მიდია
მიდია — ჯვეში ირანული სახენწჷფო. მიდიაშ ჯინჯიერი მახორობა რდეს მიდიარეფი, ნამუეფით იჩიებუდეს მიდიური ნინაშა, ნამუთ ართ-ართი უჯვეშაში ირანული ნინა რდჷ. მიდიარეფს უკინებუდეს მიდიაშ რეგიონი, ნამუთ იდვალუაფუდჷ ბჟადალი დო ოორუე ირანიშ ოშქაშეთ. ჯვ. წ. მავითაართა ოშწანურაშე თინეფი ოხორანდეს ოორუე-ბჟადალი ირანიშ ტერიტორიას დო მესოპოტამიაშ ოორუე-ბჟაეიოლი დო ბჟაეიოლი რეგიონეფს, ეკბატანაშ (თეხანური ჰამადანი) გოხოლუას. ჯვ. წ. მაბრუო ოშწანურას მუთმოხვადუ მიდიარეფიშ კონსოლიდაცია დო ჯვ. წ. მაშკვითა ოშწანურას თინეფიშ ხესი რე ბჟადალი ირანიშ ტერიტორია, მარა მიდიარეფიშ ზუსტი გეოგრაფიული აბანდვალა რჩქინელი ვარე. მიდიარეფს მუნეფიშ ისტორიაშ გეშა მუთუნნერი ჭარილი დოკუმენტი, წყუ ვადუტებუნა. მიდიაშ ისტორიაშ რკვიებაშო კაბეტი შანულობა უღჷ ასურული, ბაბილონური, სომხური დო ბერძენული ისტორიული წყუეფს, თაშნეშე არქეოლოგიური მასალას ჸეთი ტერიტორიეფიშე სოდეთ მიდიარეფი ოხორანდეს. ჰეროდოტე მიდიარეფს ეთმოჭარუნს მუჭოთ ნძალიერი დო გოლინიანი კათას, ნამუეფქჷთ დარსხუეს მუნეფიშ იმპერია ჯვ. წ. მაშკვითა ოშწანურაშ დაჭყაფუს. მიდიარეფქ მიშეღეს კაბეტი თია ასურეთიშ იმპერიაშ აკოცჷმაშა. თინეფი, თაშნეშე რდეს ბაბილონეთიშ დო ლიდიაშ ომაფეშ სერიოზული ოპონენტეფი. მარა რახანს ისტორიული წყუეფიშ ნაკლებობა რენ, ნამთინე მენცარს, მიდიაშ მუჭოთ კაბეტი პოლიტიკური გოართოიანაფაშ არსებობაშ საართოთ ვაჯერს.
|
მიდია | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 მიდია ტერიტორიული ექსპანსიაშ პიკის | ||||
| ნანანოღა | ეკბატანა | |||
| ნინა | მიდიური | |||
| რელიგია | ჯვეშირანული რელიგია | |||
| დუდალაშ ფორმა | მონარქია | |||
| მაფა | ||||
| - ჯვ.წ. 700-675 | დეიოკი | |||
| - ჯვ.წ. 675-653 | ფრაორტე | |||
| - ჯვ.წ. 653-585 | კიაქსარი | |||
| - ჯვ.წ. 585-549 | ასტიაგე | |||
ჯოხოდვალა მიდიაშ ეტიმოლოგია ბოლოშა გჷმორკვიაფილი ვარე. ართი ვერსიათ თინა მოჸურს ჯვეში სპარსული ზიტყვა "მადა"-შე, ნამუშ ზუსტი შანულობა ვარე რჩქინელი. პოლონარი ლინგვისტი ვოიცეხ სკალმოვსკი ჸათე ზიტყვას მითმიორსხუანს პროტო-ინდო-ევროპული "მედ(ჰ)"-ს, ნამუთ შანენს ცენტრის, შქას მადვალუს. ჯვეშინდურო "მადჰია"-ს დო ჯვეშირანულო "მაიდია"-ს უღჷ მანგური შანულობა. ჯვეში საბერძნეთის ჯოხოდვალა მიდიაშ გეშა არსებენდჷ მითოლოგიური ვერსია. მაგალთო, ჰეროდოტე მუში ნახანდის, ისტორია ჭარუნს: ჯვეშო მიდიარეფს უძახუდეს არიალეფს, მარა მუჟამსჷთ ათენიშე კოლხი მედეაქ ქიმერთჷ თინეფიშ ქიანაშა, თინეფქ ჯოხო დითირუეს დო ქიგიდვეს მიდია. ჸათე ამბეს თინეფი (მიდიარეფი) იჩიებუნა.
მიდიაშ ომაფეშ დუმარსხუაფალო მერჩქინელი რე დეიოკი, ნამუსჷთ ჰეროდოტე მიშინუანს მუჭოთ მიდიაშ მაფას. თიქ მიდია გადუდიშულჷ ნეო-ასურული იმპერიაშ დომინაციაშე. თიში მონძე რდჷ ფრაორტე. თიქ არძო მიდიური ტომი ართი ხეშულობაშ თუდო აკაართიანუ. ჰეროდეტე ჭარუნს ნამდა ფრაორტექ, თაშნეშე ქიდიჸუნუ სპარსალეფი დო პართიალეფი. ფრაორტე დოხოლაფირო 25 წანაშ გოძვენას მართუნდჷ მიდიას. ბოლოს თინა დამარცხჷ დო დოჸვილჷ ასურეთიშ მაფა ასურბანიფალიქ. მიდიაქ შანულამო გენძალიერჷ მასუმა მაფა კიაქსარიშ მართუალაშ ბორჯის. თიქ ნძალეფი აკაართიანჷ ნეო-ბაბილონური იმპერიაწკჷმა დო მოჯალაგუ ნეო-ასურული იმპერია, დოხოლაფირო ჯვ. წ. 616-609 წანეფს. ჯვ. წ. 612 წანას მიდიარეფქ გეჭოფეს ნინევია ხოლო. კიაქსარიქ გაფართინუ ომაფეშ ტერიტორია. თიში მართუალაშ პერიოდის, მიდია გინოზინდილი რდჷ ოორუე-ბჟაეიოლი ირანიშე ყიზილირმაკიშ წყარმალუშახ. ასურეთიშ დონთხაფაშ უკულ, მიდია ჯვეში არხო ბჟაეიოლიშ ართ-ართი უდიდაში იმპერია რდჷ ბაბილონეთი, ლიდია დო ეგვიპტეწკჷმა ართო.
კიაქსარიშ ღურაშ უკულ, ხვისტაშა გეშართჷ თიში სქუაქ ასტიაგექ. ჯვ. წ. 553 წანას ასტიაგეშ მეხჷ ეარყჷ თიში მოთაქ კიროსიქ. კიროსიქ ორჯგინჷ მიდიარეფს დო ქუდარსხუ აქემენიანეფიშ იმპერია, ნამუშ აკოდგინალუაშა მიშელჷ მიდიაქ.