სალიშობური ჭარალუა

სალიშობური ჭარალუა (უმოსო ჩინებული რე, მუჭოთ მარჭვალური ჭარალუა) — ჭარალუაშ ჯვეში გვარობა, ნამუთ გოფაჩილი რდჷ წჷმი აზიაშ დო არხო ბჟაეიოლიშ კანკალე რეგიონს. ჭარალუა აკოქიმიუნეს შუმერეფქ ჯვ. წ. III ვითოშწანურას. III ვითოშწანურაშ შქა ხანეფს, შუმერეფქ მარჭვალური ჭარალუა გჷმირინეს ზიტყვიერ–ლაწკარული ჭარალუაშო, ნამუსჷთ ზიტყვაშ ნერჩი ეიშინუაფუდჷ იდეოგრაფიულო, გრამატიკული ელემენტეფი დო მახვარე ზიტყვეფი–ომანგეეფი ლაწკარეფით. შუმერეფს დუდმაართაშე მარჭვალური ჭარალუა აკმოდირთუდჷ პიქტოგრამეფშე, მარა თიშენ ნამჷ-და ოჭარალო გჷმირინუაფუდჷ ლიბუ დიხაჭაბუშ ფილა დო აჭირფანაშ ღერი, თე ინსტრუმენტეფით პიქტოგრამეფი ხანტუა ლეინი ვარდჷ დო სიმბოლოეფი მარჭვალიშ ფორმაშ შტრიხეფო გჷნიქიმინუდჷ. თეშ გეშა ჯოხოდჷ ჭარალუას მარჭვალური. ჭარალუაშ მიმალობა დუდმაართაშე რდჷ ვერტიკალური დო მორძგვიშე კვარჩხიშა, უკული — ჰორიზონტალური დო კვარჩხიშე მორძგვიშა.

მარჭვალური ჭარალუა
ტიპი:	პიქტოგრაფული
ნინეფი:	შუმერული აქადური ელამური ხურიტული ლუვიური ურარტული
ბორჯიშ პერიოდი:	ჯვ. წ. XXIX ოშწანურა - 75

შუმერული ჭარალუა III ვითოშწანაშ შქა ხანეფს გეგნიღეს აქადურშა, ელამურშა, ხურიტულშა, ლუვიურშა, ხეთურშა დო ურარტულშა. თეშნერო მარჭვალური ჭარალუა მაართა საირქიანო ჭარალუათ გჷნირთჷ.

ჯვეში მესოპოტამია
ასირიოლოგია
ქიანეფი / იმპერიეფი
შუმერი: ურუქი – ური – ერიდუ
ქიში – ლაგაში – ნიფური
აქადიშ იმპერია: აქადი
ბაბილონი – ისინი – სუზა
ასურეთი: აშური – ნინევია
დურ-შარუქინი – ნიმრუდი
ბაბილონეთი – ქალდეა
ელამი – ამორიტეფი
ხურიტეფი – მითანი
კასიტეფი – ურარტუ
ქრონოლოგია
შუმერიშ მაფეფი
ასურეთიშ მაფეფი
ბაბილონიშ მაფეფი
ნინა
მარჭვალური ჭარალუა
შუმერული ნინა – აქადური ნინა
ელამური ნინა – ხურიტული ნინა
მითოლოგია
ენუმა ელიში
გილგამეში – მარდუქი

ისტორია

შუმერული დოკუმენტი ჯვ. წ. XXVI ოშწანურა

ნაჭარა ლაგაშიშ მაფა ურუქაგინაშა თიში ქომოლსქუაშ ბურჯაფის ღურაშ გეშა. ჯვ. წ. XXV ოშწანურა

უჯვეშაში ნაჭარა დოკუმენტეფი ნაძირებუ რე ურუქის დო ორხველჷ ჯვ. წ. XXXIV ოშწანურას. ჭარალუა გჷნირინუაფუდჷ ეჭარუაშო, დიხაჭაბუშ ფირფიტას ეიშინუაფუდჷ მეკონიშ ტიპი დო მუდანობა. მოგვიანაფათ პიქტოგრამაშ გრაფიკაქ 90 გრადუსით მიკირთჷ დო გელექინჷ, დოხოლაფირო ჯვ. წ. XXIX ოშწანურას — პიქტოგრამეფქ გეგნიქიმინჷ იდეოგრამეფო, ანუ სიმბოლო უკვე ვა ხვალე მეკონს, თაშნეშე მუდგაინ ჩინებას შანენდჷ, სამნგათ შანი "ჩიტიშ" დო "მარქვალიშ" კომბინაცია ეიოშანუანდჷ ჸოფურობას, სიმბოლო "კუჩხი" — გილულას შანენდჷ.

ჯვ. წ. III ვითოშწანურაშ შქა პერიოდის, პიქტოგრამეფქ გეგნიქიმინჷ მარჭვალიშ ფორმაშ შტრიხეფო, იდეოგრამეფქ — სილაბური, ანუ ლაწკარული ჭარალუათ დითირჷ.

ჯვ. წ. XXX ოშწანურას, რსებენდჷ დოხოლაფირო 1500 სიმბოლო, უკული სიმბოლოეფიშ მუდანობაქ 600-შახ დირკჷ დო სიმბოლოეფქ ფონეტიკური შანულობა ქიშუეს.

დუდმაარ\ტაშე იჭარუდჷ კვარჩხიშე მორჯგვიშა ჟილეშე გიმეშა, მასუმა ვითოშწანურას — ვერტიკალური მალობაქ ჰორიზონტალურით დითირჷ, პიქროგრამეფიშ შტრიხეფით ტირუაქ — ოგინაფეთ გალექინჷ ჭარუა.

აქადური მარჭვალური

დოხოლაფირო ჯვ. წ. XXV ოშწანურას, დიჭყჷ შუმერული მარჭვალური ჭარალუაშ აქადური ნინაშო დოხუჯაფა, თიშ გეშა ნამჷ-და ჭარალუა ლაწკარამი რე დო შუმერული ნინა ძალამ გინორთელი რე სემიტური ნინეფიშე, დოხუჯაფასჷთ ქეგიოდოხოდჷ თექ. თეშენ, ბაბილონური ნაჭარეფიშ გოშიფრუაშ ბორჯის ლინგვისტეფქ ქემერთეს თი ნასხუნაშა, ნამჷ-და თე ჭარალუა სემიტური ვარინ, უმოსო შხვა, უჩინებუ ტიპიშ ნინაშ რდჷ აკოქიმინელი.

ლიტერატურა

• И. Фридрих, ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 9, ხს. 455, ქართი, 1985 წანა.