ქორთუეფი

ქორთუეფი — ერი, ეთნიკური ბუნა (ეთნოსი), კავკაციაშ აბორიგენი (ავტოქთონი) მახორობა. მუდანობა რე 7 200 000-იშ უმოსი. აკმადგინანა საქორთუოშ მახორობაშ 83,8%-ს (მეხოლაფირო 4 000 000). თეშ მოხ, 157 803 კოჩი ოხორანს რუსეთიშ ფედერაციას, 3 მილიონიშ უმოსი ოხორანს თურქეთის, ისტორიულ ქორთულ ტერიტორიეფს (ტაო-კლარჯეთი, არტაანი (ამდღარი არდაგანი). ქორთული ერუანული იდენტობა უღუ ლაზეფიშ ართ ნორთის, უმოსო ოფუტე სარფიშ მახორუეფს (აჭარაშ ავტონომიურ რესპუბლიკას, მეხოლაფირო 300 000 ირანს (ფერეიდუნ შაჰრი, ნეჯაფ აბადი, რაჰშათ აბადი, ორჯი მაჰალე, თავრიზი, თეირანი, შირაზი, თაქ ქორთუეფი გინახორეს XVII—XVIII ოშწანურეფს), მეხოლაფირო 150 000 ავღანეთის (ქორთუეფი თაქ ხოლო XVII—XVIII ოშწანურეფს გინახორეს), 50.000-შ უმოსი აზერბაიჯანს, (ისტორიულ ქორთული ოლქი ჰერეთი, ამდღარი კახიშ, ზაქათალაშ დო ბელაქანიშ რაიონეფს), მეხოლაფირო 50.000 უკრაინას, 200.000-შახ ააშ-ს დო ევროპაშ შხვადოშხვა ქიანეფს (უმოსო გერმანიას, საფრანგეთის, ნიდერლანდეფს, ბელგიას დო შხვა ქიანეფს). კანადაშ ერუანული სტატისტიკაშ ოაგენტეშ მეჯინათ, კანადას 2190-იშ უმოსი ქორთუ რე.

ფარნავაზ I, ფარსმან I დიდი, რადამისტი, ფარსმან II ქველი, პეტრე იბერი, ვახტანგ I გორგასალი, ილარიონ ქორთუ, თორნიკე ერისთავი, დავით III კურაპალატი, გიორგი მთაწმიდელი, იმპერატრიცა მარიამი, დავით IV აღმაშენებელი, შოთა რუსთაველი, თამარ მაფა, სიმონ I, ქეთევან წამებული, გიორგი სააკაძე, ანთიმოზ ივერიელი, ვახტანგ VI, დავით გურამიშვილი, ერეკლე II, სოლომონ I, ბესიკი, პეტრე ბაგრატიონი, ნინო ბატონიშვილი, ალექსანდრე ჭავჭავაძე, ნიკოლოზ ბარათაშვილი, ილია ჭავჭავაძე, ვაჟა ფშაველა, ნიკო ფიროსმანი, იოსებ სტალინი, მერი ერისთავი, ჯორჯ ბალანჩინი, ქეთი მელუა, ხატია ბუნიათიშვილი.

ქორთუეფი გაჯინალო იხასიათებუნა, მუჭოთ ოშქარშე მაღალეფი, ბონი ეგაფილობათ. ბჟადაალ საქორთუოშ ეთნიკური ქორთული მახორობაშ დიდი ნორთი ოშქარშე უმოსი ღილე ფერიშ თუმათ დო ღილე ფერიშ თოლეფით რე გჷშაგორილი, ბჟაეიოლ საქორთუოშ რზენიშ დო ობჟათეშ ქორთუეფი უმოსი დაბალეფი რენა, ოშქარშე უმოს რუმე ფერიშ თუმათ დო ოშქარშე უმოს რუმე თოლეფით გჷშეგორუნა.

ისტორიული ობჟათე-ბჟადაალ საქორთუოშ პროვინციეფიშ, ტაო-კლარჯეთიშ, შავშეთიშ, ობჟათე აჭარაშ, ერუშეთიშ დო ჭანეთიშ ვა თურქიზებულ ქორთულ მახორობა ღილე ფერიშ თოლეფით, ღილე ფერიშ თუმათ დო მაღალ ეგაფილობათ გჷშეგორუ.

ქორთუ ერიშ ისტორია

საქორთუოშ ამდღარი ტერიტორია დო მუში ობჟათე-ბჟადაალ მუხურეფიშ დიხეფი უჯვეშაშ ბორჯიშე რდჷ დოხორელი ქართველური ტომეფით. თინეფ შქას ართიანწკჷმა კონტაქტიშ დო ართიანწკჷმა აკოწყორუაშ გეშა ანთასობათ წანეფიშ წოხლე დიჭყჷ ქორთუ ერიშ აკოშქუმალაქ. ამდღარი ქორთული ნინაშ გოჭყაფაშა თია მიშეღეს ჯვეშ ქორთულქ, მარგალურ-ლაზურ დო შონურ ნინეფქ. ქართველური კათეფიშ აკოშქუმალას ხე შეუნწყუეს VIII-VII დო IV-III ოშწანურეფს გოჭყაფილ ქორთულ სახენწჷფოეფქ - კოლხაქ დო იბერიაქ. ქორთუეფიშ ართ ერო გინოშქუმალას ხე შუნწყუ IV ოშწანურას სახენწჷფო რელიგიათ ქირსიანობაშ გინორთინაქ, ქორთული ქირსიანული ჭარილობაშ მუშაღალაქ დო უმოს გვიანო (X ო.) ქორთული ომაფე-ოთარეეფიშ აკოშქუმალაშ შარათ ართამი ფეოდალური სახენწჷფოშ გოჭყაფაქ.

ქორთუეფიშ ისტორია XVIII ოშწანურაშე

XVIII ოშწანურაშ მაართა გვერდიშე საქორთუოს გლახა დემოგრაფიულ სიტუაციაქ იუ თურქეფიშ დო სპარსარეფიშ მუშაციმეფიშ დო დინოხოლენი ეფაჩილობეფიშ გეშა. თე პერიოდის საქორთუოშ მახორობა მინიმუმშა რდჷ მეულირი დო 750-770.000 კოჩი რდჷ დოხოლაფირო.

XIX ოშწანურას ქჷდიჭყჷ ეთნიკური ქორთუეფიშ მოძინაქ საქორთუოს, მარა თე პერიოდეფშე დიჭყჷ შხვა ნაციეფიშ დოხორაფაქ საქორთუოშ ნოღეფს დო ოფუტეეფს, მუშ გეშათ დიჭყჷ აბორიგენი მახორობაშ ფარდობითი თიაშ ჭიე-ჭიეთ რკებაქ. 1939 წანაშო საქორთუოშ მახორობაშ 61,4%-ს აკმადგინანდეს ეთნიკური ქორთუეფი. ვართ თეიშა დო ვართ უკული, მახორობაშ ეჭარუეფს ვა დუდგინუნა ქორთუეფიშ თეშნერი ჭიჭე ფარდობითი წონა თელ მახორობას.

XX ოშწანურას ქორთუ ერიშ მუდანობაშ მოძინა აკობორკჷ ჟირ მოსოფელიშ ლჷმაქ დო 20-30-იანი წანეფიშ ზჷსხჷრამ რეპრესიეფქ. 1926-89 წანეფს ქორთუეფიშ მუდანობაქ საქორთუოს მიძინჷ 2,1-შა, სხუნუეფიშ შხვა რესპუბლიკეფს 5,8-შა.

ქორთუეფიშ რიცხუანობაშ დინამიკა 1800-2002 წანეფს

• 1800 წ.----622,6 ვითოში---- 79,4%
• 1832 წ.----677,1 ვითოში----75,9%
• 1865 წ.----950,6 ვითოში----73,8%
• 1886 წ.----1188,1 ვითოში----72,4%
• 1897 წ.----1331,3 ვითოში----69,4%
• 1926 წ.----1788,2 ვითოში----66,8%
• 1939 წ.----2173,6 ვითოში----61,4%
• 1959 წ.----2600,6 ვითოში----64,3%
• 1970 წ.----3130,7 ვითოში----66,8%
• 1979 წ.----3433,0 ვითოში----68,8%
• 1989 წ.----3787,4 ვითოში----70,1%
• 2002 წ.----3661,1 ვითოში----83,8%

ეთნოგრაფიული ბუნეფი

• აჭარალეფი
• გუდამაყარალეფი
• გურულეფი
• თუშეფი
• იმერალეფი
• იმერხევალეფი
• ჰერეფი
• კახარეფი
• ლაზეფი
• ლეჩხუმარეფი
• მარგალეფი
• მესხეფი
• მთიულეფი
• მოხევეეფი
• რაჭალეფი
• შონეფი
• ფერეიდანალეფი
• ფშავარეფი
• ქართლარეფი
• ხევსურეფი

ნინა დო ჭარალუა

• ნინეფი: ქორთული, შონური, მარგალური, ლაზური (ქართველური ნინეფიშ ბუნა), წოვა - თუშური (ბაცბური) (ვაინახური ნინეფიშ ბუნაშე).
• ჭარალუა: ქორთული.

რელიგია

ქორთუეფიშ 90% ქრისთიანი (მართლმადიდებელი) რე, რენა კათოლიკეფი დო მუსულმანეფი ხოლო.

ლიტერატურა

• სამსონ ფირცხალავა: ქართველთა წინაპრები და მათი მონათესავე ტომები წინა აზიაში 40 - 6 ს.ს. ძვ.წ
• როლანდ თოფჩიშვილი: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები
• Г. Меликишвили: Некоторые вопросы древнейшей истории грузинского народа
• პ.გუგუშვილი, საქართველოსა და ამიერკავკასიის ეკონომიკური განვითარება XIX-XX სს. ტ.I, თბილისი 1949, გვ. 456-611;
• ქართული სახელმწიფოებრიობის სათავეებთან, თბ., 2001. (სამეცნიერო დისკუსიის მასალები);
• ვ.ჯაოშვილი, საქართველოს მოსახლეობა XVIII-XX საუკუნეებში, თბილისი 1984;
• ვ.ჯაოშვილი, საქართველოს მოსახლეობა. თბილისი, 1996 გვ. 297-305.
• საქართველოს მოსახლეობის აღწერის ძირითადი შედეგები, თბილისი 2002, ტ. I-II.

ათე სტატია მერკე რე. თქვა შეგილებუნა ქიმეხვარათ ვიკიპედიას დო გაგშათინათ დო გახვეიანათინ.