ვიკიპედია

აბუ-სიმბალი

იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ ობოიექტი ეგვიპტეს
ვიკიპედიაშ რედაქტორეფიშ გინოჭყვიდირით, სტატიას „აბუ-სიმბალი“ მესხუნაფილჷ აფჷ გიშნაგორა სტატიაშ სტატუსი. აბუ-სიმბალი ვიკიპედიაშ საუჯგუშო სტატიეფიშ ერკებულს რე.

აბუ-სიმბალი, თაშნეშე აბუ-სიმბელი (არაბ. أبو سنبل ან أبو سمبل‎‎) — ჟირი კირდეს ნაკვათა ჯვეშეგვიპტური ოხვამე ნასერიშ ტობაშ ბჟადალ ძგას, წყარმალუ ნილოსიშ კვარჩხანი ოძგალეს. იდვალუაფუ ისტორიული ნუბიაშ ეგვიპტურ ნორთის, კჷნე თე ჯოხოდვალაშ მორჩილი დოხორინიშე ობჟათე-ბჟაეიოლჸურე. ეგაფილიე ჯვ. წ. XIII ოშწანურას, ჯვეში ეგვიპტეშ ახალი ომაფეშ ფარაონიშ, XIX დინასტიაშ წჷმმარინაფალიშ, რამსეს II-შით.

აბუ-სიმბალიშ ნუბიური მონუმენტეფი*
იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ ობიექტი

აბუ-სიმბალიშ ჟირხოლო ოხვამეშ პანორამა, ამდღანერი ორენი

ქიანა ეგვიპტე
ტიპი კულტურული
კრიტერიუმეფი i, iii, vi
ერკებული იუნესკოშ ერკებული
რეგიონი** არაბული ქიანეფი
კოორდინატეფი 22°20′13″ ო. გ. 31°37′32″ ელ. გ.
კათაფაშ ისტორია
კათაფა 1979 (მა-3 სესია)
ნომერი 88
საფრთხეშ თუდო 2001-
* ქძ. ინგლ. ჯოხო UNESCO-შ ერკებულც.
** იუნესკოშით კლასიფიცირაფილი რეგიონი.
აბუ-სიმბალიშ კაბეტი ოხვამე

აბუ-სიმბალიშ კირდეს ნაკვათა კაბეტი ოხვამე ეგაფილიე დუდო რამსეს II-შ ოდიდარაფალო, ოდო მაჟირა, ალაზიმაფათ მორჩილი ჰატჰორიშ ოხვამექ ეგვიპტეშ კაბეტი დიაფალიშ — ნეფერტარიშ გასაშინეთ ეიგჷ. ჟირხოლო ოხვამე 1979 წანაშე იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ ობიექტფიშ ერკებულსიე მოხვალამირი. რამსესიშ დო ჰატჰორიშ თე ჟირი ოხვამე ამუდღა ვა იდვალუაფუნა თექ, სოდეთ დუდშენო გჷმოკვათეს კირდესჷნ. 1968 წანას ასუანიშ კაშხალიშ კიდუაწკჷმა მერსხუაფათ აბუ-სიმბალიშ ტერიტორიაქ წყარით დიფორჷ, ოდო ეიშახ, 1963 წანაშე ობიექტეფიშ გინასქილიდაფარო აქტიური სამუშეფი მითმეურდჷ, ოხვამეეფი ნორთეფო დოხორხეს, კინ თი ელჷ-მოლუეფც 64 მეტრათ მაღალას გეგნიღეს დო დუდშენო გეიოკიდეს. აბუ-სიმბალიშ თე სუკი აბანი ოხვამეეფამო ამუდღა ნასერიშ ტობაშ კოკის აკმოქიმინჷნს, ნამუთ ოორუე-ბჟადალ ჸურეშე დოხორინელი პუნქტის (აბუ-სიმბალი) დამბეფით არსხუაფუ; დამბას გოჸუნაფილიე სპეციალური შარა მიმაულარო.

ჯოხოდვალა „აბუ-სიმბალი“ (ვარა„აბუ-სიმბელი“) რე ევროპული ვარიანტი არაბული დოხორინიშ „აბუ სუნბულ“, ნამუთ თე აბანიშ ანტიკური ჯოხოშე, „იპსამბულიშე“ მუთმურც[1]. ჯვეში ეგვიპტეშ ახალი ომაფეშ პერიოდის, მუჟამცჷთ ოხვამეეფქ ეიგუნ, ოეგებიეთ თე აბანს მეჰა ჯოხოდჷ. აბუ-სიმბალიშე დოხოლაფირო 20 კილომეტრით ობჟათე-ბჟადალჸურე იდვალუაფუდჷ ჭიჭე ოფუტე იბშეკი[2], ნამუსუთ გედგჷდ ჭიჭე ოხვამე, ჰატჰორიშ ჯოხოშა ეგაფილი (აბუ-სიმბალიშ მორჩილი ოხვამეთ ჰატჰორიშიე). თე ტერიტორია, ნამუთ ალმახანური სუდანიშ თანჯეფს რე მორთაფილი, დუდშენო ნილოსიშ მაჟირა ჭორომიშ ოორუე ჸურე იდვალუაფუდჷ, ამუდღა ნუბიაშ ტობათ რე დოფორილი.

ორენი

რედაქტირაფა
 
ორენი ეგვიპტეს

აბუ-სიმბალი იდვალუაფუ ეგვიპტეშ ობჟათე ნორთის, ასუანიშ ოგუბერნატორეს, სუდანიშ თანჯაშ გოხოლუას. სუდანიშ თანჯა ოხვამეეფშე ობჟათე-ბჟადალჸურე ხვალე 20 კილომეტრით რე დოჩილითაფირი. ოგუბერნატორეშ ნანანოღა ასუანი, ნამუთ აბუ-სიმბალიშე ოორუე-ბჟაეიოლჸურე 250 კილომეტრიშ დოჩილითაფათ იდვალუაფუ, ოხვამეეფიშ კომპლექსის ოავტომობილე შარათ არსხუაფუ, ნამუთ ნასერიშ ტობაშ ბჟადალჸურე ლიბიაშ ტიოზის გიშმურც. თე შარა ჯინჯიერო ტურისტულ ავტობუსეფც ოინალჷ, ჟირხოლო ოხვამეს ირო ბრელი დუმატოლიარაფალი ჸუნც. ნასერიშ ტობა ონიშოლიე, ათეშენი ოხვამეეფშახ მეულა ტობაშ გულათ ხოლო რე შელებუანი. ნამთინე ოკრუიზე ხვამარდი ასუანიშ კაშხალიშ ხვალე ჟიმოლენი ნორთის ყარაფულენც. აბუ-სიმბალიშ აეროპორტიშ მეშქაშალათ თე აბანი ოჰაერე ტრანსპორტიშოთი ხემიოჭირინაფუე.

 
ჰატჰორიშ ოხვამე ნასერიშ ტობაწკჷმა

ჯვეში ბორჯის ოხვამეეფი ნილოსის ბჟადალ ოძგალეს იდვალუაფუდუ, მაართა დო მაჟირა ჭორომეფც შქას. ჭორომეფი წყარმალუშ ფეიკარმალი მუნაკავთეფიე კაბეტი როხეფით, სოდეთ ჯვეშეგვიპტარეფშო ნიშალუა ძალამი უხუჯური რდჷ. ამდრარშოთ ჟირიხოლო თე ჭორომი ასუანიშ კაშხალიშ კიდუაშ უკული ნასერიშ ტობაქ დოფორჷ, ნამუსუთ ჯოხოდვალაქ კაშხალიშ კიდუაშ ბორჯიშ ეგვიპტეშ პრეზიდენტიშ, გამალ აბდელ ნასერიშ ჯოხოშ მეჯინათ გიადჷ. რამსეს II-შ ბორჯის ნილოსიშ მაჟირა ჭორომწკჷმა გჷშმეშჷ ეგვიპტეშ ომაფეშ თანჯა. თე აბანც ეგვიპტური ოხვამეეფიშ კიდუაშ ჯინჯიერი ღანკი მოხარკე ნუბიარეფშო ეგვიპტეშ სიძალიერეშ დო ირიათონი ღარჯილალობაშ დემონტსრაცია რდჷ.

რკვია დო ოხვამეეფიშ გინოაბანაფა

რედაქტირაფა

ოხვამეეფიშ კილაგორუა

რედაქტირაფა

1813 წანას შვეიცარიალი მენცარი იოჰან ლუდვიგ ბურკჰარდტი (1784-1817) კასრ-იბრიმიშ ობჟათეშე დვალირი ელჷ-მოლუეფიშ დოგურაფას მეთხოზუდჷ ნუბიას[3]. უკოხოლე დორთაბორჯის თიქ ართ-ართ აბანობურ მახორუშე გეგუ ართი გჷშაკერძაფილი სისქვამეშ ოხვამეშ გეშა, ნამუთ ნილოსიშ ძგაწკჷმა იდვალუაფუდ; მოგვიანაფილო ათე აბანს ბურკჰარდტიშ დინნაჭარეფც დო ეშანუეფც ებსამბელიქ ქჷგიადჷ (ანტიკური ჯოხოდვალაშ მეჯინათ)[4]. ათაშ გჷნირთჷ იოჰან ბურკჰარდტიქ მაართა ევროპალქ, ნამუქჷთ 1813 წანაშ 22 მელახის ძირჷ ნეფერტარიშ ოდიდარაფლო ეგაფილი ჰატჰორიშ ოხვამე აბუ-სიმბალც[5]. ელჷ-მოლუშ დოთოლორაფაშ დო გჷმოკვლიაშ მოღალუთ თიქ კილაგორუ მაჟირა, უმოსი კაბეტი რამსეს II-აშ ოხვამე, ნამუშ შანულამი ნორთი ფსილაშ დიუნეფით რდჷ დოფორილი. ოხვამეშ დინოხოლენი ნორთი, ნამუთ ქფსილათ რდჷ ეშაფშაფილი, კილმაგორალშო უმუჭირინაფუთ ქჷდოსქიდჷ[4].

 
რამსესიშ ართ-ართი კოლოსალური ნოჭახნაკუშ ფსილაშე დუდიშული ნორთი, 1850 წ. Maxime Du Camp–იშ ფოტო
 
ორენი ლეპსიუსიშ მეჯინათ
 
დგომარება 1845-1849 წანეფც
 
1905-1907 წანეფიშ ფოტო

კაბეტი ოხვამეშ კილაგორუაშ გეშა ბურკჰარდტი მუში დღაურც ეთმოშანუნდჷ[6]: ჩქიმი თოჸუჯი მიკიჭოფჷ კოლოსალური ნოჭახნაკუეფიშ დიო ხოლო ძირაფონი ნორთიქ... თინეფი კირდეს გჷშანთხორილ რღამილც იდვალუაფუდეს. სანარღო რე, ნამდა დახე ედომუშამო დოფორიელფი რენა ფსილათ, ნამუთ თი აბანეფც ბორიას ტყაშ მაფერიშ წყარიშ მანგურო მოუღ გვალეფშე. ართ ნოჭახნაკუს დიო ხოლო ფსილაშ ჟიშე ქასქილადჷ დუდი დო კიდირიშ დო კილეშ ნორთეფი. თიში მეძობელი შურო ვა რჩქჷ, რახან დუდი ორკუ ოდო ასა-გასა, ხუჯეფიშ მეკოროცხილო ფსილაშ თუდო რე. ოდო დოსქილადირი ჟირი ნოჭახნაკუშე ხვალე დუდიშ გაქუნალიშ ძირაფა რე შელებუანი.

კაიროშა დორთელი ბურკჰარდტიქ კილაგორილი ოხვამეეფი ეუჭარჷ იტალიარ მეშარეს ჯოვანი ბატისტა ბელცონის (1778-1823). კილაგორუაშენი დუდო კილმაგორალშე შიტყუ თაშნეშე ბრიტანეთიშ გენერალურ კონსულქ ჰენრი სალტიქ. სალტიშ დოვალაფათ ბელცონქ 1817 წანას მიდეშარჷ ნუბიაშა დო ქოძირჷ აბუ-სიმბალი[4]. თე ბორჯისჷთ თიქ 1817 წანაშ 1 მარაშინათუთას ფსილაშე ნორთობურო გეგმადუდიშალჷ კაბეტი ოხვამეშ მინალი დო მახაზირჷ დინოხოლენი ნორთიშ ოწიმინდალო[7]. ბელცონი ოხვამეშ გეშა ჭარუნდჷ: ჩქინი მაართა შთაბეჭდილება რდჷ, ნამდა საქვარი არგამას ობაღინაფალო კაბეტი ნადგჷმობაწკჷმა მიღუდეს; ჩქინი გაორცებაქ ხოლო უმოსო მირდჷ, მუჟამცჷთ კილაბგორით, ნამდა თენა ძალამი ღჷმალიერი ოხვამე რდჷ, უსქვამაში რელიეფეფით, ფრესკეფით დო კოლოსალური ნოჭახნაკუეფით მონწული.

აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფიშ მენცარულ რკვიაქ 1828 წანას ფრანგულ-ტოსკანური ექსპედიციათ დიჭყჷ, ნამუსჷთ ჟან-ფრანსუა შამპოლიონი დო იპოლიტო როზელინი ხემანჯღვერენდეს. თინეფქ ართო აკადგინეს დოკუმენტაცია ოხვამეეფიშ დგომარებაშ გეშა. უკულნეშიანი ექსპედიციეფქ 1830 წანას რობერტ ჰეიშ დო 1844 წანას კარლ რიხარდ ლეპსიუსიშ ხემანჯღვერუათ მინწყუ. რობერტ ჰეი რდჷ მაართა, ნამუქჷთ ოხვამეეფიშ ოთხილარო, ფსილაშე ირონი ეშაფშაფაშ აწარინალო ტექნიკური სამუშეფი ამანჯუნ[8]. თიშენი, ნამდა ევროპას აბუ-სიმბალქ მალასჷთ გჷნირთჷ ჩინებურქუნ, უკვე XIX ოშწანურას თის ბრელი მეშარე ოსურუდ. ნამთინეეფქ თინეფშე მუნეფიშ ჯოხო გრავიურაშ სახეთ ირიათონო ქჷდიტუ ოხვამეშ ფასადეფც. ოშწანურაშ ლიაშო უმოსო დო უმოსო იწიმინდუდ ქვიშაშე დოხუნელი რამსეს II-შ კოლოსალური ნოჭახნაკუ, მორო კაბეტი ოხვამეშ ფასადიშ ედომუშამ გოდუდიშალაფაქ ფსილაშე ხვალე 1909 წანას მიხუჯინჷ[6].

ოხვამეეფიშ გჷნოაბანაფა

რედაქტირაფა

1950-იან წანეფს ასუანიშ კაშხალიშ კიდუაშ დოგეგმაფაქ საფრხეშ წოხოლე ქიგიორინუ აბუ-სიმბალიშ ჟირხოლო ოხვამეშ სქჷლადა. თინეფი გეგმათ ფილაშ დო ქალაბშიშ ანტიკურ ეგვიპტურ დოხორინეფწკჷმა ართო წყაროთხილუშ წყარიშ თუდო ოკო მოხვალამედესკო. უკვე 1955 წანაშო დანტკიცებული რდჷ, ნამდა ახალ წყაროთხილუს ოკო ეუმუშუაფუდუკო ედომუშამი ასუანიშ ტერიტორია სუდანიშ თანჯეფშახ. 1960 წანაშ 8 მელახის იუნესკოქ ოერეფოშქაშე მოხვარა ითხუ ოხვამეეფიშ გჷნასქილიდაფარო[9]. გჷნოსქილადაშ შხვა მიარე გეგმას შქას 1963 წანაშ მანგის გჷშეგორინ შვედურ პროექტიქ, ნამუთ ოხვამეშ ფია-ფიათ დოჭკირუას, დოჭკირილი კირდეშ როხეფიშ გჷნოაბანაფას დო უმოსი ეკინელ აბანც ოხვამეშ დუდშენო ეკიდუას ითოლწონენდჷ[10].

 
ოხვამეშ ორენიშ თირაფაშ ემასახალი მოდელი

ოხვამეეფიშ თეშნერი გჷნოაბანაფაშ პროექტიქ დასურო იხორციალჷ, მუჭთ მოსოფელიშ შანულობაშ ოკათაშე პროექტიქ; ნადგჷმობეფიშ გჷნოღალაშ პროცესიქ 1963 წანაშ გერგობათუთაშე 1968 წანაშ ეკენიაშახ გეგინძორჷ. სამუშეფი ეგვიპტური, გერმანული, ფრანგული, იტალიური დო შვედური ემაკიდალი ფირმეფიშით ართიანიშ წორო მითმეურდჷ. 1968 წანაშ 22 ეკენიას აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფიშ წჷმოძინელი გჷნოაბანუა ოფიციალურო იდრახუეს[11]. 1971 წანაშ 15ღურთუთას ასუანიშ კაშხალიშ გონწჷმაბორც ეგვიპტეშ თიმწკჷმაიანი პრეზიდენტი ანვარ ალ-სადათიქ მარდი გჷნიგჷ ოართე ჯამს 23 ნუბიური ოხვამეშ დო მონუმენტიშ გჷნოსქილიდაფაშენი[12]: კათას შეულებჷ სანწულიშ მოხვამილაფა, მუჟამცჷთ ჩქი ართი ღანკიშ მიოჭირნაფალო აპიჯაფირო დო ართო მუბშენთჷნ.

 
სამუშეფი ოხვამეეფიშ გჷნოაბანუაბორც

ოჭყაფუ ეტაპის იღოლინ 17 ვითოშ რხვილქ კირდეს, ქუაშ ნოჭახნაკუეფი 33 ტონა ეპოქსიდური ფირსით გუბერჯეკებუდესკონი. თეშ მოხ, რკინაშ მაჭოფალეფი ხეს უნწყჷნდჷ სტაბილურობას. თეშ უკული აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფი დოხორხეს 1036 ნორთო, ქუაშ ბლოკეფო, ნამეფუშ წონა 7-შე 30 ტონაშახ იძანძჷდ. თი აბანეფი, სოდეთ კირდექ იხორხინჷნ, ამდღა ნამთინე აბანც კილეძირე. ოხვამეეფიშ ახალი აბანი ჯვეშიშე 180 მეტრათ ოორუე-ბჟადალჸურე დო 64 მეტრათ მაღალას იდვალუაფუ. ახალ აბანშა გჷნოღალაბორც ვა თირე ოხვამეეფიშ ორიგინალური ორიენტირება. მაართა ბლოკიქ 1965 წანაშ 12 მესის დიშქუ ახალ აბანც, ნომერით — GA 1A01. უოშქარეთ ოხვამეშ ბლოკეფიშ მოხ, იჭკირჷ დო გჷნოღალირქ იჸუ ოხვამეეფიშ ელჷ–მოლუშ კირდეშ 1112 ბლოკიქ, ახალ აბანც ვა აკოცუმედუკო აბუ-სიმბალიშ დუდშეიანი სახე[10].

გჷნოაბანუაშ უკული ოხვამეეფიშ დინოხოლენი ნორთეფი ნორთობურო გითობუნაფილიე სპეციალურო თინეფიშ დუც მონწყილ რკინაბეტონიშ გუმბათეფც, ოსქვებურო აბუ-სიმბალი ამდრანერი სახეთ ვა წჷმარინუანცთახმი კირდეს ნაკვათა ოხვამეს. გიმაჭოფალი გუმბათეფი ამუდღა გალეშე დოფორილირ ნარღვეფი ფსილათ დო კირდეშ როხეფით (თინეფ შქასიე დუდშეიანი ორიგინალიშე მოღალირი ქუალეფით), მუდგაშ გეშათ მიოჯინუთ ოხვამეეფი ართოიანობას კჷნე დუდშეიანი ანგარიას ეტმისქილიდუანა. დუდშეშე კიდუაბორც კაბეტი ოკიდანჯური ტექნიკური ენერგია იჸუ ოხვილურქ, მოღალუ რამსეს II-იშით ეგაფილი ორიგინალწკჷმა მაქსიმალურო მეხოლაფირი ქოჸოფედუკონ[13]. აბუ-სიმბალიშ გჷნოაბანუაშ პროექტიშ ღირაფილობაქ ოეკონიეთ 80 მილიონი ამერიკული დოლარი აკადგინჷ, მუთ მოსოფელს 50-შე უმოსი სახენწჷფოქ აფინანსჷ. აბუ-სიმბალიშ მაგალითიქ გჷნირთჷ ართ-ართი ბაძაძო 1972 წანას იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ კონვენციაშ ეჭოფუაშ დო იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ ერკებულეფიშ აკოდგინაში[14].

ნადგჷმობეფი

რედაქტირაფა

აბუ-სიმბალი მუში ოხვამეეფით, მუჭოთ „მაჟირა ომაფე დოხორე“, წჷმარინუანდ „ღორონთიერი ქიანაშ“ ართნერ წჷმმარინაფალობას, სოდეთ რამსესი, მუჭოთ ღორონთიერი ლეგიტიმურობაშ მაღვენჯი თექიანარი მადუდე, ღოღორნთეფიშ ქიანაშ დო დიხაუჩაშ მიმარსხუაფალო აწმომდირთუნა. თაშნე აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფი ცა დო დიხა შქას მიმარსხუაფალი ხინჯიშ მოვალეობას ორთუდეს[15].

 
რამსესიშ კაბეტი ოხვამე II.
 
ნეფერტარიში ეგაფილი ჰატჰორიშ ოხვამე

აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფიშ დოგეგმარაფაშ დო ეკიდუაშ ზუსტი თარიღეფი ჩინებული ვარე, მორო მერჩქნელიე ნამდა ოკიდანჯე სამუშეფი ნუბიაშ მაფაშგამაშ, იუნიშ ბორჯის მითმეურდჷ. ართ-ართი მუკნაჭარა, ნამუთ მორჩილი ოხვამეშ გოხლუასიე კილაგორილინ, მაუჭყენა, ნამდა მაფაქ ართი ხოლოშიანი ნაჩინებუს დავალჷ ოკიდანჯე სამუშეფიშ დოჭყაფაშენ გესაძინალა[16]. ჯვ. წ. 1260 წანაშე ჯვ. წ. 1250 წანაშახ პერიოდი ოჯარალუთიე ეჭოფილი აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფიშ ეგადაშ ოეგებიო თარიღო[1]. ბორჯიშ თე მუნაკვათას მუთმოხვადუ კაბეტი ეგვიპტარი დიაფალიშ, ნეფერტარიშ ღურაშ თარიღით (ოეგებიეთ ჯვ. წ. 1255 წანა), ნამუთ რამსეს II-შ (დუდალაშ წანეფი: ჯვ. წ. 1279-1213) რინას კაბეტი როლც ლაჸაფენდჷ. თიში ჯოხო ეკონიათ მითმიშინაფურამსეს II-შ დუდალაშ 24-ა წანას, აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფიშ გონწყჷმაწკჷმა რსხუაფათ[17].

აბუ-სიმბალიშ კომპლექსიშ დორსხუაფაშ ბორჯიშენ უპირველაშ ინფორმაციას ირზენც ოხვამეეფიშ დინოხოლენი კიდალეფც სქჷლადირი ფერუანი რელიეფური გჷმოსახუობეფი. სამანგათ კაბეტი ოხვამეშ რელიეფურ ფრესკეფც ესახილიე სცენეფი რამსეს II-შ დო თიში ალმამადუდე მუმაშ, სეტი I-შ ოლჷმარი კამპანიეფშე, ნამუეფიშ დოთარიღაფათ შხვა წყუეფითიე შელებუანი. თარიღიშ დოზუსტაფაშ ხოლო ართი წყუს წჷმარინუანც ფრესკეფიშ ტექსტეფც მოშინელი ზოხოიანი ჯოხოეფი ვარა ჩინებული კათაშ გიმნაკოროცხი. რამსეს II-შ მასუმა ბოში, მაფასქირი რამსესი, ნამუქუთ მალაშენო, ფარაონ რამსესიშ 24-ა დუდალაშ წანაშახ ღურუნ, ოხვამეშ ტექსტეფც სუმშახიე მოშინაფილი ეგვიპტარეფშო დუმახასიათაფალი ტიპური ღურელიშ შანიშ უმუშო, მუთ აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფიშ კიდუაშ თარიღის ჯვ. წ. 1253 წანათ აკმოფარგალანც.

რამსეს II-შ და ისისნოფრეტიშ ოსურსქუა ბინტანატი დუდშენო კაბეტი ოხვამეშ ფასადის, ნოჭახნაკუშ სახითიე გჷმოსახილი მახვენჯი ფარაონიშ კოლოსალური ნოჭახნაკუშ კუჩხეფწკჷმა. თაქ თინა მუკნაჭარას რჩქვანელობური ტიტულითიე მოშინაფილი: ფარაონიშ ოსურსქუა. ოხვამეშ დინოხოლენი განი, კაბეტი სჷმეტეფამი დარბაზიშ რელიეფიშ გიმენ ნორთის თინა უკვე ახალი ტიტულით იშინაფუაფუ — „კაბეტი ომაფე ოსური“. თე ტიტულც თინა დიდაშ ღურაშახ, ჯვ. წ. 1246 ანას იკინენდჷ. კაბეტი ოხვამეშ დინოხოლენი ნორთი, მუჭოთ რჩქჷნ, ფარაონიშ 34-ა დუდალაშ წანას უკვე მოსურებული რდჷ, რახან ინტერიერც სოთინ ვე შინუაფუ რამსეს II-შით თე წანას ჩლო მოჸუნაფილი ხეთეფიშ მაფაშ ოსურ-სქუა მაატჰორნეფერურა. თიში ნოჭახნაკუ ხვალე უკული მეუდგჷმჷნა ობჟათე ფასადიშ ბოლოს[18].

აბუ-სიმბალიშ ჟირხოლო ოხვამე წჷმარინუანც ტრადიციულ ეგვიპტურ კირდეშ ონთხორუეს, ნამუთ ედომუშამო კირდესიე ნაკვათა. გერმანალ ეგვიპტოლოგიქ დიტერ არნოლდიქ აბუ-სიმბალიშ ოხვამეეფი ათეშნერო ეჭარჷ: „კირდეს ნაკვათა შედევრი, ნამუსუთ მუში შანულობათ ხვალე ინდური კირდეს ნაკვათა ოხვამე ელორა შილებე ალუზიმუათჷნ “[3]. ნეფერტარიშო ეგაფილი ჰატჰორის ოხვამე სიდიდათ დოხოლაფირო რამსესიშ ოხვამეშ გვერდის აკმადგინანც. კაბეტი ოხვამეშ სიტომბა კირდეს გჷშაკვათილი დარბაზიშ ბოლოშახ 63 მეტრას აკმადგინანც (გოზჷმილიე მინაულარიშ მეკოროცხილო). ჟირხოლო ოხვამეშ კიდუაშო იარე ჭკორი მუშენდჷ[19].

კაბეტი ოხვამე

რედაქტირაფა

ეჭარილობა დო მითოლოგიური რსხუეფი

რედაქტირაფა
 
კაბეტი ოხვამეშ გეგმა

აბუ-სიმბალიშ კაბეტი ოხვამე არქიტექტურული ელემენტეფიშ განით წჷმარინუანც ეგვიპტური „არძო წიმინდეეფიშ ოხვამეშ“ გჷნოღალას კირდეშა. კირდეშ კართე თაქ ოხვამეშ მინალკარიშ მოვალეობას ორთჷ. ოხვამეშ დინოხოლენი განც საკურთხევლშახ დინორნწკილიე დო ართმაჟირას მეთხოზ მუკნაჭარეფით დო რელიეფეფით ღმალიერო მონწყიილი დარბაზეფი. საკურთხეველც ფრესკეფიშ სახეთ წჷმორინაფილიე ოხვამეს თაყვანჩამილი ოხვამერეფიშ გჷმოსახილობეფი. რამსესიშ ოხვამეს XVIII–შე XX დინასტიაშ მეკოროცხილო ადიდარენდეს სუმ თარ ოხვამერც: პტაჰი (ნოღა მემფისიშე), ამონ-რა (თებეშე) დო რა-ჰორაქტი (ჰელიოპოლისიშე)[20].

 
რა-ჰორაქტი ოხვამეშ მინალუშ დუც

თეშ მოხ, ოხვამეშ ინტერიერიშ რელიეფურ გჷმოსახილობეფც გოდიდარაფილიე ჰორით, ნოღამეჰაშ ოხვამერი. თაქ თინა წჷმორინაფილიე მუში ართ-ართი სახეობაშ — ჰორაქტიშ სახეთ. თაშნეშა აფხვადუნა რაშ დო ჰორიშ აკოწყორუათ მეღებული ახალი ოხვამერი რა-ჰორაქტი. ჰორი დო რა-ჰორაქტი ანგარიათ მეთე ოხვამერეფიე, ჟირხოლო ბასქიშ (შევარდენი) დუდითიე წჷმორინაფილი. თნეფ შქას გინორთი ხვალე თინა რე, ნამდა რა-ჰორაქტის გეძინათ დუც ბჟაშ ქართა გინარე, გოკარკატაფილი წიმინდე გვერით. ნამთინეშა ჰელიოპოლისურ რა-ჰორაქტის დო ჰორს აბსოლუტურო ართნერო გჷმოსახუნდეს, სამანგათ ნოღა ბეჰდეტის (ამდღანერი ედფუ). ჰორიშ კულტიშ ნოღა მეჰას გოფაჩუა არსხუაფუ ფარაონ სენუსერტ III-იშით თე ოხვამერიშ გოდიდარაფას ნუბიაშ ოთხ ნოღას: მეჰაშ მოხ ჰორიშ მადიდარაფალი ნოღეფი რდჷ ბაკი (ამდრა კუბანი), მიამი (ანიბა) დო ბუჰენი (ვადი-ჰალფა). XII დინასტიაშ პერიოდის ჰორიშ გჷშაკერძაფილი თაყვანიშჩამა მეწურაფილი ოკო რდჷკო ნუბიშ ეგვიპტეშა ინტეგრაციაჸურე[21].


თეშ უმკუჯინუო, რახან მეჰაშ ჰორი იშენი აბანობურ ოხვამერო იკოროცხდჷნ, რამსესიშ ოხვამეშ ორენიშ გიშაგორუაბორც დო თაშნეშე თიშ დინოხ თაყვანჩამილი ოხვამერეფიშ გიშაგორუაბორც ჰორს ხვალე მაჟირახარისხამი აბანი უკებუდ. აბუ-სიმბალიშ კაბეტი ოხვამეშ თარი მოვალეობა იშენი ჯვეშეგვიპტარი ფარაონეფიშ კაბეტი ღარჯილალობაშ ძირაფა რდჷ ომაფეშ მიკოლაფირ განც. რამსეს II-ს თაშნე ოკოდ წუმურჩქინაფუდუკო მუში, მუჭოთ „გოპიროვნებაფილი ღორონთიშ სქუაშ“ სახე დო ღორონთიერი ლეგიტიმურობა დიხაუჩას.

ეიოშანალიე, ნამდა ოხვამეშ მონწყუალას ხშირას აფხვადუთ დუდო რამსესიშ გჷმოსახილობეფც ოხვამერი ჰორიშ ფორმას. სამანგათ, კაბეტი სჷმეთეფამი დარბაზიშ ობჟათე სჷმეტის, ოხვამერი ჰატჰორიშ (ჰორიშ ალმასქუ) ჟიშე გჷმოსახილიე ბასქიშ დუდამი ღორონთი ადამიერიშ ჸუჯეფით დო ერჯიშ ქალეფით. გჷმოსახილობას მუკოჭარილი რე რამსესიშ რსული ჯოხო — უსერ-მაატ-რა-სეტეპ-ენ-რა, ნამუთ ფარაონქ დუდო გიდვჷ. კინე თე დარბაზიშ ართ-ართი ხასჷლაში თოლიშ ბჟადალ კიდას „დიდებული ღორონთიშ“ ჯოხოთ წჷმორინაფილიე რამეზისუმერიამუნი (რამსესიშ ართ-ართი ჯოხო), კინე ბასქიშ დუდით. ეს გჷმოსახილობა აკმაფშანც თი აბანს, სოდეთ წესით ჰორი (მეჰადან) ოკო ორდას— თაქინეშესიე წჷმორინაფილი ამონ-რა (თებე), რა-ჰორაქტი (ჰელიოპოლისი), სუმი ნოღაშ (ბუჰენი, მიამი და ბაკი) ჰორი, ორკჷ ხვალე ნოღა მეჰაშ ჰორი, ნამუსუთ ფარაონიშ ჟიეშანილი ფრესკა იკჷნენც[21].

რამსეს II-შ კოლოსალური ნოჭახნაკუეფი კაბეტი ოხვამეშ მინალწკჷმა

       

აბუ-სიმბალიშ ახალი ოხვამე ოინალუდ მაფური ფილოსოფიაშ ახალაშოიანი გაგებას რამსესიშით, ნამუთ მუში დუც ღორონთიერ ლეგიტიმურ მადუდეს, შხვა ოხვამერეფიშ ალმამანგალობამ ღორონც ორწყედჷ. თეს მოწმენც ჟიშე წჷმორინაფილი ოთხი 21 მეტრა სიმაღალაშ ართინერი ნოჭახნაკუ რამსეს II-შ, ჟიმოლენი დო თუდოლენი ეგვიპტეშ ჟირფა ქართეფით; თე ნოჭახნაკუეფი „თხილანა“ ოხვამეშ მინალ კარც [22]. თითო კაკალია ნოჭახნაკუშ ჸუჯეფც შქას გოძვენა (სახეშ სიგანა) ოთხ მეტრას გინმაჩირთუ, ოდო ლეჩქვეფიშ სიგჷრძა ართ მეტრაშე უმოსიე[23]. ოორუე განიშ ჟირი მახვენჯი ნოჭახნაკუს მუკოჭარილი რე: „რამსესი, ამონიშით ოჸოროფული“ დო „რამსესი, ატონიშით ოჸოროფული “, ოდო ობჟათეშ ნოჭახნაკუეფც: „რამსესი, მაზოჯალი ბჟა“ დო „რამსესი, მაზოჯალი ჟირი ქიანაშ “.

ოხვამეშ მინალუშ ობჟათეთ მახვენჯი მაართა ნოჭახნაკუთ რსული ვა რე, თიში ასაგასაშე მუნატახა ნორთეფი, ტანი დო დუდი, ფასადიშ წოხოლე რჩქვანელობურო გენწკარილიე. თე ნოჭახნაკუ ოხვამეშ ეკიდუაშე არძაშ უკულაში ხანც, რამსესიშ 34-ა დუდალაშ წანას დიხაშნწალუაშ გეშა გილელჷ[24]. რამსესიშ კოლოსალური ნოჭახნაკუეფი გიმახუნელიე კირდეს ნაკვათა ფასადიშ სტრუქტურას, ნამუდგაშ სიგჷნძა რე 38 მეტრა, ოდო სიმაღალა — 32 მეტრა. ნოჭახნაკუეფი მინალკარიშ კვარჩხიშე დო მორძგვიშე ჭკობა-ჭკობათ იდვალუაფუნა სპეციალურო მონწყილ ტერასას. თუდოლეშე ტერასაშ სიმაღალაშა მითმეურც ჩხორო ოკუჩხურამი ტკვა[25].

ფრიზი წიმინდე მაიმუნეფიშ, ბჟაშ მაიმუნეფიშ გჷმოსახილობეფით

 

ოხვამეშ ფასადის ჟინი ნორთის გოჸუნც ფრიზი, ნამუთ მონწუილიე ამდრარშახ წჷმოსქილადირი 16 (ოდო დუდშენო 21) პავიანიშ, თაშნე გედვალირი ბჟაშ მაიმუნეფიშ ვარა წიმინდე მაიმუნეფიშ) მახვენჯი ნოჭახნაკუეფით. წორეთ თე ფრიზი რდჷ, მუდგაქჷთ ოხვამეშ ხემაჟირაშა კილაგორუაბორც 1813 წანას შვეიცარიალი კილმაგორუშ იოჰან ლუდვიგ ბურკჰარდტიშ თოჸუჯი მიკიჭოფჷ დო ედომუშამო ფსილათ ეშაფშაფილი კაბეტი ოხვამეშე ოფირქებაფუ. თე პავიანეფიშ ფრიზი, ნამუდგაშ ფოტოსჷთ თქვა თე აბზაციშ ჟიშე ორწყეთჷნ (2009), რე ოხვამეშ თი ნორთი, ნამუთ პირველო ინათებუ ბჟაშ ეშულაბორც. ფრიზიშ გიმე, ოხვამეშ ფასადიშე გითოგორდა კარნიზის რე ღოლამირი რკალური ბეჸე წიმინდე გვერეფიშ გჷმოსახილობეფით დო მუკნაჭარეფით. თე გვერეფამი ფრიზი სიმბოლურო ოხვამეშ მათხილე ფუნქციას ორთჷ. გვერეფამ კარნიზიშ თუდო ეგვიპტური იეროგლიფეფით დინნაჭარა მუკნაჭარა რე ღოლამირი, ნამუთ ოხვამეშ ფასადის ედომუშამი სიგანას გოჸუნც[23]. ოხვამეშ მინალუშ დუც გჷშაჭკირილიე ნიშა, ნამუსუთ გერე რა-ჰორაქტიშ, ჰელიოპოლისიშ ბჟაშ ოხვამერიშ ნოჭახნაკუ. თინა თაქ წჷმორინაფილიე რაშო დჷმახასიათაფალი ბჟაშ ქართათ დუც; მარძგვანი ხეს უკინებჷ თ. გ. უსერიშ შანი, ნამუთ ნოტყიშ დუდიშ დო ჸალიშ სტილიზირაფილი სიმბოლო რე დო რჯგინაქუნილობას ეთმოშანუნც; ოდო კვარჩხანი ხეს უკინებჷ მაატაშფიგურა, მოსოფელიშ წესრიგიშ ეგვიპტური სიმბოლო. თე სიმბოლოეფქ ართოიანობას შილებე იკითხირას, მუჭოთ რაბჟასიშ ართ-ართი ჯოხო — უსერ-მაატ-რა — „რჯგინაქუნულიე რას მაატი“, თაშნე ფარაონი მუში დუც წუმჷმარჩქინანც, მუჭოთ ოხვამერი რაშ ხორცგოქუნას, ინკარნაციას[26]. ბჟაშ ოხვამერიშ მინალუწკჷმა დვალა სიმბოლურო ბჟაშ ეშულასთ არსხუ, მუსჷთ ოხვამეშ ორენი ორიენტირაფათ ომანგჷ. რა-ჰორაქტიშ ნოჭახნაკუშ ჟირიხოლო ჸურე ოხვამეშ ფასადის რელიეფური გჷმოსახილობეფიე, ართ-ართის ოსურღორონთი მაატი რე წჷმორინაფილი.

 
ნეფერტარიშ ფიგურა
 
კაბეტი სჷმეტეფამი დარბაზი
 
კაბეტი ოხვამეშ კამერა

რამსეს II-შ კოლოსალური ნოჭახნაკუშ კუჩხეფწკჷმა, ოხვამეშ მინალუწკჷმა, მუში ფანიაშ მაკათურეფიშ უმოსი მორჩილი ნოჭახნაკუეფიე გჷშაკვათილი. კუჩხეფიშ ხასჷლას დო თნეფ შქას დიაფალ ნეფერტარიშ, ფარაონიშმუსხირენ სქუაშ დო მუში დიდაშ — ფარაონ სეტი I-იშ ალმასქუშ — დიაფალი ტუიაშ (რამსესიშ ეკმახვენჯიშ) სკულპტურეფი. ფარაონიშ სქუალეფიშ ნოჭახნაკუეფიშე მუკნაჭარა უღუ რამსესიშ ბოშის ამონჰერხეპეშეფის დო ოსურ-სქუალეფც — ბინტანატის, ნებეტაუის დო მერიტამონს. მაანთხა ოსურ-სქუაშ ნოჭახნაკუ ჯოხოს უმუშოთიე[26]. არძო თე სკულპტურა გერე რამსესიშ ნოჭახნაკუეფიშ ხვისტაშ დონეშა, ტერასაშ დონაშე ონდეთ მაღალას. რელიეფეფიშ წოხლენი დო ხასჷლაშ ჸურე გჷმოსახილი რენა თაშნეშე ნუბიარი დო აზიარი ჭკორეფი[19].


მინალჷშე ეკონია ღორონთეფიშ ნოჭახნაკუეფამ კამერაშახ (საკურთხევლშახ) კირდეს გჷშაკვათილი აბარწაშ სიგჷრძა 63 მეტრას აკმადგინანც. აბარწა იჭყაფუ კაბეტი სამნიშამი სჷმეტეფამ დარბაზით[26]. ჟირი წკარას დო ოთხი რანწკას დინორანწკილი დო რელიეფური გჷმოსახილობეფით მონწყილი სჷმეტეფი 18 მეტრა სიგჷრძაშ დო 16,7 მეტრა სიგანაშ დარბაზის სუმი ნორთო რთჷნა [19]. ვითი მეტრამი სჷმეტეფიშ ოწოხოლე დვალირი ნოჭახნაკუეფი ცენტრალური ნიშიშ მანგას აკმოქიმინუნა აბარწას, ნამუთ გეჸვენჯი კამერაჸურე მითმეურც. თე ნოჭახნაკუეფც გჷმოსახილია დუდო რამსეს II, ოსირისიშ ატრიბუტეფითო დო ფორმათ, მარძგვანი განიშ ნოჭახნაკუეფი ჯვეშეგვიპტური ჟირფა ქართეფით რენა წჷმორინაფილეფი, ოდო კვარჩხანშე გიმარენჯი ნოჭახნაკუეფი — ჟიმოლენი ეგვიპტეშ ქართათ. მორო, მუკნაჭარეფი ფარაონი დო ოსირისიშ ალმამანგობაშე; თაქ ჩიება რე ფარაონიშ ძალამ კომპლექსურ რსხუეფშე სუმი ოხვამერწკჷმა, ამონწკჷმა, ატონწკჷმა დო რა-ჰორაქტწკჷმა.

სჷმეტეფამ დარბაზიშ ცენტრალური ნიში დოხოლაფირო ჟირშა უმოსი ფირჩა რე, ვინდარო თიშე სჷმეტეფით გჷმორთილი ხასჷლაშ ნიშეფი. სჷმეტეფი ართმაჟირას არქიტრავით არსხუაფუ. ცენტრალური ნიშიშ ღათაციშ ფრესკას გჷმოსახილიე ოხვამერი ნექბეტი, სვავიშ ფორმათ, ქართათ დო გოფაჩილი ფსუალეფით. თინა სიმბოლურო მუში ფსუალეფით თხილანც ჭვალიკეფით ჭოფილი კარტუშას, ნამუსუთ ფარაონის ჯოხო რე დინოჭარილი. ოორუეშ კიდას ღოლამირიე 17 მეტრა სიგჷრძაშ დო 9 მეტრა სიმაღალაშ რელიეფი ჯვ. წ. 1274 წანას ხეთეფიშ მეხჷ გომანჯელი კადეშიშ ლჷმაშ ემასახალი სცენეფით. თე ლჷმას ნამთინ განს წჷმოძინაშა ვა მიაჭირინუ, მორო რელიეფეფც ეგვიპტარეფიშ გომორძგუა რე ეჭარილი. თიშ უმკუჯინუო, ნამდა თაქ ეჭარილი ლჷმა რეალურ ვითარაფას ვა ომანგუნ, თინა იშენი ჯგირო წჷმარჩქინანც ეგვიპტარეფიშ თიმწკჷმაიანი ოლჷმარი ხელუანობას.

თეშ მოხ, დარბაზი გონწყილიე ფარაონიშით დაკჷნებული ქიანეფიშ, ლიბიაშ, ქუშიშ დო რეტიენუშ (პალესტინაშ) მეხჷ წარმებული ლჷმეფიშ ემასახალი სცენეფით. დარბაზიშ მონწყილობა ცქვაფას ვარკენც რამსეს II-შ, მუჭოთ „ირო გომორძგილიშ“ ოლჷმარი საქვარუას. კაბეტი სჷმეტეფამ დარბაზიშ ბოლოს, ჟირხოლო ხასჷლაშიანი ნიში ოთხი კარით არსხუაფუ ედომუსამობას ბრუო ხასჷლაშ კამერას, თინეფშე ჟირი ოეგებიეთ ოხვამეშო ოხვილური ჭკუდიშ ოჩუალარო რდჷ მერხველერი.[27]


ოხვამეშ თარ ლირეს, კაბეტი სჷმეტეფამ დარბაზის მოთხოზჷ მორჩილი ოთხსჷმეტამ დარბაზი. დიდ დარბაზის თინა არსხუაფუ კარით, ნამუთ ულირც ჟირფსუამ იჸუაფუდჷ. ოთხი სჷმეტი ჭკობა-ჭკობათიე გორანწკილი თარი ლირეს ჟირხოლო განც დო, კაბეტი ბრუოსჷმეტამ დარბაზიშ მანგურო, მორჩილი დარბაზის სუმ ნორთო რთჷნც. სჷმეტეფითაქჷთ არქიტრავითიე მერსხილი ართმაჟირაწკჷმა. სჷმეტეფც წჷმორინაფილიე გჷმოსახილობეფი, ნამუეფით ეთმოჭარუნ, მუჭო ეჭოფეს დო იჸოროფეს ღორონთეფქ ფარაონინ. დარბაზიშ კიდალეფც ილუსტრირაფილი სცენეფიე: გიოჸვილარიშ წირუაშ დო თაყვანიშჩამაშ რიტუალეფი, თაშნეშე ნილოსის სპეციალური ნიშით გომანჯელი წიმინდე პროცესიე. გეჸვენჯი რღია კარი გიშმურც საკურთხეველიშ ოწოხოლენ თოლშა; თე თოლშე იძირე საკურთხეველი, ოხვამეშ არძოშე წიმინდე აბანე, სოდეთ პტაჰიშ, ამონ-რაშ, რამსეს II-შ დო რა-ჰორაქტიშ (კვარჩხიშე მორძგვიშა) ნატურალური ზჷმაშ მახვენჯი ნოჭახნაკუეფი გედგჷ. ფარაონი თაქ ღორონთიერ სუმელაწკჷმა რე გომანგაფილი[28].

ეიოშანალიე, ნამდა რელიეფეფიშ ხარისხი, მუთ ტექნიკას დო სიზუსტეს გჷმიხანტუაფუნ, მინალუშე ოხვამეშ ეკონია თოლშახ ჭიეჭიეთ იჭიჭარებუ[28]. თეშ მოხ, უკულნეშის დინოძინელი ოთხილარი კიდალეფი მოწმენც, ნამდა ოხვამექ დიო ხოლო რამსესიშ შურდგუმას გილელჷ დიხაშნწალუაშგეშა. შილებე თენა თი დიხაშნწალუა რდას, მუდგაქჷთ ოხვამეშ მინალუშ კოლოსალური ნოჭახნაკუ გილალუნ.

  • რელიეფეფი კაბეტი ოხვამეშ დინოხოლენი კიდალეფც
  •  
    რამსესი ჸვილჷნ ლიბიარი მადუდეს
  •  
    ფარაონი კადეშიშ ლჷმაბორც
  •  
    რა-ჰორაქტიშ თაყვანიშჩამაშ სცენა
  •  
    გიოჸვილარიშ წირუა ამონ-რაშო

„ბჟაშ სანწუული“ საკურთხეველც

რედაქტირაფა

აბუ-სიმბალიშ კაბეტი ოხვამეშ საკურთხეველიშ „ბჟაშ სანწუული“ ჯოხო მოლინას, ნამუთ თაქ წარმოწანასჟირშა მუთმოხვადუ. „ბჟაშ სანწუულიშ“ ბორჯის მინალუ ოზეშკარიშე მინულირი ბჟაშ ჩხორიეფი ტომბას მიშმეჭკირუნა ოხვამეშა დო ოფირჩაშა, მითმიოჭირინუანა ეკონია თოლშახ — საკურთხეველშახ დო თიშ დინოხ რენჯი ოთხი მახვენჯი ნოჭახნაკუეფშე ანათენა სუმს: ამონ-რას (თებეშე), გოღორონთაფილ რამსესის დო რა-ჰორაქტის (ჰელიოპოლისიშე). უძგალაშ კვარჩხანი კუნთხუს მახვენჯი ნოჭახნაკუ ოხვამერი პტაჰიშ, ნამუთ დიხაშ ღორონთო ოკოროცხუდ დო მერსხილი რდჷ იყო ნაღურეფიშ ომაფეწკჷმა, კვარჩხანი კილეშ მოხ ედომუშამო უკუმელას სქიდუ[3].

 
ოხვამეშ საკურთხეველი: პტაჰი, ამონ-რა, რამსეს II დო რა-ჰორაქტი (კვარჩხიშე მორძგვიშა)

ოხვამეშ ეგაფაშ უკული რამსესიშ დუდალაშ დინახალე თე მუნახვამილა ირო 21 ფურთუთას დო 21 გჷმათუთას მუთმოხვადუდ. ბჟაშ წარწმოწანაშ თირონი ხანგინძარობა იჭანუანც თის, ნამდა კალენდარული წარმოწანაშო ბჟაშ აზიმუტიშ თარიღი ჭიეჭიეთ ითირუ. თეშ მოხ, აბუ-სიმბალიშ „ბჟაშ სანწუულიშ“ თარიღიშ თირაფაშე გოლინას ოხვამილუანც ნარკი წარმოწანათ. თე მუნახვამილაშ თირაფა ბორჯიშ დინოხ ჟირხოლო გეზათ მუთმოხვადუ [29]. ათეშენ ომენცარე ლიტერატურას „ბჟაშ სანწუულიშ“ თარიღწკჷმა რსხუაფათ სხვაოშხვა მუნაჩემეფიე. ვარაუდი, ნამდა თარიღეფიშ თირაფა გიშაჭანაფილიე ოხვამეშ ორენიშ ხელობური თირაფეფით, ასტრონომეფიშით ვარაფილიე[30].

თე მოლინა ირო 21 ფურთუთას დო 21 გჷმათუთაშ ხოლო ხანეფც მუთმოხვადუ. ორე თაშნეშე ჩილათირი ვარაუდი თიში გეშა, ნამდა ბჟაშ სანწუულქ შილებე მუდგაინ ბორჯის მელახი დო ეკენიაშ ალმამანგდღასერამ რიცხუეფსჷთ (ბუნიობაბორც) მუთმოხვადუდ ვარა ქუმოხვადუ. ბუნიობა, ნამუთ 19-შე 21 მელახშა დო 22 ვარა 23 ეკენიას მუთმოხვადუ, ხვალე დრაშ დო სერიშ ხანგინძარობაშ გომანგაფას არსხუაფუ დო აფუნი დო დამორჩილიშ ასტრონომიულ ოჭყაფუთიე მერჩქინელი. ამდღა უკვე დანტკიცებულიე, ნამდა „ბჟაშ სანწუულიშ“ მოლინას რსხუ ვა უღუ აფუნი დო დამორჩლიშ ბუნიობაწკჷმა.

მორჩილი ოხვამე

რედაქტირაფა
 
მორჩილი ოხვამეშ გეგმა

კაბეტი ოხვამეშე ოორუე-ბჟაეიოლჸურე, დოხოლაფირო 150 მეტრაშ დოჩილითაფათ იდვალუაფუ თ. გ. მორჩილი ოხვამე, ნამუთ დიაფალი ნეფერტარიშ გადიდარაფალო ოსურღორონთი ჰატჰორიშ ჯოხოშა რე ეგაფილი. ჰატჰორი ეგვიპტურ მითოლოგიას იკოროცხუდ ოხვამერი ჰორიშ ალმასქუთ დო წჷმარინუანდ თარ ოხვამერიშ ნოღა იბშეკის, ნამუთ აბუ-სიმბალიშ გოხოლუას იდვალუაფუდ. კაბეტი ოხვამეს რამსეს II–ს ოხვამერი ჰორი ომანგჷ; თეშ მანგურო, რამსესიქ მუში ალმასქუს , დიდებულ დიაფალი ნეფერტარს ოდიდარაფალო ეუგჷ მორჩილი ოხვამე, ნამუსუთ დიაფალი ჰორიშ ალმასქუ — ჰატჰორიშ სახითიე წმორინაფილი. ართ-ართი მუკნაჭარა ოხვამეშ დინოხოლენი კიდას ეთმომინწყუნა[31]: ‘’რამსესიქ, სამართლიანობაშ მათხილექ, ამონიშე ოჸოროფულქ, დარსხუ თე ღორონთიელი ოხორინალი მუში ოჸოროფული ალმასქუშ, დიდებული დიაფალიშ ნეფერტარიშოთ.}}

მორჩილი ოხვამეშ ფასადით კირდესიე მიშაჭკირილი. კირდეს გჷშაკვათილი, მანგას დიხაშ დონეშა ვერტიკალურო გიმარენჯი ფიგურეფი, ნამუეფშეთ თითო კაკალიას კვარჩხანი კუჩხი ონდეთ წიმი აფუ გიშადგჷმილი, მოძირანა რამსეს II–ს დო დიაფალი ნეფერტარს ჰატჰორიშ ფორმათ. ამშვი ნოჭახნაკუ ართმაჟირაშე გჷმორთილიე სპეციალური კირდეს ნაკვათა ტიხარეფით, თითო კაკალია თე ტიხარი ართამანგი ზჷმაშიე დო სიმაღალათ ვით მეტრას გინმაჩირთუ. თე ტიხარეფც ტომბას ეშაკვათილი ეგვიპტური იეროგლიფეფიე გჷმოსახილი. ართმანგი ზჷმაშიე თაშნეშე ფარაონიშ დო დიაფალიშ ნოჭახნაკუეფუთ. თენა ნეფერტარიშოთ უდიდაშ ჯილდოს წჷმარინუანდ, რახან ეგვიპტეს, მუჭოთ წესინ, დიაფალეფც ბრელით მორჩილი ზჷმეფც გჯმოსახუნდეს, ვინდარო ფარაონც. თაშიე სამანგათ აბუ-სიმბალიშ დიდო ოხვამეს, სოდეთ ფარაონიშ ფანიაშ მაკათურეფი რამსესიშ ქვერსემი ნოჭახნაკუეფიშ კუჩხეფწკჷმა ხვალე ჭიჭე სკულპტურეფიშ სახეთ რენა წჷმორინაფილეფი. მორჩილი ოხვამეშ მინალუს მასქერეფიშ ნოჭახნაკუეფც შქას გიმარენჯი დოჭიჭარაფილი ზჷმეფიშ ფიგურეფი აფუნა მეჯღუნილი ფარაონის სქუალეფც, ბოშეფც: ამონჰერხეპეშეფის, პარაჰერვენემეფის, მერირეს დო მერიატუმს, თაშნეშე ოსურსქუალეფც: მერიტამონს დ ჰენუტაუის[32].

ნოჭახნაკუეფი მორჩილი ოხვამეშ მინალუს

           

ნეფერტარიშ ჟირი ნოჭახნაკუ წჷმორინაფილიე დუც ბჟაშ ქართათ, ჟირი ყუათ დო ჰატჰორიშოთ დჷმახასიათაფალი ჩხოუშ ქალეფით. ჯირხოლო ნოჭახნაკუს კვარჩხანი ხეს უკინებჷ სისტრა, სპეციალური საკრალური ინსტუმენტი, ნამუთ თაქ ჰატჰორიშ დიდაფას გჷმოხანტუნც. დიაფალიშ ჟირხოლო ნოჭახნაკუს ხასჷლეფც ალურე გვალო ოთხი გოშხვანერელი ნოჭახნაკუ რაბჟასიშ. ფასადიშ კვარჩხანი ნორთის რაბჟასი წჷმორინაფილიე ზიმოლენი ეგვიპტეშ ქართათ, ოდო მარძგვანი ჸურე ჯვეშეგვიპტური გოართოიანაფილი ომაფეშ ჟირფა ქართათ; თეშ მოხ, მარძგვანი განიშ ნოჭახნაკუეფიშ დუდეფი მონწყილიე ერჯიქალამი დუდიშ მონწყილობეფით, ოდო კვარჩხანიშე გიმარენჯი ნოჭახნაკუეფი დუც სირაქლემაშ კაბეტი ყუეფით რენა დოსქვამაფილეფი[32]. თეშნერი ყუეფამ ქართას ჰენუშ ქართა ჯოხო (ეგვიპტ. henu en per-duat aa cheperu) დო სიმბოლურო ფარაონიშ ხემაჟირაშა დაბადებას გჷმოხანტჷნც. რაბჟასიშ გჷმოსახილობეფი ტიპურ ეგვიპტურ მუკაქუნალსიე წჷმორინაფილი.

 
ნეფერტარი ხეს სისტრათ


მორჩილი ოხვამეშ ინტერიერი კირდეს 21 მეტრაშ სიტომბას მიშმეჭკირუ. ეგაფილიე კაბეტი ოხვამეშ მანგურო, ბოლოს საკურთხეველით, მორო უმოსი რჩქვანელობური გეგმათ. ოხვამეშ მინალუს ასქვამენც რელიეფეფით მონწყილი ფრიზი ეგვიპტური კობრეფიშ გჷმოსახილობეფიტ. ფრიზიშ დუც გჷმოსახილიე კარტუში რაბჟას II-შ ჯოხოთ. მინალუს ჟირხოლო ჸურე რელიეფური გჷმოსახილობეფიე; ხეკვარჩხანიშე გჷმოსახილიე ფარაონი, ნამუთ ჯღვენს წირუნც ოსურღორონთი ჰატჰორს, ოდო მორძგვიშე — ნეფერტარი, ნამუთ თაყვანს არზენც ისიდას. ოზეშკარი ბონას არსხუაფუ სუმნიშამ დარბაზის, სოდეთ ნიშეფი ართმაჟირაშე გჷმორთილიე ჟირ წკარს დინონწკარილი სუმ-სუმი სჷმეტით; სჷმეტეფი ართმაჟირას არქიტრავეფით არსხუაფუ. ცენტრალური ნიშიშ ჸურეშე სჷმეტეფი მონწყილიე ჰატჰორიშ სახეშ სტილიზირაფილი გჷმოსახილობეფით[33]. თინეფიშ უკოხოლენი ჸურე იეროგლიფეფი ეთმოჭარუნა რაბჟასიშ დო ნეფერტარიშ რინაშ შანულამ მოლინეფც[34].

 
რაბჟას II ოხვამერი სეთიშ დო ჰორიშ შქას

ამშვსმეტამი დარბაზი, ნამუთ ოხვამეშ მაართა თოლიენ, უმენტაშო საკრალურ-რელიგიური ორთაშ სცენეფითიე მონწყილი. ჰატჰორიშ სჷმეტეფიშ ხასჷლეფც ეგვიპტური მითოლოგიაშ შხვადოშხვა ოხვამერეფიე გჷმოსახილი. დარბაზიშ კიდალეფც ეჭარილიე ეგვიპტეშ ლიბიარი დო ნუბიარი ნტერეფიშ რიტუალური ჸვილუობეფი. რიტუალური მაჸვილარი თაქ დუდო რაბჟასიე, რაშ დო ამონიშ ფორმათ წჷმორინაფილი, ნამუსუთ უკოხოლე ეკურე დიაფალი ნეფერტარი ჰატჰორიშ დუდიშ მონწყილობათ. ფრესკეფიშ შხვა სცენეფც ფარაონი ჯღვენს წირუნც შხვადოშხვა ოხვამერეფც[33].

ამშვსჷმეტამი დარბაზიშ სუმხოლო ნიშიშ ეკონიას თითო კარიე, ნამუეფით არსხუაფუნა გეჸვენჯი, განგანშე გორანწკილი საკურთხეველიშ ოწოხოლენი თოლც. თე თოლიშ ოორუეთ დო ობჟათეთ ხოლო ჟირი მოჭიჭე კამერა რე, ნამუეფიშ კიდალეფით მონწყილი ვა რე. განური თოლიშ ცენტრის, ოხვამეშ თარი ლირეშ მანგას ხოლო ართი კარიე, ნამუთ აბუ-სიმბალიშ მორჩილი ოხვამეშ ეკონია თოლშა, საკურთხეველშა გჷშმურც. უკოხოლენი კიდაშ კვარჩხანი განც, სპეციალურო მონწყილი ნიშას ჟირ სჷმეტიშ შქას წიმინდე ჩხოუშ ფორმათ წჷმორინაფილიე ოსურღორონთიი ჰატჰორი[33]. თაქ ნეფერტარი გჷმოსახილიე ჰატჰორიშ შხვა, უმოსო გოფაჩილი ფორმათ, მუთ დეილ ელ-ბაჰარიშ ოხვამეს სქჷლადირი ჰატშეფსუტიშ გჷმოსახილობეფიშ მეთე რე. რელიეფეფი ეთმოჭარუნა ქართაშ დოდგუმაშ სცენეფც დო დიაფალიშ თხილუას ჸოროფაშ დო ოჸოფარეობაშ ოსურღორონთეფშე.

ქოძირით თაშნეშე

რედაქტირაფა

ლიტერატურა

რედაქტირაფა
  • (გერმანული) Dieter Arnold: Die Tempel Ägyptens. Götterwohnungen – Baudenkmäler – Kultstätten. Bechtermünz, Augsburg 1996, ISBN 3-86047-215-1.
  • (გერმანული) Dieter Arnold: Lexikon der ägyptischen Baukunst. Artemis & Winkler, Zürich 1997, ISBN 3-7608-1099-3.
  • (გერმანული) Hans Bonnet: Abu Simbel. In: Lexikon der ägyptischen Religionsgeschichte. 3. unveränderte Auflage. Nikol, Hamburg 2000, ISBN 3-937872-08-6, S. 1f.
  • (გერმანული) Johannes Dümichen: Der Felsentempel von Abu Simbel und seine Bildwerke und Inschriften. Gustav Hempel, Berlin 1869.
  • (გერმანული) Rainer Hannig: Großes Handwörterbuch Ägyptisch-Deutsch. (2800-950 v. Chr.). von Zabern, Mainz 2006, ISBN 3-8053-1771-9.
  • (ინგლისური) Zahi Hawass: The Mysteries of Abu Simbel. Ramesses II and the Temples of the Rising Sun. The American University in Cairo Press, Kairo 2001, ISBN 977-424-623-3.
  • (გერმანული) Rüdiger Heimlich: Abu Simbel. Wettlauf am Nil. Horlemann, Bad Honnef 2006, ISBN 3-89502-216-0.
  • (ინგლისური) Giovanna Magi: Assuan, File, Abu Simbel. ebenda, 1992, 2000, ISBN 88-7009-238-0.
    • (გერმანული) (ხრისტინე ჰოკიშ ნათანგა) Giovanna Magi: Assuan. Philae, Abu Simbel. Casa Editrice Bonechi, Florenz 1992, ISBN 978-88-7009-240-0.
  • (გერმანული) Hans J. Martini: Geologische Probleme bei der Rettung der Felsentempel von Abu Simbel. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1970.
  • (გერმანული) Christiane Desroches Noblecourt / Georg Gerster: Die Welt rettet Abu Simbel; Koska, Wien u. a. 1968.
  • (გერმანული) Piotr O. Scholz: Abu Simbel. In Stein verewigte Herrschaftsidee. DuMont, Köln 1994, ISBN 3-7701-2434-0, (DuMont-Taschenbücher. Außereuropäische Kunst und Kultur 303).
  • (იტალიური) Marco Zecchi: Abu Simbel. Assuan e i templi nubiani. ebenda, 2004, ISBN 88-540-0011-6
    • (გერმანული) (ზუზანე ტაუხიშ ნათანგა) Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. White Star Publishers, Vercelli 2004, ISBN 88-540-0070-1.

რესურსეფი ინტერნეტის

რედაქტირაფა

სქოლიო

რედაქტირაფა
  1. ↑ 1.0 1.1 Noelle Watson: International Dictionary of Historic Places, Volume 4 − Middle East and Africa, Fitzroy Dearborn Publishers 1996, გვ.16, ISBN 1-884964-03-6
  2. ↑ Rainer Hannig: Großes Handwörterbuch Ägyptisch-Deutsch: (2800-950 v. Chr.). ხს. 1110.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Dieter Arnold: Die Tempel Ägyptens. ხს. 78.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Valeria Manferto de Fabianis, Fabio Bourbon (Hrsg.): Archäologica – Die Enzyklopädie der untergegangenen Kulturen. Aus dem Englischen von Sabine Bartsch, Verlag White Star, Vercelli 2004, ISBN 3-8289-0568-4, S. 200.
  5. ↑ Wolfram Giese: Die Felsentempel von Abu Simbel, Schätzer der Welt / Erbe der Menschheit, Daten & Fakten Archived 2010-06-20 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
  6. ↑ 6.0 6.1 Winfried Maaß, Nicolaus Neumann, Hans Oberländer, Jörn Voss, Anne Benthues: 100 Weltwunder – Die größten Schätze der Menschheit in 5 Kontinenten. Naumann & Göbel Verlag 2000, ISBN 3-625-10556-X, გვ. 194.
  7. ↑ Giovanna Magi: Assuan – Philae – Abu Simbel. გვ. 71.
  8. ↑ Die Tempelanlage von Abu Simbel Archived 2010-04-14 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
  9. ↑ Valeria Manferto de Fabianis, Fabio Bourbon (Hrsg.): Archäologica – Die Enzyklopädie der untergegangenen Kulturen. Aus dem Englischen von Sabine Bartsch, Verlag White Star, Vercelli 2004, ხს. 202, ISBN 3-8289-0568-4
  10. ↑ 10.0 10.1 Giovanna Magi: Assuan – Philae – Abu Simbel. S. 93.
  11. ↑ Zahi A. Hawass: The mysteries of Abu Simbel: Ramesses II and the Temples of the Rising Sun
  12. ↑ name="Schätze der Menschheit">Thomas Veser, Jürgen Lotz, Reinhard Strüber, Christine Baur, Sabine Kurz: Schätze der Menschheit – Kulturdenkmäler und Naturparadiese unter dem Schutz der UNESCO Welterbekonvention. Bechtermünz 2000, ISBN 3-8289-0757-1, S. 22.
  13. ↑ Hourig Sourouzian in: Ägypten - Die Welt der Pharaonen: Die Felsheiligtümer von Abu Simbel. გვ.  213
  14. ↑ Kurzer historischer Abriss des World Heritage Center (englisch)
  15. ↑ Rolf Gundlach: „Horus im Palast“ – Legitimation, Gestalt und Wirkungsweise des politischen Zentrums im pharaonischen Ägypten. In: Werner Paravicini: Das Gehäuse der Macht: Der Raum der Herrschaft im interkulturellen Vergleich Antike, Mittelalter, Frühe Neuzeit (Mitteilungen der Residenzen-Kommission der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Sonderheft 7). Christian-Albrechts-Universität, Kiel 2005, S. 15–26.
  16. ↑ T.G.H. James: Ramses II. - Der große Pharao. გვ.177
  17. ↑ Heike C. Schmidt, Joachim Willeitner: Nefertari, Gemahlin Ramses’ II., Mainz 1994, ISBN 3-8053-1529-5, S. 48–49.
  18. ↑ Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. გვ. 94.
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 Giovanna Magi: Assuan – Philae – Abu Simbel. Casa Editrice Bonechi, Florenz 2008, ISBN 978-88-7009-240-0, ხს. 81.
  20. ↑ Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. ხს. 85.
  21. ↑ 21.0 21.1 Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. გვ. 100.
  22. ↑ Elke Blumenthal: Die Göttlichkeit des Pharao: Sakralität von Herrschaft und Herrschaftslegitimierung im Alten Ägypten. In: Franz-Reiner Erkens: Die Sakralität von Herrschaft: Herrschaftslegitimierung im Wechsel der Zeiten und Räume. Akademie, Berlin 2002, ISBN 3-05-003660-5, ხს. 58.
  23. ↑ 23.0 23.1 Giovanna Magi: Assuan – Philae – Abu Simbel. S. 79.
  24. ↑ Valeria Manferto de Fabianis, Fabio Bourbon (Hrsg.): Archäologica – Die Enzyklopädie der untergegangenen Kulturen. Aus dem Englischen von Sabine Bartsch, Verlag White Star, Vercelli 2004, გვ. 201, ISBN 3-8289-0568-4
  25. ↑ Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. გვ. 63.
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. Aus dem Italienischen von Susanne Tauch, White Star Publishers, Vercelli 2004, გვ. 67, ISBN 88-540-0070-1
  27. ↑ Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. გვ. 70.
  28. ↑ 28.0 28.1 Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. გვ. 74.
  29. ↑ Astronomische Berechnungen mit Umrechnungsprogramm Ephemeris Tool 4,5 gemäß Jean Meeus: Astronomische Algorithmen; Leipzig, Berlin, Heidelberg: Barth, 19942; ISBN 3-335-00400-0.
  30. ↑ Ephemeris Tool 4,5 gemäß Jean Meeus: Astronomische Algorithmen; Leipzig, Berlin, Heidelberg: Barth, 19942; ISBN 3-335-00400-0.
  31. ↑ Thomas Veser, Jürgen Lotz, Reinhard Strüber, Christine Baur, Sabine Kurz: Schätze der Menschheit – Kulturdenkmäler und Naturparadiese unter dem Schutz der UNESCO Welterbekonvention. Bechtermünz 2000, ISBN 3-8289-0757-1, გვ. 22.
  32. ↑ 32.0 32.1 Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. ხს. 88.
  33. ↑ 33.0 33.1 33.2 Marco Zecchi: Abu Simbel, Assuan und die Nubischen Tempel. ხს. 92.
  34. ↑ Giovanna Magi: Assuan – Philae – Abu Simbel. ხს. 90.


გორილი რე "https://xmf.wikipedia.org/w/index.php?title=აბუ-სიმბალი&oldid=214099"-შე