აფხაზეთი
| |
| ფართობი | 8 665 კმ² |
| მახორობა | 162 400 (2004) |
| მეჭედალა | 29 ად/კმ² |
| ბორჯიშ ორტყაფუ | UTC+3 |
| უმაღალაში კონკა | დომბაი-ულგენი (4 046 მეტრი) |
| უდიდაში ტობა | რიწაშ ტობა |
აფხაზეთი (აფხაზ. Аҧсны, აფსნი) — საქორთუოშ ისტორიულ-გეოგრაფიული მუხური, ქიანაშ ოორუე-ბჟადალს, უჩა ზუღაშ ბჟაეიოლ პიჯის, ამდღა ავტონომიური რესპუბლიკაშ სტატუსით. უკებუ 8,7 ვითოში კვადრატული კილომეტრი ტერიტორია ათე წყარმალუეფს შქას: ინგირი დო ფსოუ. ასეშო აფხაზეთი რუსეთიშ ფედერაციაშ ოურდუმე აკოანჯარაფილი ნძალეფიშით რე ოკუპირაფილი. თარობათ გეხე მარიონეტული დე ფაქტო რეჟიმი. ოორუეშ ჸურე ოხურგჷ რუსეთიშ ფედერაცია, ობჟათე-ბჟაეიოლ ჸურე ოოკუპაციე ღოზი გოჸუნს სამარგალო-ჟიმოლენი შონეშ აკანიშ ადმინისტრაციული ოხურგეშ მანგას.
აფხაზეთის რე მუსხითირენი ისტორიული ოლქი: საძენი (ვარა ჯიქეთი), ზუფუ, გუმა, შუა სოფელი (მარგალურო შქა ოფუტე), სამურზაყანო დო წებელდა-დალი. აფხაზეთი, მუჭოთ პოლიტიკური ართური, შხვადოშხვა ფარანს შხვადოშხვა ტერიტორიეფს ფორჷნდჷ დო თიში ოხურგეეფი დღას ვა უხვადუდჷ ეთნიკური აფხაზეთიშ, ანუ აფხაზური ტომეფით დოხორელ დიხეფს. ნანანოღა – სოხუმი.
ისტორია
რედაქტირაფააფხაზეთიშ ტერიტორიას ადამიერიშ რინაშ ნოქური დოდასურაფილი რე არქეოლოგიურო თუდონი პალეოლითიშ პერიოდიშე (იაშთხვაშ ნოხორი).[1][2][3][4] უკვე ჯვეშ წანაშეკოროცხუაშ IV ვითოშწანურაშე აფხაზეთის გოვითარაფილი რდჷ ხვალე დიხაშხანდუა დო მეორინჯალა ვარინ, შუალა, კერამიკაშ წარმება, ქუაშ, ლინჯიშ დო ბრონზეშ დამუშება. ჯვეში წანაშეკოროცხუათ II ვითოშწანურაშე მუკოსქილადირი რე ბრელი დოლმენი.
ანტიკური ხანა
რედაქტირაფა
1. გვალონა აფხაზეთი (ჯინჯიერი აფხაზეთი)
2. ზუღაპიჯიშ აფხაზეთი (ჯვ. ობჟათე ჰენიოხეთი)
3. დინოხოლენი ჰენიოხეთი (სანიგეთი)
4. ჯიქეთი (ჯვ. ოორუე ჰენიოხეთი)
5. აბსილეთი (ჯვ. კორახეთი)
6. მისიმიანეთი (ჯვ. კოლაეთი)
7. აფხაზეთიშ დო ეგრისიშ ძგა ჸურე „შუა სოფელი, (მარგალურო შქა ოფუტე)“
ანტიკური ხანაშ დოჭყაფუშო ბჟადალუ საქორთუოს იფორმირებუ კოლხეთიშ ომაფე, ნამუთ აფხაზეთიშ ტერიტორიეფსჷთ ფორჷნს. ჯვ. წ. VI-V ოშწანურეფს თაქიანი დოხორინიშ ოსხირშა გიჭყჷ ჯვეშბერძენულ ახალკიდანჯეფქ: დიოსკურია, გიენოსი, ტრიგლიტი, პიტიუნტი დო შხვეფი. ჯვ. წ. I ოშწანურას კოლხეთიშ ომაფექ დედაღარჷ დო აკოციუ. თეშ გეშა აფხაზეთიშ ტერიტორიას აფსილეფიშ, აბაზგეფიშ დო სანიგეფიშ ოთარეეფქ გიჭყჷ, ოდო გვალამი ზონას — მისიმიანეფიშ შონურ გოართამაფაქ. III-IV ოშწანურეფს იფორმირჷ ლაზეფიშ ომაფექ, ნამუქჷთ მუში ღარჯილნებაშ თუდო ედომუშამ კოლხეთწკჷმა ართო აკაშქუ აფხაზეთიშ ტერიტორია ხოლო. V-VI ოშწანურეფს აფხაზურ ტომეფქ ბჟადალუშე გინილეს. თე პერიოდის ლაზიკაშ სანძღო თეხანური სოჭიშ ოორუეშა გიშმეშჷ.
შქაოშწანურეფი
რედაქტირაფაVIII ოშწანურას იფორმირჷ აფხაზეთიშ ოთარექ, ნამუქჷთ აკაშქუ ედომუშამო ბჟადალუ საქორთუო. ახალ პოლიტიკურ ართურს „აფხაზეთიშ ომაფე“ ჯოხოდჷ დო ნანანოღა ქუთეშის უღუდჷ. IX-X ოშწანურეფს აფხაზეთი ართიანი ქორთული ომაფეშ აკოდგინალუაშა მიშმეშჷ საერისთავოშ სახეთ. საქორთუოშ ომაფე-ოთარეეფო აკოცჷმაშ უკული, XVII ოშწანურაშ დოჭყაფუს დირცხუ აფხაზეთიშ ზოხორინელ ოთარექ, ნამუთ XVII–XVIII ოშწანურეფს ფორმალურო იმერეთიშ ომაფეშა მიშმეშჷ.
რუსეთიშ იმპერიაშ მართუალა
რედაქტირაფასოხუმიშ ოურდუმე ოლქი
რედაქტირაფა1810 წანას აფხაზეთიშ თარქ რუსეთიშ ფორილუა გეჭოფუ. 1864 წანას რუსეთიშ თარალაქ აფხაზეთიშ ოთარე გაუქვჷ დო ქჷდირსხუ სოხუმიშ ოურდუმე გჷნორთიქ.
ახალი დო უხოლაში პერიოდი
რედაქტირაფასაქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა
რედაქტირაფა1918 წანაშ 13 ეკენიას ეჭოფილი "საქორთუოშ ერუანულ სხუნუს ერუანული უმორჩილაშობაშ წჷმმარინაფალობაშ გეშა" კანონიშ ნებათ, აფხაზეფს ერუანული უმორჩილეშობაშ წჷმმარინაფალეფშო მერჩქინელი 26 აბანშე უღუდეს 3 აბანი[5].
1918-21 წანეფს აფხაზეთიქ საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ აკოდგინალუაშა მიშელჷ ავტონომიაშ სტატუსით. თექ ესახჷ საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ დჷმარსხუაფალი კათუაშ ხეშე 1921 წანაშ ფურთუთას ეჭოფილ საქორთუოშ კონსტიტუციას, ნამუთ ოწაწჷ ქიანაშ ერუანულ-სახენწჷფობურ მონწყუალას. კერძოთ, კონსტიტუციაშ მავითაართა დუდიშ 107-ა ბირგულს ნარაგადიე:
დუდი 11. ავტონომიური მართუალა ბირგული 107.
საქორთუოშ რესპუბლიკაშ უგმურთჷ ნორთეფს — აფხაზეთის/სოხუმიშ ოლქი/, ომუსლიმანე საქორთუოშ (ბათომიშ აკანი) დო ზაქათალაშ/ზაქათალაშ ოლქის/, ერზიებუნა აბანობურ საქვარეფს ავტონომიური მართუალა.
ბირგული 108.
წოხლენი ბირგულს მოშინელი ავტონომიური მართუალეფიშ დვალირაფეფი აკომუშებული იჸი ზოხო კანონით.[6]
1921 წანაშ 25 ფურთუთას სხუნუეფიშ რუსეთიშ ხეშე საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ ანექსიაშ გეშა ავტონომიური რეგიონეფიშ დვალირაფეფიშ აკომუშებაქ ზოხო კანონიშ სახეთ ვაშელებუანო გინირთჷ.
აფხაზეთიქ საქორთუოწკჷმა ართო გინირთჷ სხუნუეფიშ რსხუშ აკმადგინალ ნორთო.[7] [8]
საქორთუოშ სხუნუეფიშ სოციალისტური რესპუბლიკა
რედაქტირაფა
.svg)
1921 წანას 4 მელახის დირცხუ სხუნუეფიშ სოციალისტური რესპუბლიკა აფხაზეთი; 16 ქირსეთუთას აფხაზეთიშ სსრ-ქ ეჭოფუ თ.გ. აპიჯაფური რესპუბლიკაშ სტატუსი დო, ფაქტობურო, მიშელჷ საქორთუოშ აკოდგინალუაშა. 1925 წანას ეჭოფილქ იჸუ აფხაზეთიშ სსრ კონსტიტუციაქ. თე თ.გ. კონსტიტუციაშ ემოქმედაფა სხუნუეფიშ რეჟიმიშ პიჯალეფსჷთ ხოლო ვა მოხვალამე. აფხაზეთიშ სხუნუეფიშ მასუმა კათუაქ გეგნოჭყვიდჷ, მუთებუდჷკო წჷმორინაფილი კონსტიტუციაშ პროექტი დო ოსქვებურობაშა ქუმუჸნაფუდუკო საქორთუოშ სსრ დო მოლენკავკაციაშ სოციალისტური ფედერაციული სხუნუეფიშ რესპუბლიკეფიშ კონსტიტუციეფწკჷმა. კონსტიტუციაშ ტექსტი, ნამუთ სხუნილქ იჸუ აფხაზეთიშ სხუნუეფშა მიშაჸუნაფაშ მასუმა კათუაშ ხეშე, ვა გჷმობჟინაფე. 1925 წანას კონსტიტუციაშ მეჯინათ, აფხაზეთიშ სსრ მახორუ არძა ნაციეფშო უნარღელჸოფილი რდჷ ოდაბადური ნინაშ დუდიშული გოვითარაფაშ დო გჷმორინაფაშ ნება მუჭოთ მუშ ერუანულ-კულტურული, თეშ ოართე-სახენწჷფო დოწესაფილობეფს, ოდო აფხაზეთიშ სსრ სახენწჷფო დოწესაფილობეფიშ ნინათ აღიარებულქ იჸი რუსული ნინაქ.
1931 წანას საქორთუოშ დო აფხაზეთიშ სხუნუეფიშ კათუაშ გინოჭყვადუათ აფხაზეთიქ გინირთჷ ავტონომიათ საქორთუოშ სსრ-იშ აკოდგინალუას.
აფხაზეთიშ, მუჭოთ ავტონომიური რესპუბლიკაშ სამართალობური დგომარება ფიქსირებულქ იჸი სსრ რსხუშ 1936 წანაშ, საქორთუოშ სსრ 1937 წანაშ დო აფხაზეთიშ ასსრ 1937 წანაშ კონსტიტუციეფს, ოდო უკული სსრ რსხუშ 1977 წანაშ, საქორთუოშ სსრ 1978 წანაშ დო აფხაზეთიშ ასსრ 1978 წანაშ კონსტიტუციეფს.
აფხაზური სეპარატიზმი სხუნუეფიშ წანეფს ეთმოჭოფუნს ორგანიზებულ ხასიათის. ქორთულ-აფხაზური ურთიერთალეფიშ ართ-ართი სერიოზული გამწვავება ომთხვუ სსრკ-შ ახალი 1978 წანაშ კონსტიტუციაშ ეჭოფუაშ პერიოდის დო თიში ბაძაზო გინმირთუ აფხაზეთიშ სტატუსიშ ოკითხირი; 1985 წანას დოჭყაფილი "პერესტროიკაშ" უკული საქორთუოქ ქჷდიჭყჷ ღილე ერუანულ-გჷმადუდიშულაფარი ყარაფი საქორთუოშ ზოხორინალაშო, მუსჷთ არგამათ ქაწუდირთჷ დიო სხუნუეფიშ რსხუშ ხემანჯვერობაქ. თექ, მუშ ჸურე, აფხაზეფიშ სეპარატისტული ყარაფიშ გააქტიურება გიშეჭანუ.
სსრკ-შ აკოცჷმაშ უკული
რედაქტირაფა1991 წანაშ 31 მელახიშ რეფერენდუმიშ მოღალუეფიშ ოსხირშა საქორთუოშ ედომუშამი ტერიტორიას ჩეტარჷ დუდიშული სხუნეფქ. 1991 წანაშ 9 პირელს უჟინაშ სხუნუქ 1918 წანაშ 26 მესიშ საქორთუოშ ზოხორინალაშ აქტიშ ოსხირშეჭოფუ დეკლარაცია საქორთუოშ სახენწჷფობური ზოხორინალაშ ეკონწყუალაშ გეშა. სხუნუეფიშ რსხუშ ტერიტორიას საქორთუო რდჷ მაართა რესპუბლიკა, ნამუქჷთ გეგმაცხადჷ ზოხორინალა. თექ ხოლო უმოსო გაძალიერუ რუსული აგრესია. თე აგრესიაშ მეტ-ნარკებო გაკებაშ დო გიშაულარიშ შიბაშ ღანკით, ქორთული ჸურექ შანულამ დათმობაშა მიდართჷ: 1991 წანაშ 9 კვირკვეს ეჭოფილქ იჸუ აფხაზეთიშ ახალ ოსხუნუ კანონქ. თე კანონიშ მეჯინათ აფხაზეთიშ ასსრ უმაღალაშ სხუნუს უმენტაშობაქ დეთმუ უმორჩილესობას:
- მახორობაშ 47 % (ქორთუეფი) პარლამენტის წჷმორინაფილქ იჸუ 26 დეპუტატით;
- 17 % (აფხაზეფი) – 28 დეპუტატით;
- დოსქილადირი (შხვადასხვა ეთნიკური მახორობა) – 11 დეპუტატით;
თე კანონით ხოლო გიხურგუ, ნამდა აფხაზეთიშ უმაღალაში ხუნუშ დუდგიმახვენჯი ოკო ჸოფედჷკო აფხაზი, ნამუსჷთ აჸვენუაფუდ ჟირი გაამა-კოჩი – ართი ქორთუ დო ართი შხვა ერუანობაშე; ოდო მინისტრეფიშ სხუნუშ დუდგიმახვენჯო ქჷდირინუაფუდჷ ქორთუ. თე დათმობეფიშ უმკუჯინუო, აფხაზეთიშ ასსრ ხემანჯღვერობა მიარე ვაკანონიერ ქმედებას ახორციელენდჷ, იღენდჷ ანტიკონსტიტუციურ სამართალობურ აქტეფს. გჷშაკერძაფილო ღოზგასუმალარიე აფხაზეთიშ ასსრ უმაღალაში სხუნუშ პრეზიდიუმიშ დოდგინალუა, ნამუშ ალებათ, აფხაზეთიშ ტერიტორიას იურიდიული ნძალაშ უღვენჯო დო გოუქვაფილო გეგმიცხადჷ საქორთუოშ კანონეფქ. სეპარატისტული "კანონმოქიმინჯალაშ" საქვარუაშ ეკონია გჷმოლინა რდჷ 1992 წანაშ 23 კვირკვეს აფხაზეთიშ ასსრ უმაღალაში სხუნუშ გინოჭყვადუა, მუშ ნებათ მეჭყორდჷ აფხაზეთიშ ასსრ 1978 წანაშ კონსტიტუციაშ მოქმენდალაქ დო ეკონწყილქ იჸუ აფხაზეთიშ სსრ 1925 წანაშ კონსტიტუციაქ.
სტატუსი
რედაქტირაფააფხაზეთის, ცხინვალიშ რეგიონწკჷმა ართო, საქორთუოშ კანონდვალათ, მინიჭებული აფუ ოკუპირაფილი ტერიტორიაშ სტატუსი.
ხეშულობა დო ადმინისტრაციული დორთუალა
რედაქტირაფააფხაზეთიშ ავტონომიური რესპუბლიკაშ თარალა
რედაქტირაფაამდღანერი აფხაზეთი ავტონომიური რესპუბლიკა რე საქორთუოშ აკოდგინალუას, ნამუთ ფორჷნს გაგრაშ, გალიშ, გუდაუთაშ, გულრიფშიშ, ოჩამჩირეშ დო სოხუმიშ მუნიციპალიტეტეფიშ ტერიტორიას. 1993 წანაშ აფხაზეთიშ ედომუშამი ტერიტორია (2008 წანაშახ კოდორიშ ლეხერიშ გჷმორკებათ) სეპარატისტული რეჟიმიშ კონტროლთუდო რე.
მარიონეტული დე ფაქტო თარალა
რედაქტირაფასეპარატისტეფიშ აკოანჯარაფილი ნძალეფი
რედაქტირაფაგეოგრაფია და კლიმატი
რედაქტირაფადემოგრაფია
რედაქტირაფაეთნიკური აკოდგინალუა
რედაქტირაფარელიგია
რედაქტირაფაეკონომიკა
რედაქტირაფაკულტურა
რედაქტირაფაოქინაფუეფი
რედაქტირაფააფხაზეთიშ ისტორიული ძეგლეფი
ნოღა სოხუმი:
ოჩამჩირეშ მუნიციპალიტეტი:
გუდაუთაშ მუნიციპალიტეტი:
- ახალი ათონიშ სვიმონ კანანელიშ ოხვამე
- ახალი ათონიშ (ივერიაშ გვალაშ) მონასტერი
- დოლმენეფი
- ზუფუშ ჯიხა
- ლიხნიშ კომპლექსი
- ლიხნიშ ოხვამე აბა-ათა
- ამბარაშ სუმოხვამეამი ბაზილიკა
გაგრაშ მუნიციპალიტეტი:
- აბაათა
- გაგრაშ ოხვამე ბაზილიკური
- ბიჭვინთაშ მონასტერი
- განთიადიშ ბაზილიკა
გულრიფშიშ მუნიციპალიტეტი:
ქოძირით თაშნეშე
რედაქტირაფასქოლიო
რედაქტირაფა- ↑ Бердзенишвили Н. З., Новые данные о палеолите Абхазии, «დ. გულიაშ ჯოხოშ. აფხაზეთიშ ნინაშ, ლიტერატურაშ დო ისტორიაშ ინსტიტუტიშ ნახანდეფი », 1959, ტ. 30
- ↑ Замятник Ц. П., Палеолит Абхазии, «Труды Института абхазской культуры», 1937 в. 10
- ↑ Коробков И. И., Итоги патилетних исследований Яштухского палеолитического местонахождения, «Советская археологиа», 1957, № 4
- ↑ თუშაბრამიშვილი დ., ქსე, ტ. 5, გვ. 65-66, თბ., 1980
- ↑ აფხაზეთი – კუნტა ისტორია - Parliament.ge
- ↑ *http://www.200.org.ge/documents/1918docs/21_02_21.pdf%7Ctitle=საქორთუოშ Archived 2016-03-04 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. კონსტიტუცია - ვარსული ვერსია - სანასქვო ბირგულეფი ვაოთარობე ორგანიზაცია ”საქორთუოშ დეპუტატეფიშ კლუბი-28 გჷმათუთა” Archived 2014-05-16 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |
- ↑ Автандил Ментешашвили, Исторические предпосылки современного сепаратизма в Грузии // Грузино-Абхазские отношения, Тбилиси, 1998 (ტექსტი)
- ↑ Автандил Ментешашвили, Исторические предпосылки современного сепаратизма в Грузии // Грузино-Абхазские отношения, Тбилиси, 1998 (დოკუმენტეფი)
- ↑ Александр Крылов. ЕДИНАЯ ВЕРА АБХАЗСКИХ "ХРИСТИАН" И "МУСУЛЬМАН". Особенности религиозного сознания в современной Абхазии, Credo.Ru 17-03-2004
ლიტერატურა
რედაქტირაფარესურსეფი ინტერნეტის
რედაქტირაფა- მარიამ ლორთქიფანიძე, აფხაზები და აფხაზეთი, გჷშმაშკუმალარობა «განათლება», ქართი, 1990
- აფხაზეთიშ ავტონომიური რესპუბლიკაშ თარალაშ ოფიციალური ვებ–ხასჷლა
- აფხაზეთი ისტორია უნიკალური ოარქივე მოღეეფი, ახალი ამბეფი, ისტორია, კონფლიქტიშ ისტორია
- აფხაზეთიშ კონფლიქტიშ მუკი-მუკი მეღებული ოერეფოშქაშე დოკუმენტეფიშ ერკებული
- აფხაზეთის ისტორია
- აფხაზეთი
- ზურაბ პაპასქირი, რცუ ისტორია (რეცენზია ოლეგ ბღაჟბაშ დო სტანისლავ ლაკობაშ “აფხაზეთიშ ისტორიაშ” ოხემანჯღვერეს)
|
ათე სტატია მერკე რე. თქვა შეგილებუნა ქიმეხვარათ ვიკიპედიას დო გაგშათინათ დო გახვეიანათინ. |