ვიკიპედია

ობჟათე კორეა

„კორეაშ რესპუბლიკა“ თე სტატიაშა გინმურს. კორეაშ ოკათე დემოკრატიული რესპუბლიკაშენ ქძ. ოორუე კორეა.

ობჟათე კორეა (კორ. 대한민국; ოფიციალურო კორეაშ რესპუბლიკა) — სახენწჷფო ბჟაეიოლ აზიას, იდვალუაფუ კორეაშ ჩქონიშ ობჟათეშე, უხურგანს ოორუე კორეას, ნამუშე გიშართილი რე კორეაშ დემილიტარიზაფილი ზონათ; ქიანა თაშნეშე აცხადენს, ნამჷ-და უხურგანს ჩინეთის დო რუსეთისინ.[კომ. 1] ქიანაშ ბჟადალშე უხურგანს ჸვინთელი ზუღა, ბჟაეიოლშე — იაპონიაშ ზუღა. ობჟათე კორეა აცხადენს, ნამჷ-და ედომუშამი კორეაშ ჩქონიშ დო გოხოლუაშ კოკეფიშ აკა კანონიერი მამართალი რენ. ქიანაშ მახორობა 52 მილიონშე უმოსი რე, ნამუშ გვერდი სეულიშ აგლომერაციას (მოსოფელიშ სიკაბეტათ მაჩხორა აგლომერაცია) ოხორანს. ქიანაშ შხვა კაბეტი ნოღეფი რე: პუსანი, ტეგუ დო ინჩონი.

კორეაშ რესპუბლიკა
კორ. 대한민국
დეჰან მინგუკ
ობჟათე კორეა
ობჟათე კორეაშ
დევიზი: 
홍익인간 (ვაოფიციალური )
„კოჩიშობაშო სარგებელიშ მოღალა“
ჰიმნი: 
애국가
ეგუკა
პატრიოტული ბირა
ობჟათე კორეაშ ორენი
ნანანოღა
(დო უკაბეტაში ნოღა) 		სეული

37°35′ ოორ. გ. 127°00′ ელ. გ. / 

ოფიციალური ნინა(ეფი) კორეული
თარობა ოპრეზიდენტე რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი იუნ სოკ იოლი
 -  პრემიერ-მინისტრი ჰან დოკ სუ
ფართობი
 -  გვალო 100 339 კმ2 (108-ო)
 -  წყარი (%) 0.3
მახორობა
 -  2024 ფასებათ 52,081,799 (28-ო)
 -  მეჭედალა 507 ად/კმ2 (15-ა)
ედპ (ჸუპ) 2024 ფასებათ
 -  გვალო $3.058 ტრილიონი (14-ა)
 -  ართ მახორუშე $59,330 (28-ო)
აგი (2022) 0.929 (მაღალი) (19-ა)
ვალუტა ობჟათე კორეული ვონი (KRW)
ბორჯიშ ორტყაფუ UTC+09:00
ქიანაშ კოდი KR
Internet TLD .kr
ოტელეფონე კოდი +82

კორეა დოხორელი რდჷ დიო ხოლო თუდოლენი პალეოლითიშ პერიოდის.[1][2] თიში ცივილიზაციაქ პირველი ომაფეშ დორსხუაფათ დიჭყჷ. 668 წანას, კორეაშ სუმი ომაფეშ აკოკათუაშ უკული, კორეა ვითოშწანურეფშე უმოსის აგჷნძორენდუ ელაზჷმაფირი თინაჩალი რინას ოშწანურამ დინასტიეფიშ მართუალაშ გიმე დო თენა რდჷ თიში ვაჭრუაშ, კულტურაშ, ლიტერატურაშ, მენცარობაშ დო ტექნოლოგიეფიშ გოპეულუაშ პერიოდი.[3]

1910 წანას, იაპონიაშ იმპერიაქ კორეაშ ანექსია იქჷ. 1945 წანას, იაპონიაშ კაპიტულაციაშ უკული, კორეაქ სხუნუეფიშ დო ამერიკულ საოკუპაციო ზონეფო დირთჷ, ნამუეფშე ეკონიას, 1948 წანას, გეგმიცხადჷ კორეაშ აკა კანონიერ ხეშუულებათ, ნამუთ გოეროშით რდჷ აღიარაფილი,[4] მარა ხეთეშე კორეაშ ჩქონიშ ოორუეშე გენშეღეს კომუნისტური რეჟიმი, ნამუქჷთ 1950 წანას გემნაკათჷ ობჟათეს დო ქიდიჭყჷ კორეაშ ლჷმაქ, ნამუქჷთ 1953 წანაშ ოზებე ხეკულუათ გეთჷ. ოორუეწკჷმა მორჩილი მებურსუეფიშ უმკუჯინალო, თიშ უკული თინჩალა ვაკორცუაფე. ობჟათე კორეა რე რეგიონული ჭყანა მოსოფელიშ სიკაბეტათ მავითა დუდთხილუაშ ბიუჯეტით.

ობჟათე კორეა ადამიერიშ გოვითარაფაშ ინდექსიშ მეჯინათ, ბჟაეიოლი აზიაშ არძაშე გოვითარაფილი ქიანა რე. თიში მენმოღალეეფი რგებულენა რინაშ ძალამ მაღალი ხარისხით, უღჷნა რეგიონს არძაშე მაღალი ინდივიდუალური მიშნაველი დო ოშქაშე ხეშქირა,[5] თაშნეშე, მოსოფელს სიკაბეტათ მაბრუო ფანიური მიშნაველი.[6]

მოსოფელიშ მასშტაბით, კორეა ჭყანთხილუაშ ხარისხიშ დო ბიზნესიშ კეთებაშ სილექინაშ მეჯინათ, მაჸვენჯი ქიანეფს შქას რე. ქიანა თაშნეშე, ართ-ართ ოსადიე აბანს რე გონათუაშ თოლწონუათ, მარა ქიანაშ ოგონათუე სისტემაშ სიკუმუხექ ერეფოშქაშე კრიტიკა გჷმიჭანუ.[7][8]

ეტიმოლოგია

რედაქტირაფა
ქოძირით თაშნეშე: კორეაშ ჯოხოდვალეფი
 
ჯოხო კორეა მოურს დაკუნტარებული კოგურიოშე: კორიო (Koryŏ)

ჯოხო კორეა რე ეგზონიმი, თიშ უმკუჯინალო, ნამჷ-და ჯოხოდვალა მოურს ისტორიული კორიოშ ომაფეშენ. კორიო რდჷ V ოშწანურაშ კოგურიოშ ოფიციალური ჯოხოდვალაშ დაკუნტარებული ფორმა [9][10][11] დო X ოშწანურაშ მონძე სახენწჷფო კორიოშ ჯოხოდვალა.[12][13] თაქ მულირი არაბი დო სპარსი ვაჭარეფი ჯოხოდვალას გჷმოთქუანდეს მუჭოთ "კორეა".[14] კორეაშ თეხანური ჯოხოქ პირველაშე გორჩქინდჷ, 1568 წანაშ ჟუაუ ვაზ დურადოშ პორტუგალიურ რუკეფს მუჭოთ კონრაი[15] დო მოგვიანაფათ, 16 ოშწანურაშ დალიას დო 17 ოშწანურაშ დაჭყაფუს, მუჭოთ კორეა (Corea), 1630 წანაშ ტეიშიეირა ალბენაზიშ რუკეფს.[16]

კორიოშ ომაფე ბჟადალარეფშო პირველაშე ჩინებულქ იჸუ, მუჟანსჷთ 1511 წანას, ალფონსო დე ალბუკერკექ მალაკა გეჭოფჷ დო ეჭარჷ თი კათა, ნამუეფჷთ ვაჭრენდეს მოსოფელშ თე განობას, ნამუთ პორტუგალიარეფშო ჩინებული რდჷ მუჭოთ კორეფი.[17] თიშ უმკუჯინალო ნამჷ-და XIX ოშწანურაშ პუბლიკაციეფს კორეაშ ემაშანალი ჟირნერი ჯოხო აიწორო გიმირინუაფუდჷნ (Corea დო Korea), კანკალე კორეალი კოროცხუნს, ნამჷ-და იაპონიაშ იმპერიაქ მეხოლაფირო იაპონიაშ ოკუპაციაშ პერიოდის, გარძახი იქჷ კორეაშ ჭარალუაშ სტანდარტიზაცია, ნამუშ შედეგო იაპონიაქ ანბანიშ რანწკიშ პირველი ღოზიშა ეიკინჷ.[18][19]

1392 წანას, მუჟანსჷთ კორიო ჩოსონქ დოთირჷნ, ჩოსონქ ედომუშამი ტერიტორიაშ ჯოხოდვალათ გჷნირთუ, მარა ართამი ხვარებას ვარდჷ მეღებული. ახალი ოფიციალური ჯოხოდვალა მოურს კოჩონიშ უჯვეშაში ომაფეშე (ჯვ. წ. 2333). 1897 წანას, ჩოსონიშ დინასტიაქ ქიანაშ ჯოხოდვალა გოთირჷ ჩოსონშე დეჰენ ჩეგუკშა (კორეაშ იმპერია). ჯოხო დეჰენ (კაბეტი ხანი) მოურს სამჰანშე (სუმი ხანი), ნამუთ ეთმეშანენდჷ კორეაშ სუმი ომაფეს, დო ვართ ობჟათე კორეაშ ჩქონიშ უჯვეშაში აკნაკათეფს.[20][21] თიშ უმკუჯინალო, ნამჷ-და ჩოსონი ოფიციალური ჯოხო ვარდჷნ, კორეალეფიშით იშენით ფართოდ გჷმირინუაფუდჷ მუნეფიშ ქიანაშ ეიოშანალო. იაპონური მართუალაშ პერიოდის, ჟირი ჯოხო ხანი დო ჩოსონი ართო გჷმირინუაფუდუ.

კორეულ ნინაშა კორეაშ რესპუბლიკას ჯოხო ტეჰანმინგუკი (კორ. 대한민국?, 大韓民國? [ˈtɛ̝ːɦa̠nminɡuk̚] (ინფ.)). შხირას გჷმირინუაფუ ედომუშამი ჯოხოდვალაშ კუნტა ჯოხო — ჰანგუკი (한국, 韓國) ვარ-და ტეჰანი (대한, 大韓). მინშა თაშნეშე რაგადანა ნამჰანი (남한), ნამუთ შანენს „ობჟათე ხანს“, პუკხანიშ (북한, 北韓), „ოორუე ხანიშ“, ანუ ოორუე კორეაშ სააწმარენჯოთ.

ისტორია

რედაქტირაფა
  თარი სტატია: კორეაშ ისტორია.

1948 წანას გეგმიცხადჷ რესპუბლიკათ. 1951 წანას გემნაკათჷ ოორუე კორეაქ, ლჷმაქ მუსხირენ წანას გეგჷნძორუ. 1961 და 1980 წანეფს მოხვადჷ ოურდუმე გინორთეფქ. 1991 წანას, ოორუე კორეაწკჷმა ხექ მიჭარინჷ გეუნთხაფობაშ აქტის. 1992 წანაშე გოეროშ მაკათური რე. 2000 წანაშე დიჭყჷ „დოტიბაფაშ პერიოდი“ კუნთხუეფს შქას.

უჯვეშაში კორეა

რედაქტირაფა
 
სოკურამი სილაშ პერიოდიშე, იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ ობიექტი
 
ფარე (იაიაშფერო) დო სილა (ლენი), მეხოლ. 830 წანა
 
არძაშე უჯვეშაში მეტალიშ კჷრბი მაყარე შრიფტით., ჯიკჯი, ნამუქჷთ იბეშტჷ 1377 წანას. 1234 წანას, კორიოს გაჭყეს მოსოფელს პირველი მეტალს გერსხილი მაყარე შრიფტი.
 
ტრიპიტაკა კორეანა — ბუდისტური კანონი (რტიპიტაკა), ნამუთ ეშაჭკირილი რე დოხოლაფირო 80 000 ჯარგვალს დო იჩუალუაფჷ (დო ასეშა იჩუალუაფუ) ჰეინსას, თაშნეშე იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ ობიექტი რე

კორეაშ ჩქონი დიო ხოლო თუდოლენი პალეოლითიშე რდჷ დოხორელი.[22][23]

კორეაშ დორსხუაფაშ მითოლოგიაშ მეჯინთ, კორეაშ ისტორია იჭყაფუ ჯვ. წ. 2333 წანს ლეგენდარული თანგუნიშით ჩოსონიშ დორსხუაფაშე (თაშნეშე ჩინებული რე მუჭოთ „კოჩოსონი“ ვარ-და „ჯვეში ჩოსონი“, 14 ოშწანურაშ დინასტიაშე გინორთიშ მიოჩამალო).[24][25] კოჩოსონი შინელი რე VII ოშწანურაშ ჩინურ დინნაჭარეფს.[26] კოჩოსონი ტერიტორიულო იძინანდჷ, დო აკონტროლენდჷ კორეაშ ჩქონიშ ოორუე ნორთის დო მანჯურიაშ ნორთის. კიჯა ჩოსონი მეხოლაფირო დორსხუაფიული რე ჩქ. წე. 12 ოშწანურას, მარა თიში ჸოფა დო როლი ასიან პერიოდის დებეფს გჷმიჭანუანს.[25][27] ჯვ. წ. 108 წანას, ხანიშ დინასტიაქ დამარცხჷ ვიმან ჩოსონი დო ხანიშ ოთხი ოლქი ქჷდარსხუ კორეაშ ჩქონიშ ოორუეშე. მუსხირენი ვითწანურაშ გოძვენას სუმი ოლქიქ ქუდანთხეს ვარ-და ბჟადალშე დიკინეს. მეხოლაფირო თე პერიოდის ლელანგიშ ოლქიქ აკოციუ დო კჷნე აკიგჷ დო თე აბანქ ჭიე-ჭიეთ ლიაოდუნიშჸურე დიკინჷ. თეშნერო, თიში ხემანჭუაფაქ დერკჷ დო ხვალე ოვაჭრე ცენტრი რდჷ, სოიშახ ჯვ. წ. 313 წანას, კოგურიო დიჸუნუანდჷნ.[28][29][30]

დოხოლაფირო ჯვ. წ. 300 წანაშე დოჭყაფილი, იაპონურნინამი იაოიეფქ კორეაშ ჩქონშე გეგნორთეს იაპონაიშ კოკეფშა დო გეგშარაჸეს ვარ-და ქენშესვარეს ჯინჯიერ მახორუე ჯომონეფს.[31] პროტოკორეალეფიშ ლინგვისტური ომასქერე იდვალუაფუ მეხოლაფირო ცჷნდჷრიშ/მანჯურიაშ ობჟათეშე, სამანგათ, წყარმალუ ლიაოჰეშ ვარ-და წყარმალუ ამურიშ გოხოლუას. დოხოლაფირო ჯვ. წ. 300 წანას, პროტოკორეალეფქ გენშართეს კორეაშ ჩქონიშ ობჟათეშა, გეგშარაჸეს დო ასიმილირაფილქ იჸუეს იაპონურნინამ მახორობაწკჷმა, ორჩანიეთ, თექ იაოიეფიშ მიგრაცია გჷმიჭანუ.[32]

გეოგრაფია

რედაქტირაფა
 

ქიანა იდვალუაფჷ ბჟაეიოლ აზიას. უკებჷ კორეაშ ჩქონიშ ობჟათე ნორთი. მოხურგე ქიანა რე ოორუე კორეა.

  • ფართობი: 98.500 კვ.კმ.
  • ორთა: უმაღალაში კონკა - ჰალასანი 1.950; წყარმალუ (კმ) - ნაკტონგ-განგი 520; ტობა - ჩუნგჯუ-ჰო; კოკი (კვ.კმ) - ჩეჯუ 1.830; კლიმატი - ზჷმიერი.
  • ორთაშობური რესურსეფი: ქუანოშქერი, ვოლფრამი, გრაფიტი, მოლიბდენი, ტყვია, ჰიდროენერგეტიკული რესურსეფი.

სახენწფო

რედაქტირაფა
  • სახენწჷფო სისტემა: რესპუბლიკა.
  • სახენწჷფო მადუდე: პრეზიდენტი RO Muh-hyun (2003).
  • კანონიშდუმადვალუ ორგანო: ართპალატამი პარლამენტი (273 მაკათური).
  • ადმინისტრაციული დორთუალა: ქიანაშ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ართურეფიე - 9 პროვინცია (do) დო 7 ნოღა (gwangyoksi).

დემოგრაფია

რედაქტირაფა

ეკონომიკა

რედაქტირაფა
  • ერუანული პროდუქტი: მოცულობა - 485 მლრდ $ (მა-11 აბანი); 1 შურშე - 10.550 $; სტრუქტურა (%) - ოფუტეშ მეურნობა 6, ხერეჭუა 43, მოინალაფა 51.
  • ექსპორტი: ომანქანე-ოტრანსპორტე მონწყილობეფი, საფეიქარო ნაწარმი, ელექტრო მეკონი.
  • ბიუჯეტი: 118,100 მლნ $.
  • ვალუტა: ობჟათეკორეული ვონი (KRW).
  • კომპანიეფი: დეუ ელექტრონიკსი, სამსუნგი, ჰიუნდაი, კია მოტორსი.

მონძალა

რედაქტირაფა
  • სეული - კორეული ხელუანობაშ ერუანული მუზეუმი, გუნბოკიშ, კუნბოკიშ, დაკსუშ დოხორეეფი;
  • ჩონჯუ - ოხვამე-პაგოდა პონჩუ-სა;
  • ჩენჯუ - ლიშ დინასტიაშ დჷმარცხუაფალიშ აკარდამა.

რესურსეფი ინტერნეტის

რედაქტირაფა

კომენტარი

რედაქტირაფა
  1. ↑ ობჟათე კორეაშ ხურგი ოდებელი ხურგი რე ოორუე კორეაწკჷმა, ანდანე ჟირხოლო ქიანა აცხადენს, ნამჷ-და ედომოშამი კორეაშ ჩქონიშ დორხველი აკა მინჯე რენ.

სქოლიო

რედაქტირაფა
  1. ↑ Royal Ontario Museum (December 12, 2005). "Ancient civilizations". პრეს-რელიზი. Archived from the original on April 25, 2010. http://www.rom.on.ca/news/releases/public.php?mediakey=sg1yebpnv8აკითხულია: April 25, 2010. 
  2. ↑ Prehistoric Korea. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2008-03-02-ს. კითხირიშ თარიღი: 2015-09-05., Office of the Prime Minister.
  3. ↑ Behind the Myth: The Many Invasions of Korea. Gwangju News Online.
  4. ↑ "195 (III) The problem of the independence of Korea" Archived October 23, 2013, ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , December 12, 1948, Resolutions Adopted by the General Assembly During its Third Session, p. 25.
  5. ↑ Where are you on the global pay scale?. BBC News. დოარქივაფილი რე ორიგინალშე 2014-10-22-ს. კითხირიშ თარიღი: 2015-09-10.
  6. ↑ Gallup, Inc.. Worldwide, Median Household Income About $10,000. gallup.com.
  7. ↑ Hu, Elise (April 15, 2015). The All-Work, No-Play Culture of South Korean Education. National Public Radio. კითხირიშ თარიღი: August 19, 2015.
  8. ↑ Koo, Se-Woong (August 1, 2014). An Assault Upon Our Children. The New York Times. კითხირიშ თარიღი: August 19, 2015.
  9. ↑ (2013) The History of the World. Oxford University Press, ხს. 443. ISBN 978-0-19-993676-2. 
  10. ↑ (November 27, 2007) Averting Global War: Regional Challenges, Overextension, and Options for American Strategy. Palgrave Macmillan, 158–159 ხს.. ISBN 978-0-230-60873-3. 
  11. ↑ (1994) History of Humanity: From the seventh to the sixteenth century. UNESCO, ხს. 1133. ISBN 978-92-3-102813-7. 
  12. ↑ (May 20, 1983) China Among Equals: The Middle Kingdom and Its Neighbors, 10th–14th Centuries. University of California Press, ხს. 323. ISBN 978-0-520-04562-0. 
  13. ↑ (1984) A New History of Korea. Harvard University Press, ხს. 103. ISBN 978-0-674-61576-2. 
  14. ↑ Yunn, Seung-Yong (1996), "Muslims earlier contact with Korea", Religious culture of Korea, Hollym International, p. 99 
  15. ↑ Dourado, Fernão. Atlas de Fernão Vaz Dourado. კითხირიშ თარიღი: August 13, 2020.
  16. ↑ 1369MAPAS E ICONOGRAFIA DOS SÉCS. XVI E XVII. კითხირიშ თარიღი: August 13, 2020.
  17. ↑ pato, Raymundo. Cartas de Afonso de Albuquerque, vol. 1. კითხირიშ თარიღი: August 13, 2020.
  18. ↑ zh:Korea原名Corea? 美國改的名 (zh) (July 5, 2008). კითხირიშ თარიღი: March 28, 2014.
  19. ↑ Barbara Demick. “A 'C' Change in Spelling Sought for the Koreas“, September 15, 2003. კითხირიშ თარიღი: March 28, 2016. 
  20. ↑ ko:[이기환의 흔적의 역사국호논쟁의 전말…대한민국이냐 고려공화국이냐] (ko). Kyunghyang Shinmun (August 30, 2017). კითხირიშ თარიღი: July 2, 2018.
  21. ↑ ko:[이덕일 사랑 대~한민국] (ko). The Chosun Ilbo. კითხირიშ თარიღი: July 2, 2018.
  22. ↑ Royal Ontario Museum (December 12, 2005). "Ancient civilizations". პრეს-რელიზი. Archived from the original on January 8, 2010. http://www.rom.on.ca/news/releases/public.php?mediakey=sg1yebpnv8აკითხულია: April 25, 2010. 
  23. ↑ Prehistoric Korea. კითხირიშ თარიღი: July 12, 2008., Office of the Prime Minister.
  24. ↑ Korea's History. Asian Shravan. კითხირიშ თარიღი: February 17, 2009.
  25. ↑ 25.0 25.1 *Seth, Michael J. (2010). A History of Korea: From Antiquity to the Present. Rowman & Littlefield Publishers, ხს. 443. ISBN 978-0-7425-6717-7. 
    "An extreme manifestation of nationalism and the family cult was the revival of interest in Tangun, the mythical founder of the first Korean state... Most textbooks and professional historians, however, treat him as a myth."
    "Although Kija may have truly existed as a historical figure, Tangun is more problematical."
    "Most [Korean historians] treat the [Tangun] myth as a later creation."
    "The Tangun myth became more popular with groups that wanted Korea to be independent; the Kija myth was more useful to those who wanted to show that Korea had a strong affinity to China."
    "If a choice is to be made between them, one is faced with the fact that the Tangun, with his supernatural origin, is more clearly a mythological figure than Kija."
  26. ↑ (2009) A Brief History of Korea. Infobase Publishing, ხს. 6. ISBN 978-1-4381-2738-5. 
  27. ↑ Hwang, Kyung-moon (2010). A History of Korea, An Episodic Narrative. Palgrave Macmillan, ხს. 4. ISBN 978-0-230-36453-0. 
  28. ↑ Early Korea Archived June 25, 2015, ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. . Shsu.edu. Retrieved April 17, 2015.
  29. ↑ ჩილათა თანგიშ გჷმოძახებაშვანს: cite web: პარამეტრეფქ url დო title უციოთ ოკო მიაწურუას.. კითხირიშ თარიღი: July 15, 2019.
  30. ↑ 이, 문영 (July 15, 2011). {{{title}}}. Sowadang. ISBN 978-89-93820-14-0. 
  31. ↑ (2017) "Origins of the Japanese Language", Oxford Research Encyclopedia of Linguistics. Oxford University Press. DOI:10.1093/acrefore/9780199384655.013.277. ISBN 978-0-19-938465-5. 
  32. ↑ Janhunen, Juha (2010). „RReconstructing the Language Map of Prehistorical Northeast Asia“. Studia Orientalia. “... there are strong indications that the neighbouring Baekje state (in the southwest) was predominantly Japonic-speaking until it was linguistically Koreanized.” 
გორილი რე "https://xmf.wikipedia.org/w/index.php?title=ობჟათე_კორეა&oldid=227734"-შე