარინაფალს“. მოგვიანაფილო, ილდაქ ქოძირჷ პოემა, ნამუთ ჩექ თე რჩინჷ ოსურს მეუჯღუნჷნ, იკათუანდჷ „პიჯალას უჯგუში მოსოფელიშო ჩხუპის, უჯგუში რინას არძო ღარიბიშო დო ექსპლუატირაფილშო“.[49]
თე ბორჯიშ გოძვენას, თიქ გაახალჷ მაჸალუა ნიკო ლოპესწკჷმა დო შხვა კუბარ თხოზინელეფწკჷმა, ნამუეფით გვატემალას გეჩინებაფუნ. ნიკოქ თის რაულ კასტრო გაჩინებაფუ, ნამუქჷთ მუშ ჸურეშე უკულნეშის ჩეს მუში უნჩაში ჯიმა, ფიდელ კასტრო გაჩინებაფუ — რევოლუციური ლიდერი, ნამუქჷთ დარსხუ 26 კვირკვეშ ყარაფი დო ნამუთ ასე დიქტატორ ფულხენსიო ბატისტაშ რეჟიმიშ დოხუაფაშ გეგმას აკმადგინანდჷნ. ფიდელწკჷმა მაართა აკოხვალამაშ სერიშ ხანგინძე ჩიებაშ ბორჯის, გევარაქ გეგშიღჷ დუნასქვი, ნამუდა კუბაშ ამბე ართ-ართი თინეფშეიანი რდჷ, მუსჷთ თინა თესხი ხანს მეგორუნდჷნ დო დიო ხოლო იალონშახ, ხეშ მოჭარუათ დადასურჷ 26 კვირკვეშ ყარაფიშა მიშულა.[50] თიშ უმუკუჯინუო, ნამუდა თინეფი პიროვნულო გინორთელეფი რდესჷნ, თე მომენტიშე ჩექ დო ფიდელქ მაჸალუა ქჷდიჭყეს, მუსჷთ თინეფიშ ბიოგრაფი სიმონ რეიდ-ჰენრი უძახჷ „რევოლუციურ მაჸალუას, ნამუსჷთ მოსოფელიშ თირუა შეულებუდჷ“, მუთ იჸუაფუდჷ თინეფიშ საართო საღალეშ მოღალუ იმპერიალიზმიშ მეხჷ.[51]
მუში რინაშ თე ეტაპის, გევარას მიორჩქჷდჷ, ნამუდა ააშ აკონტროლენდჷ კონგლომერატეფს დო ედომუშამი მოსოფელიშ მასშტაბით ხუჯის არზენდჷ რეპრესიულ რეჟიმეფსჷნ. თე მეჯინალათ, ბატისტა თის მიორჩქუდჷ „ააშ-იშ მარიონეტო, ნამუსჷთ თოკეფიშ მიშაჭკირუა ოსაჭირჷდჷ“.[52] თიშ უმუკუჯინუო, ნამუდა ბუნეფიშ ოურდუმე ექიმობას ლამენდჷნ, გევარა ყარაფიშ შხვა მაკათურეფიშ ხასჷლას ოურდუმე წვართუეფსჷთ ოკათჷდჷ. გურაფაშ თარი ნორთი ოწაწჷდჷ გეშქუმალაშ დო უკოხოლე დახებაშ ტაქტიკას პარტიზანულ ლჷმას. გევარაქ შხვეფწკჷმა ართო კუჩხით მუკორთჷ 15 სათიშ მარშრუტი ფაფალა გვალეფს; გინოჭკირჷ წყარმალუეფი, შხირი ბართვონა დო თეშ გეშა, იგურუ დო მათუ გეტყობინიშ დო ნჭაფიერაშ უკოხოლე დახებაშ პროცედურეფი. წვართუეფიშ დაჭყაფუშენო გევარაქ ალბერტო ბაიოშ „გიშნაგორა სტუდენტო“ გჷნირთჷ არძო შხვა დოსქილადირ შქას, მიქჷთ არძო დავალებას უმაღალაში აკოფასება ეჭოფჷ.[53] კურსეფიშ მოსურებაშვანს, თინეფიშ ინსტრუქტორი, გენერალი ბაიო თის „თინეფ შქას უუჯგუშაშ პარტიზანს“ უძახჷდჷ.[54]
მიშაჭკირუა, პარტიზანული ლჷმა დო სანტა-კლარა
რედაქტირაფა.png)
კასტროშ გეგმაშ მაართა ბიჯგი რდჷ მექსიკაშე კუბაშა რალაფი გრანმათ — მოჯვეშაფილი კაბინამი კრუიზერით. 1956 წანაშ 25 გერგობათუთას თინეფქ კუბაჸურე მიდეშარეს. გინოხუნაშე გვალო მალას, თინეფს ბატისტაშ ოურდუმეეფქ მიანტის, მუ ბორჯისჷთ ჟირ ხოლო განშე 82 კოჩქ დოღურჷ ვარა ჭკორო ეჭოფუაშ უკული გორხვეს. [55] მუჭოთ გევარა ჭარჷნდჷნ, წორას თე ზისხირამ ლჷმას გინაჸათჷ თიქ მუში ომედიცინე მოხვარაშ ჭკუდი დო მანგიორო, ხეშა ნტებულ მაჸალეშ დუნაჸათემი ჭურვი გეჭოფჷ, მუდგათ სიმბოლურო მისურჷ მუში გინოთირუაქ ექიმშე მალჷმორშა.
გინოსქილადირ რევოლუციონერეფიშ ხვალე ჭიჭე ბუნაქ დუდი სიერა-მაესტრაშ გვალეფიშ სიტომბას ქჷმკაფორუ დო ხეახალაშო აკობუნაფა ქჷდიჭყჷ, სოდეთ თინეფს ხუჯის ალუდირთეს ფრანკ პაისიშ ონოღე პარტიზანული ლჷმაშ რშვილქ, 26 კვირკვეშ ყარაფიქ დო აბანობურ ფიოშეფქ. ბუნეფიშ უკოხოლე დახებაშ უკული სიერა-მაესტრაშ გვალეფს, ედომუშამი მოსოფელი სხუნუნდჷ შური ქუდგუდჷ დო ვარი კასტროს, მარა ტირუ-ტარუს ეკონიაქ 1957 წანაშ დოჭყაფუს მურთჷ, მუჟამცჷთ ნიუ-იორქ თაიმზის ჰერბერთ მეთიუსიშ ინტერვიუქ გჷმიბჟინუნ. სტატიას წჷმორინაფილი რდჷ კასტროშ დო პარტიზანული ლჷმაშ მეკენჯი, დახე მითური სურათი. ინტერვიუს გევარა ვა რდჷ წჷმორინაფილი, მარა უხოლაშ თუთეფს თიქ კვათირას გაანალიზჷ მედიაშ გურგაჩამალობა მუნეფიშ ჩხუპის. ეშობას, ოჭკომალიშ ნოზირქ გეთუ, ქჷდანთხჷ მორალურ სიტუაციაქ ხოლო; ჭანჯეფიშ ჩამინიშ გეშა გევარას ალერგიაქ ქაღოლჷ, მუდგაქჷთ რსხულს უგნუღალუ, ნეძიშ ზჷმა ბუშთეფი გაგმარღჷ;[56] თე პერიოდის ჩე „ლჷმაშ არძოშე ოჭიროთაია დღალეფო“ მირჩქინანდჷ.[57]
სიერა-მაესტრაშ გვალეფს, ღარიბ ფიოშეფ შქას ტყობაშე რინა ბორჯის, ჩე გევარაქ კილაძირჷ, ნამუდა თაქ ვართ სკოლეფი რდჷ, ვართ ელექტროენერგია, ვართ ჭყანთხილუაშ მინიმალური მეშქაშალეფი, ოდო მორდუეფიშ 40%-იშე უმოსი ჭარუა-კითხირიშ ურჩქენჯი რდჷ. ლჷმაშ მიმალუობა ბორჯის, გევარაქ არყებაშ უგურყელი ნორთო გჷნირთჷ, მით „კასტროს დუდიშდაჯერალას უძინანდჷ კომპეტენტურობათ, დიპლომატიათ დო მოთვენათ“.[5] გევარაქ ყუმბარეფიშ ოღოლამარო ქჷდარსხუ ფაბრიკეფი, გეკიდჷ ქობალიშ ოჭვალი ფურნეეფი, ახალმოჭანაფილეფს ქჷდაგურუ შხვადოშხვა ტაქტიკეფი დო ორგანიზაფა ქუღოლუ სკოლეფიშ მონწყუალას, სოდეთ უწინგურ ფიოშეფს ჭარუა-კითხირს ოგურუანდეს.[5] თეშ მოხ, გევარაქ ქჷდარსხუ ჭყანთხილუაშ კლინიკეფი, ოურდუმე ტაქტიკაშ ოგურაფალი ოამქარეეფი დო გაზეთი, ნამუსჷთ ინფორმაცია ოკო მოუდვალუდუკო ირდიხაშა.[58] მუჭოთ ართი კოჩიქ, სუმი წანაშ უკული ჟურნალ თაიმს გინოჩუნ: „კასტროშ ტვინი“, თე მომენტიშე ფიდელქ არმიაშ მაჟირა დჷნართაშ კომანდანტეშ (ნჯღვერი) რანგიშა გეიჸონჷ. [5]
გევარა, მუჭოთ აკა კაკალია კომანდანტე ფიდელ კასტროშ უკული, კონწარი პედანტი რდჷ, მით კანკალეშა განშე ულირეფს ქოთ ოჸოთანდჷ. დეზერტირეფს, მუჭოთ გითმაჩამალეფსჷნ სარჯჷნდეს, გევარა მუჭოთ წესინ, თინეფიშ ნოქურიშ ოგორუშა ბრიგადეფს ოჯღონანდჷ.[59] მუდგაშ გეშათ, მუში კონწარალათ დო უდუნდებუობათ ჩე არძოს შქურინს მუთმუკათიუნანდჷ.[60] პარტიზანული ლჷმაშ კამპანიაბორჯის, გევარა თაშნეშე გამამინჯე რდჷ ღურათ უსარჯუდჷკო ინფორმატორობაშა, დეზერტირობაშა დო თხობელუაშა ბრალდვალირეფი.[61] მუში დღარეფს, თინა იშინანს მაართა თეშნერი შვანს, მუჟამცჷთ ღურათ სარჯჷ ეუტიმიო გერა — არმიაშ აწმაჸვენჯი ფიოში, მისჷთ გითოჩამას აბრალუაფუდესჷნ, თინა ვითი ვითოში პესოშ პიჯუაშ მანგიორო ხაზირი რდჷ კუბაშ ოჰეერე ძალეფშა არყებულეფიშ ორენი ქუჩინებაფუაფუდჷკონ.[62] ინფორმაციაშ გოჟონუაშ გეშა ბატისტაშ არმია არყებულეფიშ მეხჷ პოზიტიურო მერინელი ფიოშეფიშ ჸუდეეფს დაჩხირს არზენდჷ.[62] გერაშ თხუალას, „ნჭაფიერო ქუმუღალუდესკონ თიშა ეკონიან“,[62] ჩექ წოხოლე აწიკინჷ დო თის დუც ქაჸოთჷ, მუჭოთ უკულნეშის ჭარჷნდჷნ „სიტუაცია დასაბაღას უჰამუე რდჷ კათაშოთ დო ეუტიმოშოთ, ათეშენ მა თის a .32 პისტოლეტით ტვინიშ მარძგვან ნორთის ქუვოჸოთი, თეშ ნამუდა ტყვიაქ მარძგვან ფეთქაწკჷმა ქოგიოხუნუ ნარხვი“.[63] მოგვიანაფილო, გევარაქ ართი ამბეშ ლიტერატურული ანგარიში გჷმაბჟინუ დუდჯოხოთ „გითმაჩამალიშ ღურა“, სოდეთ თიქ ართ-ართ გიმენდუდის „რევოლუციური იანგე გეჸვილუათ გჷშარსხებაშ გეშა“ ეუტიმიოშ მოხანათობა დო ღურაშწოხოლენი თხუალა ენწყჷ ზიტყვეფით: „რევოლუცია იკილოთუ მუში სქუაშო“.[63]
თიშ უმუკუჯინუო, ნამუდა მუმათხუალიშ დო უდუნდებუშ მეჯინალას ეთმისქილიდუანდჷნ, გევარა მუში, მუჭოთ ნჯღვერიშ როლს რიგით მაგარუაფალო ხოლო ორწყედჷ, ჯარიშკოჩეფს საქვარეფ შქას მოსვანჯაშვანს რობერტ ლუის სტივენსონიშ, სერვანტესიშ დო ესპანური ლირიკაშ კითხირით ეთმირთუანდჷ.[64] თე როლით დო ხოსე მარტიშ პრინციპით „წინგიერალა ხურგეფიშ უმუშო“ ინოჩამილი გევარაქ ჭიი-ჭიეთ დერწუმჷ, ნამუდა მუშ მალჷმორეფს ირდღალურო ბორჯი ოკო გამკუძირუაფუდესკონ თი უგუნათებუ ფიოშეფშო ჭარუა-კითხირიშ დაგურაფალო, ნამუეფწკჷმათ თინეფი ოხორანდესჷნ, მუსჷთ გევარა „ურჩქინჯალაშ მეხჷ ლჷმას“ უძახჷდჷ.
თიში კომანდორ-ოფიცერი ფიდელ კასტრო გევარას ეთმოჭარუნდჷ მუჭოთ ინტელიგენტის, გებენს, მიოგურაფალ ლიდერს, ნამუსჷთ „ედომუშამ ჯარს უდიდაში მორალური ავტორიტეტი უღუდჷ“.[65] კასტრო თაშნეშე მიკმაღანკანდჷ, ნამუდა გევარა ობაღებელო ბრელ რისკის ეთმეჭოფუნდჷ მუში დუდიშა დო ირო უღუდჷ „მერთინალა გებენობაშა“.[66] გევარას მარდუ ალმარენჯი, ხოელ იგლესიასი მუშ დღარეფს წორას თენერ ქიმინჯალეფს ეთმოჭარჷნს აიწორო დო მიკმაღანკანს, ნამუდა გევარაშ რჯება ლჷმას აწმარენჯეფიშ მოწონასჷთ იჭანუანდჷ. ართგანშე იგლესიასი იშინანს თი შვანს, მუჟამცჷთ თიქ ჩხუპის ინჭყოლუნ: „ჩექ ქჷმირულჷ ჩქიმდა, ტყვიეფი გეშამიღჷ, ხუჯიშა ქიგლამიგვაძუ დო თეჸურეშე გეგშამიჸონჷ. გვარდიარეფქ თიშა დაჩხირიშ გონწყჷმა ვა გაბედეს... მოგვიანაფილო, მუჭოთ თინეფქ მიწუესჷნ, თინეფშა თიზჷმაშა დიდი ინოჩამა მუხვამილუაფჷ ჩქიმჸურე მუმალ ჩეს, მისჷთ ანჯარი ხოლო ხეშ დაკებაშ მანგიორო ორტყაფუშა ქელუდვალჷ დო ირინერი შქურინი დუჭყოლიდუაფჷნ, ნამუდა ჸოთამა ხოლო ვა გუბედეს“.[67]
1958 წანაშ ფურთუთას, გევარაშ მონდომათ ქჷდირსხუ პირატულ რადიოსადგჷმქ „რადიო რებელდე“ (არყებულეფიშ რადიო), მუთ კუბარ კათას ოჭირინუანდჷ ახალ ამბეფს, 26 კვირკვეშ ყარაფიშ განცხადებეფს დო უნარღელჸონდჷ რადიოოტელეფონე კომუნიკაციას ედომუშამი კოკიშ მასშტაბით მარდუ არყებულ აკნარსხეფს შქას. რადიოშ დორსხუაფა გევარას გვატემალაშ გომორსილობაქ ინუჩჷ, სოდეთ თიქ ქოძირჷ მუნერი ეფექტური გოლინა მახვამილუ პრეზიდენტ ხაკობო არბენს გუსთიქიშ რეჟიმიშ დოხუაფას ცენტრალური ოთოლორანჯე ოაგენტეშით გინოჩამილ რადიოქჷნ.[68]
1958 წანაშ კვირკვეშ ბოლოს, ჩე გევარაქ გჷნმაჭყვადალი როლი ილაჸაფჷ ლას-მერსედესიშ ლჷმას, სოდეთ თიქ მუში დუნართაწკჷმა ართო ბატისტაშ გენერალ კანტილიოშ 1 500 კოჩამი ძალა აკაჩემჷ, მით კასტროშ ნძალეფიშა ქართაშ გოლუაფას დო მოჯილიკუას ლამენდჷნ. ართი წანაშ უკული, ააშ-იშ ოზუღე კორპუსიშ გენერალქ ლარი ბოკმენქ თე ლჷმას ჩეშ ტაქტიკური ულა გაანალიზჷ დო ეჭარჷ მუჭოთ „გოსოფურინ“.[69] თე ბორჯიშ გოძვენას, გევარაქ თაშნეშე გჷნირთჷ ბატისტაშ არმიაშა რალაფეფიშ დო უკოხოლე დახებაშ ტაქტიკეფიშ „ექსპერტო“, ოდო ათეშ უკული უკოხოლე, ოფუტეშა დიირთჷ, სოიშახ არმია კონტრრალაფის შილებუანდჷნ.[70]
იგინძორებუდჷ მუ ლჷმან, გევარაქ მალჷმორეფიშ ახალ აკნაართას ბჟადალჸურე, ჰავანაშა საბოლა გეშქუმალაშ ღანკით ქაწაჯღონჷ. თინეფქ რთულ, 7 მარამ შარას კუჩხით ქჷგიოდირთეს, გინმიაბანუაფუდეს ხვალე სერით დო შხირას, მუსხირენი დღაშ გოძვენას მუთუნს ვა ჭკომუნდეს.[71] 1958 წანაშ ქირსეთუთაშ ეკონია დღალეფს, გევარაშ ეშანწყჷმალი რდჷ ლას-ვილიასიშ პროვინციაშ ეჭოფუა, მუდგათ თინა კოკის შქაშა გორთჷნდჷ. თე დღალეფიშ გოძვენას, თიქ გეიჸონჷ „გოსოფური ტაქტიკური გომორძგუეფი“, მუდგათ ედომუშამ პროვინციას კონტროლი ქჷდარსხუ, ნანანოღა სანტა-კლარაშ მოხ.[71] ათეშ უკული, გევარაქ მუში „მუშითჸვილუ რაზმით“ სანტა-კლარას მიანტუ, მუქჷთ რევოლუციაშ გჷნმაჭყვადალი, ფინალური ოურდუმე გომორძგუაქ იჸუ.[72][73] ლჷმა ამშვი მარას მიშჷ. ჩეშ საბოლა გომორძგუა, აწმარენჯიშ რიცხუანული ჯგვინაშ უმუკუჯინუო პროპორციათ 10:1, ნამთინე დუმაკვირებელიშ ფასებათ, ამუდღარშახ სქიდუ „ძალეფიშ გოსოფურ გჷმორჩქინათ ალმახანურ პარტიზანულ ლჷმას“.[74]
1958 წანას, ახალი წანაშ წოხოლენი დღას, რადიო რებელდექ გჷნოჩჷ მაართა ჩინებეფი გევარაშ რაზმიშით სანტა-კლარაშ ეჭოფუაშ გეშა. უკნუს ანტკიცენდეს რეჟიმიშით ნძალიერას კონტროლირუანი ნაციონალური მედია-მეშქაშალეფი, ნამუეფით ლჷმას გევარაშ ღურაშ გეშა ხოლო იჩიებუდეს. 1959 წანაშ 1 ღურთუთაშ დღაშ 3 სათის, ფულხენსიო ბატისტაქ ქჷგინჷ, ნამუდა მუში გენერალეფი გევარწკჷმა ორჩქალუე მორაგადაფეფს მეჸუნდესჷნ, დორხველი ფურინჯით, ჰავანაშე დომინიკარეფიშ რესპუბლიკაშა იინტჷ, დო მიდეჯუმუ „მექრთამალათ დო გინაგაფურეფით ნაშაყარა 300 000 000 ააშ დოლარშე უმოსი“.[75] გეჸვენჯი დღას, 2 ღურთუთას, საბოლა კონტროლიშ ეიოჭოფალო გევარაქ ნანანოღა ჰავანაშა მიშელჷ.[76] ფიდელ კასტროშ მულას 6 დღაქ მაკორინუ, რახან მუსხირენი დიდ ნოღას თინა ხუჯიშ დუმაკინალეფიშ აქციეფს დარჩქალეს, მარა 1959 წანაშ 8 ღურთუთას თიქ გომორძგუათ მიშელჷ კუბაშ ნანანოღაშა. 1959 წანაშ ღურთუთაშ შქა რიცხუეფს, ასთმაშ კონწარი მოკათაფეფიშ დათხინაფალო, გევარაქ ტარარაშ ოზარხულე ვილაშა მიდართჷ ოხორინალო. [77] თაქინეშეს თიქ ქჷდიჭყჷ ტარარაშ ბუნაშ დორსხუაფა, ნამუთ სხუნუნდჷ დო ორსხუანდჷ კუბაშ სოციალური, პოლიტიკური დო ეკონომიკური გოვითარაფაშ ახალ გეგმეფს.[78] თე ბორჯისჷნე, ტარარას რინაშ ბორჯის ჩექ მუში წინგიშ — პარტიზანული ლჷმაშ ჭარუა ქჷდიჭყჷ.[78]
ფურთუთას, რევოლუციურ თარობაქ გევარა „დაბადებაშე კუბაშ მენოღალეთ“ გაგმაცხადჷ, მუდგათ აღიარენდჷ თიშ როლს ტრიუმფალურ გომორძგუას.[79] თეიშახ, ღურთუთაშ ბოლოს, მუჟამცჷთ ილდა გადეაქ კუბაშა ინორთჷნ, გევარაქ თის უწუ, ნამუდა შხვა ოსურით რდჷ ხვამილაფირი; დათხიაშე ჟირხოლო ყაბულს რდჷ[80] დო პროცესიქ საბოლათ 22 მესის მისურჷ.[81] 1959 წანაშ 2 მანგის, ჩექ 26 კვირკვეშ ყარაფიშ კუბარ მაკათური — ალეიდა მარჩი მიჸონჷ ჩილო, მიდგაწკჷმათ თინა 1958 წანაშ ბოლოშე ოხორანდჷნ. მანგისჷნე უღულქ თოფურობათუთაშ მიკაჸონაფალო ზუღაპიჯიშ ოფუტე ტარარაშა მიდეშარჷ.[82] სქუალეფი გევარას ჟირხოლო ჩილშე ჸუნდჷ: ილდა გადეაწკჷმა (მიჸონჷ 1955 წანაშ 18 მარაშინათუთას; დეთხუ 1959 წანაშ 22 მესის) ილდა ბეატრის გევარა გადეაქ — დებადჷ 1956 წანაშ 15 ფურთუთას მეხიკოს, ღურჷ 1995 წანაშ 21 მარაშინათუთას ჰავანას; ოდო ალეიდა მარჩწკჷმა (მიჸონჷ 1959 წანაშ 2 მანგის) ალეიდა გევარა მარჩიქ — დებადჷ 1960 წანაშ 24 გერგობათუთას ჰავანას, კამილო გევარა მარჩიქ — დებადჷ 1962 წანაშ 20 მესის ჰავანას, სელია გევარა მარეჩი (დ. 1963 წ. 14 მანგი, ჰავანა) დო ერნესტო გევარა მარჩი (დ. 1965 წანაშ 24 ფურთუთა, ჰავანა). თეშ მოხ, გევარას თაშნეშე ჸუნდჷ ართი ქორწინებაშგალენი სქუა — ომარ პერესი, მიქჷთ თის ლილია როსა პერესწკჷმა აშუ 1964 წანაშ 19 მელახის ჰავანას.[83]
ლა-კაბანია, დიხაშ რეფორმა დო წინგიერალა
რედაქტირაფა
მაართა პოლიტიკური კრიზისიქ გორჩქინდჷ თიწკჷმა რსხუაფათ, მუ ოკო უქიმინუდესკო ბატისტაშ დაჭკორებულ ოფიციალურ პიჯეფშა, მინეფით კონწარ რეპრესიეფშე რდეს გამამინჯენ.[84] ბატისტაშ დიქტატურაშ მეხჷ არყებაშ პერიოდის, არმიაშ გენერალურ ნჯღვერალაქ, ნამუსჷთ ფიდელ კასტრო ხემანჯღვერენდჷნ, წჷმარინუ XIX ოშწანურას გოდუდიშალაფირ ტერიტორიეფიშ ზისხირიშ სამართალიშ კანონი, ნამუსჷთ ლეი დე ლა სიერას (Ley de la Sierra — სიერაშ კანონეფი) უძახუდესჷნ.[85] თე კანონი უძგალაშო მონკა კრიმინალშო ღურათ სარჯუას ითოლწონენდჷ, იჸუაფუდჷ თინა ქიმინელი ბატისტაშ რეჟიმიშ დო ვარ რევოლუციაშ ხუჯიშ დჷმაკინეეფიშითინ. 1959 წანას, რევოლუციურ თარობაქ თე კანონი ედომუშამ რესპუბლიკაშა გოფაჩჷ. კუბაშ იუსტიციაშ ომინისტრეშ ჩინებათ, თე ბიჯგის ხუჯის არზენდჷ მახორობაშ უმენტაშობა დო თინა კინ თი პროცედურეფით მიკიჸონაფუაფუდჷ, მუჭოთ მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ უკული მორსხუეფიშით მონწყილი ნიურნბერგიშ პროცესინ.[86]
თე გეგმაშ წჷმოჭყაფაშ ართ ნორთის, კასტროქ გევარა ხუთი თუთათ ქჷდარინუ ლა-კაბანიაშ ჯიხაზურგაშ ხვილიშაშ კომანდირო.[87] თის ოვალუდჷ ბატისტაშ არმიაშ გოხიმინწუა დო გომორძგუაშ გამეკენჯება გინომეტაფილ „რევოლუციურ სამართლიანობათ“, ჯინჯიერო თინეფიშ მეხჷ, მით ბრალდვალირი რდჷ გითოჩამას, ინფორმატორობას (chivatos) დო ლჷმაშ კრიმინალს.[88] ლა-კაბანიაშ მადუდეშ საღალეშ თება ბორჯის, გევარა სხუნუნდჷ რევოლუციურ სასამართოშ პროცესის დჷმაშებელო ჩინებულეფიშ მეწურაფეფს.[6] ნამთინე შვანს, ტრიბუნალიშით გჷშაღალირი განარჩქინი ბუნა-ბუნათ რხუალათ ღურას ითოლწონენდჷ.[89] მუჭოთ კუბაშ იუსტიციაშ სამინისტროშ ალმაჩამალი, რაულ გომეს ტრეტო აცხადენდჷ, თეშნერი განარჩქინიშ გჷმამართალებერ საბუთი რდჷ მენოღალეეფიშ თხილუა დუდიშ ჸვილუაშე, მუჭოთ თექ მოხვადჷ ეჩი წანაშ წოხოლენ, მაჩადოშ მეხჷ არყებაშ ბორჯის.[90] ბიოგრაფეფი ეშანჷნა, ნამუდა 1959 წანაშ ღურთუთას, კუბაშ ედომუშამი ჯარალუა „ლინჩიშ გენწყუაფას“[91] რდჷ დო მუჭოთ თი ბორჯიშ გოსხუნუეფი ოძირანან, მახორობაშ 93%-იშო ტრიბუნალიშ გინოჭყვადუეფი მიოღებელი რდჷ. ხოლო უმოსი, 1959 წანაშ 22 ღურთუთას, ააშ-იშ ომაუჭყაფალუ კომპანია „Universal Newsreel“-ქ გჷნოჩჷ ფიდელ კასტროშ მეწურაფა დოხოლაფირო ართი მილიონი კუბარიშ წოხოლე თიშ გეშა, ხუჯის უკინანდეს დო ვარი თინეფი თე ოღურალე გინარჩქინეფს, მუჟამცჷთ ედომუშამ არგვათაქ დიღვარუ "¡Si!" (ქო).[92] დოხოლაფირო 20 000 კუბარქ გეგმეთხუ რინას ბატისტაწკჷმა წორომოხანდეეფიშ ხეშე,[93] ლჷმაშ ბრელ კრიმინალს მიასარჯჷ წამებათ დო შხვა ფიზიკური მანიპულაციეფით ღურაქ,[6] ოდო ახალი თარობა ღურათ სარჯუეფს აგინძორენდჷ, მუთ არგამას გჷმიხანტუაფუდჷ არგვათეფიშ ღვარაფის — "¡paredón!" (კიდაწკჷმა), მუსჷთ ბიოგრაფი ხორხე კასტანიედა „სამართალობურ გარანტიეფიშ პატიუჩამუობათ“ აფასენს.[94]
„დიო ხოლო მებგორჷნქ გოკონ აკა კაკალია ონდებელ წყუს, სოდეთ მეწურაფილი რე, ნამუდა ჩე ღურათ სარჯუეფს მუში ხეთ ეთმიჸონანდჷნ. თი ადამიერეფი, ნამუეფქჷთ გევარაშით ვარა თიში ზოჯუათ იჸუეს ღურათ სარჯილეფქჷნ, ბრალდვალირეფი რდეს მასიურ კრიმინალს, მუდგაშენით თინეფს ღურაქ ლჷმაშ ვარა თიშ უკული მიასარჯესჷნ: დეზერტირობაშ, გითოჩამაშ, ნტებაშ, წამებაშ ვარა ჸვილუაშენ. მოკო გევუძინენ, ნამუდა ჩქიმ რკვიებეფქ ხუთ წანა მიკორინუ დო თინეფ შქას თინა იკათუანდჷ კასტროშ აწმარენჯი კუბარ-ამერიკალ თხოზინელეფს მაიამს დო შხვადო“.
თიშ უმუკუჯინუო, ნამუდა შხვადოშხვა ანგარიშეფს შხვადოშხვანერი მუნაჩემეფი რენ, ფასებული რე, ნამუდა თე პერიოდის ქიანაშ მასშტაბით მუსხირენი ოშურ კოჩიქ იჸუ ღურათ სარჯილქ, თინეფ შქას, გევარაშ იურისდიქციაშ თუდო რენჯი ლა-კაბანიაშ ჯიხაზურგას 55 — 164 ადამიერქ დინჷ.[96] ამუდღარშახ გადარიშ მეკონი რე მუნერი რდჷ გევარაშ პოზიცია ლა-კაბანიაშ ღურათ სარჯუეფიშ მეხჷნ. მუჭოთ ნამთინე გინოხორაფილი ოპოზიციონერი ბიოგრაფი იუჭყაფუაფუნ, რხუალაშ რიტუალეფიშ ორგანიზაფას გევარა ორთუდჷ დო შხირას თის თვითან ხოლო ჰამებათ ოხოლუდჷ, თიწკჷმა, მუჟამსჷთ შხვეფი თიშა მიოწურუანდეს, ნამუდა გევარაქ თისხი ღინჩილი იჭყოლოფუ, მუსხით შეულებუდჷნ.[97] მარა, მუდგაშეთ ჟირხოლო განი აპიჯაფილი რენ თინა რე, ნამუდა გევარაქ „გჷშაწვართილ“ კოჩო გჷნირთჷ, ნამუსჷთ ეჭვი ვა უღუდჷ ღურათ სარჯუეფიშ დო კოლექტიური სასამართოეფიშ სამართლიანობაშენ, რახან აკა შარა „რევოლუციაშ ოთხილარო რდჷ თიში ნტერეფიშ მოჯილიკუა, თის თე მეჯინალა ვა ოთირაფუ ვართ ჰუმანისტურ დო ვართ პოლიტიკურ არგუმენტეფქ“.[98] თექ თაშნეშე დენტკიცჷ 1959 წანაშ 5 ფურთუთას გევარაშით ბუენოს-აირესის, ლუის პარადე ლოპესიშა მეჭარილ ჭარილს, სოდეთ თინა ცხადო შინანს, ნამუდა „რხუალეფი ხვალე უციო ვა რე კუბარ კათაშონ, ვარინ თინა თინეფიშო ართნერი კომპენსაციაცა ხოლო რე“.[99]
„რევოლუციურ სამართლიანობაშა“ დორწუმაფილი გევარაშ შხვა თარი, უმაართაშ ეშანწყჷმალი რდჷ საოფუტო-ომეურნული დიხაშ რეფორმაშ დოჭყაფა. რევოლუციაშ წჷმოძინაშე გვალო კუნტა ხანშა, 1959 წანაშ 27 ღურთუთას, გევარაშით წჷმორაგადელ ართ-ართი ოთოჸუჯე მოშინაფას თინა იჩიებუდჷ „არყებულეფიშ არმიაშ სოციალურ იდეეფშე“. კჷნე თე მოშინაფას თიქ თქუ, ნამუდა კუბაშ ახალი თარობაშ თარი მუკალუაფარი რდჷ „სოციალური სამართლიანობა, მუთ დიხაშ ახალ გორთუალას ოკო მოუღალუდუკონ“.[100] მუსხირენი თუთაშ უკული, 1959 წანაშ 17 მესის, ძალაშა მუშელჷ გევარაშით წჷმორინაფილ დიხაშ რეფორმაშ ახალი კანონქ, ნამუთ არძო მეურნობას მაქსიმალურ ტერიტორიათ 1 000 აკრის (4 კმ²) უწესენდჷ. ნამუდგარდია დიხამინჯალა, ნამუთ თე ლიმიტის გაკარღვანდჷნ, თარობაშით ექსპროპრირაფილ იჸუაფუდჷ დო თინა ვარა ფიოშეფს ქიმიაჩამუდჷ, თითოს 67 აკრი, ვარა სახენწჷფო კომუნეფს გეგნაჩამუდჷ.[101] კანონი თაშნეშე ითოლწონენდჷ, ნამუდა ჭაფურიაშ ლარჭემიშ პლანტაციაშ მინჯე ვეჸუაფუდჷ შხვაში თური.[102]
1959 წანაშ 12 მანგის, კასტროქ გევარა სუმთუთამ მისიაშა ქაჯღონჷ ბანდუნგიშ პაქტიშ 14 ქიანაშა (მაროკო, სუდანი, ეგვიპტე, სირია, პაკისტანი, ინდოეთი, შრი-ლანკა, ბირმა, ტაილანდი, ინდონეზია, იაპონია, იუგოსლავია, საბერძნეთი) დო თაშნეშე ნოღა სინგაპურშა დო ჰონგ-კონგშა.[103] გევარაშ ჰავანაშე შარალუაშ უკული, კასტროქ ითამ მუში დუდიშ დისტანცია ქჷდეკინჷ ერნესტო დო თიშ მარქსისტული სიმპატიეფშე, მუთ თაშ აშჷმოთენდჷ მუჭოთ ააშ-ს, თეშ კასტროშ 26 კვირკვეშ ყარაფიშ ნამთინე მაკათურს[104] გევარაქ იაპონიას 12 დღას დოსქიდჷ (15–27 კვირკვე) დო ოკათჷდჷ კუბა დო იაპონიაშ შქას ოვაჭარე ურთიართალეფიშ გაფართოებაშა მეჯღუნილ მორაგადაფეფს. ვიზიტიშ ბორჯის, თიქ ვარია თქუ მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმას დინაფილ ჯარიშკოჩეფიშა პატიჩამაშ გჷმმახანტალ უჩინებუ ჯარიშკოჩიშ საფულეშა მეულა დო გვირგვინიშ გედვალაშენ, რახან რაგადანდჷ, ნამუდა „იაპონარ იმპერიალისტფქ მილიონობათ აზიარი ჸვილეს“.[105] მანგიორ, გევარაქ მითხუ ჰიროსიმაშა მეკითხაფა, სოდეთ ამერიკალ ოურდუმეეფქ 14 წანათ ორდო ატომური ბომბი გიმაჸათესჷნ.[105] იმპერიული იაპონიაშა გადღანებაშ უმუკუჯინუო, თე ბომბუეფშენ გევარა პრეზიდენტ ტრუმენს „ნჯგვირალ კოჲმანდის“ უძახუდჷ;[106] ჰიროსიმაშ მოსოფელიშ შვიდობაშ მემორიალური მუზეუმიშ ძირაფაშ უკული, თიქ კუბაშა ოფოსტე ბარათი ქაჯღონ, სოდეთ თინა იუჭყაფუაფუდჷ — „თიშო ნამუდა უჯგუშო ილჷმე შვიდობაშონ, ართშა ვარა ოკო ქოძირე ჰიროსიმა“.[107]
1959 წანაშ ეკენიას, გევარაშ კუბაშა დორთაშვანს, უკვე არგამა რდჷ, ნამუდა კასტროს ასე ბრელაშო უმოსი პოლიტიკურ ძალანება უღუდჷნ. საოფუტო-სამეურნო დიხაშ რეფორმაშ ფარგალეფს, თარობას უკვე ქჷდოუჭყაფუდჷ დიხეფიშ კონფისკაცია, მარა დიხაშ მინჯეეფშა კომპენსაციაშ გჷნოგაფაშ გამამინჯალას დუდშე ეთმიჩილითუანდჷ, ოდო თეშ მანგიორ გჷწმარზიენდჷ ნორკებ ინტერესუან „თანდების“; თე ნობიჯგუქ ააშ-იშ კვარზალუა გჷშეჭანუ. თე რეფორმათ გავალერ კამაგუეიშ ღმალიერ მეორინჯეეფქ დიხაშ ახალი გორთუალაშ აწმარინალი კამპანია ქჷმჷწიჭყეს; ახალ არყებულ უდუბაღინებუ კათაშ ლიდერქ უბერ მატოსიქ 26 კვირკვეშ ყარაფიშ ანტი-კომუნისტურო გენწყილ ფსუას ქახოლჷ დო ართო ქჷდიჭყეს „კომუნისტური ხემორაჸაფაშ“ კრიტიკა.[108] თე პერიოდიშ, დომინიკარეფიშ რესპუბლიკაშ დიქტატორქ, რაფაელ ტრუხილიოქ მუში ქიანასჷნე მოქიმინჯე „კარიბიშ ანტი-კომუნისტურ ლეგიონს“ მოხვარა გჷწარზუ. თე მიარენაციონალური ძალა, ნამუთ ჯინჯიერო ესპანარეფი დო კუბარეფიშე, მორო თაშნეშე ხორვატიალეფიშე, გერმანალეფიშე, ბერძენეფიშე დო მემარძგვანე დაქირებულ მალჷმორეფშე აკმოდირთუდჷნ, კასტროშ ახალი რეჟიმიშ დოხუაფას გეგმანდჷ.[108]
თენერი საფრთხეეფქ უმოსო ქჷმიძინჷ თიშ უკული მუთ, 1960 წანაშ 4 მელახის, ჰავანაშ ლუბას, ჟირ მასიურ აფეთქებაქ მოსპჷ ფრანგული ფრეგატი ლა-კუბღი (La Coubre), ნამუსჷთ ანტვერპენიშ პორტიშე ბელგიური ანჯარი მიშმუღუდჷნ. აფეთქებაშ გეშა მედინჷ 76 დო დინჭყოლჷ მუსხირენი ოშურ ადამიერქ, ნამუეფსჷთ მაართა ომედიცინე მოხვარა დუდო გევარაქ მუკუჸონჷ. კუბაშ ლიდერქ ფიდელ კასტროქ „ტერორისტულ აქტის“ თიწკჷმაშენო დადანაშურჷ ააშ-იშ ცენტრალური ოთოლორანჯე ოაგენტე დო უახალაში მუსხირენი დღა დინაფილეფიშ პატიოჩამალო ქიანას რგუალაქ გაგმიცხადჷ. [109] წორას გოშინაშა მეჯღუნელი საღალეშ რსულებაშვანს გჷნუღჷ ალბერტო კორდაქ ჩე გევარას ჯოხოგოლაფირი ფოტო, ნამუსჷთ თეჟამო გერილიერო ეროიკოს (Guerrillero Heroico) უძახუნან.[110]
ეშანილი აქტეფი კასტროქ სამუმალო კონტრ-რევოლუციაშ საფრთხეთ მირჩქინჷ დო გევარას დიხაშ რეფორმაშ რადიკალურო ნჭუაფა მოთხუ. თე გეგმაშ ოხორციელებერო დო რეფორმაშ დუდალაშ ღანკით, დირსხუ ახალი ოთარობე ორგანოქ — ოფუტეშ მეურნობაშ რეფორმაშ ინსტიტუტიქ. გვალო მალას თინაქ ქიანაშ არძოშე შანულამი ოთარობე უჭყაფათ გჷნირთჷ, ნამუსჷთ ხემანჯღვერენდჷ გევარა, მუჭოთ რეწუალაშ მინისტრინ.[102] ჩეშ დუდალაბორჯის, ინსტიტუტიქ ქჷდარსხუ კერზო, 100 000 კოჩამი მილიცია, ნამუდგაშ დუდშენიანი საღალე რდჷ თარობაშით დიხაშ კონფისკაციაშ ეჸონაფა დო უკული თიში გორთუალაშა თოჸუჯიშ მეყუნაფა, ოდო მოგვიანაფილო თიში ფუნქციათ კოოპერატიული მეურნობეფიშ დორსხუაფაქ გჷნირთჷ. მიდაღალირ დიხაშ ფართობიქ 480 000 აკრი (1 900 კმ²) აკადგინჷ, მუთ ჯინჯიერო ააშ-იშ კორპორაციეფს ორხველჷდჷნ. [102] თუთეფიშ უკული, შტატეფიშ პრეზიდენტიქ დუაიტ ეიზენჰაუერქ მანგიორიშ გინოგაფაშ ღანკით კვათირას მოურკჷ კუბური ჭაფურიაშ ლარჭემიშ იმპორტის, მუდგაშ გეშათ, 1960 წანაშ 10 კვირკვეს, გევარაშ დოძახინით ოპრეზიდენტე დოხორეშ წოხოლე 100 000 მუშაქ აკიკათჷ დო თინეფს ააშ-იშ „ეკონომიკური აგრესიაშ“ გადღანება ალუჩჷ.[111]
დიხაშ რეფორმაშ პარალელურო, ართ-ართი უმაართაში სფერო, მუდგაშეთ გევარას გჷშაკერძაფილ თოჸუჯი უღუდჷნ, რდჷ წიგნიერალაშ დონეშ გაუჯგუშება. 1959 წანაშ, ოფიციალური მუნაჩემეფით ჭარუა-კითხირიშ დონე კუბას 60–76% რდჷ, მუდგაშ ჯინჯიერი ბაძაძი საოფუტო დოხორინეფს განათებაშა დაბალი ხემეჭირინაფუონობა დო მაგურაფალეფიშ სინორკე რდჷ.[112] თეშ გეშა, გევარაშ აჩემებული მოთხუალათ დო ზოჯუათ, 1961 წანაქ „განათებაშ წანათ“ გეგმიცხადჷ, მობილიზაფილქ იჸუ 100 000 მოხალისექ, ნამუეფქჷთ თ. გ. „წინგიერალაშ ბრიგადეფს“ აკიშქვესჷნ დო ჯღონელქ იჸუეს ოფუტეეფშა სკოლეფიშ ეიოგაფუშა, ოფუტეეფს ახალი მაგურაფალეფიშ მახაზირაფუშა, ოდო თარი ღანკი იშენით უწინგური გუახიროეფშა (ფიოშეფშა) ჭარუა-კითხირიშ დოგურაფა რდჷ.[113][112] გევარაშ გეჸვენჯი, ბრელი ეკონომიკური ინიციატივაშე გინორთათ, თე კამპანიაქ აკოფასებულქ იჸუ, მუჭოთ „გოსოფური წჷმოძინაქ“.[112] კუბაშ წინგიერალაშ კამპანიაშ სურებაბორჯის, ჭარუა-კითხირი დოგურაფილი აფუდჷ 707 212 მარდუს, მუდგაშ გეშათ ქიანას წიგნიერალაშ მაძირაფალქ 96%-ის ქჷმიოჭირინუ.[112]
„გევარა ჩქიმო მუმასალო რდჷ... თინა მა ბრდჷნდჷ. თინა ფირქის მოგურუანდჷ. თიქ მა დჷმოგურუ ირფელშე უსქვამაში მუდგარენი — ქორდე ადამიერინ.“
ჭარუა-კითხირწკჷმა ართო, გევარა თაშნეშე დოინტერესაფილი რდჷ ქჷდოურსხუაფუდჷკო ოირკოჩე ჭირინაფაშ უმაღალაში განათებაშ სისტემა. თეშ მიოჭირინაფალო, ახალ თარობაქ უნივერსიტეტეფშო აკიმუშუ პოზიტიური დისკრიმინაციაშ ფორმა.[115] მუჟამსჷთ თე ახალ ზიტყვასქვილქ გისიმუნჷ, ლას-ვილიასიშ უნივერსიტეტიშ სტუდენტეფწკჷმა აკოხვალამაბორჯის, გევარაქ თინეფს მიოწურუ, ნამუდა თი დღალეფქ, მუჟამს „განათება ხვალე ჩე ოშქაშე კლასიშ პრივილეგია რდჷნ“, უკვე ულირს ქებარჷ. მუჭოთ თიქ ეშანჷნ, „უნივერსიტეტიქ დუდო ოკო დოხანტას უჩათ, მულატით, მუშათ დო ფიოშით“. მარა თენა თაშ ვეჸიდჷ-და, თინას ოშქურუდჷ, ნამუდა კათა დუდო გაკარღვანდჷ თიშ კარეფსჷთ დო „თინეფიშ ოჸოროფულ ფერეფს რსულებურ უნივერსიტეტიშ ნახანტასჷთჷნ“.[115]
„ახალი ადამიერი“, ღეჯეფიშ ჸუჯი დო კარიბიშ კრიზისი
რედაქტირაფა
| „ | „კოჩი თიწკჷმა ოჭირინუანს მუში რსულ ადამიერულ დგომარობას, მუჟამცჷთ თინა ვერჯებუ თი ფიზიკური უციობათ, ნამუდა დორხველი დუდი გეგმოჩას მუჭოთ მეკონინ“ — ჩე გევარა, ადამიერი დო სოციალიზმი კუბას[116] | “ |
თე ეტაპის, გევარაქ გეძინელო დეკინჷ ფინანსეფიშ მინისტრიშ დო ერუანული ბანკიშ პრეზიდენტშ პოსტი. თეშ გეშა, გევარა, ნამუსჷთ თე ბორჯისჷნე რეწუალაშ მინისტრიშ პოსტი ხოლო უკებუდჷნ, მუში ნძალანებაშ ზენიტის ქჷმოხვადჷ, მუჭოთ კუბაშ ეკონომიკაშ „ფაქტობური მაფაქ“.[111] თიში, მუჭოთ ცენტრალურ ბანკიშ ხემანჯღვერიშ საღალე რდჷ ხე ქუმუჭარუდჷკო კუბაშ ვალუტაშა, ნამუდგაშ კუპიურეფსჷთ თიში ხეშმოჭარუა გამუკორჩქინდუდჷნ. რსული ჯოხოშ მანგიორო, ჩეკეფს თიქ ხვალე „ჩე“ ქჷმაჭარჷ.[117] თე სიმბოლურ ქიმინუაქ კუბაშ ფინანსური სექტორიშ ბრელი წჷმმარინაფალს გური მაჸონებაფუ, რახან თეთ გევარა მიოწურუანდჷ მუშ წკიწკიშა ფარაშ დო თიშით მოღალირი კლასობური შხვანერობაშ მეხჷ. მუჭოთ გევარაშ ბრელი ხანიშ მაჸალე რიკარდო როხო მოგვიანაფილო ეშანჷნდჷნ, „თიმ დღას, მუჟამს თიქ ჩეკეფს ხე მაჭარჷ მუჭოთ ჩენ, თიქ აიწორო მიოწურუ თი ფართას მოდვალირი რწუმაშა, ნამუდა ფარა წიმინდე მუდგარენი რენ“.[118]
გევარაშ მაართა, არძოშე ოკორინალი ღანკი რდჷ ქიანაშ მასშტაბით ქოუძირუდჷკონ მატერიალური მოტივეფიშ აყარებაშ დადაღარება მორალურიშ ორგებაფალო, მუთ აკმოხვადუდჷ თიშ ჯოგინწკჷმა სიდინდარეშ მეხჷ. თინა კაპიტალიზმის უჯინედჷ მუჭოთ „გერეფიშ ნირზის“, სოდეთ „გომორძგვილი ხვალე ართი გჷშმეშჷ, თინა ხოლო შხვეფიშ ხარჯიშან“, ათეშენ ზალამენდჷ უძირუდუკო „ახალი ოსურიშ დო კოჩიშ“ აკოქიმინუა. გევარა უმუჭყვადუო ღოზის უსვანდჷ, ნამუდა სოციალისტური ეკონომიკა „ვა ჭყოლოფანდჷ ნძალას, ლჷმაშ დო აკორღვაფაშ რისკეფს“ დო თის გაკარღვანდუ-და ხვალე „ჰარამობა დო ინდივიდუალური ამბიციეფი კოლექტივიზმიშ მანგიორო“. [119]თეშენ, გევარაშ უმაართაშ ღანკო გჷნირთჷ „ინდივიდუალური ცნობიერებაშ“ დო ღირებეფიშ რეფორმაქ, აკუქიმინუდუკო უჯგუში მუშეფი დო მენოღალეეფი.[119] თიში მეჯინათ, კუბარ „ახალ ადამიერს“ აღვენუდჷ თიშ უნარი, გეგნუბიჯგუაფუდუკო ეგოტიზმი დო ეგოიზმიშან, მუთ თის თაშ ოწკიწუკუდჷნ დო მუთ ხვალე კაპიტალისტური ჯარალუეფიშ ინდივიდეფშა რდჷ დჷმახასიათაფალინი.[119] „გოვითარაფაშ“ თე ახალი მეთოდიშ ეჭარუაბორჯის, გევარა რაგადანდჷ:
| „ | დიდი რე გინორთა დუდიშული ოწარმე გოვითარაფა დო რევოლუციურ გოვითარაფა შქას. ართი თინეფშეიანს, ღმალა აკოშაყარელი რე თარობაშ მაჸალე, ჯგირო მოსაქვარე იღბალამ უჭიჭარობაშ ხეს, ოდო მაჟირას ღმალა კათაშ მონძალა რე. [120] | “ |
გევარას აჩემებული აფუდჷ ფრაზა „ინდივიდეფ დო მასეფ შქას ართონობა“ ნამუდგაშ უკულნეშიანი უგურყელი მუთუნი თიში რწუმათ, რდჷ დო იჸუაფუდჷ მოხალისობური ხანდა. ათეშ ოილუსტრაციეთ, გევარა დუდო არზენდჷ სამანგის დო მოსვანჯაშ დღალეფსჷთ „უგუთებუო მუშენდჷ მინისტრიშ პოსტის, კიდანჯუას დო ჭაფურიაშ ლარჭემიშ ჭკირუასჷთ“.[121] ჩინებული რდჷ თით, ნამუდა მუშენდჷ 36 სათი გინობუნაფილო, აკოხვალამეფს შქასერიშ უკული მანჯუნდჷ დო მირულედუნ თეშ ჭკომუნდჷ.[119]ათენერი ერთეფი სიმბოლური რდჷ გევარაშ მორალური სტიმულეფიშ ახალი პროგრამაშ, ნამუდგაშ მეჯინათ უციო რდჷ მუშას აკოხვალამუდჷკო გოხურგილი თია დო უწარმებუდჷკო გოხურგილი მუდანობაშ პროდუქტი. გევარაშით გოუქვაფილი გინაგაფურეფიშ რდუალაშ მანგიორო, ნამუთ გინამეტანდჷ მუში კვოტასჷნ, ასე ხვალე ცქვაფაშ სიგელს გეჭოფუნდჷ, ოდო თინა მით ვა მათენდჷ მუში დორხველი კვოტასჷნ, ხეშფარას დუქვითჷნდეს.[119] გევარა დუდგინოდვალირო თხილანდჷ მოტივაციაწკჷმა დო მუშეფწკჷმა მერსხილი მუში პერსონალურ ფილოსოფიას დო რაგადანდჷ:
| „ | საქვარი თინა ვა რე, მუსხი გირვანქა ხორციშ ჭკომუა შეულებჷ ართ ადამიერსჷნ, წარმოწანას მუსხი ხანით შეულებჷ პლაჟიშა ულა ვარა მუსხი ურცხოული მუკაქუნალიშ ჸიდირი შეულებჷ მუშ ხეშფარათჷნ, ვარინ საქვარი სინანდულეს თინა რე, ნამუდა ინდივიდი რსულჸოფილო გინაფულენდას დუდსჷნ, უმოსი დინოხოლენი ღმალათ დო გამამინჯალათჷნ [122] | “ |
ააშ-წკჷმა კომერციული რსხუეფიშ დინაფაშ უკული, გევარა აქტიურაშო ოცადუდჷ თინა ქინუთირაფუდუკო ბჟაეიოლიშ ბლოკიშ ქიანეფწკჷმა ხოლოშიანი კომერციული ურთიართალეფით, მუდგაშ გეშა თინა მარქსისტულ სახენწჷფოეფს ოსურუდჷ დო თნეფწკჷმა აპიჯაფეფს აფორმენდჷ. 1960 წანაშ ლიას თიქ ესურჷ ჩეხოსლოვაკიას, სსრრ-ს, ოორუე კორეას, ბჟაეიოლ გერმანიას დო ხე მაჭარჷ სამანგათ, ოვაჭარე აპიჯაფას ბჟაეიოლ ბერლინს 1960 წანაშ 17ქირსეთუთას.[123] თენერი აპიჯაფეფი კუბაშ ეკონომიკას გურგაჩამალო ოხვარუდჷ, მარა თე ბორჯისჷნე გორჩქინდჷ ნეგატიურ მომენტეფქ, მუთ ბჟაეიოლიშ ბლოკიშ მარდუ ეკომომიკური უღუშ ათორინალაშა გჷმიხანტუაფუდჷ. წორას ბჟაეიოლ გერმანიას, გევარაქ აკოხვადჷ ტამარა ბუნკეს (უკულნეშის ჩინებული მუჭოთ „ტანია“), მით თიში თარჯიმანიშ საღალეს არსულენდჷ დო მიქჷთ წანეფიშ უკული თის ქახოლჷ დო თიწკჷმა ართო იჸუ ჸვილირქ ბოლივიას.
გევარაშ ეკონომიკური პრინციპეფიშ ირი ღირსებაშ დო ვარ კილიშ უმუკუჯინუო, თიში პროგრამაქ უწჷმუძინუქ იჸუ.[124] მუშეფშა მერხველაფირ თიშ „მორალური სტიმულეფიშ“ პროგრამაქ გაპიჯალუ პროდუქტიულობაშ ნჭაფიერი დონთხაფა დო სამუშეფიშ გოჩილითაფეფიშ ძინა.[125] გევარაშ მეჯინეფიშ კოლექტიური უმუწუძინუობაშ დამოწმებელო, რეპორტიორ ისადორ ფეინსტეინ სტოუნქ, ნამუქჷთ თე პერიოდის ჩეს ჟირშა გიწუღჷ ინტერვიუნ, მოსანჭჷ, ნამუდა თინა რდჷ „გალაჰადი დო ვართ რობესპიერი“, თე ბორჯისჷნე, გჷმოთქუანდჷ არზის, ნამუდა „თიში დგომარება გჷდჷ ნამთინე ორდოშიანი წიმინდეშის, ნამუეფქჷთ ოჸურჩე ტიოზის ძირესჷნ. ხვალე თექ რდჷ შელებუანი რწუმაშ სიწიმინდეშ თხილუა ადამიერული ორთაშ უგინუქიმინუ რევიზიონიზმიშე“.[126]
1961 წანაშ 17 პირელს, ღეჯეფიშ ჸუჯიშ ინვანსიაბორჯის, კუბაშა ააშ-იშ ნაწვართა 1 400 ქიანაშე გიშარაჸილი ადამიერქ გამიშეჭკირჷ. თე ლჷმას გევარას თარი როლი ვა ულაჸაფინჷ, თიშენ ნამუდა ინვანსიაშახ ართი დღათ ორდო, ფლოტიქ პინარ-დელ-რიოშ ბჟადალ ოძგალეშა გამუშეჭკირჷ დო თე რეგიონიშ გევარაშ კონტროლირუან ნძალეფი ქჷმიტყურუ. თეშ უმუკუჯინუო, ისტორიკოსეფს უმოსი სანდოთ თიშ გომორძგუა მიორჩქჷნა, რახან თე ბორჯიშო გევარა კუბაშ აკოანჯარაფილი ძალეფიშ წვართუეფიშ დირექტორი რდჷნ.[7] ართ-ართი ავტორი ტად შულცი, კუბაშ გომორძგუაშე ჩიებაბორჯის მიკმარჩქინანს გევარაშა რწმუმას: „რევოლუციონერეფქ გიმორძგვეს, რახან ჩე გევარაქ, მუჭოთ რევოლუციური აკოანჯარაფილი ძალეფიშ წვართუეფიშ ხემანჯღვერქ დო მილიციაშე გამამინჯექ ლჷმაშო წვართჷ 200 000 კოჩი დო ოსური“.[7] წორას თე კამპანიაშ მიმალუობაბორჯის მოხვადჷ დახე საჭარა მოხვამილაფაქ, მუჟამც თიში პისტოლეტიქ ორჩხეშე გეშალჷ დო ჸვერეშ ბედშა ჸოთამილ ტყვიაქ გევარას ღვანწკიწკჷმა ქელუჩიორუ თეში, ნამუდა ონდეთ ქიმკაწაწჷ ქოთ. [127]
1961 წანაშ მარაშინათუთას, ურუგვაიშ ოკურორტე ნოღა პუნტა-დელ-ესტეს, ამერიკაშ სახენწჷფოეფიშ ორგანიზაციაშ ქიანეფიშ ეკონომიკური კონფერენციაშ მიმალუობაბორჯის, ჩე გევარაქ ააშ-იშ პრეზიდენტ ჯონ ფიცჯერალდ კენედის „მარდობაშ“ ჭარილი ქოუჯღონჷ ჩე ჸუდეშ ახალნორდი მელამოსეშ, რიჩარდ გუდვინიშ ხეთ, სოდეთ ჭარუდჷ: „მარდობა პლაია-ხირონიშენ (ღეჯეფიშ ჸუჯი). ინვანსიაშახ, რევოლუცია ვარდჷ მეკენჯი, ოდო ასე თინა თინერი ნძალიერი რე, მუჭოთ დღას ვა ჸოფენ“.[128] ააშ-იშ ფინანსეფიშ მინისტრიშ, დუგლას დილონიშ საგამათ, ნამუთ „ალიანსის პროგრესიშო“ (Alliance for Progress) წჷმარინუანდჷ, ნამუდგაშ რატიფიკაციათ აკოხვალამაბორჯის ოკო მოუხვამილაფუაფუდესკონ, გევარაქ ანტაგონისტურო ქიმიანტუ ააშ-იშ მოთხუალას „დემოკრატიაშ“ დორსხუაფაშ გეშა; თქუ, ნამუდა თენერი სისტემა ვა რდჷ ოსქვებური „ფინანსურ ოლიგარქიაწკჷმა, ზანგეფიშ დისკრიმინაციაწკჷმა დო კუ კლუქს კლანიშ ჸინჩი სამართალდარღვიეფწკჷმა“.[129] გევარაქ გჷშულა „თხოზინიშ“ მეხჷ ჩიებათ გაგინძორჷ, მუთ მუში რწყებათ „გჷმიხანტუაფუდჷ თინერი მენცარობაშ პოსტეფშე გინორინაფაშა, მუნერით რდჷ სამანგათ რობერტ ოპენჰეიმერი, წანეფიშ გოძვენას ზიტყვაშ ეკოღალას უვარანდჷ თინერ საჩემარ ხონარს, მუნერით რდჷ პოლ რობსონი დო შოკიშმუმაკათინაფალი ზიტყვეფშენ ოღურუშა ოჯღონანდჷ იულიუს დო ეთელ როზენბერგეფს“.[129] ზიტყვაშ ბოლოს, გევარაქ მიოწურუ, ნამუდა ააშ ვა რდჷ დოინტერესაფილი რეალური რეფორმეფით დო გიმაძიცეთ უწუ, ნამუდა „ამერიკელი ექსპერტეფი დღას ვეჩიებუნა აგრარულ რეფორმაშე, თინეფი უმოსი უსაფრთხე თემეფს ოჯგვინუანა, წყარმოჭირინაფაშ გაუჯგუშებაშ მანგურეფს. კუნტას, მუჭოთ რჩქუნ, თინეფი ტუალეტეფიშ რევოლუციას ახაზირენა“.[24]
გევარაქ, მით კუბა-სხუნუეფიშ რსხუშ ურთიართალეფიშ პრატქიკულო არქიტექტორი რდჷნ,[130] გჷნმაჭყვადალი როლი ილაჸაფჷ კუბაშა სხუნუეფიშ ატომური ბალისტიკური ქობინეფიშ მიშაღალაშა, ნამუეფქჷთ 1962 წანაშ გჷმათუთას კარიბიშ კრიზისი გეშეჭანუ დო მოსოფელი ატომური ლჷმაშ ფარდიშა ქჷმიჸონჷ.[131] კრიზისიშე მუსხირენი მარაშ უკული, ბრიტანულ კომუნისტურ გაზეთ დეილი ვორქერწკჷმა (Daily Worker) ინტერვიუს გევარა დიო ხოლო გაჸალებური რდჷ სსრრ-იშ გითოჩამათ დო მუჭოთ კორესპოდენტ სემ რასელს უწუნ, თი შვანს, ქობინეფი კუბაშ კონტროლთუდო ქჷდოსქიდუდჷ-და, თინეფი თინეფიშ ხეშე ჸოთამილი იჸუაფუდჷ.[132] უკულნეშის, თე ინციდენტიშ ენწყუმაბორჯის გევარაქ კჷნე გამაჟირჷ, ნამუდა „იმპერიალისტური აგრესიაშ“ მეხჷ გეწურაფილი სოციალისტური გოდუდიშალაფაშო დაშქუმალარი რდჷ „ატომური ლჷმაშ მილიონობათ სხვერპლი“ ხოლო.[133] კარიბიშ კრიზისიქ უკულნეშის გევარა დარწუმჷ, ნამუდა მოსოფელს ჟირი სუპენრძალა (ააშ დო სსრრ) მუნეფიშ გლობალურ სტრატეგიეფს კუბას, მუჭოთ პაიკის თეშ ირინუანდესჷნ. თეშ უკული, სხუნუეფიშ რსხუს თინა თეშინეშეს უდღანუდჷ, მუჭოთ ამერიკალეფსჷნ. [134]
ინტერნაციონალური დიპლომატია
რედაქტირაფა
1964 წანაშ ქირსეთუთას, ჩე გევარაქ წჷმორჩქინდჷ მუჭოთ „მოსოფელიშ შანულობაშ რევოლუციონერი სახენწჷფო მოღალექ“ დო თაჸურეშე გჷშულირი, კუბაშ დელეგაციას ნიუ-იორკის აწაჯღუნჷ გოეროს ზიტყვათ გჷშაულარო.[118] ჯინიანი მეწურაფაშვანს, თიქ გაკრიტიკჷ გოერო ობჟათე აფრიკას ჸოფილ „აპართეიდიშ ნოტყური პოლიტიკაშ“ მეხჷ გჷმორჩქინელი უუნარობაშენ დო იკითხჷ: „გოეროს თეშ გაჩემებელო მუთუნი ვა შეულებუნო დასურო?“[135] უკული გევარაქ გაკრიტიკჷ ააშ-იშ პოლიტიკა მუში უჩატყებამი მენოღალეეფიშ მეხჷ დო თქუ:
| „ | თინეფი, მით სპუნა მუნეფიშ ბაღანეფს დო ირდღალურო ოხვამილუანა თინეფიშ დისკრიმინაციას ტყებიშ ფერიშ გურშენინ, თინეფი, მით უჩატყებამეფიშ მაჸვილარეფს დუდიშულს იტენან, ხეს უფორუანა დო ხოლო უმოსი, სარჯუნა უჩა მახორობას თეშ გეშან, თინა ნამუდა თინეფი მუნეფიშ ლეგიტიმურ ნებეფს თხულენა მუჭოთ დუდიშული ადამიერეფინ - მუჭო შეულებუნა თინეფს ათეშ ქიმინუა, მინეფით დუც დუდიშულობაშ მათხილარეფო მირჩქინანან?[135] | “ |
გაჸალებურ გევარაქ მუში გჷშულა ჰავანაშ მაჟირა დეკლარაციაშ კითხირით მასურჷ, ნამუთ ლათინურ ამერიკას აცხადენდჷ მუჭოთ „200 მილიონამი ჯიმალეფიშ ფანიას, ნამუეფით იგივე უბედურობათ იჭიროთუნან“.[135] ათე „ეპიკა“ მუჭოთ გევარაქ გჷმოთქუნ, შილებე ჭარილი ჸოფედუკო „შქირენული ინდიარი მასეფიშ, უდიხაწყარე ფიოშეფიშ, ექსპლუატირაფილ მუშეფიშ დო პროგრესული მასეფიშით“. გევარაშო კონფლიქტი რდჷ მასაშ დო იდეეფიშ ლჷმა, ნამუთ ანწიან წიმი თინეფიშ ხეს იჸუაფუდჷ, მინეფსჷთ „უგურეთ მერყუ დო მუთუნ ვარო მირჩქინჷ იმპერიალიზმიქჷ“, ნამუეფით ოწოხჷ მირჩქინუაფუდეს „დაღარი დო დოჸვენჯი არგვათათჷნ“. თე „არგვათაწკჷმა“ ართო, გევარა თეჟამო ადასურენდჷ, ნამუდა „იანკეფიშ მონოპოლიური კაპიტალიზმი“ ასე გოზარზალაფირი ორწყედჷ მუში „საფულეშ მანთხორალეფს“.[135] წორას თე „მოკითხირიშ სათიშ“ ბორჯის, ნამუშეთ გევარა იჩიებუდჷნ, „უჩინებჷ მასა“ დორხველი ისტორიას „დორხველი ზისხირით დოჭარუნდჷ“ დო მითხიინდჷ „ნებეფს, ნამუეფით არძოშით გეძიცელი რდჷ ედომუშამი 500 წანაშ მეძენასჷნ“. გოეროშ გენერალურ ასამბლეას გევარაქ მუში გჷშულა მასურჷ უზურით, ნამუდა „ნჭყორინიშ ათე რეღმა“ „გოწიმინდანდჷ ლათინური ამერიკაშ დიხას დო მოხანდეფიშ მასეფი, ნამუეფით „გამუკართინუანდეს ისტორიაშ ბარბალს“ მაართათ „გაგშაკურცხუდეს ხანგინძე, კონწარი ლურშე “.[135]
მუჭოთ გევარაქ მოგვიანაფილო გეგუნჷ, გოეროშ კომპლექსის რინაშ ბორჯის, ჟირშა ეცადეს თიშ ჸვილუას უმუწუძინუო კუბაშე გჷშარაჸილეფიშ განშე.[136] მაართა რდჷ, მუჟამც მოლი გონსალესიქ, ბარიკადეფიშ გოსოფუა ცადჷ 7 დიუმამ მაჯინიშ ხამუთ, ოდო მაჟირა თიმწკჷმა, მუჟამცჟთ თიში ზიტყვათ გჷშულაშვანს გილერმო ნოვოქ წყარმალ ისტ-რივერიშე გოეროშ შტაბ-ბინას ტანკაწმარენჯი ტაიმერამ ყუმბარა ოჸოთუნ.[136][137] უკულნეშის, თე ინცინდენტეფშე კომენტარიშ ბორჯის, გევარა ეშანჷნდჷ, ნამუდა „უჯგუში რე ოსურქ რჸვილას ხამუთ, ვინდარო კოჩიქ თოფითჷნ“, თე ბორჯისჷნე, სიგარაშ დორდია კუმაშ ფონს გეუძინჷ, ნამუდა თე აფეთქებაქ „ირფელს უმოსი არომატი ქჷმეუძინ“.[136]
ნიუ-იორკის, გევარა თაშნეშე ოკათუდჷ ტელეკომპანია CBS-იშ მარული ახალი ამბეფიშ პროგრამას „ქიგედირთი ერიშ წოხოლე“ (Face the Nation) დო აკოხვადჷ თინერი რანგიშ პიჯეფს, მუნერეფით ორდეს ამერიკალი სენატორი ეჯენ მაკ-კართი[138] დო თიშ პარტნიორი მალკოლმ იქსი. მალკოლმ იქსის გევარა ძალამს მოწონდჷ დო თის აღიარენდჷ „თე ბორჯიშო ართ-ართ არძოშე რევოლუციონერ ადამიერო თე ქიანას“ დო თიში განცხადება კათაშ წოხოლე აუდუბონ ბალრუმიშ თეატრისჷთ იკითხჷ.[139]
17 ქირსეთუთას, გევარაქ პარიზშა იშარჷ, სოჸურეშეთ 3 თუთიან შარალუა დიჭყჷნ, ნამუდგაშ განწხანსჷ თიქ ესურჷ ჩინეთიშ ოკათე რესპუბლიკას, ოორუე კორეას, გოართოიანაფილ არაბულ რესპუბლიკას (ეგვიპტე), ალჟირს, განას, გვინეას, მალის, ბენინს, კონგო-ბრაზავილს დო ტანზანიას, მარა თეიშახ დიო ირლანდიას და პრაღას ესურჷ. ირლანდიას, გევარაქ გიშინჷ მუში ირლანდიური ჯინჯი დო ნოღა ლიმერიკის წიმინდე პატრიკიშ დღა ეშანჷ.[140] თე ვიზიტიშ გეშა თინა მუამუშის იუმორით ჭარუნდჷ: „მა სქანი კინოხონეფიშ წვანე ირლანდიას ვორექ. მუჟამც თინეფქ თეშ გეშა ქჷგეგესჷნ, ჩქიმდა ტელევიზიაქ ქჷმორთჷ დო ლინჩეფიშ გენეალოგიაშე ბკითხეს, მარა ე შვანს, თინეფი ცხენიშ მახინჯეფს ვარა მუდგარენი თენერს გჷდეს, შხვა მუთუნიშ რაგადი ვა შემილებჷ.“.[141]
თე ვოიაჟიშ ბორჯის, თიქ ქჷმეჭარჷ კარლოს კიხანოს, ურუგვაული ირმარული ჟურნალიშ გჷშმაშქუმალარს, ნამუსჷთ უკული ჯოხოქ დათირჷ დო გიადჷ სოციალიზმი დო ადამიერი კუბას.[142] თე ტრაქტატის გჷმიხანტუდჷ გევარაშ მოძახინი ახალი სვენაშ გორჩქინაშენ, მუშობაშ სტატუსიშ დო ინდივიდიშ როლიშ გეშა. თინა თაშნეშე ვა ფულუნდჷ მუში ანტიკაპიტალისტური გენწყუალაშ მინი ჸოფილ ბაძაძეფს დო რაგადანდჷ:
| „ | უმენტაშობაშო უჩქი დო ჸვერე კაპიტალიზმიშ კანონეფი ადამიერშე თეშ ზოჯულენს, შურო ვაინტერეს მუ უღჷ გურს მუს თიშ გეშან. თინა ხვალე ორწყე მუშ წოხოლე ჸოფილ ჰორიზონტიშ უგუთებუ ოფირჩას. კაპიტალიზმიშ პროპაგანდისტეფი თიში ხანტუაშო დო წჷმოძინაშ შელებაშ დემონსტრირაფაშო იხვარუანა როკფელერიშ სამანგის, თიში უმუკუჯინუო, მართალი რე თინა დო ვარინ. უღვენჯობაშ დო გაჭირებაშ მუდანობა წორას უციო რე როკფელერიშ გჷმორჩქინაშო, ოდო უაშობაშ მუდანობა ნამუთ თეზჷმა ღმალაშ შაყარუაშ იღბალს გჷთმაჭყანსჷნ, ნახანტაშ მინი სქიდუ დო კათა თის მუჭოთ წესინ, ირო ვარწყე.[142] | “ |
ნარკვიაშ ბოლოს გევარა აცხადენდჷ, ნამუდა „თახმი რევოლუციას მერზობას ჸოროფაშ დიდი ღიაბი უწიენს“ დო თექინეშეს ალმუჩანდჷ არძო რევოლუციონერს: „ირდღას ილჷმით თიშო, ნამუდა თე ადამიერული ჸოროფაქ არძოშო სამანგი ქიმინჯალათ გჷნირთასჷნ“, თეში, ნამუდა თე ბორჯისჷნე „მაყარაფალი ნძალათ“ გჷნირთასჷნ.[142] გევარაშ თენერი ტკიცებეფი მუთმოურდჷ თიში ტომბა რწუმაშე, ნამუდა კუბაშ რევოლუციაშ სამანგი რდჷ „მუდგარენი სპირიტუალური, ნამუთ არძონერი თანჯეფს გეგნოლახუნდჷნ“.[24]
ალჟირი, სხუნუეფიშ რსხუ დო ჩინეთი
რედაქტირაფა1965 წანაშ 24 ფურთუთას, ალჟირიშ ნანანოღა ალჟირს, აფრო-აზიური სოლიდარობაშ სემინარს გევარაქ აკეთჷ მოშინაფა, ნამუქჷთ ინტერნაციონალური დონეშა თიშ საბოლა საჯარო გჷმორჩქინაქ იჸუ. [143] თიქ აიწორო გოხურგუ სოციალისტური ქიანეფიშ მორალური ვალი დო თინეფი დადანაშურჷ ბჟადალიშ ქიანეფწკჷმა ექსპლუატაციაშ პროცესიშა ფულირო კათინს. თიქ მუსხირენი შხვადოშხვა სახეშ მუნაღოზი აკეთჷ, მუდგათ ოძირუ, ნამუდა კომუნისტური სახენწჷფოეფი ანჯარი ოკო ჸოფედესკო იმპერიალიზმიშ საბოლა მარცხიშო.[144] თიქ თაშნეშე საჯაროთ გაკრიტიკჷ სხუნუეფიშ რსხუ (კუბაშ უმაართაშ ფინანსური ხუჯიშ მიმაჩამალი). 14 მელახის გევარაქ კუბაშა დიირთჷ, სოდეთ ჰავანაშ აეროპორტის ფიდელ დო რაულ კასტროეფწკჷმა, ოსვალდო დორტიკოსიქ დო კარლოს რაფაელ როდრიგესიქ ოზეიმე დოხვალამა მოუნწყუეს.
ალჟირს საბოლა საჯარო გჷშულაშ უკული, გევარაშ რწყებათ, ოორუე გვერდსფერო ობჟათეშ ექსპლუატაციას ოხვამილუანდჷ, სოდეთ ჯინჯიერი მადარალეფი რდეს ააშ ბჟადალგანშე დო სსრრ ბჟაეიოლგანშე. თინა ხუც უკინანდჷ კომუნისტეფს ოორუე ვიეტნამს, ვიეტნამიშ ლჷმაშ მიმალუობაბორჯის დო გოვითარაფუან ქიანაშ კათეფს ხეშა ანჯარიშ დაკებაშა აგურიანენდჷ, გოურჩქინუდესკონ ხოლო „ბრელი ვიეტნამინ“.[145]
თეშ გალე, გევარაშ მეჯინალობეფი, ნამუეფით თე ბორჯისჷნე აკმოხვადუდჷ მაო ძედუნიშ ჩინეთიშ კომუნისტური თარობაშ კურსწკჷმან, კუბაშო უმოს პრობლემატურ ელფერს მითმიძინანდჷ, რახან ქიანაშ ეკონომიკა უმოსო დო უმოსო მიკობუნაფილო გინმირთუდჷ სხუნუეფიშ რსხუშა. კუბაშ რევოლუციაშ დიო ხოლო ორდოშიანი დღალეფშე მოჸუნაფილი, ბრელი გევარას ლათინურ ამერიკას მაოისტური სტრატეგიაშ ხუჯიშ მიმაჩამალო დო კუბაშ ნჭაფიერი ინდუსტრიალიზაციაშ გეგმაშ ავტორო მირჩქინანდჷ, ნამუსჷთ შხირას ალმუზიმუანდეს ჩინურ „დიდ ნასხაპას მუმალუშა“. კასტროქ უკვე გეგნოშურდჷ სხუნუეფიშ რეკომენდაციეფწკჷმა დო პიჯალეფწკჷმა გევარაშ აწორინჯალათ, ნამუეფსჷთ კასტრო უჯინედჷ მუჭოთ უციოს, ოდო გევარა თინეფს ჸორადილს დო „პრე-მონოპოლისტურს“ უძახუდჷ.[146]
თე პერიოდიშ კერზო ნაჭარეფს გევარა ანძალიერენს სხუნუეფიშ პოლიტეკონომიაშ კრიტიკას დო მიორჩქჷ, ნამუდა თინეფქ „დიჭყოლიდეს მარქსი“.[147] თენა უჯიკუანს გევარას სხუნუეფიშ ექსპლუატაციაშ მიარე წესეფიშ გადღანებაშა, თინეფ შქას რდჷ მუჭოთ თინა უძახუნ, თინეფიშ ცადებეფი „კაპიტალიზმიშე სოციალიზმიშა გჷნულაშო უგურყელი კლასობური ჩხუპიშო დჷმახასიათაფალი ნძალება ჰეერიშ გოწკონდინაფაშო“, აკოართაფალ შტატეფკწჷმა შვიდობამი წორორინალაშო თინეფიშ „უბადო“ პოლიტიკა, მუშობაშ იდეა „ფსენაშ თირუაშო“ თინეფიშ უმუწუძინუ ჯიკაფეფი დო თინეფიშ ცადება სოციალისტური ეკონომიკაშ „ლიბერალიზმეფიშო“.[147] გევარაშ ზალამი რდჷ ქოუძირუდუკო ფარაშ, პროცენტეფიშ, სასაქონლო პროდუქციაშ, ობაზარე ეკონომიკაშ დო „მერკანტილური ურთიართალეფიშ“ მოსპუალა; მოსოფელიშ კომუნიზმიშ დორსხუაფაშ უკული არძო თი სიტუაციაშ გოდინაფა, ნამუეფსჷთ სხუნუეფიშ რსხუ მეთხოზუდჷნ.[147] თე მარდუ მერინაშა აწორინაწკჷმა ართო, სხუნუეფიშ პოლიტეკონომიაშ ოხემანჯღვერეშ კრიტიკაქ გევარას აიწორო აწაჩამაფუ, ნამუდა თიშ უკული, მუთ სხუნუეფიშ რსხუქ ხაზირქ ვეჸუ ღირებეფიშ თეორიაშ (მარქსიზმი) მასპალო (მუჭოთ გევარა ზალამენდჷნ), თინეფი საბოლათ კჷნე კაპიტალიზმის დართუდეს.[147]
ალჟირს ზიტყვათ გჷშულაშე ჟირი მარაშ უკული, გევარაქ საჯარო რინაშე ედომუშამო გოდინჷ. თიში ორენჯი კუბას დიდ ონოფულეს წჷმარინუანდჷ, თიშენი ნამუდა თინა ნძალანებას მუში დუც ირო მაჟირათ მირჩქინანდჷ კასტროშ უკული. თიში მიკოდინაფა შხვადოშხვანერო მერსხილი რდჷ ინდუსტრიალიზაციაშ გეგმაშ ინოლაფაწკჷმა, ნამუსჷთ თინა რეწუალაშ მინისტრიშ პოსტის გერინაბორჯის ახორციელენდჷნ, თაშნეშე სხუნუეფიშ ოფიციალური პიჯეფიშით კასტროშა ხორციელებური ჟინჭირაწკჷმა, ნამუეფით უდღანუდეს გევარაშ პრო-ჩინურ კომუნისტურ პოზიციას ჩინეთ-სხუნუეფიშ უაპიჯაფუობაშ დინოხოლე, თეშინეშეს მუჭოთ კუბაშ ეკონომიკური გოვითარაფაშ დო იდეოლოგიური ღოზიშ მეჯინელობეფიშ დინოხოლე გევარა დო პრაგმატიკოს კასტროშ რწყებეფ შქას სერიოზულ გინორთეფწკჷმა. გევარაშ ღურაშ გეშა ინტერნაციონალური არენას მოდვალირ ხონარეფქ კასტრო აძვილჷ 1965 წანაშ 16 მანგის გეგმუცხადებუდჷკო, ნამუდა კათას ინფორმაციას დუდო გევარა მიოჭირინუანდჷ თიწკჷმა, მუჟამც თინა თეს ოხვილურო ქჷმირჩქინანდჷნ. მორო ციორეფი ხოლო მუთმიდვალუდჷ, მუჭოთ კუბას, თეში თიშ თანჯეფს გალეთ. 1965 წანაშ 3 გჷმათუთას, კასტროქ ოირკოჩეთ გეგმაბჟინუ მუსხირენი თუთათ ორდო გევარაშე მუნაჭარა უდუთარიღებუ ჭარილი, სოდეთ თინა ხოლო ართშა ადასურენდჷ მუში მეკენჯი ხუჯიშ დოკინას კუბაშ რევოლუციაშ მეხჷ, მარა საარგამოშა გიშმუღუდჷ მუში ინნაფირქებუ, ნამუდა გვალო მალას კუბას ქჷდიტენდჷ დო რევოლუციური ჩხუპეფიშ გამანჯებელო თანჯეფგალე მიდეშარუდჷნ. თე ბორჯისჷნე, თინა იტალენდჷ მუში არძო პოზიციას თარობა დო პარტიას დო ვარიას რაგადანდჷ კუბაშ მენოღალობაშე.[148]
კონგო
რედაქტირაფა.png)
.gif)
1965 წანაშ დაჭყაფუს, გევარაქ აფრიკაშა მიდეშარჷ, მუში პარტიზანული ლჷმაშ რჩქინა დო გომორსილობა გურთუდჷდჷკო შხვეფშათ კონგოს მიმალი კონფლიქტისჷნ. ალჟირიშ პრეზიდენტ აჰმედ ბენ ბელაშ ჩინებათ, გევარა ფირქენდჷ, ნამუდა აფრიკა იმპერიალიზმიშ დაღარი რულე რდჷ დო ათეშ გეშა, თის უდიდაში რევოლუციური პოტენციალი აპალუდჷნ.[149] ეგვიპტეშ პრეზიდენტი გამალ აბდელ ნასერი, ნამუსჷთ 1959 წანაშ ვიზიტიშ უკული ჩეწკჷმა ჯიმალური მაჸალუა უღუდჷნ, თიშ კონგოს ლჷმაშ გეგმას „უგაღიერობას“ უძახჷდჷ დო ათხილენდჷ, ნამუდა თინა „ტარზანიშ“ გოსახიერაფათ გჷნირთუდჷ, მუთ ოღურალე მარცხიშო რდჷ გინოდვალირი.[150] თე გათხილებაშ უმუკუჯინუო, გევარაქ კონგოშა იშენით მიდეშარჷ, გჷმოგონელი ჯოხოთ — რამონ ბენიტესი.[151] კონგოშ მიმალ კონფლიქტიშ ბორჯის გორჩქინელი მარქსისტულ ყარაფი სიმბაშ ალარინალო გევარაქ ქაწაჯღუნ კუბურ ოპერაციას. 1965 წანაშ 24 პირელს, გევარაქ, რანგით მუში გეჸვენჯი გენერალი ვიქტორ დრეკექ დო ექსპედიციაშ შხვა 12 კუბარ მაკათურქ კონგოშა ინილეს, ნამუეფსჷთ გვალო მალას 100 კოჩამ აფრო-კუბარეფიშ კონტინგენტიქ ქაკათჷ.[152][153] თინეფი პარტიზანული ლჷმაშ ლიდერ ლორან-დეზირე კაბილაწკჷმა წოროხანდენდეს, ნამუთ თეიშახ პატრის ლუმუმბაშ დოხუაფაშ ხუჯიშ მიმაჩამლეფს ოხვარუდჷ, ნამუეფქჷთ მუსხირენი თუთათ ორდო უმუწუძინუ არყება მანწყისჷნ. მოგვიანაფილო ლუმუმბაშ პატიმაჩამალი გევარქ, მუჭოთ თიწკჷმა თქუნ, „თიში ღურა ჭკუაშ დაგურაფალი იჸუაფუდჷ არძო თინეფშეიანშო“.[154] სუაჰილიშ დო შხვა აბანობური ნინეფიშ ონდეთ მარჩქენჯი გევარაქ თარჯიმანო ახალნორდი ფრედი ილანგა ქალერინუ. გეჸვენჯი შქვითი თუთაშ განწხანს, ილანგაქ „უშულადუო მოხანდე გევარაშ მოჸოროფეთ“ გჷნირთჷ; მუჭოთ თე ბოშიშ მუმა იჩიებუდჷ გევარაშენ „თინა უჩატყებამიშ მეხჷ ხოლო კჷნე თინერი პატიჩამას გჷმირჩქინანდჷ, მუნერსჷთ ჩელეფეიშ მეხჷ, თიშ უმუკუჯინუო, ნამუდა მუ თვითონ ჩე რდჷნ.[155] მორო, გევარაქ გვალო მალას მენდწაჸონაფილქ ქჷდოსქიდჷ კაბილაშ აკოანჯარაფილ ნძალეფით, ნამუეფით უკული თე ეკონიაქ დოფაჩჷ დო თეწკჷმა ართო თქუ: „მუთუნს ვა ვაძვილებექ დებჯერე, ნამუდა თინა ჩქინი ბორჯიშ ადამიერი რენ.[156]
გეძინელ პრობლემეფს აკმოქიმინუნდჷ კონგოშ ნაციონალურ არმიას მოინალე ობჟათე აფრიკალი ჩე დაქირებულეფი მაიკ ჰოარეშ ხემანჯღვერალათ, ნამუნეფით კუბაშე გჷშარაჸილეფწკჷმა დო ცენტრალურ ოთოლორანჯე ოაგენტეწკჷმა წოროხანდენდესჷნ, თინეფიშ ღანკი რდჷ გევარაშა ხეშ ნჩალუა გვალეფს, ოფუტე ფიზიშ გოხოლუას, ტანგანიიკაშ ტობაწკჷმა. თინეფს ანჯა უღუდეს უკონტროლებუდესკონ გევარაშ ოკომუნიკაციე მეშქაშალეფი დო მუჯილიკუდესკონ თიშ მოხაზირაფაშ ღოზეფი. თიში უმკუჯინუო, ნამუდა ჩინებუანი გევარა ოცადუდჷ დოუფულუდჷკო მუში კონგოს რინან, ააშ-იშ თარობას იშენი უჩქუდჷ მუში ორენი დო საქვარუეფი. ააშ-იშ ნაციონალური უსაფრთხობაშ ოაგენტეს ხეს უკებუდჷ ინფორმაციეფი თიში გჷნოაბანუაშენ, მუსჷთ თინეფი ხვამარდი USNS Private Jose F. Valdez (T-AG-169)-იშ მეშქაშალათ ეთმოჭოფუნდეს. მარჩქილაფარი აპარატურაშ მაღვენჯი თე მანჩურალი მეშქაშალა თე ღანკით ინდოეთიშ ოკიანეს, დარ-ეს-სალამიშ გოხოლუას გილანჩურუნდჷ.[157]
გევარაშ ღანკი რდჷ რევოლუციაშ ექსპორტი მობუტუშ აწმარენჯი სიმბაშ მალჷმორეფიშ მარქსისტული იდეოლოგიათ დო პარტიზანული ლჷმაშ ფოკოშ თეორიაშ სტრატეგიეფით გოწვართუათ. მუში კონგოშ დღარეფს, გევარა არყებაშ უმუწუძინუობაშ ჯინჯიერ ბაძაძო მიშინუანს აბანობური კონგოარეფიშ ნძალეფიშ ვაკომპეტენტურობას, უკურიგუობას დო უჩხუპებუობას.[158] 1965 წანაშ 20 გერგობათუთას, გევარას ჭყანსინთელეშ პრობლემეფქ ქაშუ, გურჩქინდჷ დიზენტერიაქ, მუსჷთ ქჷგიაძინჷ ასთმაშ კონწარი მოკათაფეფქ. თეშ გეშა, შქვითი თუთაშ მენდწაულაშ დო უმოქიმინჯალაშ უკული, გჷნოსქილადირ კუბარ მალჷმორეფწკჷმა ართო (თიში 12 წორომალიმორშე 6 მედინჷ), თიქ კონგო ქჷდიტუ. ართი პერიოდის თის ნჭყოლირეფიშ კუბაშა ჯღონუა უღუდჷ გურს, ოდო მუს ულამუდჷ კონგოს ქჷდოსქილადედჷკო დო ხვალე უჩხუპებუდუკო ღურაშახ, მუჭოთ სამანგი რევოლუციონერსჷნ; მაჸალეეფიშ დანძალებათ დო კასტროშით მოჯღონელი ჟირი ემისარიშ ჟინჭირაშ გეშა, ბოლო მომენტის, გევარაქ უხალისეთ ქოდიტუ აფრიკა. თუთეფიშ უკული, კონგოშ კრიზისის ეჭოფილ გომორსილობაშენ ჩიებაბორჯის, გევარას გიშმუღჷ დუნასქვი, ნამუდა თიქ ოღურალე ჩხუპი დიტუ, რახან: „ადამიერულ ელემენტიქ მარცხი ქჷწისუ. ჩხუპიშ მოკორინე მითინი ვა რე. ხემანჯღვერალა ჸორადილი რე. ართი ზიტყვათ... თექ ოქიმინალი მუთუნი ვა რდჷ“.[159] მუში თქუალათ: „ჩქინი ძალეფით ჩქი ვა შემილებუდეს თი ქიანაშ გოდუდიშალაფა, ნამუსჷთ ლჷმა ვაკოდუნ“.[160] მუსხირენი მარაშ უკული, გევარაქ თი დღარეფიშ აწნარაგადი დოჭარჷ, ნამუსჷთ თინა კონგოს აწარმენდჷნ, მუთ თიქ გეჸვენჯი ზიტყვეფით დიჭყჷ: „თენა რე მარცხიშ ისტორია“.[161]
გევარა კუბაშა დორთას ვა ზალამენდჷ რახან კასტროს უკვე ოირკოჩეთ აფუდჷ გჷმოცხადებული თიში „ჯგირობუაშ დოჩინაშ ჭარილი“ — ჭარილი, ნამუთ ხვალე მუში ღურაშ შვანს ოკო გჷმოარგამებედუკონ, სოდეთ თინა რსხუეფიშ ირინერი მეჭყვადუას დო მუში დუდიშ მოსოფელიშ რევოლუციაშო გინოდვალას იუჭყაფუაფუდჷნ“.[162] თეშ გეშა, გეჸვენჯი 6 თუთას გევარა ფულირო ოხორანდჷ დარ-ეს-სალამს დო პრაღას.[163] თე ბორჯიშ გოძვენას თიქ მასურჷ მემუარი მუში კონგოური გომორსილობაშენ დო გაკეთჷ 2 წინგიშ მუნაღოზი — ართი ფილოსოფიაშე, მაჟირა — ეკონომიკაშე. თიქ თაშნეშე ესურჷ ბჟადალ ევროპაშ ქიანეფს, გუმორსებუდჷკო მუში ტყურაია პასპორტი, ნამუთ თის ობჟათე ამერიკას გეჸვენჯი შარალუაშო კუბარ სალამოსო აგენტიქ უხაზირუნ. ბოლივიაშა შარალუაშ ხაზირუაბორჯის, გევარაქ ფულირო კუბას ქესურჷ, კასტრო ქოუძირუაფუდუკონ, თეშინეშეს მუჭოთ მუში ჩილი დო ხუთი სქუაშა ქჷმეუჭარუდჷკო ეკონია ჭარილინ, სოდეთ თინა თინეფს მუში ღურაშო ახაზირენდჷ დო ზუკოლით მუთმათენდჷნ:
| „ | უმაართაშო, ირო გიღუდანი თიში ანჯა, ნამუდა ტომბას ქიგინათ მიდგაიჸინიშ მეხჷ ქიმინელი ნამუდგარდია უსამართობა, ირდიხას მოსოფელს. თენა რევოლუციაშ არძოშე უსქვამაში მუშობურალა რე.[164] | “ |
ბოლივია
რედაქტირაფა1966 წანაშ ბოლოს, გევარაშ ორინალი ჯარალუაშო დიო ხოლო უჩინებუ რდჷ, თიშ უმუკუჯინუო, ნამუდა მოზამბიკიშ ზოხორინალაშო ყარაფი ფრელიმოშ წჷმმარინაფალეფი მუთმოდვანდეს ჩინებას, ითამუ თინეფქ გევარას 1966 წანაშ ბოლოს ვარა 1967 წანაშ დაჭყაფუს დარ-ეს-სალამს აკოხვადეს, სოდეთ ჩექ რევოლუციაშ პროექტიშ დინახალე მოხვარა გჷწარზუ, ნამუქჷთ საბოლათ თინეფიშით ვარაფილქ იჸუნ.[165] 1967 წანას, მუშეფიშ ინტერნაციონალურ დღას, ჰავანას კათაშ წოხოლე გჷშულაბორჯის, აკოანჯარაფილი ნძალეფიშ მოქიმინჯე მინისტრიქ, მაიორ ხუან ალმეიდაქ თქუ, ნამუდა „გევარა რევოლუციაშ ომოინალეს რდჷ სოდგარენი, ლათინურ ამერიკას“.
ბოლივიაშა შარალუაშ წოხოლე, გევარაქ ნერი დითირუ — გიხოკჷ ფრიმული დო დუც თუმაშ გარკვიული ნორთი, დოსქილადირი შქირუთ დიღაფჷ, თეში, ნამუდა თიში ჯვეში ჩე გევარაშა მეგურაფა უშულებერი რდჷ.[166] 1966 წანაშ 3 გერგობათუთას, ურუგვაიშ ნანანოღა მონტევიდეოშე თიქ ტყობაშე ბოლივიაშა, ლა-პასშა გეგნოფურინჷ ტყურაია ჯოხოთ — ადოლფო მენა გონსალესით, ნამუთ ითამ ამერიკაშ სახენწჷფოეფიშ ორგანიზაციას მომუშე ოშქაშე ხანიშ ბიზნესმენი რდჷ.[167]
გევარაშ მაართა გიოპონალი ბანაკი შორიშიან ნანკაჰუასუშ რეგიონს, სქჷრე ტყალეფს იდვალუაფუდჷ. ნანკაჰუასუშ ლეხერს მიმალი წვართუეფი ძალამი ორისკებელი რდჷ დო წჷმარინუანდჷ გარკვიულ ნობიჯგუს პარტიზანული ლჷმაშ არმიაშ კიდანჯუას ამბეს. ლა-პასის გევარაშ უმაართაშ აგენტი რდჷ გერმანიაშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ უშქურანჯობაშ ომოინალეშ ჸოფილი წორომოხანდე ტამარა ბუნკე, ნამუთ შხირას უმოსო ლჷმაშ ჯოხოთ (nom de guerre), „ტანიათ“ რე ჩინებული. გოსიმაფილი ინფორმაციათ, თინა თე ბორჯისჷნე КГБ-შ აგენტოთ მუშენდჷ დო მუჭოთ ნამთინე ბჟადალურ წყუ მირჩქინანსჷნ, თინა მუში უკორნებუო სხუნუეფიშ ინტერესეფს ოინალუდჷ, რახან ბოლივიაშ ხემანჯღვერალა გევარაშ ნოქურშა გიშმაჸუნდჷ.[168][169]
გევარაშ პარტიზანული ნძალეფი დოხოლაფირო 50 კოჩის იკათუანდჷ[170] დო ELN-იშ ჯოხოთ ქიმინჯალენდჷ (Ejército de Liberación Nacional de Bolivia; „ბოლივიაშ ერუანულ-გჷმადუდიშალაფარი არმია“). თინა ჯგირაშო რდჷ აკოანჯარაფილი დო თისჷნე მიაჭარუაფუდჷ მუსხირენი ორდოშიანი წჷმოძინა ბოლივიაშ რეგულარული არმიაშ მეხჷ კამირიშ კვაჭილ, გვალონ რეგიონს. 1967 წანაშ აფუნს დო ზარხულს გევარაშ გიმენდჷნორთეფიშით ბოლივიაშ აკოანჯარაფილ ნძალეფწკჷმა მუსხირენი რაგვინს გომორძგუაშ უკული, ბოლივიაშ თარობაქ პარტიზანული ნძალეფი რეალური მუდანობაწკჷმა ალაზიმაფათ გჷნომეტაფილო მირჩქინჷ. [171] მარა, ეკენიას, არმიაქ კონწარ ჩხუპის ჟირი პარტიზანული ბუნა მოჯილიკუ, მუჭოთ იუჭყაფუაფუდესჷნ, თე ბორჯის ჸვილირქ იჸუ ართ-ართი ლიდერქჷთ.
მარკვიეეფიშ უზურით, გევარაშ რევოლუციაშ ეგორგოთუაშ გეგმაქ ბოლივიას მუსხირენი ბაძაძიშ გეშა უმუწუძინუქ იჸუ:
- თინა რაგვინს ხვალე ბოლივიარ ოურდუმეეფწკჷმა უზურენდჷ, ნამუეფით საცოდალო ორდეს აკოანჯარაფილი დო გოწვართილეფი, თის შურო ვაორჩანუდჷ, ნამუდა ააშ-იშ თარობა ბოლივიას არყებულეფიშ მეხჷ ნძალეფიშ მახვარაფალო ცენტრალური ოთოლორანჯე ოაგენტეშ სპეცნაზიშ დივერსიულ რაზმეფს დო შხვა ოპერატიულ ომოინალეეფს მალაჯღონანდჷნ. ბოლივიაშ არმია თე ბორჯისჷნე გოწვართჷ, დოზუკოლუ დო მახაზირჷ ააშ-იშ არმიაშ სპეც-მეშანილობაშ ნძალეფქ, თინეფ შქას რდჷ რეინჯერეფიშ ელიტური ბატალიონეფიშ ორგანიზაფა დო წვართუა ჯუნგლეფს პარტიზანული ლჷმაშ ოწარმებელო, ნამუეფქით ჭიჭე დოხორინი ლა-ესპერანსას ქჷდოდირთეს, გევარაშ პარტიზანეფიშ ორენიშ გოხოლუას.[172]
- გევარა წორომოხანდალას დო მოხვარას უზურენდჷ აბანობურ დისიდენტეფიშე, მუქჷთ თის ვეიაჭოფჷ, თეშინეშეს მუჭოთ ვა ეიაჭოფჷ ხუჯიშ მეჩამაქ ბოლივიაშ კომუნისტური პარტიაშე მარიო მონხეშ დუდალათჷ, ნამუსჷთ ორიენტაცია უმოსო მოსკოვიჸურე უკებუდჷ, ვინდარო ჰავანაჸურე. თიში ღურაშ უკული კილარჩქინელ დღარეფს, გევარა ბოლივიაშ კომუნისტური პარტიაშ გეშა ჭარუნს დო თის ახასიათენს მუჭოთ „ვამიონდებელს, გითმაჩამალს დო ბორულს“.[173]
- თის უზურს უღუდჷ, ნამუდა ჰავანაწკჷმა რადიორსხუს ქჷდოსქიდუდჷნ, მარა ჟირი კუნტარეღმური გჷნმაჩამლქ, ნამუთ თის კუბაწკჷმა ორსხუანდჷნ, გილელჷ; თეშ გეშა, პარტიზანეფქ კომუნიკაციაშ მეშქაშალა მიოდინეს დო იზოლირაფილეფქ, კონწარი სიტუაციას ქინოლეს.
თეშ გეძინელო, გევარაშ ჩინებული რჩქვანილობაქ, ნამუდა თინა ჯგვინას უმოსო კონფრონტაციას არზენდჷ, ვინდარო კომპრომისის, მუთ თიქ თეიშა ხოლო გჷმირჩქინჷ კუბაშ პარტიზანული ლჷმაშ წარმებაბორჯისჷნ, დიდი როლი ილაჸაფჷ თის, ნამუდა თის ვა გავითარებუ წჷმოძინელი სამუშა კომუნიკაციეფქ ბოლივიაშ ლიდერეფწკჷმა, თეშინეშეს მუჭოთ თის თექ კონგოსჷთ აღოლუნ.[174] თე ტენდენცია კუბასჷთ რდჷ, მარა ექ ის ფიდელ კასტროშ მუშბორჯული ჩარია აკმაჩემენდჷ.[175]
თე ირფელიშ საბოლა მოღალუ თინა რდჷ, ნამუდა გევარას 11 თუთაშ გოძვენას ვა შიალებუ აბანობური მახორობაშ დო ახალჭანაფილეფიშ აკოკათუაქ მუში მილიციაშ მუკი-მუკი. თე ორისკე დუდგინალუშ სურებაშახ ჭე ხანით ორდო, მუში დღარეფს გევარა ჭარუნდჷ: „ფიოშეფი მუთუნინერო ვა ალამირენა დო თინეფი პიჯიქლე, ინფორმატორეფო გჷნმირთუნა“.[176]
ჭოფუა დო ღურათ სარჯუა
რედაქტირაფა„ცენტრალური ოთოლორანჯე ოაგენტეშო ვა რდჷ შხვა უმოსი ოშქურანჯი პიჯი, ვინდარო ჩე გევარა, რახან თის უღუდჷ შელება დო ქარიზმა, მუთ თაშნე ოხვილური დო უციო რდჷ ლათინური ამერიკაშ სახენწჷფოეფს ჸოფილ ტრადიციული იერარქიული ნძალანებეფიშ პოლიტიკური რეპრესიეფიშ მეხჷ ოჩხუპებუშა მიოწურაფალო“.
ჩე გევარაშ თხოზინბორჯის ბოლივიაშ აკოანჯარაფილ ნძალეფს ზუკოლუნდჷ ფელიქს როდრიგესი, კუბარი თხოზინელი დო ცენტრალური ოთოლორანჯე ოაგენტეშ სპეცრაზმიშ მოინალე.[178]თაშნეშე, კევინ მაკდონალდიშით 2007 წანას გჷნოღალირ დოკუმენტურ ფილმი ჩქიმი ნტერიშ ნტერი ადასურენს, ნამუდა ცენტრალურ ოთოლორანჯე ოაგენტეს გევარაშ ჭოფუას ზუკოლუნდჷ დო შილებე ოხვარუდუკონ ქოთ ნაცისტური ლჷმაშ კრიმინალი კლაუს ბარბიე, ნამუსჷთ „ნჯილოშ გაგესქუას“ უძახუდესჷნ.[179]
1967 წანაშ 7 გჷმათუთას, ბოლივიაშ სპეცმეშანილობაშ ნძალეფს ინფორმატორქ იუროშ ლეხერს გევარაშ პარტიზანეფიშ ბანაკიშ ორენჯი ქაჩინებაფუ.[180] 8 გჷმათუთას, თინეფიშ არეალს 1 800 ჯარიშკოჩით ქართა ქუგოულუეს, თეშ გეშა, მუჟამცჷთ გევარა წორომაჩხუპერ სიმეონ კუბა სარაბიაწკჷმა გჷმორთუალას ოცადუდუჷნ, დინჭყოლჷ დო ჭკორო ქენოლჷ. ჩეშ ბიოგრაფი, ჯონ ლი ანდერსონი ბოლივიარ სერჟანტ ბერნარდინო უანკაშ ანგარიშშა გეპონუათ იუჭყაფუაფუ, ნამუდა ჟირდიხას ნჭყოლირ გევარაქ, მუჟამსჷთ თიში თოფიქ დიჩოლუნ, ქჷდიღვარუ: „ვაჸათათ! მა ჩე გევარა ვორექ დო თქვანო შურდგჷმილს უმოსი ფასი მიღჷ, ვინდარო ღურელს.“[181]
8 გჷმათუთაშ სერს, აკოკირილი გევარა გვერდო აკორღვაფილი, ლეტათ აკოლასირელ სკოლაშ ნოდგჷმშა გეგნიჸონეს ოფუტე ლა-იგერაშ გოხოლუას. მაჟირა დღაშ მაართა გვერდი, გევარაქ ივარჷ ნამუდა თინა დუკითხირუდჷკო ბოლივიარ ოფიცერს დო ხვალე ბოლივიარ ჯარიშკოჩეფწკჷმა რჩქალი ჩიება იზალჷ. ართ-ართი თინეფშეიანი, ვერტფურინჯიშ პილოტი ხაიმე ნინო დე გუსმანი იუჭყაფუაფუ, ნამუდა ჩე „მაზარალო“ იძირებედჷ. გუსმანიშ ალებათ, გევარა ნჭყოლირი რდჷ მარძგვანი კანჭის, წინდამი თუმეფი გოჩარჩუდჷ, თიში მადვალარეფი აკოხარცქელედჷ დო კუჩხეფი ტყებიშ „ორჩხეეფს“ ქინოხუნელედჷ. თიში უმკუჯინუო ნამუდა ძალააშალიებურო იძირებედჷნ, გუსმანი რაგადანს, ნამუდა „ჩექ დუდის ეშე ქეუკჷნჷ, არძოს ჯუქურო თოლეფს ქენაჯინჷ დო ხვალე პაპიროზი ითხუ“. დე გუსმანიშ თქუალათ, თინა „ცოდაქ დამონკჷ“ დო გევარას თუთუმიშ ჭიჭე ტომსიკა დო სათმო ქჷმეჩჷ, მუდგაშენით ჩექ თის გოუძიცუ დო მარდობა გინუგჷ.[182] 8 გჷმათუთაშ გვიან სერს, თიშ უმუკუჯინუო ნამუდა ხელეფი აკოკირილი აფუდჷნ, ჩექ ბოლივიარ ოფიცერი ეპინოსა კუჩხეფით კიდალას ქიმკარაგუ, თიშ უკული მუთ სკოლაშ ნოდგჷმშა მინულირ ოფიცერქ თიშა პიჯიშე სათმოშ მიდაღალა ილამუნ, ნამუთ თის სუვენირო ოკოდჷ.[183] უპატიჩამალაშ მაჟირა შვანს, ღურათ სარჯუაშახ გვალო ჭე ხანით ორდო, გევარაქ სახეს ქჷგაფურტინჷ ბოლივიარ უმაღალაშ ადმირალ უგარტეჩეს.[183]
გეჸვენჯი, 9 გჷმათუთაშ ოჭუმარეს, გევარაქ ითხუ ოფუტეშ „მაესტრაშ“ (სკოლაშ მაგურაფალიშ), 22 წანერ ხულია კორტესიშ ძირაფა. მუჭოთ მოგვიანაფილო კორტესი ეშანჷნსჷნ, გევარაქ „ჰამო მეჯინაშ, თინჩი დო ირონიული კილაჯინაშ კოჩიქ იჸუ“ დო მუჭოთ თიქ მუნეფიშ ჩიებაბორჯის კილაძირუნ, გევარაშ „დაჯინებული, კვათირი დო თე ბორჯისჷნე რჩქალი კილაჯინაშ გეშა, თის, „ვა შეულებუდჷ თიშ თოლეფშა ინოჯინა“.[183] კუნტა ჩიებაშ გოძვენას, გევარაქ ღოზი გოუსჷ სკოლაშ ნოდგჷმიშ გლახა პიჯალეფს დო ეშანჷ, ნამუდა ბაღანეფიშ თაქ გურაფა კონწარას „ანტი-პედაგოგიკური“ რდჷ, თიწკჷმა მუჟამს, „თარობაშ ოფიციალური მაკათურეფი მერსედესიშ მანქანეფით გილეფელურუდესჷნ“... დო ქჷგეუძინჷ: „თენა წორას თინა რე, მუდგაშ მეხჷთ ჩქი ფჩხუპენთჷნ“.[183]
9 გჷმათუთაშ ოჭუმარეშ დალიას, ბოლივიაშ პრეზიდენტიქ რენე ბარიენტოსიქ გევარაშ ჸვილუა ზოჯჷ. თე ზოჯუა ფელიქს როდრიგესშა რდჷ მერსხილი, თიში უმუკუჯინუო, ნამუდა ააშ-იშ თარობას გეჸვენჯი გჷთოკითხირიშ ღანკით გევარაშ პანამაშა გჷნოჸონაფას ზალამენდჷნ .[184] ჸვილუობა მუში დუდიშა ეჭოფჷ მარიო ტერანქ — ბოლივიაშ არმიაშ გვერდო შუმილი სერჟანტიქ, ნამუქჷთ დუდო გჷმოთქვჷ ჩეშ ჸვილუაშ ზალამი, თი ბაძაძით, ნამუდა თიში სუმი მაჸალე, სუმხოლო ჯოხოთ „მარიო“, გევარაშ პარტიზანულ ბუნეფწკჷმა ორდოშიანი ჩხუპიშბორჯის დუჸვილუდეს.[6] ხეშუულობაშით ჯარალუაშა მიოჭირინაფალი ოწმახშე აკორსხილი ამბეწკჷმა ოსქვებურალას ოკო ჸოფედჷკო ნანჭყოლა, ათეშენი ფელიქს როდრიგესიქ ტერანს უზოჯჷ თხილას ქჷგეუწურუაფუდჷკო, ნამუდა თეში გეგმორჩქინელედჷკო, ითამ გევარა ბოლივიაშ არმიაწკჷმა რაგვინიშ ბორჯის დინაფედჷკონ თეშ.[185] მუჭოთ ბოლივიაშ არმიაშ ნჯღვერალაშ კაპიტანქ გარი პრადოქ ეშანჷნ, ბარიენტოსიშით გევარაშ უმუცადუო ჸვილუაშ ზოჯუაშ ბაძაძი რდჷ თინა, ნამუდა თიშა ჯიხაშე ნტებაშ ირინერი შანსი მოუსპუდესკონ, თაშნეშე, თე ამბეწკჷმა ვა ჸოფედჷკო მუთუნინერი დრამან.[186]
ღურათ სარჯუაშახ მუსხირენი წუნით ორდო, გევარას ბოლივიარ ჯარიშკოჩიქ კითხჷ, მუს ფირქენდჷ მუში უღურალობაშენინ, „ვარი“, უგამჷ ჩექ, „მა რევოლუციაშ უღურალობაშენ ფირფქენქ“.[187] მუჟამსჷთ სერჟანტი ტერანქ ქოხშა მინილჷნ, ჩე გევარაქ მუში მაჸვილუს უწუ: „მიჩქჷ, ჩქიმი ოჸვილუშა მორთი. ქაჸათი სი ლალა! სი ხვალე კოჩიშ ჸვილუა გილამჷ!“[188] ტერანქ გოკილონდჷ, უკული მუში გვერდოავტომატური მაჟარაშე დაჩხირი გონწყჷ დო გევარას ხელეფს დო კუჩხეფს ქაჸოთჷ. ჩექ დიხას ქიგიღიროკჷ დო მანჯეფიშ სარიკო ჭუაშ გეშა ღვარაფიქ გეკალჷ. თე ბორჯის ტერანქ მუსხირენშა ხოლო ქაჸოთჷ დო ოღურალი ნჭყოლუა გურკიდირს, მუჭოთ როდრიგესი ეშანჷნსჷნ, დღაშ 13:10-ის ქიმიორინუ.[188] ოართე ჯამს, გევარა 9 არდგილს რდჷ ნჭყოლირი, თინეფ შქას ხუთ დიხას კუჩხეფს, თითო-თითო ხუჯის დო კილეს, ართი გურკიდირს დო ბოლოს, ჸალს.[183]
თუთეფით ორდო, მუში ეკონია ოჯარე გჷშულას სუმკონტინენტური კონფერენციაშ მიმალობაბორჯის,[145] გევარა მუში ეპიტაფიას ჭარუნდჷ: „სოდეთ ვაკოფხვადათ უნელ ღურასჷნი, მორთი ქუდოფხვადათ თის, თი პიჯალათ, ნამუდა ჩქინი ჩხუპიშ ხონარი ქჷმიანჭუ ნამთინე ჸუჯის, ოდო მაჟირა ჸურე შილებე თიქ ჩქინი ანჯარს დემინჯასჷნ“.[189]
ღურათ სარჯუაშ უკულნეშიანი პერიოდი, ღურაშ უკულიანი სამუშეფი დო მემორიალეფი
რედაქტირაფა
ღურათ სარჯუაშ უკული, გევარაშ რსხული ვერტფურინჯიშ ოჩერეზალ ბუნიკეფს ქიგლასვანჯეს დო ვალიეგრანდეშ გოხოლუაშა გეგნიჸონეს, სოდეთ ფოტოგრაფეფქ თინა ნუესტრა-სენიორა-დე-მალტაშ ორჩხუაშეშ ბეტონიშ ფილას გილასვანჯაფილო გჷნიღეს.[190] მუსხირენი მოწამექ დადასურჷ, ნამუდა თენა დასურო გევრა რდჷნ, თინეფ შქას თარი რდჷ ბრიტანალი ჟურნალისტი რიჩარდ გოტი, აკა მოწამე, ნამუთ გევარას შურდგჷმასჷთ აკოხვალამუდჷნ.
რსხული მაძირაფუეფშო ოირკოჩეთ ქჷდასვანჯეს, ნამუშ ოძირაფუშა ოშობათ თექიანი მახორუეფი მიშეს, ბრელი თინეფშეიანი გევარაშ რსხულს ქირს მითმიოგურუანდჷ, ოდო ნამთინექ ტყობაშე თუმა გამუკოჭკირჷ, მუჭოთ ოხვამერიშ რელიქვიან.[191] თენერი ალაზიმაფეფქ მოგვიანაფილო ხოლო უმოსო გიფაჩჷ, მუჟამს ჟირი მარაშ უკული, კათაქ ღურაშ უკულიანი ფოტოეფი ძირჷნ; ინგლისარი ხელუანობაშ კრიტიკოსი ჯონ ბერგერიშ დაკვირათ, თინეფი ჟირი ჩინებულ ნახანტას მოგენდჷ: რემბრანდტიშ „დოქტორ ტულპიშ ანატომიაშ გოკვათილს“ დო ანდრეა მანტენიაშ „ქირსეშ ნგარას“.[192] გევარაშ რსხულიშ ვალიეგრანდეშა გინოღალაბორჯის, თექ თაშნეშე რდჷ ოთხი მოწამე კორესპოდენტი, ნამუეფ შქასჷთ რდჷ ბჯორნ კუმი შვედური Aftonbladet-შე, მიქჷთ 1967 წანაშ 11 გერგობათუთას, ამერიკულ The New Republic-იშო თე სცენა ექსკლუზიურო ეჭარჷნ.[193]
1967 წანაშ 11 გჷმათუთაშ დეკლასიფიცირაფილი მემორანდუმი, ნამუთ ააშ-იშ პრეზიდენტ ლინდონ ჯონსონს ნაციონალური უსაფრთხობაშ ოაგენტეშ პრეზიდენტიქ უოლტ უიტმენ როსტოუქ წჷმურინუნ, გევარაშ ჸვილუაშ გჷნოჭყვადირუას „ბორულს“ მარა „ბოლივიარეფიშ პოზიციაშე გაგებელს“ უძახჷ.[194] ღურათ სარჯუაშ უკული, როდრიგესიქ გევარაშ მუსხირენი დორხველი მეკონი ქჷდიტუ, თინეფ შქას Rolex GMT Master-იშ მანჯაშ სათი,[195] ნამუსჷთ თინა მიარე წანაშ მეძვენას გიობუდჷ დო შხირას ოძირანდჷ რეპორტიორეფს.[196] ამუდღარშო, თე მეკონეფშე ნამთინე გჷმოფინილი რე ცენტრალურ ოთოლორანჯე ოაგენტეს.[197] თიშ უკული, მუთ ოურდუმე ექიმქ გევარაშ რსხულს ხელეფი მოკვათუნ, ბოლივიარ ოურდუმე ოფიცერეფქ თინა ონოფულე აბანშა მიდეღეს დო ფულიროთ დოჩვის თიშ ნთხორუაშ ვარა კრემაციაშ აბანი. ფორმალდეჰიდის ჩუალირი ხელეფი ბუენოს-აირესიშა მიდაჯღონეს კითიშ ენაბეშტაშ იდენტიფიკაციაშო (თიშ კითიშ ენაბეშტეფი არგენტინაშ პოლიციას რდჷ ჩუალირი). მოგვიანაფილო ხელეფი კუბაშა მიდაჯღონეს.
15 გჷმათუთას, ფიდელ კასტროქ გევარაშ დინაფაშ ამბე ჯარალუას ქაჩინებაფუ დო ედომუშამი კუბას სუმდღალამი რგუალა გეგმაცხადჷ.[198] 18 გჷმათუთას, კასტროქ ჰავანაშ რევოლუციაშ მოედანს აკოკათელი დოხოლაფირო ართი მილიონი მარგუალი ადამიერიშ წოხოლე გევარაშ, მუჭოთ რევოლუციონერიშ მუშებეფშე იჩუ.[199] თიქ მუში ოცქვაფური გჷშულა გეჸვენჯი ზიტყვეფით მასურჷ:
| „ | ჩქი ქუმოკონა გეგმოფხანტათ მუნერი ოკო ორდას მუმალი მოითჷრიშ ადამიერი-და, შემილებუნა ფთქუათ: მორთი, თინა ჩეს გჷდას! მუნერო ოკო ორდან ერდილეფი ჩქინი სქუალეფინ, უორჩანეთ ოკო ფთქუათ: ჩქი ბზალამენთ თინეფი ჩეშ შურით ებრდათჷნ! ჩქი ადამიერიშ მოდელი ქუმოკონა-და, ნამუთ ჩქინ ბორჯის ვარინ, მუმალს ორხველჷნ, გურიშ სიტომბაშე იბჩიებუქ, ნამუდა თენერი მოდელი, მუთუნი წინდა ვემკოსუნ ფერი თელარას დო საქვარუას, რე ჩე![200] | “ |
გევარაწკჷმა ართო ბოლივიას რინელი ფრანგი ინტელექტუალქ რეჟი დებრექ, მით 1967 წანაშ მესის ჭოფესჷნ, 1968 წანაშ მარაშინათუთას ჯიხაშე ინტერვიუ მეჩჷ, სოდეთ თიქ ფართას ეჭარჷ გევარაშ ღინჩუაშ გარამებეფი. დებრე, მით გევარაშ პარტიზანულ ბუნეფკწჷმა ართო ჭე ბორჯიშ გოძვენას ოხორანდჷნ, თქუ, ნამუდა თინეფი „ტყაშ სხვერპლეფი“ დო თეში გეშა „ჯუნგლეფიშე ჭკომილეფი“ ორდეს.[201] დებრექ ეჭარჷ თი უძგალაშო ხეკულე გარამება, სოდეთ გევარაშ კათა იჭიროთუდჷ ოჭკომალიშ სინორკეთ, უწყარობათ, კუჩხმოდვალუეფიშ უღვენობათ დო თინეფს ხვალე 22 კოჩიშ დასაბაღი 6 ნორჩალი უღუდესჷნ. დებრე თხობელანს, ნამუდა გევარა დო შხვეფით, იწამებუდეს ლახალათ, მუთ გჷშაჭანაფილი რდჷ ხელეფიშ დო კუჩხეფიშ შინაფათ, თეში, ნამუდა შელებუანი ვა რდჷ თინეფიშ ხელეფს კითეფიშ სხუნუა.[201]თეშინერი ურსხებუ დგომარებაშ უმუკუჯინუო, თინა გევარას ეთმოჭარჷნდჷ მუჭოთ „ოპტიმისტურო გენწყილს ლათინური ამერიკაშ მუმალუწკჷმა რსხუაფათ“ დო რაგადანდჷ, ნამუდა „გევარა მუში სვენას მერჩქვანელი რდჷ ღურას დო მიორჩქჷდჷ, ნამუდა თიში ღურა გჷშაკურცხინაფაშ ართგვარი შანი იჸუაფუდჷ“, თაშნეშე რაგადანს, ნამუდა გევარას ღურა მიორჩქუდჷ მუჭოთ „ხეახალაშო დაბადებაშ პიჯალათ“ დო „გოახალაფაშ რიტუალო“.[201]
1995 წანას, გინორინელ ბოლივიარ გენერალქ მარიო ვარგასიქ წინგიშ — ჩე გევარა: რევოლუციონერიშ რინაშ ავტორი ჯონ ლი ანდერსონს განდჷ, ნამუდა გევარაშ რსხული ვალიეგრანდეშ გიოხუნალი მოედანიშ გოხოლუას რდჷ ნთხორილინ. თეშ უკული, ნეშტიშ გორუაშ მიარეერუანული პროცესიქ ქჷდიჭყჷ, მუქჷთ წარმოწანაშე მეტი ხანს გეგინძორჷ. 1997 წანაშ კვირკვეს, კუბარი გეოლოგეფიშ დო არგენტინალი სასამართო ანთროპოლოგეფიშ ბუნაქ ჟირი საართო საფლას 7 ადამიერიშ ნოსქილედეფი გაკილაძირეს, თინეფ შქას ართის ხელეფი აფუდჷ მოკვათილი (ჩე გევარა). ბოლივიაშ თარობაშ ოფიციალურ პიჯეფქ დინოხოლენი საქვარეფიშ მინისტრიწკჷმა ართო მოგვიანაფილო თე რსხული გევარაწკჷმა გაიგივეს, მუჟამცჷთ კილანთხორილი კიბირეფი „მერეთო აკმოხვადუდჷ“ ჩეშ კიბირეფიშ თაბაშირიშ მოდელს, ნამუქჷთ კუბას, თიშ კონგოშა შარალუაშ წოხოლე იხაზირჷნ. არგენტინალ სასამართო ანთროპოლოგიქ ალეხანდრო ინჩაურეგიქ ხელეფმოკვათილი რსხულიშ ხასჷლას გონთხორილი ჟაკეტიშ დინოხოლენი ჯიბეს თუთუმიშ ჭიჭე ტომსიკა გაკილაძირჷ. ნინო დე გუსმანი, ბოლივიარი ვერტფურინჯიშ პილოტი, ნამუქჷთ ღურაშ წოხოლე ჩეს თუთუმიშ ჭიჭე ტომსიკა მეჩჷნ, მოგვიანაფილო რაგადანდჷ, ნამუდა თინა დუდშე „სერიოზულო ორჩანენდჷ“, ნამუდა „კუბარეფქ ხვალე მუდგარენი ჯვეში ძვალეფი ძირეს დო თის ჩეს უძახუდეს“, მარა „თიშ უკული მუთ თუთუმიშ ტომსიკაშ გეშა გებგინ, ჩქიმი ორჩანუეფქჷთ მედინჷ“.[182] 1997 წანაშ 17 გჷმათუთას, გევარაშ ნოსქილედი თიში ამშვი წორომაჩხუპერეფწკჷმა ართო, რსული ოურდუმე პატიჩამათ გეგნასვანჯეს კუბაშ ნოღა სანტა-კლარაშა სპეციალურო ეგაფილ მავზოლეუმშა, სოდეთ თინა კუბაშ რევოლუციაშ გჷნმაჭყვადალი ოურდუმე გომორძგუას ხემანჯღვერენდჷნ.[202]
მუჟამსჷთ გევარა ჭოფესჷნ, თის გეგლანწყეს მუში 30 000 ზიტყვამი ხეშნაჭარა დღარი, მუში პოეზიაშ კათელი დო მუში ნაჭარა კუნტა ისტორია ახალნორდი კომუნისტი პარტიზანიშენი, მით შქურინიშ რჯგინას გურაფულენსჷნ.[203] დღარი ეთმოჭარუნს ბოლივიაშ პარტიზანული ლჷმაშ კამპანიას,[204] მიშალუ ჭარილი რე 1966 წანაშ 7 გერგობათუთას, ნანკაჰუასუშ ფერმაშა მეულაშახ ჭე ხანშა, ოდო გვალო ბოლო 1967 წანაშ 7 გჷმათუთათ, თიში ჭოფუაშ წოხოლენი დღათ ითარიღებუ. დღარი ეთმოჭარჷნს მუჭო გჷნირთეს პარტიზანეფქ აძვილებურეფქ ორდოშე ქჷდუჭყაფუდესკონ ოპერაცია, თიშ გეშა, ნამუდა თინეფი ბოლივიაშ არმიაქ გეკლაგორუნ; ეთმონწყჷნს გევარაშ გჷნოჭყვადირუას ჯარიშ ჟირი დჷნართათ დორთუალაშენი, ნამუნეფიშ ართიანწკჷმა კონტაქტიქჷთ უკული უშულებუო გჷნირთჷ დო ეთმოჭარუნს თინეფიშ უმუწუძინუ დუდგინნაველიშ საართო მახასიათაფალეფს. ინნაჭარეფი თაშინეშეს ოწაწჷ აწორინჯალას გევარა დო ბოლივიაშ კომუნისტურ პარტიაშ შქას, მუქჷთ თით მისურჷ, ნამუდა ჩეს თიშე ბრელაშო ჭიჭე ჯარიშკოჩი ჸუნდჷ, ვინდარო თის დუდშე უღუდჷ უზურსჷნ დო ოძირანს, ნამუდა გევარას მახორობაშ მუშ ჸურეშა გინოჸუნაფაშ ამბეს სერიოზული პრობლემეფი უღუდჷ, მუთ ნორთობურო თით რდჷ გჷშაჭანაფილი, ნამუდა პარტიზანეფს ჩილათირო კეჩუა ქჷდოუგურუაფუდეს, ოდო ე ნინა უგუგებუ რდჷ ტუპი-გუარანიშ ნინეფშა მორაგადე თექიანი მახორუეფშო.[205] კამპანიაშ ოწმახუშე უგუკოროცხუ დათებუშა ულაწკჷმა ართო, გევარას ჭყანსინთელე ეუფრაშებუდჷ. თინა ასთმაშ მოკათაფათ იჭიროთუდჷ, მუთ ჯინჯიერაშო მედიკამენტეფიშ თებაწკჷმა რდჷ მერსხილი.[206]
ამერიკულ ჟურნალქ Ramparts-იქ ნჭუაფილო თანგჷ ბოლივიური დღარეფი, მუქჷთ უკული ედომუშამი მოსოფელი აკიილჷ. [207] თაშინეშეს რე ოთხი გეძინელი დღარი — ისრაელ რეიეს საიასიშ (გეძინელი ჯოხო „ბრაულიო“), ჰარი ვილეგას ტამაიოშ („პომბო“), ელისეო რეიეს როდრიგესიშ („რონალდო“) დო დარიენ ალარკონ რამირესიშ („ბენინიო“)[208] — ნამუნეფშეთ წიაკალო არძო მონახვამილეფიშ გეძინელ ასპექტეფს აარგამენს.2008 წანაშ კვირკვეს, ბოლივიაშ პრეზიდენტიქ ევო მორალესიქ ოზეიმეთ გონწყჷ გევარაშ თეიშახ ლუქერი ჟირი აკოსოფილი რვეული, ოთოლჸუჯე ჟურნალი დო მუსხირენი უჩა-ჩე ფოტო. თე ჸოფირებაშ ბორჯის, ბოლივიაშ კულტურაშ ვიცე-მინისტრიქ პაბლო გრუქ თქუ, ნამუდა წანაშ ბოლოშო იგეგმუაფუდჷ ხეშნაჭარეფიშ არძო ხასჷლაშ არძო ფოტოანგეფიშ გჷმობჟინაფა.[209] ეშობას, 2009 წანაშ მარაშინათუთას, ბოლივიაშ იუსტიციაშ ომინისტრეშ ანთროპოლოგეფქ ბოლივიაშ ნოღა ტეოპონტეშ გოხოლუას გევარაშ 5 წორომაჩხუპერი პარტიზანიშ ნეშტი გეკლაძირეს.[210]
მონძალა
რედაქტირაფა“ჩეშ ნეშტიშ კილაძირაფაქ ჰალამო გააქტიურჷ ართიანშა მერსხილი ჯარალუეფი — მეარყე, აჭიროთებული, ცუხი ფიგურეფი ავანტიურისტული დუდიშგინნაველეფით, მარსხებელი, გითმაჩამალი, ექსტრემისტი — მუდგასჷთ თინეფ შქას ფიქსირაფილი დორთუალა ვა რსებენდჷნ. ჩეშ გეშა მეჯინალობეფი საართო აკანს, იძანძჷ დო თის აფასენს შხვადოშხვა ასპექტით, მუჭოთ ჩილათირ მეარყეს, პარტიზანული ლჷმაშ გოსოფური ფილოსოფოსის, ბორიაშ ოქუმეფწკჷმა მაჩხუპერ პოეტის, უშუჸარ მალჷმორს, ნამუქჷთ ბურჟუაზიას თათმანი ოჸოთჷ, ერზამილი ბალადეფიშ ობიექტის, მუჭოთ წიმინდეს ვარა მაჟირა ჸურე ნჯარიშ ეშმაღალარი ანგილოზიშ ტყების მიშაფულირი მასობურ ჸვილუს, ნამუდგაშ არძო ქიმინჯალა გეპონუდჷ ნძალუას — პროტოტიპულ ფანატიკოს ტერორისტის“.[211]
ღურაშ 40 წანაშ უმოსი ხანიშ უკული, ჩეშ რინა დო მონძალა ამუდღარშახ გადარიშ საგანო სქიდუ. თიში აწმარენჯობურ შურიშკვათუაქ მუში შურდგჷმაშ შხვადოშხვა მომენტის, აკოქიმინჷ უგუთებუ გოჟირაფაშ კომპლექსი.
გარკვიულ პიჯეფქ, გევარას, მუჭოთ გერგეზისჷნ ოცქვეს;[212] სამანგათ, ნელსონ მანდელაქ თინა მიშინუ, მუჭოთ „ინოჩამა არძო ადამიერშო, მისჷთ დუდიშალა უჸორსჷნ“,"[177] თიწკჷმა, მუჟამც ჟან-პოლ სარტრიქ თის გიოდჷ „ხვალე ინტელექტუალი ვარინ, ჩქინი ბორჯიშ არძოშე უმოსი რსულჸოფილი ადამიერი“.[213] შხვეფ შქას, მით გევარაშ მეხჷ მუნეფიშ მოწონუა გჷმოხანტესჷნ, ორდეს გრაჰამ გრინი, ნამუქჷთ მიკაღანკჷ, ნამუდა ჩე „გჷთმასახიერენდჷ დუდგინოდვალას, გურამობას დო გებენალას“,[214] თაშნეშე სუსან სონტაგი, მიდგაშ არზით „ჩეშ ღანკი შხვა მუთუნი ვარი-და დუდო ჰუმანურობა რდჷ“.[215] უჩატყებამი ჯარალუაშე, ფილოსოფოს ფრანც ფანონქ გევარა „ადამიერიშ შელებეფიშ მოსოფელიშ სიმბოლოთ“ აღიარჷ.[216] ოდო უჩა პანტერაშ პარტიაქ ოცქუ დო თქუ: „გევარა ვა ღურელე, თიში იდეეფი ირიათონო ჩქინწკჷმა რე“.[217] ცქვაფაქ გჷშაძახინი ძირჷ პოლიტიკურ სპექტრისჷთ, ანარქო-კაპიტალიზმი დო ლიბერტარიანიზმიშ თეორეტიკოსიქ მურაი როთბარდიქ ოცქვაფალო გევარას „გერგეზი ფიგურა“ გიოდვჷ დო თიშ ღურათ მარგუალქ ეშანჷ, ნამუდა „ჩქინი ბორჯიშ დო ვარ ედომუშამო ოშწანურაშ ადამიერეფ შქას, ჩე რევოლუციური პრინციპეფიშ შურდგჷმილი გოსახიერაფა რდჷ“.[218] ოდო ჟურნალისტ კრისტოფერ ჰიტჩენსიშ თქუალათ: „ჩეშ ღურა ჩქიმო დო ჩქიმი მანგური მიარე ადამიერშო ბრელს შანენს, თინა როლიშ მოდელი რდჷ, ჩქინო, რომანტიკოსი ბურჟუეფშო უშულებუ მუდგარენიშ უმუკუჯინუო — თიქ მიდართჷ დო ქოთ მასურჷ თინა, მუთ რევოლუციონერს ოკო უქიმინუდუკონ — იჩხუპჷ დო დოღურჷ მუში მეჯინალობეფშენ“.[219] ბრელშო კუბას გევარა ოჸოროფული ერუანულ გერგზო სქიდუ, სოდეთ თიში სურათი გჷმოსახილი რე 3 პესოამ ბანკნოტის, ოდო სკოლაშ მოგურაფუეფი ირი ოჭუმარეს იჭყანა ფუჩით — „ჩქი ჩეს ვაგურუთ“. მუში ოდაბადე არგენტინას, რე უმაღალაში სკოლეფი, ნამუნეფსჷთ თიში ჯოხო გიოძჷნ, ერხინილი რე მიარე მონუმენტი, ოდო თიში ოდაბადური ნოღა როსარიოს ხვალე 2008 წანას გინწყჷ 3,7 მ სიმაღალაშ ბრონზეშ ნოჭახნაკუქ. თაშინეშე ოკო ეიშანას, ნამუდა ნამთინე ბოლივარ ფიოშის თინა წიმინდეთ აფუ გჷმოცხადაფილი, მუჭოთ „წიმინდე ერნესტო“, მიდგაშ წოხოლეთ მოხვარაშ თხუალათ იხვამანა.
-_Argentina_-_Marcha_25-May-06_-_2_(7).jpg)
ირფელი თეშ აწორინელო, თხოზინელი აწმარენჯი ავტორი, ხაკობო მაჩოვერი ივარანს თიში ოგერგეზე-ოცქვაფური პორტრეტის დო თის მუჭოთ უდუნდებუ ჯალათისჷნ თეშ გჷშმიჸონანს. [220] ეკობრალებეფიშ დასაბუთებელო, თინა იხვარუანს ლათინური ამერიკაშ უმენტაში ნორთის, სოდეთ ჩეშით ინსპირირაფილი რევოლუციეფიშ პრაქტიკული მოღალუ რდჷ მილიტარიზმიშ რდუალა დო დინოხოლენი კონფლიქტეფი მიარე წანაშ გოძვენას.[221] გევარაშ ფასებაბორჯის, ბრიტანალი ისტორიკოსი ჰიუგ თომასი რაგადანს, ნამუდა ჩე რდჷ „გებენი, გურგონწყჷმილი დო მეკენჯი კოჩი, მით თე ბორჯისჷნე ორჩანი, გურიშ გიმადვალარი დო კატეგორიული რდჷ“.[222] თომასიშ მეჯინათ, თიში თელარაშ ბოლოს, „მუჭოთ რჩქჷნ, მუში დუდიშ დარჩქალაფარო თიქ დერწუმჷ მუში ნძალუეფიშ ღირსებეფშა“, თიწკჷმა მუჟამც ჩეშ ღურაშ უკული „თიში ჯგირი დო ვარი ფური გოლინაქ კასტროშა“ მიირდჷ, რახან ფიდელქ თიში ბრელი მეჯინალა გეთოლწონჷ. თომასიშ ფასებათ, „ხოსე მარტიშ დო ლოურენს არაბიშ შვანეფს, მარცხიქ გეგმიარგამჷ დო ვა გინორდელე ლეგენდეფშა“.[222] პერუალი ჭარუ დო პოლიტიკური მოღალე ალვარო ვარგას ლიოსა უზურენდჷ, ნამუდა „გევარაშ ალმახანური მიმათხოზინალეფი დუდის იღორენა, რახან თინეფი მითეფს მუკაბუნა“, თე ბორჯისჷნე ეჭარჷნს გევარას მუჭოთ „მარქსისტ პურიტანს“, მით მუში მეკენჯი ნძალანებას უაპიჯაფუობაშ ინაშქირიტალო ირინუანდჷ, თე ბორჯისჷნე ქიმინჯალენდჷ მუჭოთ „რგილზისხირამი ღურაშ მანქანა“.[221] ლიოსა გევარას თაშნეშე ადჷნოშურენს „ფანტასტიკურ დესპოტიზმის“, რახან ორხველჷდჷ კუბაშ რევოლუციაშ „გოსხუნუაფაშ“ თარი ლირეს დო ფირქენდჷ, ნამუდა თინა ღვალენდჷ „რსულ სუბორდინაციას უკუმელა ორთოდოქსულ იდეოლოგიაშენ“.[221] გევარა ამუდღარშახ სქიდუ გაჯოგინალი პიჯო ბრელი კუბარი თხოზინელიშო დო კუბარი ამერიკალშო ააშ-ის, მინეფით თის ნტერულო უჯინენა, მუჭოთ „ლა-კაბანიაშ ჸვილუს“.[223]
პოლარიზაფილი სტატუსიშ უმუკუჯინუო, თიში სახეშ მაღალკონტრასტული ართფერუანი გჷმოსახილობაქ, ნამუთ 1968 წანაშ ირლანდიარ ხანტუქ ჯიმ ფიტზპატრიკიქ აკოქიმინჷნ, მოსოფელიშ ართ-ართი არძოშე უნივერსალურო გიმოჩამუ დო გჷმოსახუან სურათო გჷნირთჷ,[224][225] ნამუთ ეუკოროცხუ მუკოქვენჯის დო მეკონს რე გჷმოხანტილი, თინეფ შქას მაისურეფს, ქუდეფს, პოსტერეფს, ტატუეფს დო ბიკინეფს,[226] მუსჷთ ირონიულო მიშმუღჷ თია კაპიტალიზმიშა, მუთ გევარას თაშ ჯოგუდჷნ. მორო, თინა ამუდღარშახ სქიდუ ტრანსცენდენტალურ ფიგურათ სპეციფიკურ პოლიტიკურ კონტექსტეფს[227] დო თაშნეშე, მუჭოთ ახალნორდული აწორინჯალაშ ფართო სპექტრიშ ხატო.[228]
ქრონოლოგია
რედაქტირაფა
ქოძირით თაშნეშე
რედაქტირაფაოარქივე მედია ფაილეფი
რედაქტირაფავიდეო ფირეფი
რედაქტირაფა
- გევარაშ ინტერვიუ 1964 წანას დუბლინს (ირლანდია) ვიზიტიშ ბორჯის, ინგლისური ნათანგათ. RTÉ Libraries and Archives ვიდეო კლიპი
- გევარა კითხულენს პოემას (1:00), ინგლისური სუბტიტრეფით El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001, ვიდეო კლიპი
- გევარა ფიდელ კასტროს ხუც არზენს, (0:22), ინგლისური სუბტიტრეფით, El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001, ვიდეო კლიპი
- გევარა ხანდაშ გეშა რაგადანს, (0:28), ინგლისური სუბტიტრეფით, El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001, ვიდეო კლიპი
- გევარა ღეჯეფიშ ჸუჯიშ მიშაკათინშე რაგადანს, (0:17), ინგლისური სუბტიტრეფით El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001, ვიდეო კლიპი
- გევარა იმპერიალიზმიშ მეხჷ რაგადანს, (1:20), ინგლისური სუბტიტრეფით, El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001, ვიდეო კლიპი
აუდიო დინნაჭარეფი
რედაქტირაფა- Guevara interviewed on ABC's Issues and Answers, (23:53), English translation, narrated by Lisa Howard, March 24, 1964, Audio clip Archived 2011-07-23 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
ნახანდეფიშ ერკებული
რედაქტირაფაერნესტო „ჩე“ გევარაშით ესპანურ ნინაშა ჭარილი ნახანდეფი, უკული თანგილი ინგლისურო
- A New Society: Reflections for Today's World, Ocean Press, 1996, ISBN 1-875284-06-0
- Back on the Road: A Journey Through Latin America, Grove Press, 2002, ISBN 0-8021-3942-6
- Che Guevara, Cuba, and the Road to Socialism, Pathfinder Press, 1991, ISBN 0-87348-643-9
- Che Guevara on Global Justice, Ocean Press (AU), 2002, ISBN 1-876175-45-1
- Che Guevara: Radical Writings on Guerrilla Warfare, Politics and Revolution, Filiquarian Publishing, 2006, ISBN 1-59986-999-3
- Che Guevara Reader: Writings on Politics & Revolution, Ocean Press, 2003, ISBN 1-876175-69-9
- Che Guevara Speaks: Selected Speeches and Writings, Pathfinder Press (NY), 1980, ISBN 0-87348-602-1
- Che Guevara Talks to Young People, Pathfinder, 2000, ISBN 0-87348-911-X
- Che: The Diaries of Ernesto Che Guevara, Ocean Press (AU), 2008, ISBN 1-920888-93-4
- Colonialism is Doomed, Ministry of External Relations: Republic of Cuba, 1964, ASIN B0010AAN1K
- Critical Notes on Political Economy: A Revolutionary Humanist Approach to Marxist Economics, Ocean Press, 2008, ISBN 1-876175-55-9
- Episodes of the Cuban Revolutionary War, 1956–58, Pathfinder Press (NY), 1996, ISBN 0-87348-824-5
- Guerrilla Warfare: Authorized Edition, Ocean Press, 2006, ISBN 1-920888-28-4
- Latin America: Awakening of a Continent, Ocean Press, 2005, ISBN 1-876175-73-7
- Marx & Engels: An Introduction, Ocean Press, 2007, ISBN 1-920888-92-6
- Our America And Theirs: Kennedy And The Alliance For Progress, Ocean Press, 2006, ISBN 1-876175-81-8
- Reminiscences of the Cuban Revolutionary War: Authorized Edition, Ocean Press, 2005, ISBN 1-920888-33-0
- Self Portrait Che Guevara, Ocean Press (AU), 2004, ISBN 1-876175-82-6
- Socialism and Man in Cuba, Pathfinder Press (NY), 1989, ISBN 0-87348-577-7
- The African Dream: The Diaries of the Revolutionary War in the Congo, Grove Press, 2001, ISBN 0-8021-3834-9
- The Argentine, Ocean Press (AU), 2008, ISBN 1-920888-93-4
- The Bolivian Diary of Ernesto Che Guevara, Pathfinder Press, 1994, ISBN 0-87348-766-4
- The Great Debate on Political Economy, Ocean Press, 2006, ISBN 1-876175-54-0
- The Motorcycle Diaries: A Journey Around South America, London: Verso, 1996, ISBN 1-85702-399-4
- The Secret Papers of a Revolutionary: The Diary of Che Guevara, American Reprint Co, 1975, ASIN B0007GW08W
- To Speak the Truth: Why Washington's "Cold War" Against Cuba Doesn't End, Pathfinder, 1993, ISBN 0-87348-633-1
პოპ-კულტურას
რედაქტირაფაბირეფი
რედაქტირაფამოჩამილი რე ბირეფიშ ერკებული, ნამუეფით ჩე გევარაშ გერგეზალას ეჯღუნებუ ვარა მუ რე მოშინაფილი:
- კარლოს პუებლას Hasta Siempre, Comandante (1965), ნამუქჷთ ირსულჷ მიარე მობირეშით, თინეფ შქას რენა Buena Vista Social Club დო ნატალი კარდონე (1997).
- Zamba del Che (1969), ვიქტორ ხარაშო რუბენ ორტისიშით ჭარილი ბირა, ნამუსჷთ თინა Quilapayún-წკჷმა ართო არსულენს[229].
- El aparecido, — ვიქტორ ხარა[230].
- Si el poeta eres tú, პაბლო მილანეშ ბირა[231].
- Nada más! — ატაუალპა იუპანკი[232].
- Soldadito boliviano — ნიკოლა გილენი პაკო იბანიესის მუსიკაშენ[232].
- Panic in Détroit — დევიდ ბოუი, 1973. ალბომი Lodger (1973) ბირაშ ბორჯის ჯიბეშა ალუძჷ ჩეშ ჸვილუაშ უკული გინოღალირი ჩინებული ფოტო.
- América te hablo de Ernesto (inédit), Canción del Elegido, Fusil contra Fusil (1977) დო Hombre (1987) — სილვიო როდრიგესი[233].
- Indian girl — The Rolling Stones ალბომს Emotional Rescue, 1980.
- Salut à toi — Béruriers noirs, 1985.
- Les tzars — ინდოჩინეთი, 1987.
- Adios Zapata! — Renaud ალბომს A la belle de mai, 1994.
- Murguita del Sur, de Bersuit Vergarabat, 1998.
- Visite guidée — Kana, 2000.
- Che Fidel, — ხოსე მარია კანო ალბომს Josecano, 2001
- La manifestation — les Cowboys Fringants ალბომს break syndical, 2002.
- La mort du Che — Bernard Lavilliers, 2004.
- Commandante — Fatals Picards ალბომს Pamplemousse mécanique, 2007.
- Le Che, une braise qui brûle encore, Monsieur R-იშ ალბომი, 2007, კენი არკანაწკჷმა ართო, ოლივიე ბეზანსენოშ წინგიშ მეჯინათ.
- Popopo — ალენ სუშენი ალბომს Écoutez d'où ma peine vient (2008).
- Tu Reconnais Nos Gangs, — Black Taboo და Taktika ალბომში L'Affaire Taktika (2005)
- Che Guevara — დიანა დი ლ'ალბა
- Hasta XXL — Fatals Picards (2011), ბირა, ნამუთ იუმორისტულო წჷმარჩქინანს ჩეშ სურათიშ მასობურვ კომერციალიზაციას.
ფილმეფი
რედაქტირაფა- რიჩარდ ფლეიშერიშ ჩე! (1969), ჩეშ როლს ომარ შარიფი.
- ალან პარკერიშ ევიტა, 1996. ფილმის ნაძირეფუშ გინორთათ, ჩე გევარა თახმას დღას ვა აკოხვალამჷ ევა პერონს.
- დევიდ ატვუდიშ ფიდელი დო ჩე, 2002, 1 სთ 47 წთ. ლაჸაფენა ვიქტორ უგო მარტინი, გაელ გარსია ბერნალი, პატრისია ველასკესი, სესილია სუარესი, მორის კომტე დო ენრიკე არსე.
- ვალტერ სალესიშ მოტოციკლისტიშ დღარეფი, 2004, 2 სთ 06 წთ თარ როლს გაელ გარსია ბერნალი.
- ჩე გევარა - რევოლუციონერიშ ღურა დო ლეგენდა (2007) — იტალიური დოკუმენტური ფილმი.
- ჩე — ორნორთამი ხანტილური ფილმი სტივენ სოდერბერგიშ დო ბენისიო დელ ტოროშ კათინით, (2008).
სქოლიო
რედაქტირაფა- ↑ Casey 2009, ხს. 128.
- ↑ 2.0 2.1 On Revolutionary Medicine Speech by Che Guevara to the Cuban Militia on August 19, 1960.
- ↑ At the Afro-Asian Conference in Algeria A speech by Che Guevara to the Second Economic Seminar of Afro-Asian Solidarity in Algiers, Algeria on February 24, 1965.
- ↑ Beaubien, NPR Audio Report, 2009, 00:09–00:13.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "Castro's Brain" 1960.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Taibo 1999, ხს. 267.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Kellner 1989, ხს. 69–70.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 526–530.
- ↑ Ryan 1998, ხს. 4.
- ↑ Dorfman 1999.
- ↑ Maryland Institute of Art, referenced at BBC News May 26, 2001.
- ↑ Che's last name "Guevara" derives from the Castilianized form of the Basque "Gebara", a habitational name from the province of Álava. Through his grandmother, Ana Lynch, he was a descendant of Patrick Lynch, an emigrant from Galway, Ireland in the 1740s.
- ↑ Lavretsky 1976.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 23.
- ↑ Argentina: Che's Red Mother Archived 2013-08-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. Time Magazine, July 14, 1961.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 22–23.
- ↑ Sandison 1996, ხს. 8.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 24.
- ↑ Argentine Rugby Inspired by Che Guevara by Brendan Gallagher, The Daily Telegraph, გჷმათუთა 5, 2007
- ↑ Cain, Nick & Growden, Greg "Chapter 21: Ten Peculiar Facts about Rugby" in Rugby Union for Dummies (2nd Edition), John Wiley and Sons, ISBN 978-0-470-03537-5, ხს. 293.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 28.
- ↑ 22.0 22.1 Hart 2004, p. 98.
- ↑ Haney 2005, ხს. 164.
- ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 24.4 (Anderson 1997, ხს. 37–38). ციტირაფაშ ჩილათა Invalid
<ref>tag; name "ReferenceC" defined multiple times with different content - ↑ Sandison 1996, ხს. 10.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 26.
- ↑ Ratner 1997, ხს. 25.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 64.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 59-64.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 89.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 75-76.
- ↑ 32.0 32.1 Kellner 1989, ხს. 27.
- ↑ NYT bestseller list: #38 Paperback Nonfiction on 2005-02-20, #9 Nonfiction on 2004-10-07 and on more occasions.
- ↑ A Very Modern Icon by George Galloway, New Statesman, June 12, 2006
- ↑ A Very Modern Icon by George Galloway, New Statesman, June 12, 2006
- ↑ Anderson 1997, ხს. 126.
- ↑ Taibo 1999, ხს. 31.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 31.
- ↑ 39.0 39.1 Guevara Lynch 2000, ხს. 26.
- ↑ Ignacio 2007, ხს. 172.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 139–141.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 144.
- ↑ 43.0 43.1 Kellner 1989, ხს. 32.
- ↑ Taibo 1999, ხს. 39.
- ↑ Snow, Anita. "'My Life With Che' by Hilda Gadea." Associated Press at WJXX-TV. მარაშინათუთა 16, 2008. Retrieved on February 23, 2009.
- ↑ Che Guevara 1960–67 by Frank E. Smitha.
- ↑ Sinclair, Andrew (1970). Che Guevara. The Viking Press.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 33.
- ↑ 49.0 49.1 Rebel Wife, A Review of My Life With Che: The Making of a Revolutionary by Hilda Gadea by Tom Gjelten, The Washington Post, October 12, 2008.
- ↑ Taibo 1999, ხს. 55.
- ↑ Fidel and Che: A Revolutionary Friendship by Simon Reid-Henry audio slideshow by The Guardian, January 9, 2009
- ↑ Sandison 1996, ხს. 28.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 37.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 194.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 213.
- ↑ Sandison 1996, ხს. 32.
- ↑ DePalma 2006, ხს. 110–111.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 45.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 269–270.
- ↑ Castañeda 1998, ხს. 105, 119.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 237–238, 269–270, 277–278.
- ↑ 62.0 62.1 62.2 Luther 2001, ხს. 97–99.
- ↑ 63.0 63.1 Anderson 1997, 237.
- ↑ Sandison 1996, ხს. 35.
- ↑ Ignacio 2007, ხს. 177.
- ↑ Ignacio 2007, ხს. 193.
- ↑ Poster Boy of The Revolution by Saul Landau, The Washington Post, October 19, 1997, p. X01.
- ↑ Moore, Don. Revolution! Clandestine Radio and the Rise of Fidel Castro. Patepluma Radio.
- ↑ Bockman 1984.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 40.
- ↑ 71.0 71.1 Kellner 1989, ხს. 47.
- ↑ Castro 1972, ხს. 439–442.
- ↑ Dorschner 1980, ხს. 41–47, 81–87.
- ↑ Sandison 1996, ხს. 39.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 48.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 13.
- ↑ Castañeda, ხს. 145–146.
- ↑ 78.0 78.1 Castañeda, ხს. 146.
- ↑ Anderson 1997, 397.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 400–401.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 424.
- ↑ Castañeda, ხს. 159.
- ↑ (Castañeda 1998, ხს. 264–265).
- ↑ Skidmore 2008, ხს. 273.
- ↑ Gómez Treto 1991, ხს. 115. "The Penal Law of the War of Independence (July 28, 1896) was reinforced by Rule 1 of the Penal Regulations of the Rebel Army, approved in the Sierra Maestra February 21, 1958, and published in the army's official bulletin (Ley penal de Cuba en armas, 1959)" (Gómez Treto 1991, ხს. 123).
- ↑ Gómez Treto 1991, ხს. 115–116.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 372, 425.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 376.
- ↑ Niess 2007, ხს. 60.
- ↑ Gómez Treto 1991, ხს. 116.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 388.
- ↑ Rally For Castro: One Million Roar "Si" To Cuba Executions – Video Clip by Universal Newsreel, narrated by Ed Herlihy, from January 22, 1959
- ↑ Niess 2007, ხს. 61.
- ↑ Castañeda 1998, ხს. 105, 119.
- ↑ The Legacy of Che Guevara – a PBS online forum with author Jon Lee Anderson, November 20, 1997
- ↑ Different sources cite differing numbers of executions attributable to Guevara, with some of the discrepancy resulting from the question of which deaths to attribute directly to Guevara and which to the regime as a whole. Anderson (1997) gives the number specifically at La Cabaña prison as 55 (p. 387.), while also stating that "several hundred people were officially tried and executed across Cuba" as a whole (p. 387). (Castañeda 1998) notes that historians differ on the total number killed, with different studies placing it as anywhere from 200 to 700 nationwide (p. 143), although he notes that "after a certain date most of the executions occurred outside of Che's jurisdiction" (p. 143). These numbers are supported by Armando Lago and the opposition-based Free Society Project / Cuba Archive, which gives the figure as 216 executions ordered by Guevara across Cuba in three years (1957–1960) and 164 "victims" specifically at La Cabaña, which were according to Lago, "all carried out without affording the victims due process of law." Of further note, much of the discrepancy in the estimates as between 55 versus 164 executed at La Cabaña revolves around whether to include instances where Guevara had denied an appeal and signed off on a death warrant, but where the sentence was carried out after he relinquished his command of La Cabaña fortress on June 12, 1959.
- ↑ Castañeda 1998, ხს. 143–144.
- ↑ Castañeda 1998, ხს. 143-144.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 375.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 54.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 57.
- ↑ 102.0 102.1 102.2 Kellner 1989, ხს. 58.
- ↑ Taibo 1999, ხს. 282-285.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 423.
- ↑ 105.0 105.1 Anderson 1997, ხს. 431.
- ↑ Taibo 1999, ხს. 300.
- ↑ Che Guevara's Daughter Visits Bomb Memorial in Hiroshima by The Japan Times, May 16, 2008
- ↑ 108.0 108.1 Anderson 1997, ხს. 435.
- ↑ Casey 2009, ხს. 25.
- ↑ Casey 2009, ხს. 25–50.
- ↑ 111.0 111.1 Kellner 1989, ხს. 55.
- ↑ 112.0 112.1 112.2 112.3 Kellner 1989, ხს. 61.
- ↑ Latin lessons: What can we Learn from the World’s most Ambitious Literacy Campaign? by The Independent, November 7, 2010
- ↑ Latin America's New Look at Che by Daniel Schweimler, BBC News, October 9, 2007.
- ↑ 115.0 115.1 Anderson 1997, ხს. 449
- ↑ Man and Socialism in Cuba by Che Guevara
- ↑ Crompton 2009, ხს. 71.
- ↑ 118.0 118.1 Kellner 1989, ხს. 60.
- ↑ 119.0 119.1 119.2 119.3 119.4 Kellner 1989, ხს. 62.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 59.
- ↑ PBS: Che Guevara, Popular but Ineffective.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 75.
- ↑ (1984–03–23) „Latin America Report“ (JPRS–LAM–84–037). კითხირიშ თარიღი: 2010-10-30.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 63.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 74.
- ↑ The Spirit of Che Guevara by I.F. Stone, New Statesman, October 20, 1967.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 507.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 509.
- ↑ 129.0 129.1 "Economics Cannot be Separated from Politics" speech by Che Guevara to the ministerial meeting of the Inter-American Economic and Social Council (CIES), in Punta del Este, Uruguay on August 8, 1961.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 492.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 530.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 545.
- ↑ Guevara 1997, ხს. 304
- ↑ Kellner 1989, ხს. 73.
- ↑ 135.0 135.1 135.2 135.3 135.4 "Colonialism is Doomed" speech to the 19th General Assembly of the United Nations in New York City by Cuban representative Che Guevara on December 11, 1964.
- ↑ 136.0 136.1 136.2 Bazooka Fired at U.N. as Cuban Speaks by Homer Bigart, The New York Times, December 12, 1964 – ხს. 1.
- ↑ Guillermo Novo Biography by Spartacus Educational Encyclopedia.
- ↑ Hart 2004, ხს. 271.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 618.
- ↑ Che Guevara: Father Of Revolution, Son Of Galway. Fantompowa.net. კითხირიშ თარიღი: 2010-10-31.
- ↑ Gerry Adams Featured in New Che Guevara Documentary by Kenneth Haynes, Irish Central, September 8, 2009
- ↑ 142.0 142.1 142.2 "Socialism and Man in Cuba" A letter to Carlos Quijano, editor of Marcha, a weekly published in Montevideo, Uruguay; published as "From Algiers, for Marcha: The Cuban Revolution Today" by Che Guevara on March 12, 1965.
- ↑ Guevara 1969, ხს. 350.
- ↑ Guevara 1969, ხს. 352–59.
- ↑ 145.0 145.1 Message to the Tricontinental A letter sent by Che Guevara from his jungle camp in Bolivia, to the Tricontinental Solidarity Organisation in Havana, Cuba, in the Spring of 1967.
- ↑ Che Guevara's Final Verdict on the Soviet Economy by John Riddell, Centre for Research on Globalization, June 13, 2008.
- ↑ 147.0 147.1 147.2 147.3 Ernesto 'Che' Guevara: A Rebel Against Soviet Political Economy by Helen Yaffe (author of Che Guevara: The Economics of Revolution), 2006
- ↑ Guevara 1965.
- ↑ Ben Bella 1997.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 624.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 629.
- ↑ Gálvez 1999, ხს. 62.
- ↑ Gott 2004 ხს. 219.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 86.
- ↑ DR Congo's Rebel-Turned-Brain Surgeon by Mark Doyle, BBC World Affairs', December 13, 2005.
- ↑ BBC News January 17, 2001.
- ↑ "The intercept operators knew that Dar-es-Salaam was serving as a communications center for the fighters, receiving messages from Castro in Cuba and relaying them on to the guerrillas deep in the bush (Bamford 2002, p. 181).
- ↑ Ireland's Own 2000.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 87.
- ↑ From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara by The Guardian, August 12, 2000
- ↑ Guevara 2000, ხს. 1.
- ↑ Castañeda 1998, ხს. 316.
- ↑ Che Guevara’s Central Bohemian Hideaway article and audio by Ian Willoughby, Český rozhlas, June 27, 2010
- ↑ Guevara 2009, ხს. 167.
- ↑ Mittleman 1981, ხს. 38.
- ↑ Jacobson, Sid and Ernie Colón. Che: A Graphic Biography. Hill and Wang, 2009. 96–97.
- ↑ Jacobson, Sid and Ernie Colón. Che: A Graphic Biography. Hill and Wang, 2009. 98.
- ↑ Selvage 1985.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 693.
- ↑ Members of Che Guevara's Guerrilla Movement in Bolivia by the Latin American Studies Organization
- ↑ Kellner 1989, ხს. 97.
- ↑ U.S. Army 1967 and Ryan 1998, ხს. 82–102, inter alia. "U.S. military personnel in Bolivia never exceeded 53 advisers, including a sixteen-man Mobile Training Team (MTT) from the 8th Special Forces Group based at Fort Gulick, Panama Canal Zone" (Selvage 1985).
- ↑ "Bidding for Che Archived 2013-08-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. ", Time Magazine, Dec. 15, 1967.
- ↑ Guevara 1972.
- ↑ Castañeda 1998, ხს. 107–112; 131–132.
- ↑ Wright 2000, ხს. 86.
- ↑ 177.0 177.1 Guevara 2009, ხს. II. ციტირაფაშ ჩილათა Invalid
<ref>tag; name "Guevara2009pgII" defined multiple times with different content - ↑ Shadow Warrior: The CIA Hero of 100 Unknown Battles, Felix Rodriguez and John Weisman, Simon & Schuster, October 1989.
- ↑ Barbie "Boasted of Hunting Down Che" by David Smith, The Observer, December 23, 2007.
- ↑ Green Beret Behind the Capture of Che Guevara by Richard Gott, The Age, September 8, 2010
- ↑ Anderson 1997, ხს. 733.
- ↑ 182.0 182.1 "The Man Who Buried Che Archived 2008-12-07 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. " by Juan O. Tamayo, Miami Herald, September 19, 1997.
- ↑ 183.0 183.1 183.2 183.3 183.4 Ray, Michèle (March 1968). „In Cold Blood: The Execution of Che by the CIA“. Ramparts Magazine.
- ↑ Grant 2007
- ↑ Grant 2007. René Barrientos has never revealed his motives for ordering the summary execution of Guevara rather then putting him on trial or expelling him from the country or turning him over to the U.S. authorities.
- ↑ Almudevar, Lola. "Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago." San Francisco Chronicle. Tuesday October 9, 2007. Retrieved on November 7, 2009.
- ↑ Time magazine 1970.
- ↑ 188.0 188.1 Anderson 1997, ხს. 739.
- ↑ Obituary: Che Guevara, Marxist Architect of Revolution by Richard Bourne, The Guardian, October 11, 1967
- ↑ Almudevar 2007 and Gott 2005.
- ↑ Casey 2009, ხს. 179.
- ↑ Casey 2009, ხს. 183.
- ↑ The Death of Che Guevara by Bjorn Kumm, The New Republic, Originally published on November 11, 1967.
- ↑ Lacey 2007a.
- ↑ Watch blog image of Guevara's GMT Master Archived 2010-05-24 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. .
- ↑ Felix Rodríguez entry from Spartacus Schoolnet Encyclopedia.
- ↑ Kornbluh 1997.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 740.
- ↑ Anderson 1997, ხს. 741.
- ↑ Kellner 1989, ხს. 101.
- ↑ 201.0 201.1 201.2 Nadle, Marlene (August 24, 1968). „Régis Debray Speaks from Prison“. Ramparts Magazine.
- ↑ Cuba salutes 'Che' Guevara: Revolutionary Icon Finally Laid to Rest CNN, October 17, 1997
- ↑ "Bidding for Che Archived 2013-08-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. ", Time Magazine, Dec. 15, 1967.
- ↑ Guevara 1967b.
- ↑ Ryan 1998, ხს. 45.
- ↑ Ryan 1998, ხს. 104.
- ↑ Ryan 1998, ხს. 148.
- ↑ Ramírez 1997.
- ↑ Bolivia unveils original Che Guevara diary by Eduardo Garcia, Reuters, July 7, 2008.
- ↑ Slain Che Guevara Soldiers Found? video report by National Geographic, August 21, 2009.
- ↑ McLaren 2000, ხს. 7.
- ↑ Che's Second Coming? by David Rieff, November 20, 2005, New York Times.
- ↑ Moynihan 2006.
- ↑ Sinclair 1968 / 2006, ხს. 80.
- ↑ Sinclair 1968 / 2006, ხს. 127.
- ↑ McLaren 2000, ხს. 3.
- ↑ Sinclair 1968 / 2006, ხს. 67.
- ↑ Ernesto Che Guevara R.I.P. by Murray Rothbard, Left and Right: A Journal of Libertarian Thought, Volume 3, Number 3 (Spring-Autumn 1967).
- ↑ Just a Pretty Face? by Sean O'Hagan, The Observer, July 11, 2004.
- ↑ Behind Che Guevara’s mask, the cold executioner Archived 2008-11-21 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. Times Online, September 16, 2007.
- ↑ 221.0 221.1 221.2 Vargas Llosa 2005.
- ↑ 222.0 222.1 Kellner 1989, ხს. 106.
- ↑ Casey 2009, ხს. 325 & 235.
- ↑ BBC News May 26, 2001.
- ↑ see also Che Guevara (photo).
- ↑ Lacey 2007b.
- ↑ BBC News 2007.
- ↑ O'Hagan 2004.
- ↑ Zamba del Che
- ↑ El aparecido, de Victor Jara Archived 2008-01-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- ↑ Si el poeta eres tú, Pablo Milanés, Trovadores
- ↑ 232.0 232.1 Canciones y poesías musicalizadas dedicadas o alegóricas a Ernesto Che Guevara, San Cristóbal Archived 2006-04-27 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- ↑ Hombre (1968) de Silvio Rodríguez Archived 2007-01-29 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
ლიტერატურა
რედაქტირაფა- Almudevar, Lola (October 9, 2007). "Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago". San Francisco Chronicle.
- Anderson, Jon Lee (1997). Che Guevara: A Revolutionary Life. New York: Grove Press. ISBN 0-8021-1600-0.
- Bamford, James (2002). Body of Secrets: Anatomy of the Ultra-Secret National Security Agency (Reprint edition). New York: Anchor Books. ISBN 0-385-49908-6.
- BBC News (January 17, 2001). "Profile: Laurent Kabila". Accessed April 10, 2008.
- BBC News (May 26, 2001). Che Guevara photographer dies. Accessed January 4, 2006.
- BBC News (October 9, 2007). "Cuba pays tribute to Che Guevara". BBC News, International version.
- Beaubien, Jason (2009). Cuba Marks 50 Years Since 'Triumphant Revolution'. NPR: All Things Considered, Audio Report.
- Ben Bella, Ahmed (October 1997). "Che as I knew him". Le Monde diplomatique. mondediplo.com. Accessed February 28, 2008.
- Bockman, USMC Major Larry James (April 1, 1984). The Spirit of Moncada: Fidel Castro's Rise to Power 1953–1959. United States: Marine Corps Command and Staff College.
- Casey, Michael (2009). Che's Afterlife: The Legacy of an Image. Vintage. ISBN 0307279308.
- Castañeda, Jorge G (1998). Che Guevara: Compañero. New York: Random House. ISBN 0-679-75940-9.
- Castro, Fidel (editors Bonachea, Rolando E. and Nelson P. Valdés; 1972). Revolutionary Struggle 1947–1958. Cambridge, Massachusetts and London: MIT Press. ISBN 0-262-02065-3.
- Crompton, Samuel (2009). Che Guevara: The Making of a Revolutionary. Gareth Stevens. ISBN 143390053X.
- DePalma, Anthony (2006). The Man Who Invented Fidel: Castro, Cuba, and Herbert L. Matthews of the New York Times. New York: Public Affairs. ISBN 1-58648-332-3.
- Dorfman, Ariel (June 14, 1999). Time 100: Che Guevara Archived 2011-04-25 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. . Time magazine.
- Dorschner, John and Roberto Fabricio (1980). The Winds of December: The Cuban Revolution of 1958. New York: Coward, McCann & Geoghegen. ISBN 0-698-10993-7.
- Dumur, Jean (interviewer) (1964). L'interview de Che Guevara (Video clip; 9:43; with English subtitles).
- Gálvez, William (1999). Che in Africa: Che Guevara's Congo Diary. Melbourne: Ocean Press, 1999. ISBN 1-876175-08-7.
- Gómez Treto, Raúl (Spring 1991). "Thirty Years of Cuban Revolutionary Penal Law". Latin American Perspectives 18(2), Cuban Views on the Revolution. 114–125.
- Gott, Richard (2004). Cuba: A New History. Yale University Press. ISBN 0300104111.
- Gott, Richard (August 11, 2005). "Bolivia on the Day of the Death of Che Guevara Archived 2005-11-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. ". Le Monde diplomatique. Accessed February 26, 2006.
- Grant, Will (October 8, 2007). "CIA man recounts Che Guevara's death". BBC News. Accessed February 29, 2008.
- Guevara, Ernesto "Che" (1995). Motorcycle Diaries. London: Verso Books.
- Guevara, Ernesto "Che" (editor Waters, Mary Alice) (1996). Episodes of the Cuban Revolutionary War 1956–1958. New York: Pathfinder. ISBN 0-87348-824-5.
- Guevara, Ernesto "Che" (1965). "Che Guevara's Farewell Letter".
- Guevara, Ernesto "Che" (1967a). "English Translation of Complete Text of his Message to the Tricontinental"
- Guevara, Ernesto "Che" (1967b). "Diario (Bolivia)". Written 1966–1967.
- Guevara, Ernesto "Che" (editors Bonachea, Rolando E. and Nelson P. Valdés; 1969). Che: Selected Works of Ernesto Guevara, Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 0-262-52016-8
- Guevara, Ernesto (2009). Che: The Diaries of Ernesto Che Guevara. Ocean Press. ISBN 1920888934.
- Guevara, Ernesto "Che" (1972). Pasajes de la guerra revolucionaria.
- Guevara, Ernesto "Che" (translated from the Spanish by Patrick Camiller; 2000). The African Dream. New York: Grove Publishers. ISBN 0-8021-3834-9.
- Guevara, Ernesto "Che" (2005). "Socialism and man in Cuba" (First published March 12, 1965 as "From Algiers, for Marcha. The Cuban Revolution Today"). Che Guevara Reader. (1997). Ocean Press. ISBN 1-875284-93-1
- Guevara, Ernesto; Deutschmann, David (1997). Che Guevara Reader: Writings by Ernesto Che Guevara on Guerrilla Strategy, Politics & Revolution. Ocean Press. ISBN 1875284931.
- Guevara Lynch, Ernesto (2000). Aquí va un soldado de América. Barcelona: Plaza y Janés Editores, S.A. ISBN 84-01-01327-5.
- Hall, Kevin (2004). "In Bolivia, Push for Che Tourism Follows Locals' Reverence". Common Dreams. commondreams.org. Accessed November 15, 2008.
- Haney, Rich (2005). Celia Sánchez: The Legend of Cuba's Revolutionary Heart. New York: Algora Pub. ISBN 0-87586-395-7.
- Hari, Johann (October 6, 2007). "Johann Hari: Should Che be an icon? No". The Independent.
- Hart, Joseph (2004). Che: The Life, Death, and Afterlife of a Revolutionary. New York: Thunder's Mouth Press. ISBN 1-56025-519-6.
- Ireland's Own (August 12, 2000). From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara. Accessed January 11, 2006.
- Kellner, Douglas (1989). Ernesto "Che" Guevara (World Leaders Past & Present). Chelsea House Publishers (Library Binding edition), ხს. 112. ISBN 1555468357.
- Kornbluh, Peter (1997). Electronic Briefing Book No. 5. National Security Archive. Accessed March 25, 2007.
- Lacey, Mark (October 26, 2007). "Lone Bidder Buys Strands of Che's Hair at U.S. Auction". New York Times.
- Lacey, Mark (October 9, 2007). "A Revolutionary Icon, and Now, a Bikini". The New York Times.
- Lago, Armando M (September 2005). "216 Documented Victims of Che Guevara in Cuba: 1957 to 1959[ღურელი რსხილი]". Cuba: the Human Cost of Social Revolution. (Manuscript pending publication.) Summit, New Jersey: Free Society Project.
- Lavretsky, Iosif (1976). Ernesto Che Guevara, translated by A. B. Eklof, Moscow: Progress, ხს. 5. OCLC 22746662.
- Luther, Eric (2001). Che Guevara (Critical Lives). Penguin Group (USA), ხს. 276. ISBN 002864199X.
- McLaren, Peter (2000). Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution. Rowman & Littlefield. ISBN 0847695336.
- Mittleman, James H (1981). Underdevelopment and the Transition to Socialism – Mozambique and Tanzania. New York: Academic Press. ISBN 0-12-500660-8
- Moynihan, Michael. "Neutering Sartre at Dagens Nyheter". Stockholm Spectator. Accessed February 26, 2006.
- Murray, Edmundo (November–December 2005). "Guevara, Ernesto [Che] (1928–1967)". Irish Migration Studies in Latin America (www.irlandeses.org).
- Che Guevara, by Frank Niess, Haus Publishers Ltd, 2007, ISBN 1-904341-99-3.
- O'Hagan, Sean (July 11, 2004). "Just a pretty face?". The Guardian. Accessed October 25, 2006.
- Ramírez, Dariel Alarcón (1997). Le Che en Bolivie. Paris: Éditions du Rocher. ISBN 2-268-02437-7.
- Ramonez, Ignacio (2007). Translated by Andrew Hurley. Fidel Castro: My Life London: Penguin Books. ISBN 978-0-14-102626-8
- Ratner, Michael (1997). Che Guevara and the FBI: The U.S. Political Police Dossier on the Latin American Revolutionary. Ocean Press. ISBN 1875284761.
- Rodriguez, Félix I. and John Weisman (1989). Shadow Warrior/the CIA Hero of a Hundred Unknown Battles. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-66721-1.
- Ryan, Henry Butterfield (1998). The Fall of Che Guevara: A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-511879-0.
- Sanati, Kimia (October 3, 2007). "[https://web.archive.org/web/20110611071543/http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=39503 Archived 2011-06-11 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. Islamist, Socialist Revolutions Don't Mix]". IPS News. (Reporting from Tehran, Iran). Accessed October 13, 2010.
- Sandison, David (1996). The Life & Times of Che Guevara. Paragon. ISBN 0752517767.
- Schipani, Andres (September 23, 2007). "The Final Triumph of Saint Che". The Observer. (Reporting from La Higuera.)
- Selvage, Major Donald R. – USMC (April 1, 1985). Che Guevara in Bolivia. Globalsecurity.org. Accessed January 5, 2006.
- Sinclair, Andrew (1968 / re-released in 2006). Viva Che!: The Strange Death and Life of Che Guevara. Sutton publishing. ISBN 0750943106.
- Skidmore, Thomas E.; Peter H. Smith (2008). Modern Latin America. Oxford University Press, ხს. 436. ISBN 0195055330.
- Taibo II, Paco Ignacio (1999). Guevara, Also Known as Che. St Martin's Griffin. 2nd edition, ხს. 691. ISBN 0312206526.
- Time Magazine (October 12, 1970). "[https://web.archive.org/web/20130826060200/http://www.time.com/time/printout/0,8816,942333,00.html Archived 2013-08-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. Che: A Myth Embalmed in a Matrix of Ignorance]".
- Time Magazine cover story (August 8, 1960). "[https://web.archive.org/web/20070217195935/http://www.time.com/time/printout/0,8816,869742,00.html Archived 2007-02-17 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. Castro's Brain]".
- U.S. Army (April 28, 1967). Memorandum of Understanding Concerning the Activation, Organization and Training of the 2d Ranger Battalion – Bolivian Army. Accessed June 19, 2006.
- Vargas Llosa, Alvaro (July 11, 2005). "The Killing Machine: Che Guevara, from Communist Firebrand to Capitalist Brand". The Independent Institute. Accessed November 10, 2006.
- "World Combined Sources" (October 2, 2004). "Che Guevara remains a hero to Cubans". People's Weekly World.
- Wright, Thomas C. (2000 Revised edition). Latin America in the Era of the Cuban Revolution. Praeger. ISBN 0275967069.