ესპანეთიშ იმპერია

ეპანეთიშ იმპერია ესპანეთიშ კოლონიური იმპერია; (ესპ. Imperio colonial español) — ესპანეთიშ ოპალუე, ნამუთ აკმიქიმინუდჷ XV ოშწანურაშ დალიაშე. იარსებჷ XIX ოშწანურაშ დაჭყაფუშახ. აკმოდირთუდჷ კოლონიური ოპალუეფშე ამერიკას, შორიშ ბჟაეიოლს დო აფრიკას. XV ოშწანურას ესპანეთიქ გეჭოფჷ კანარიშ კოკეფი დო ტერიტორიეფი აფრიკაშ ოორუე-ბჟადალ წყარპიჯის. კოლუმბიშ მეგორაფეფიშ (1492-1504) უკული ქჷდირსხუ მაართა ესპანური ახალნაგებუეფქ კ. ესპანიოლას (ჰაიტი), სოიშე ესპანარეფი ამერიკაშ მატერიკაშ სიტომბეშა მიშმეჭკირჷნა. ვასკო ნუნიეს დე ბალბოაშ (1513), ერნან კორტესიშ დო თიში კაპიტანეფიშ (1519-1525), ფრანსისკო პისაროშ (1532-1534) დო შხვ. კონკისტადორეფიშ ექსპედიციეფიშ შედეგო ესპანეთიქ გეპატჷნ მექსიკაშ, კალიფორნიაშ, ფლორიდაშ, ცენტრალური დო ედომუშამი ობჟათე ამერიკაშ (ბრაზილიაშ დო გვიანაშ მოხ) ტერიტორიას. თეშ უკული ესპანეთიქ ქჷდიჭყჷ პორტუგალიაშ სააწმარენჯო ბურჯაფი ობჟათე-ბჟაეიოლ აზიაშ კოკეფშა გოპატჷნაფაშო. ფერნანდო მაგელანიშ ექსპედიციაქ 1521 წანას ქემიოჭირინუ კოკეფს, ნამუეფსჷთ უკული ფილიპინეფიშ კოკეფქ გიადჷნ. 1570-1571 წწ. ესპანარეფქ გემანგარეს ვისაიშ კოკეფს დო კ. ლუსონს, აბანური მახორობაშ დიდი აწმარენჯობაშ გეშა, კ. მინდანაოშ ბჟადალი ნორთი დო სულუშ არქიპელაგი თინეფქ ხვალე XIX ოშწანურაშ შქა წანეფს ქჷდიჸუნეს. XVII ოშწანურას ესპანეთიქ გაფართჷ დორხველი ოპალუეფი რჩქალ ოკიანეს, დემინჯჷ მარიანაშ დო კაროლონიშ კოკეფს. ესპანეთი კონწარო ინმაშქვიდუანდჷ აბორიგენეფიშ აწორინალას, დახე გეშაჭყვიდჷ თინეფი დო თეშნერო თე ოპალუეფი XIX ოშწანურაშა ქიგირზინჷ. მაფაშ დო კონკისტადორეფს შქას მეჭირინაფილი კომპრომისიშ შედეგო ესპანეთიშ კოლონიურ ოპალუეფშა გემშეღეს ენკომიენდოშ სისტემა, ინდიარეფიშ მაფაშ დუდიშულ ვასალეფო გეგმიცხადას, დო თინეფიშ ექსპლუატაციაშ ნება — უგუთანჯჷ ხანით დო გორკვიაფილი პიჯალეფით კოლონიზატორეფს მიაჩჷ.

XVI ოშწანურას გიჭყჷ ესპანეთიშ იმპერიაშ ადმინისტრაციული აპარატიქ. 1503 წანას სევილიას აკიქიმინჷ ოვაჭარე პალატაქ, ნამუსჷთ ახალ ქიანეფწკჷმა ოზუღე მიმოულაშ გიშაკერძაფილი ნებაქ მიაჩჷ. 1511 წანას დირსხჷ ინდიარეფიშ საქვარეფიშ სხუნუქ, ნამუსჷთ ახალი ზუღაშმელენი ტერიტორიეფიშ მართუალა ოვალუდჷ. 1550 წანაშო საბოლათ გჷმიქიმინჷ ესპანეთიშ იმპერიაშ პოლიტიკურ-სოციალური დო ადმინისტრაციული ინსტიტუტეფქ. ახალი ქიანაშ ედომუშამი ტერიტორიაქ დუდმაართაშე დირთჷ 2 ვიცე-ომაფეთ (ახალი ესპანეთი დო პერუ). ვიცე-ომაფეეფი აკმოდირთუდჷ პროვინციეფშე, ნამუეფსჷთ გიშაკერძაფილი ოსამარათლე პალატეფი (აუდიენსიეფი) მართჷნდჷ. ვიცე-მაფეფს დო აუდიენსიეფიშ პრეზიდენტეფს მაფა დჷთმარინუანდჷ (3-4 წანაშ ხანით); ხემანჯღვერე პოსტეფს ესპანარეფი დითმირინუაფუდჷ.

ესპანეთიშ იმპერიას დიდი გოლინათ რგებულენდჷ კათოლიკური ოხვამე, ნამუთ იმპერიაშ მართუალას ოკათუდჷ. ოხვამეშ მიშნაველიშ დიდი ნორთი ომაფე ხაზინაშა მიშმეშჷ.

მახორობაშ უკონწარაში ჩალუაშ გეშა ესპანეთიშ იმპერიას გიშაკერძაფილო გეუფრაშჷ ბურჯაფიქ კოლონიზატორეფიშ სააწმარენჯოთ. XVIII ოშწანურას მუსხირენ რეფორმაქ იმანჯჷ (გირთჷ ვიცე-ომაფეეფქ, გეუქვუ კანკალე მონოპოლიაქ, გეგნორაჸეს იეზუიტეფი), მორო თე რეფორმეფს ვეშულებუდჷ კოლონიური რეჟიმიშ გინოსქილადა. 1810-1826 წწ. გჷმადუდიშულაფარი ლჷმაშ მალობას ესპანეთიშ იმპერიაშ ქიანეფიშ უმენტაშობაქ ზოხორინალა გჷმაცხადჷ. გიშაკერძაფილო კონწაო მიშჷ გჷმადუდიშულაფარი ყარაფი XIX ოშწანურაშ II ნორთის კუბას დო ფილიპინეფს. 1898 წანას კუბაქ გედუდიშულჷ ესპანარეფიშ პატჷნალაშე. თიმ წანას გეთუ ფილიპინეფს ესპანარეფიშ პატჷნალაქჷთ. ასე ესპანეთის მორჩილ ოპალუეფქ დასქიდჷ.

რესურსეფი ინტერნეტის

Library of Iberian Resources Online, Stanley G Payne A History of Spain and Portugal vol 1 Ch 13 "The Spanish Empire"
The Mestizo-Mexicano-Indian History in the USA Archived 1996-12-26 ვებ-ხასჷლას Archive.is
Documentary Film, Villa de Albuquerque Archived 2007-12-23 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
The last Spanish colonies (ესპანური)
Francisco José Calderón Vázquez (2008) (in Spanish), Fronteras, identidad, conflicto e interacción. Los Presidios Españoles en el Norte Africano, ISBN 978-84-691-6786-1, http://www.eumed.net/libros/2008c/433/