რიჩარდ ფეინმანი
რიჩარდ ფილიპს ფეინმანი (ინგლ. Richard Philips Feynman [ˈfaɪnmən]) (დ. 11 მესი, 1918, ნიუ-იორკი ― ღ. 15 ფურთუთა, 1988, ლოს-ანჯელესი) — ამერიკალი ფიზიკოსი, ნობელიშ პრემიაშ ლაურეატი ფიზიკას (1965). 1943-1945 ბირთვული ანჯარიშ ქიმინუაშე მომუშე, მანჰეთენიშ პროექტიშ აქტიური მაკათური ლოს-ალამოსის, თაშნეშე რდჷ კოსმოსური შატლ „ჩელენჯერიშ“ კატასტროფაშ კჷლმაგორალი პანელიშ მაკათური. ფეინმანი რდჷ ელემენტარული ნორთიეფიშ გინოქიმინუაშ ემასახალი, „ფეინმანიშ დიაგრამეფიშ“ აკმაქიმინალი. თეორიულ ფიზიკას მუშ ნახანდეფწკჷმა ართო, ფეინმანს თაშნეშე მირჩქინანა კვანტური კომპიუტერიშ აკოქიმინუაშ ართ-ართ პიონერო დო ნანოტექნოლოგიაშ კონცეფციაშ აკმამუშებელო. რინაშ ბოლო წანეფს ფეინმანი თეორიული ფიზიკაშ პროფესორი რდჷ კალიფორნიაშ ტექნოლოგიაშ ინსტიტუტის.
| რიჩარდ ფილიპს ფეინმანი | |
| Richard Philips Feynman | |
 | |
| დაბადებაშ თარიღი: | |
|---|---|
| დაბადებაშ აბანი: | |
| ღურაშ თარიღი: | |
| ღურაშ აბანი: | |
| მენოღალობა: | |
| სამუშაშ აბანი : |
მანჰეთენიშ პროექტი, კორნელიშ უნივერსიტეტი, კალიფორნიაშ ტექნოლოგიაშ ინსტიტუტი |
| ალმა-მატერი: | |
| ჩინებული რე მუჭოთ: |
კვანტური ელექტროდინამიკა, ორთიეფიშ თეორია, „ფეინმანიშ დიაგრამეფი“ |
| ჯილდოეფი დო პრემიეფი: |
|
ორდოშიან წანეფი
რედაქტირაფარიჩარდ ფეინმანქ დებადჷ მატერიალურო უნარღელჸოფირ ფანიას. მუში მასქერეფი, მელვილი დო ლუსილი, ოხორანდეს ქუინსიშ ობჟათეჸურე, ნიუ-იორკის. მუშ მუმაშ გინოჭყვადილი აფუდჷ, თი შვანს, მუნეფს ბოში ქაშიდეს-და, თინა უციოთ მენცარი გჷშეშჷ. თი პერიოდის, თიშ უმკუჯინუო, ნამდა ოსურიშ სამენცარო კარიერა წარმოუდგენელი რდჷ (მარა ვაოფიციალურო თინეფშო შილებედჷ აკადემიაშ ხარისხიშ მეღება), რიჩარდიშ უკჷლაშ დაქ ჯოან ფეინმანქ მიოჭირინდუ აღიარებას სამენცარო წირეეფს, მუჭოთ წჷმოძინელ ასტროფიზიკოსიქ. მუმა ოცადჷდჷ რიჩარდიშა ბაღანობაშე გუკურცხინუაფუდჷკო ბაღანური ინტერესი გარემო ოქიანუშ გჷმოლინაშ დო თიში აკორჩქინაშ ჸურე. თინა ირო ედომუშამი დო დიდი ინტერესით გამენდჷ ბაღანაშ მიარე კითხირს, ნამუსჷთ უხუნუანდჷნ, გამეფს ირინუანდჷ მუშ რჩქინას ფიზიკაშ, ქიმიაშ დო ბიოლოგიაშ სფეროშე.
შხირას მემართენდჷ შხვადოშხვა ჩინებარეფს. მუში მეთოდი ვარდჷ დონძალაფა. მუშა დღას ვაურაგადჷდჷ რიჩარდის, ნამდა თიქ უციოთ ოკო გინირთჷკო დიდ მენცარო. დიდაში მონძალათ მიღჷ რიჩარდიქ საკურელი იუმორიშ ღიაბი. რიჩარდიქ, მუში მაართა სამუშა დავალება ღოლუ რადიომიმაღებუშ აკოკეთებათ. მუს შეულებუდჷ რადიომიმაღებუეფიშ ნჭუაფილო დო ხარისხიანო აკოკეთება, თეშ მოხ თინა რადიოშ უგუმართობაშ ბაძაძის გორჷნდჷ ლოგიკურო, სიმპტომეფიშ მეჯინათ დო ხვალე თეშ უკული იჭყანდჷ თიშ აკოკეთებას. მუქ თე შარათ „საპატიო“ ჯოხო მიპალუ მეძობელეფს შქას — მეძობელეფს აჸონება ვაფულედეს, ბაღანაშ ნიჭიერალაშ ჸურე.
რიჩარდ ფეინმანქ გათუ მასაჩუსეთსიშ ტექნოლოგიაშ ინსტიტუტიშ ფიზიკაშ ფაკულტეტი დო გურაფა გაგინძორჷ პრინსტონიშ უნივერსიტეტის. მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ ბორჯის, ფეინმანი ოცადჷდჷ მოხალისეეფიშ ბუნეფს მოხვალამას, მარა ფსიქიატრიშ დჷნასქვიშ ოსხირშა, თის ვარია გჷმუცხადეს.
ფანია
რედაქტირაფადოქტორიშ ხარისხიშ მოპალაფაშ პერიოდის მუქ ჩილო ქჷმიჸონჷ არლინ გრინბაუმი, ნამუთ თი ბორჯის ძალიერო რდჷ დალახებური ტუბერკულოზით. ფეინმანიშ მასქერეფი თე ქორწინებაშ ძალამი მოვარიეეფი რდეს, მარა რიჩარდიქ იშენი თაში გინოჭყვიდჷ. ქორწინებაშ ცერემონიაქ აკოდირთჷ ლოს-ალამოსისიშ გეზაშ რკინაშშარაშ გიორენჯის, მეჯვარეეფი რდეს კვარეფიშ გჷმმაჩამუ აფთიაქარი, ხოლოს დვალირი მაღაზიეფშე. რიტუალს ვარდჷ ნამუთინი მოჯგირე. ცერემონიაშ დალიერს, მუჟამსჷთ სინჯას მეთხუებუდჷ უჯუნუდჷკო მოჭყუდუშა — რიჩარდიქ, შჷდჷ არლინიშ ლახარა, ხვალე ღვანწკის ქაჯუნჷ.
1950 წანას ფეინმანქ მაჟირაშა ქჷმიჸონჷ ჩილი. მუში მაჟირა ჩილი რდჷ მერი ლოუ, მარა მალას დეთხიუ, ქიმეხვადჷ, ნამდა ვეჸიდჷ ჸოროფა თინა, მუსჷთ უჯგუშ შვანს დუძახჷდით ძალიერ ხვამილაფას (გატაცებას).
1960 წანას, ევროპას, ართ–ართ კონფერენციას თიქ აუხვადჷ ართ ოსურს, ნამუქჷთ გინირთჷ თიშ ჩილო, თენა რდჷ ინგლისარი გვინეტ ჰოვარტი. ჭკობას მალას ქჷმაძინჷ ბოშიქ, ნამუსჷთ ქიგიოდვეს კარლი, მუნეფქ მალას სქუათ გეჭოფეს ჭიჭე ძღაბი, მიშელი.
თე პერიოდის ფეინმანქ ძალამო დეინტერესჷ ხელუანობათ. მუს ოინტერესჷდჷ - მუ გოლინას ოხვამილუანდჷ ადამიერეფშე ხელუანობა. მუქ ხანტუას ქიმეთხჷ ხე. მუში ნახანტეფი ვაგჷშეგორუდეს სისქვამეთ, მარა ბორჯეფიშ მალობას მუქ ქჷდიჭყჷ ჯგირი პორტრეტეფიშ ხანტუა.
1970 წანას ფეინმანქ, მუშ ალმასქუქ დო მუნეფიშ მაჸალე რალფ ლეიტონქ (ფიზიკოს რობერტ ლეიტონიშ სქუა) გინოჭყვიდეს შარალუა ტუვაშა (მორჩილი, გვალეფით გოხურგილი ტერიტორია, ნამუთ იდვალუაფუ რუსეთ დო მონღოლეთის შქას, რინელი სხუნუეფიშ რესპუბლიკა) აკა პროფესორიშ, ტუვაშ მარკვიეშ არზით, თე შარალუას შილებე გუჟირმანგებუდჷკო რჩქინა თე ოლქიშ გეშა. ფეინმანი, თე შარალუაშო იხაზირებუდჷ თელი სერიოზულობათ: თიქ გეჩინებაფუ თელი ლიტერატურა ტუვაშ გეშა, მარა საწუხაროთ თე შარალუაქ ვაგჷშართჷ.
ეკონია დღალეფი
რედაქტირაფა1970 წანას ჩინებულქ გინირთჷ, ნამდა თინა ლეხი რდჷ კიბოშ ვანაფერი ფორმათ. სიმსივნე, ნამუსჷთ ქვარაშ არეს მიოგორეს, ნჭუაფილო გეშაკვათეს, მარა თე ბორჯიშო ორგანიზმი უკვე აუნაზღაურებელო დაზიანებული რდჷ - გაჩენდჷ ართი ჭაჭაშ მუშობაქ. უკულიან ქირურგიულ ოპერაციეფქ შედეგი ვამიღჷ. ლახარა უკოხოლე ვეკინანჷ - ფეინმანი გაწირული რდჷ.
დგომარობა იუფრაშებუდჷ. ექიმეფქ, 1987 წანას ხოლო ქოძირეს ხოლო ართი სიმსივნე, ნამუთ გეშაკვათეს, მარა რიჩარდი ძალამი დაღამაკებული რდჷ დო იჭიროთებუდჷ ჭუათ. 1988 წანას თიქ კინე ჰოსპიტალიშ სტაციონარს ქჷმოხვადჷ, სოდეთ ექიმეფქ სიმსივნეშ მოხ, მუშ რსხულს ქიმიოგორეს ღია გეჯეჯის. ირფელწკჷმა ართო მენცარს მაჟირა ჭაჭაქ ხოლო უხანათჷ.
შილებედჷ ხელუანური ჭაჭეფიშ გინონერგუა დო სიცოცხალაშ მუდგაზმარენი თუთა გოხანგინძორაფა, მარა მუქ გინოჭყვიდჷ - ქჷმაჭარჷ ხე სამედიცინო მოხვარაშე ვარიაშ გაცხადებას. მუქ დოღურჷ 1988 წანაშ 18 ფურთუთას. თინა დასაფულებური რე ალტადანეშ საფულეს (ჯოხოთ „მაუნთინ ვიუ“-ს). მუში ალმასქუ, გვინეტ ფეინმანი ხოლო მუშ ხასჷლას რე დასაფულებური. რიჩარდ ფეინმანქ გამნარყეფს დუტუ კვანტური ნორთიეფიშ ურთიართქიმნჯალაშ ახალი თეორია. თეშ მოხ, 1985 წანას გჷშაშქუ მუშ დუდის გინულირი ოძიცე ისტორიეფიშ კორობილი, დუდჯოხოთ - „თქვა, მუშო ოკო რაგადი, ციგანენთ მისტერ ფეინმან!“. თე კორობილიშ მაჟირა ტომს ჯოხო - „მუშენი გონარღჷ, მუს ფირქენა შხვეფინ?“ ("What do You Care What Other People Think?").
ხანდეფი
რედაქტირაფა
1950 წანაშე ფეინმანი მუშენდჷ კალიფორნიაშ ტექნოლოგიურ ინსტიტუტის. ალმასქუშ ღურაშ დო მოსოფელიშ ლჷმაშ თებაშ უკული თიქ დეპრესიას ქინანთხჷ. თე პერიოდის თინა ღებულენდჷ მოჭანაფეფს შხვადოშხვა უნივერსიტეტეფიშ კათედრეფშე. მუქ პრინსტონიშ უნივერსიტეტიშ მოჭანაფა ხოლო მიღჷ (სოდეთ მოღალენდ ალბერტ აინშტაინი).
ფეინმანი აგინძორენდჷ მუშობას კვანტური გინოქიმინუეიშ დორხველი თეორიაშე. თეშ მოხ თიქ წჷმარინუ ჰიპოთეზა ჟიდენადობაშ თეორიაშე (ირინუანს ერვინ შრედინგერიშ განტოლებეფს). თე მეგორაფა, ჟიგჷმატარობაშ თეორიაწკჷმა ართო, ნამუეფით ბრელით წოხოლე რდჷ მეჭირინდადილი შხვა სუმი ფიზიკოსშენ, ახალ ოდუდეს უდვანს დაბალი ტემპერატურეფიშ ფიზიკას. თეშ მოხ, ფეინმანი „დაღარი ფაჩუაშ“ თეორიაშე მუშენდჷ მიურეი გელ-მანწკჷმა ართო. „დაღარი ფაჩუაშ თეორია“ არძაშე უჯგუშო რჩქჷ დუდიშული ნეიტრონიშ, პროტონო, ელექტრონო დო ანტინეიტრინო ბეტა-გჷშაბარჩხალს.
1960 წანას, რიჩარდ ფეინმანქ აკადემიაშ თხუალათ, ქიმინჷ ფიზიკაშ ახალი ოგურაფუ კურსი. მუშობაშ შედეგის წჷმარინუანს საავტორო ოხემანჯღვერე გჸვენჯი ჯოხოდვალათ „ფეინმანიშ ლექციეფი ფიზიკას“ ("The Feynman Lectures on Physics"). თე წინგეფი (ჩხორო ტომი) ნათანგა რე მოსოფელიშ მიარე ნინაშა დო აღიარებული რე ამდღარშახ ფიზიკაშ სპეციალობაშ სტუდენტეფშო ართ-ართ საუჯგუშო ოხემანჯღვერეთ.
„შატლიშ“ კატასტროფაშ გჷმორკვია
რედაქტირაფა
1986 წანაშ 28 ღურთუთას, ააშ-იშ ერუანულ აეროკოსმოსურ სააგენტოქ ახორციალ მიარეჯერული გჷმორინაფაშ კოსმოსური ხვამარდიშ - „ჩელენჯერიშ“ გეჸვენჯი გოტება. თენა რდჷ „ჩელენჯერიშ“ ბოლო მისია. ხვამარდიქ ეფეთქჷ გოტებაშე 73 წამიშ უკული. კატასტროფაშ ბაძაძეფიშ გჷმორკვიაშ ღანკით იფორმირჷ საპრეზიდენტო კომისიაქ. გვინეტიქ დაჯერჷ ალმასქუს, ნამდა თის უციოთ მიშულებუდჷკო თე კომისიაშა დო გემიშუღალჷდჷკო მუში თია. ფეინმანქ, ქოთ ქიმიოგორუ აფეთქებაშ ბაძაძის - ოჭუალიშ ჟირი ცილინდრული ავზიშ აკმაართაფალი სვირიშ მაჩოლარი, გარსული რიზინიშ სვირი, დიდი ვიბრაციაშ გეშა, რდჷ დიდი დოხარგაშ თუდო, მუშ გეშათ უგნული რდჷ მუში ფორმაშ შანულამი თირაფა დო თხილუაშ ფუნქციაშ დინაფა. ფეინმანშე, ჭორქეფიშ, ჭიჭე სვირეფიშ დო ჸინიშ გჷმორინაფათ მინწყუ სათოლიო ცადაქ, ნამუთ ამართალენდ თეორიული რკვიაშ შედეგის: ატმოსფეროშ დაბალი ტემპერატურაშ პიჯალეფს, რიზინიშ მათხილუ სვირს მართალო ოკო უდინუაფუდჷკო ელასტიურალაშ უნარი, გოხარცქელედჷკო, ჩხე გაზიშ გოტებაშ გეშა (შქაშ სვირშე, „სოპლო-შ“ მანგიორო) უგნული რდჷ დაჩხირიშ გორჩქინა დო ოწიმაია წყარბადიშ ქვერსემი ავზიშ აფეთქება.
ფეინმანიშ ცადა ოძირეს ბონი ეთერიშ სატელევიზო გინოჩამას. უკულიანშო იძირჷ, ნამდა კოსმოსური ცენტრიშ (ნასა) ტექნოლოგეფშო ოწმოხ ვაჸოფე ჩინებული, ნამდა ოკო გინოდგჷმედჷკო სარისკო ბიჯგი დო უგურუჩამუ რდჷ შანულამი უსაფრთხობაშ პიჯალა - ხვამარდიშ გოტება ვარდჷ ოკორნებელი გარემოშ დაბალი ტემპერატურაშ შვანს.
მოჸონაფილი ვითარებაშე, ხემანჯღვერეფქ ოშქაშე რგოლიშ ტექნიკური პერსონალი აძვილეს გაჩუმებედესკო დო დუთხილუდესკო „რისკოშ სალამუსო“. შქვითი ასტრონავტიშ სიცოცხალა დო მიარე მილიონო ფასებული ხვამარდი ქეკიდინუ კოსმოსური ცენტრიშ ხემანჯღვერეფიშ პოლიტიკურ ამბიციეფქ. მუნეფიშ თარ ღანკის წჷმარინუანდჷ - ხვამარდი გოუტებუდესკო 28 ღურთუთას.
საინტერესო ჩინებეფი
რედაქტირაფა1975 წანას რიჩარდ ფეინმანქ იჸიდჷ „დოდჯ ტრეიდსმენიშ“ მარკაშ ავტომობილი (მიკროავტობუსი). ავტომობილი ღაფილი რდჷ თი ბორჯიშო მოდურ, დონგიშ ფერო, დინოხოლეშე წვანე ფერეფს, თინა მოხანტილი რდჷ ფეინმანიშ დიაგრამეფით, ანუ თით, მუქჷთ მუშ მინჯეს ნობელიშ პრემია მოუღჷ. ფეინმანქ თე მანქანაშო სპეციალური სანომერო შანეფი ოხაზირებაფუ - "QUANTUM".
თე მანქანათ უმოსო რგეაფულენდჷ მუშო მაჟირა ჩილი გვინეტ ფეინმანი. ართიშა, მუჟამსჷთ მუს შუქნიშანს გაჩერებაშ ბორჯის კითხეს, მუშენ რენია გჷმოსახილი ავტომობილს ფეინმანიშ დიაგრამეფი, - მუქ უგამჷ: „თიშენი, ნამდა მა ბჯოხო გვინეტ ფეინმანი“.
რიჩარდ ფეინმანიშ ღურაშ უკული ავტომობილი, სიმბოლურ ფასშა, ართ დოლარშა ქიჸიდჷ მუში ფანიაშ მაჸალექ, რალფ ლეიტონქ. ართ დოლარშა გჷმოჩამა რდჷ ტრადიციული შარა, ნამუსჷთ რიჩარდი მემართენდჷ, მუჟამსჷთ ოკოდჷ ჯვეში ავტომობილეფიშ გჷმოჩამა.
ავტომობილი დიდხანს აინალჷდჷ მუშ ახალ მინჯეს, 1993 წანას ავტომობილი მონაწილენდჷ რიჩარდ ფეინმანიშ შინაშა მეჯღუნელ ავტო-ტურნეს.
ბიბლიოგრაფია
რედაქტირაფა- „თქვა, მუშო ოკო რაგადი, ციგანენთ მისტერ ფეინმან!“ (რუს.)
- „კვანტური მექანიკა დო ტრაექტორიაშ ინტეგრალეფი“;
- „ფეინმანიშ ლექციეფი ფიზიკას“
- „მუ სქანი საქვარი რე, მუს იფირქენა შხვეფინ?“
რესურსეფი ინტერნეტის
რედაქტირაფა