უჩა ზუღა
უჩა ზუღა (ქორთ: შავი ზღვა; ბულგ.: Черно море; ბერძ.: Μαύρη Θάλασσα; რუმინ.: Marea Neagră; რუს.: Чёрное мо́ре; თურქ.: Karadeniz; უკრ.: Чо́рне мо́ре). ჯვეში ქორთული ჯოხო რე სპერის ზღვა. ანტიკურ ხანას ემუს ჯვეში ბერძენეფი დო ლათინეფი იშინანდეს მუჭოთ პონტოშ ზუღა ვარა ეუქსინიშ ზუღა (ბერძ. „Εὔξεινος Πόντος“, ლათ. „Pontus Euxinus“) — ობჟათე–ბჟაეიოლ ევროპაშ დო მორჩილი აზიაშ შქას გეხვილირი ზუღა, ნამუთ სქირონაშქა ზუღას მიარცხუაფუ ბოსფორიშ საროტით დო მარმარილოშ ზუღათ დო აზოვიშ ზუღას ქერჩიშ საროტით.
| უჩა ზუღა | |
|---|---|
.jpg)
| |
| უჩა ზუღაშ საქორთუოშ წყარპიჯი, ბიჭვინთა | |
| ზოგადი ინფორმაცია | |
| ოკიანეშ ღანჩო | ატლანტიშ ოკიანე |
| ტიპი | სქირონაშქა |
| გეოგრაფიული კოორდინატეფი | / |
| ფართობი | 422 000 კმ² |
| ონტირუე | 555 ვთშ. კმ³ |
| წყარპიჯიშ ღოზიშ სიგჷრძა | 3400 კმ |
| ოშქაშე სიტომბა | {{{ოშქაშე სიტომბა}}} მ |
| სიგჷრძა | 1150 კმ |
| სიგანა | 580 კმ |
| ქიანა |  საქორთუო თურქეთი ბულგარეთი რუმინეთი უკრაინა რუსეთი
|
| კოკი | ბერეზანი ზმეინი ჯარილგაჩი |
| ჸუჯი | კარკინიტიშ ჸუჯი კალამიტიშ ჸუჯი ბიჭვინთაშ ჸუჯი ბათუმიშ ჸუჯი სოხუმიშ ჸუჯი დო შხვა |
| ნოლექეფი | 300-500 1800-2000 მმ |
| კლიმატი | კონტინენტური |
| ჯიმუამობა | 7-18 22-22,5 ‰ |
| ონიშოლი | ოდესა სოხუმი ბათუმი ფუთი დო შხვა |
| ფაუნა | დელფინი ზუღაშ ზღაფურსხანი სკუმბრია სტავრიდა ზუღაშ ცხენი სკაროსი ზუღაშ კატუ ზუღაშ თუ დო შხვ. |
| რუკა | BlackSea-1.A2003105.1035.250m.jpg |
| რუკაშ ზჷმა | 270პქ |
| რუკაშ მიკნაჭარა | უჩა ზუღაშ სატელიტური ფოტოსურათი |
 უჩა ზუღაშ სატელიტური ფოტოსურათი | |
ბოსფორიშ საროტიშენო მიშულირი ზუღაშ წყარიშ მუდანობა წარმოწანას მიანჭუაფუ 200 კმ³–ს. ზუღაშ მუკე–მუკე აკანეფშენ მიშაკათილი ლიგე წყარიშ მუდანობა წარმოწანას რე 320 კმ³, ნამუშ უდიდაში ნორთით მიშაკათუ შქაგურონა დო შქაგურონა–ბჟაეიოლუ ევროპაშე. ირიშენ გჷნძე დო წყარხვე წყარმალუ, ნამუთ უჩა ზუღას მიაკათუნი, რე დუნაი. შხვა დიდი წყარმალუეფი რე: დნესტრი, დნეპრი, ობჟათეშ ბუგი, იეშილირმაკი, ყიზილირმაკი, ჭოროხი, რიონი, ინგირი დო შხვა. არძაშე უდიდაში ჩქონი რე ყირიმიშ ჩქონი. კოკეფი ბრელი ვა უღუ, უდიდაშეფი რე ბერეზანი დო გვერიშ კოკი.
ეჭარუა
რედაქტირაფა
უჩა ზუღა ქიანაშ ართ–ართ არძაშე უდიდაში დინოკილერი წყარიშ მასივი რე. ზუღაშ ფართობი რე 422.000 კმ² ოდო არძაშე უტომბაში გიონჭაფუ – 2210 მ, ოშქაშე გიონჭაფუ – 1300 მ. ზუღაშ სიგინძა არძაშე მეტი რე ბურგასი–ქობულეთიშ ღოზის – 1167 კმ, არძაშე ონჭირე – 265 კმ. წყარიშ გენტირინა – 547 000 კმ³. ზუღაპიჯიშ გოჸუნელი სიგინძა მეხოლაფირო რე 4 000 კმ, ნამუშათ საქორთუოს 320 კმ. ორხველჷ, რუსეთიშ ფედერაციას – 395 კმ, უკრაინას – 1340 კმ, რუმინეთის – 215 კმ, ბულგარეთის – 317 კმ დო თურქეთის – 1365 კმ. უჩა ზუღაშ წყარი ჟირ ფათ ირთუ. ჟანგბადით ეფშა ჟილენი ფა, ნამუსჷთ „ცოცხალი/სქიდერი“ ფა ჯოხონ, გიანჭუაფუ 175–200 მ გიმე, ოდო 200 მ–შე გეჭყაფილო ქვინჯიშახ უჟანგბადო ფა რე დო შუროთ ვეძირე ორგანული სქიდალა (ხვალო ანაერობული ბაქტერიეფი). თე ჟირ–ფათ გორთილობა რე უჩა ზუღაშ არძაშე გიშაკერძაფილი მუშება, ნამუთ ვა უღუ ქიანაშ შხვა არძო ჰიდროგარსის. ჟილენი ფა თუდონშენ უმოსი ქექე რე დო თე ჟირ ფაშ წყარი ართიართწკჷმა ვეითახუ. ეიოშანალი რე ტომბა წყარს ეკოკორობილი რე H2S–შ დიდი მუდანობა.
ფაუნა
რედაქტირაფა
სქირონაშქა ზუღაშ გინაწონს უჩა ზუღაშ ფაუნა ჟირშენ უმოსი უღუნური რე. გვალო დინოხე 2000 ჯიშიშ შურდგჷმილი, ნამუშ 12%–ით ენდემური რე დო 300 ჯიშიშ უმარტივაში შურდგჷმილეფი, 650 შხვადოშხვა ჭიეფი, 640 კიბოიაშმაგურეფი, 200–შე მეტი ფერწო–მოლუსკეფი, 160 ჯიშიშ ჩხომეფი დო 150 ხოლო შხვა ჯიშეფი (სელაპი, დელფინეფი დო ა.უ.).
ოკო ქითქუას თიქით, ნამჷდა უჩა ზუღას შუროთ ვა ხე ოშქურანჯი იქთიოფაუნა.
საქორთუოშ უჩაზუღაპიჯი
რედაქტირაფაუჩა ზუღაშ საქორთუოშ ზუღაპიჯი დიდო მიშაჭკირილ–გიშაჭკირილი ვარე დო ვა უღუ ტომბას გიშაკინელი ჩქონით დო ლუბეფით. შხვა აკანეფშენ უმოსოთ გიშაგორილი რე აფხაზეთიშ ზუღაპიჯი, სოდეთ წყარშა მიშულირი რენა ბიჭვინთაშ, სოუქსუშ, ჭითა შუქურაშ დო კოდორიშ ჩქონეფინ, მუნეფიშ შქას ეშასქილადირი მიუსერაშ, ახალი ათონიშ, სოხუმიშ დო ოჩამჩირეშ ლუბეფით. ფუთიწკჷმა, რიონწყარიშ დელტა გჷშაკვათუნს მუსხითგარენ ჭიჭე კოკის.
უჩა ზუღაშ ქვინჯი საქორთუოშ ზუღაპიჯიშე ხათე გიმიკინანს დო გვარიანო დიდი ფერდი დო გიმახონი უღუ. ენა გიშაკერძაფილო გიოხე აფხაზეთიშ განობას.
უჩა ზუღას არძაშე გჷშაკერძაფილი რე დო ედომუშამ სქირონაშქა ზუღას ანალოგი ჸუნს გურიაშ ზუღაპიჯიშ მიშაკვათილი – ურეკიშ (მაგნეტიტი) ნოკვათის მუში მაგნეტიტური ქვიშეფით. საქორთუოშ უჩაზუღაპიჯი ართ–ართი არძაშე უჯგუში მასვანჯებელი აბანი რე თელ ზუღაპიჯის, სოდეთ ოსვანჯური სეზონი წარმოწანას 6–7 თუთას ოჭირინდუანს.
ჯიმუანობა
რედაქტირაფაზუღაშ წყარიშ ჯიმუანობა საქორთუოშ ირი აკან–პიჯის 17 პრომილშე მერკე რე (ანატოლიაშ ზუღაპიჯის 18–შენ მეტი, ოშქაშეთ თელი ზუღაშ რე 22 პრომილიე), ნამუთ ქიანაშ ოკიანეშ ჯიმუანობაშ გინაწონს ჟირშა ნორკე რე.
უჩა ზუღაშ უდიდაში ნოღეფი
რედაქტირაფა
რესურსეფი ინტერნეტის
რედაქტირაფა- Space Monitoring of the Black Sea Coastline and Waters Archived 2014-10-03 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- Pictures of the Black sea coast all along the Crimean peninsula Archived 2008-12-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- The Center for Black Sea Archaeology Archived 2012-04-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- The IHU School of Humanities and the MA in Black Sea Cultural Studies
- Black Sea Environmental Internet Node
- Black Sea Organization for Integration and Sustainable Development Archived 2010-03-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- Black Sea-Mediterranean Corridor during the last 30 ky: UNESCO IGCP 521 WG12 Archived 2014-10-06 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.