იუჯინ ვიგნერი
იუჯინ პოლ ვიგნერი (ინგლ. Eugene Paul Wigner, უნგრ. Wigner Jenő Pál, დ. 17 გერგობათუთა, 1902 — ღ. 1 ღურთუთა, 1995) — უნგრალი-ამერიკალი ფიზიკოსი. ატომიშ გვირზილიშ დო ელემენტარული წილაკეფიშ, გიშაკერზაფილო ფუნდამენტური სიმეტრიაშ პრინციპეფიშ რკვიებაშ გეშა გინოჩეს ნობელიშ პრემია ფიზიკაშ დარგის, 1963 წანას.
| იუჯინ პოლ ვიგნერი | |
| უნგრ. Wigner Jenő Pál ინგლ. Eugene Paul Wigner | |
 ვიგნერი 1963 წანას | |
| დაბადებაშ თარიღი: | |
|---|---|
| დაბადებაშ აბანი: | |
| ღურაშ თარიღი: |
ღურთუთა 1, 1995 (92 წანერი) |
| ღურაშ აბანი: | |
| მენოღალობა: | |
| ომენცარე სფერო: |
თეორიული ფიზიკა, ატომური ფიზიკა, გვირზილური ფიზიკა, მონგარი რსხულიშ ფიზიკა |
| სამუშაშ აბანი : |
გეტინგენიშ უნივერსიტეტი |
| ალმა-მატერი: |
ბუდაპეშტიშ ტექნოლოგიაშ დო ეკონომიკაშ უნივერსიტეტი |
| ომენცარე ხემანჯღვერი: | |
| ჯოხოშინელი მოგურაფეეფი: |
ჯონ ბარდინი |
| ჯილდოეფი დო პრემიეფი: |
ფრანკლინიშ მენდალი (1950) |
| ხეშმოჭარუა: |
|
ვიგნერქ დებადჷ ბუდაპეშტის, ურიეფიშ ფანიას. გურაფულენდჷ ბუდაპეშტიშ უნივერსიტეტის. უკულ გურაფა გაგინძორჷ ბერლინს. გურაფაშ თებაშ უკულ მუშენდჷ კარლ ვაისენბერგიშ დო რიხარდ ბეკერიშ ასისტენტო კაიზერ ვილჰელმიშ ინსტიტუტის დო უკულიანი პერიოდის, დავიდ ჰილბერტიშ ასისტენტო გეტინგენიშ უნივერსიტეტის. ვიგნერი დო ჰერმან ვაილი რდეს მაართა მენცარეფი, ნამუეფქჷთ მიშეღეს ბუნეფიშ თეორია, გიშაკერზაფილო სიმეტრია ფიზიკაშა. ვიგნერქ არსულჷ კაბეტი როლი წიმინდე მათემატიკური რკვიებეფს დო აკიმუშუ შხვადოშხვა შანულამი მათემატიკური თეორემეფი. სამანგათ, დიდი შანულობა უღუ ვიგნერიშ ართი თეორემას (ვიგნერიშ თეორემა), ნამუთ ითვალუ კვანტური მექანიკაშ მათემატიკური ფორმულაციაშ ფუნდამენტო. ვიგნერქ, თაშნეშე გიმირკვიუ ატომიშ გვირზილიშ სტრუქტურა.
1930 წანას, ვიგნერქ ომუშებუშა გინილჷ ამერიკაშა, პრინსთონიშ უნივერსიტეტიშა. 1937 წანას ვიგნერქ მიპალუ ამერიკაშ მენოღალობა. ვიგნერიშ, ლეო სილარდიშ დო ალბერტ აინშტაინიშ ელაჩამათ დო ინიციატივათ ამერიკაშ პრეზიდენტიქ, ფრანკლინ დელანო რუზველტიქ დარსხუ კომიტეტი S-1, ნამუშ ღანკი გვირზილური ანჯარიშ აკოქიმინუაშ რკვიება რდჷ. ჸათე ბორჯიშო ნაცისტური გერმანია უკვე მუშენდჷ გვირზილური ანჯარიშო. მანჰეტენიშ პროექტიშ მიმალობას, ვიგნერი დუდენდჷ ბუნას, ნამუთ მუშენდჷ გვირზილური რეაქტორიშ გოჭყაფაშო.
მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმაშ თებაშ უკულ, ვიგნერი მოღალენდჷ შხვადოშხვა სათარობო ორგანიზაციეფს. 1947-1951 წანეფს მუშენდჷ სტანდარტეფიშ ერუანული ბიუროს, 1951-1954 წანეფს ერუანული რკვიებეფიშ სხუნუს, 1952-1957 დო კინ, 1959-1964 წანეფს ატომური ენერგიაშ კომისიას.
ნობელიშ პრემიაშ მოხ, იუჯინ ვიგნერი რდჷ შხვადოშხვა პრესტიჟული ჯილდოეფიშ დო პრემიეფიშ ლაურეატი. 1945 წანას თიქ გიშაგორილქ იჸუ მენცარობეფიშ ერუანული აკადემიაშ დო 1950 წანას ამერიკაშ ხელუანობეფიშ დო მენცარობეფიშ აკადემიაშ მაკათურო.