აქადი
აქადი — ნოღა ჯვეშ მესოპოტამიას, სარგონ ჯვეშიშ ნანანოღა. ჯვ. წ. 2300 წანას დიჭყჷ თიშ გოპეულუაქ, აქადიშ იმპერიაშ გჷმოქიმინუათ. აქადიშ ჯოხოქ გიადჷ ჯვეშ ბჟაეიოლურ სემირურ ნინასჷთ - აქადური ნინა დო ედომუშამ რეგიონს. ნოღა აკორაბადუეს კუტიეფიშ გეგია ტომეფქ დოხოლაფირო ჯვ. წ. 2150 წანას. ასეშა ვა რე მეგორაფილი აქადიშ ნანოღუ.
| ჯვეში მესოპოტამია |
|---|
| ასირიოლოგია |
| ქიანეფი / იმპერიეფი |
| შუმერი: ურუქი – ური – ერიდუ |
| ქიში – ლაგაში – ნიფური |
| აქადიშ იმპერია: აქადი |
| ბაბილონი – ისინი – სუზა |
| ასურეთი: აშური – ნინევია |
| დურ-შარუქინი – ნიმრუდი |
| ბაბილონეთი – ქალდეა |
| ელამი – ამორიტეფი |
| ხურიტეფი – მითანი |
| კასიტეფი – ურარტუ |
| ქრონოლოგია |
| შუმერიშ მაფეფი |
| ასურეთიშ მაფეფი |
| ბაბილონიშ მაფეფი |
| ნინა |
| მარჭვალური ჭარალუა |
| შუმერული ნინა – აქადური ნინა |
| ელამური ნინა – ხურიტული ნინა |
| მითოლოგია |
| ენუმა ელიში |
| გილგამეში – მარდუქი |
შქაწყარმალონას, ჯვ. წ. III ვითოშწანურაშ დალიაშო, აქადი ართ-ართი უჭყანიარაში სახენწჷფო რდჷ. თიქ კაბეტი თია მიშეღჷ ედომუშამი შქაწყარმალონას - ცივილიზაციაშ თე უჯვეშაშ კერიაშ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ დო კულტურულ რინას.
აქადი, ანუ შუმერულო აგადე, დუდმაართაშე ნოღას, მოგვიანაფათ — ქიანასჷთ ჯოხოდჷ. თიში ორენი დაზუსტებული ვა რე. მენცარეფიშ არზით, თინა ოკო დვალედჷ-ოკო სიფარიშ (ასეიანი აბუ-ჰაბა, ბაღდადიშ ობჟათე-ბჟადალშე) გოხოლუას. აქადი ბაბილონიშ სემიტური მახორობაშ ართ-ართი უჯვეშაში ცენტრი რდჷ.
ჯვ. წ. XXIV ოშწანურას, აქადიქ სარგონ კაბეტიშ (აქადალიშ) ქვერსემ სახენწჷფოშ ნანანოღათ გჷნირთუ. თიში ჯოხო ობჟათე შქაწყარმალონაშ ედომუშამი ოორუე ნორთის ჯოხოდჷ.
ნიფურს ენლისიშ ოხიდაშ წჷმი გემარენჯი სარგონიშ ნოწახნაკუშ ჟირნინამ ტექსტის (შუმერულ დო აქადურ ნინაშა) ირაგადუაფჷ, ნამჷ-და სარგონი რდჷ ვა ხვალე იშთარიშ „მაზოჯალი გემაჯინე“, თაშნეშე „ანუშ მირონსუმალირი ქურუმი“ დო „ენლილიშ კაბეტი მანგიორით“. „ზუსტას ენლილქ, - რაგადანს სარგონი, - მუჩჷ მა პატჷნალა დო მაფალა“.
ბადიდ სარგონქ საჭარათ მეჩირთჷ: ბაბილონიშ ჯინჯბუდე დიხა აქადშა მიდეღჷ დო ახალი ბაბილონი აკაგჷ. თე ათოტახუაქ გადაჩხირჷ კაბეტი პატჷნი მარდუქი.
აქადიშ ეკონია დღა კილიშკილშა რე ეჭარილი „აქადიშ ჭყალაშ“ ტექსტის. ბრუო ღორონთქ დოჭყჷ აქადი, „ნოღა ულამოსეთ მოწიკვილი ექურიში“. „დო, ა, - გინმობჩანა ჯვეშიშჯვეში მატიანე, - მოხვადჷ ათაშ... აქადი აკნაცჷმეფი რე“.
ანდა ნოღა აკოცჷმე დო გინორთაფე, მარა კინე აკუდგინჷ დო დოხორელე, აქადი — ღორონთეფქ საირონოთ ქიმკადინუეს.
ლიტერატურა რედაქტირაფა
- ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 2, ხს. 35, ქართი, 1977 წანა.
- Dietz-Otto Edzard: Geschichte Mesopotamiens. Von den Sumerern bis zu Alexander dem Großen, München 2004, 76-95. ISBN 3-406-51664-5
- Hans J. Nissen: Grundzüge einer Geschichte der Frühzeit des Vorderen Orients. Wiss. Buchgesellschaft, Darmstadt 1995 (3. Aufl.), 183-213. ISBN 3-534-08643-0
- Gebhard J. Selz: Sumerer und Akkader. Geschichte, Gesellschaft, Kultur. H.Beck Wissen. Beck, München 2005, v. a. 63-75. ISBN 3-406-50874-X
- H. Weiss: Akkade. Art. in: The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Ancient Near East. Bd I. Oxford University Press, New York 1997, 41-44. ISBN 0-19-511215-6
- Rainer Michael Boehmer: Die Entwicklung der Glyptik während der Akkad - Zeit. de Gruyter, Berlin 1965.
- A. Westenholz: The Old Akkadian Period: History and Culture. In: W. Sallaberger, A. Westenholz: Mesopotamien. Akkade-Zeit und Ur III-Zeit. Orbis biblicus et orientalis. 160/3. Universitätsverlag, Freiburg Schw 1999, 15-117, (zur Stadt Akkad vgl. S. 30-34). ISBN 3-525-53325-X