არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი
არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი (არაბ. الإمارات العربيّة المتّحدة)[კომ. 1], კუნტას საამიროეფი — მონარქიული სახენწჷფო ბჟადალი აზიას, არხო ბჟაეიოლს, არაბეთიშ ჩქონიშ ბჟაეიოლშე. აკმოდირთუ შკვითი საამიროშე, ნამუეფიშ ნანანოღა რე აბუ-დაბი (აბუ-ზაბი).[8] ბჟაეიოლშე დო ოორუე-ბჟაეიოლშე უხურგანს ომანი, ობჟათე-ბჟადალშე — საუდიშ არაბეთი, თაშნეშე სპარსეთიშ ჸუჯის ოზუღე ხურგეფი უღჷ კატარი დო ირანწკჷმა, ომანიშ ჸუჯით — ომანწკჷმა. 2024 წანაშ მუნაჩემეფით, არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფიშ მახორობაშ მუდანობა 10 მილიონშე უმოსი რე, ნამუეფშე 11% რე საამიროალეფი; დუბაი რე უკაბეტაში ნოღა დო ერეფოშქაშე ჰაბი.[9][10] ისლამი რე ოფიციალური რელიგია დო არაბული — ოფიციალური ნინა, მარა ინგლისური არძაშე უმოსო მოდვალირი ორაგადე დო ბიზნესიშ ნინა რე.[11]
| არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი არაბ. الإمارات العربية المتحدة al-Imārāt al-‘Arabīyah al-Muttaḥidah არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| დევიზი: არაბ. الله، الوطن، الرئيس „ღორონთი (ალაჰი), ერი, პრეზიდენტი“ |
||||||
| ჰიმნი: არაბ. عيشي بلادي ʿĪshī Bilādī "გოუმორძგუას ჩქინი ქიანას" |
||||||
.svg) |
||||||
| ნანანოღა | აბუ-ზაბი / | |||||
| უკაბეტაში ნოღა | დუბაი | |||||
| ოფიციალური ნინა(ეფი) | თეხანური სტანდარტული არაბული[1] | |||||
| რელიგია |
|
|||||
| თარობა | ფედერალური ისლამური გვერდო კონსტიტუციური მონარქია[2][3][4] | |||||
| - | პრეზიდენტი | მოჰამედ ალ ნაჰაიანი | ||||
| - | პრემიერ-მინისტრი | მოჰამედ ალ-მაკტუმი | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | გვალო | 83,600 კმ2 (114-ა) | ||||
| - | წყარი (%) | უშანული | ||||
| მახორობა | ||||||
| - | 2024 ფასებათ | 11,027,129[5] | ||||
| - | მეჭედალა | 132 ად/კმ2 | ||||
| ედპ (ჸუპ) | 2024 ფასებათ | |||||
| - | გვალო | $849.8 მილიარდი[6] (34-ა) | ||||
| - | ართ მახორუშე | $77,251 (14-ა) | ||||
| აგი (2022) | 0.937[7] (ძალამი მაღალი) (17-ა) | |||||
| ვალუტა | დირჰამი (AED) |
|||||
| ბორჯიშ ორტყაფუ | (UTC +4სთ.) | |||||
| ქიანაშ კოდი | ARE | |||||
| Internet TLD | ||||||
| ოტელეფონე კოდი | +971 | |||||
არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი, მოსოფელს ნაფთობიშ მაშკვითა დო ორთაშობური გაზიშ რესურსეფით, თაშნეშე მაშკვითა უკაბეტაში ქიანა რე.[12][13] ზაიიდ ბინ სულთან ალ ნაჰაიანი, აბუ-დაბიშ გამაგე დო ქიანაშ პირველი პრეზიდენტი, აკონტროლენდჷ ემირატეფიშ გოვითარაფას ნაფთობიშ მიშნაველეფიშ ინვესტიციათ ჭყანთხილუაშ, გონათუაშ დო ინფრასტრუქტურაშ სფეროეფს.[14] ქიანას უღჷ არძაშე დივერსიფიცირებული ეკონომიკა სპარსეთიშ ჸუჯიშ არაბული ქიანეფიშ წოროხანდაშ სხუნუშ (GCC) მაკათური სახენწჷფოეფს შქას.[15] 21-ა ოშწანურას, ნაფთობშა დო გაზიშა მერკეთ დოჸუნელი დო ეკონომიკურო ტურიზმიშა დო ბიზნესიშა ფოკუსირებული ქიანათ გჷნირთუ. არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი მერჩქინელი რე ოშქაშე სახენწჷფოთ. ქიანა გეჸვენჯი ერეფოშქაშე ორგანიზაციეფიშ მაკათური რე: გოერო, არაბული ქიანეფიშ ლიგა, ისლამური წოროხანდაშ ორგანიზაცია, OPEC, უგინობირაფუობაშ ყარაფი, მოსოფელიშ ვაჭრუაშ ორგანიზაცია დო BRICS. თაშნეშე ქიანა შანხაიშ წოროხანდაშ ორგანიზაციაშ დიალოგიშ პარტნიორი რე.
ნებამათხილე ორგანიზაციეფი კოროცხჷნა, ნამჷ-და არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი ვათხილანა ადამიერიშ ნებეფიშ სტანდარტეფს, ნამუთ ადამიერიშ დუდიშულაშ ინდექსის 6,06 აბანს იკენს, მოჸუნა ჩინებეფი ხეშუულებაშ კრიტიკოსეფიშ ჭოფუაშ დო წამებაშ, სახენწჷფო უშქურანჯობაშ აპარატიშით ფანიეფიშ აკოჭიჭიხუაშ დო აძვილებური დინაფეფიშ ფაქტეფი.[16] ინდივიდუალური ურთიართობეფი, მუჭომეფით რე შაყარუაშ, აკოკათუაშ, გუმოხანტუაშ დო პრესაშ დუდიშულეფი კონწარო რეპრესირებული რე.[17]
ჯოხოდვალა
რედაქტირაფა- ოფიციალური: არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი
- ერუანული: الإمارات العربيّة المتّحد (ალ-იმარათ ალ-არაბიია ალ-მუთაჰიდა)
გეოგრაფია
რედაქტირაფა
ქიანა იდვალუაფუ ობჟათე-ბჟადალ აზიას, არაბეთიშ ჩქონს. მოხურგე ქიანეფი რე: კატარი, საუდიშ არაბეთი, ომანი.
- ფართობი: 83 600 კმ².
- უმაღალაშ ჭურჭული: ჰაჯარიშ გვალეფი
- ქიანაშ კაბეტი ნორთი ტიოზის უკებჷ. მახორობა ოხორანს ქიანაშ ზუღაპიჯიშ ზონეფს ვარ-და ოაზისეფს. 1970 წანაშე დიჭყჷ ოწყარალი არხეფიშ გოჸონაფაქ ოაზისეფიშ გოხოლუას მადვალუ ტიოზეფშა დო თინეფიშ ნოჸოფურ დიხეფო გჷნორთინაფაშ პროცესიქ.
- კლიმატი: საამიროეფი მოსოფელიშ ართ-ართი არძაშე ჩხე სახენწჷფო რე.
- აბუ-დაბიშ წანმოწანური ოშქაშე ტემპერატურაშ სკალა:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ორთა
რედაქტირაფაარაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფიშ ტერიტორია გჷნოზინდილი რე სპარსეთიშ ჸუჯიშ ობჟათე წყარპიჯიშ მანგას 600 კმ-ს. წყარპიჯეფი უთარაშო დაბალი რე, დინოხოლე მიშაჭკირელი წყარმარჩხე ჸუჯეფით. წყარპიჯიშ მანგას მიარე კოკი რე, დიდ გოძვენას გოჸუნს მარჯანიშ რაქეფი. უმენტაშო რე ქვიშამი დო ჯიმუანი ტიოზიშ რზენეფი, ბჟადალშე — ქუამი ტიოზეფი. ბჟაეიოლშე ომანიშ გვალეფიშ ნოჸელეფი რე. იროიანი წყარმალუეფი ვა რე.
ისტორია
რედაქტირაფასაამიროეფიშ ტერიტორიას მეგორაფილი უჯვეშაში ხორუეფი ითარიღებუ დოხოლაფირო ჯვ. წ. 5500 წანათ. ჯვ. წ. 3000 წანას მუთმოხვადუდჷ ალ-ხაჯარიშ გვალეფს ლინჯიშ მოპალუა დო უღჷდეს მესოპოტამიაწკჷმა ოვაჭარე ურთიართობეფი.[18] ოერეფოშქაშე ვაჭრუა რეგიონს ასეშა სტრატეგიულ შანულობას მეთმეჩანს.[19] I ოშწანურაშე რდჷ იროიანი ოვაჭარე რზალეფი, სირიაშ დო ერაყიშ ნოღეფწკჷმა. თაშნეშე გევითარჷ ოზუღე მიმოულაქ ინდოეთწკჷმა.
ისლამიშ გოფაჩუა
რედაქტირაფარეგიონს ისლამქ გიფაჩჷ 630 წანაშე. საამიროეფიშ ტერიტორიას რსებულ მუსხირენ ბურჯაფიშ უკული არაბეთიშ ჩქონს ისლამქ საბოლოოთ გიპატჷნ. 637 წანას რას-ელ-ხაიმა გჷმირინუაფუდჷ სასანიდურ ირანშა ისლამიშ მიშაჭკირუაშ პლაცდარმო.[20]
პორტუგალიური მართუალა (1506-1620)
რედაქტირაფაXVI ოშწანურაშე დოჭყაფილი, ვასკო და გამაშ ექსპედიციაშ უკული, პორტუგალიაქ დიჭყჷ ინდოეთიშ ოკიანეშ ექსპანსია. 1507 წანას პორტუგალარ თარსარდალ ალფონსო დე ალბუკერკექ მორჩილ ფლოტით გეჭოფუ ომანიშ ჸუჯი დო ჰორმუზიშ საროტი, ნამუქჷთ პორტუგალიარ ვაჭარეფს ინდოეთწკჷმა დუდიშული ვაჭრუაშ შილებუამობა მეჩჷ.[21] უკულიან წანეფს უკვე ემირატეფიშ ტერიტორია რდჷ პორტუგალიაშ ოღანკე, მორო თინეფს უწიენდეს მუჭოთ ემირატეფიშ ტერიტორიას მახორუ ტომეფწკჷმა ბურჯაფი, თაშნეშე ოსმალეთიშ იმპერიაშ მენტებეფიშ დათხინაფა. პორტუგალიარეფიშ დუდოთხილუე დგჷმილეფი იდვალუაფუდჷ ედომუშამ ბჟაეიოლ წყარპიჯის. XVII ოშწანურაშ დაჭყაფუს პორტუგალიარეფს ვაუღუდეს ოსტინდოეთიშ კომპანიაშ ალარინა დო თინეფი რეგიონშე სეფიანეფქ გეგნორაჸეს. თინეფი ბაჰრეინს მადვალუ თარი ბაზაშე 1602 წანას გეგნორაჸეს, ობჟათე ირანიშ ონიშლი ნოღა ბენდერ-აბასიშე 1615 წანას, რას-ელ-ხაიმაშე — 1620 წანას.[22]
საუდეფიშ მართუალა (1744–1891)
რედაქტირაფა1744-1818 წანეფს აბუ-დაბიშ საამიროშ ბჟადალ რეგიონი მიშმეშჷ საუდეფიშ მაართა, ოსმალო-საუდეფიშ ლჷმაშ უკული, 1881-1891 წანეფს საუდეფიშ მაჟირა სახენწჷფოშ აკოდგინალუაშა. აბუ-დაბიშ მამართალი ზაიედ იბნ ხალიფა 1880-იან წანეფს კატარწკჷმა დო საუდეფწკჷმა აწარმენდჷ ოხურგე ლჷმას. თიქ გორკვიაფილ წჷმოძინას მიოჭირინუ დო დირთინუ ლივაშ ოაზისი დო გაიათი.[23] თის ელ-ბურაიმიშ საუდეფშე გოდუდიშულაფას ომანი ხოლო ოხვარუდჷ. თეშ უკული რეგიონს აბუ-დაბიშ გოლინაქ მიძინჷ.[24] შეიხი ზაიედი ჭყანიერი ლიდერი რდჷ დო ემირატიშ ტერიტორიას მახორუ ტომეფი თის პატის ცენდეს. თიშ მართუალაშ პერიოდის, აბუ-დაბიშ ტერიტორიაქ სუმშახ გიძინჷ. შედეგო აბუ-დაბიქ მახერხ ზოხორინალაშ ასქილადა, 1880-იანი წანეფიშ უკული ალ-აინისჷთ აკონტროლენდჷ. არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფიშ დოსქილადირი საამიროეფი დღას ვაჸოფენა საუდეფიშ გოლინაშ გიმე.[25]
ბრიტანული მართუალა (1892–1971)
რედაქტირაფაზოხორინალა (1971)
რედაქტირაფასახენწჷფო
რედაქტირაფაფედერაციული ინსტიტუტეფი
რედაქტირაფაქიანაშ უჟინაში სხუნუ აკმოდირთუ 7 საამიროშ მამართალშე (ამირი), ნამუთ გიშმაგორუნს პრეზიდენტის დო პრემიერ-მინისტრის 5 წანაშ ხანით. ვაოფიციალურო პრეზიდენტიშ პოსტი აბუ-დაბიშ შეიხეფს ალ-ნაჰიანეფს გინმაჩამჷნა მონძეობათ, პრემიერ-მინისტრობა — დუბაიშ შეიხეფს, ალ-მაკტუმეფს. უჟინაშ სხუნუ გიშმაგორუნს მინისტრეფიშ სხუნუს დო 40 კოჩიან ორსხუე ერუანულ სხუნუს. დუბაიშ დო რას-ელ-ხაიმაშ საამიროეფიშ მოხ, არძა საამირო ორსხუე სასამართალო სისტემას დოჸუნს. ქიანაშ არძა საამიროს ქიმინჯენს თაშნეშე ისლამური სამართალი.
7 საამირო
რედაქტირაფა| საამირო | შილა | ფართობი კმ² |
ედომუშამი ფართობიშ პროცენტული წილი |
მახორობა | ედომუშამი მახორობაშ პროცენტული წილი |
მამართალი |
|---|---|---|---|---|---|---|
| აბუ-დაბიშ საამირო |  |
67 340 | 86,7 % | 1 548 655 | 31,2 % | შეიხი ხალიფა იბნ ზაიდ ალ ნაჰაიანი (2004 წანაშე) |
| აჯმანიშ საამირო |  |
259 | 0,3 % | 372 923 | 7,5 % | შეიხი ჰუმაიდ იბნ რაშიდ ალ-ნუაიმი (1981 წანაშე) |
| დუბაიშ საამირო |  |
3885 | 5 % | 1 770 533 | 35,6 % | შეიხი მოჰამედ იბნ რაშიდ ალ-მაკტუმი (2006 წანაშე) |
| რას-ელ-ხაიმაშ საამირო |  |
1684 | 2,2 % | 171 903 | 3,4 % | შეიხი საქრ ბინ მუჰამედ ალ-ყასიმი (1948 წანაშე) |
| უმ-ელ-ქაივაინიშ საამირო |  |
777 | 0,9 % | 69 936 | 1,4 % | შეიხი რაშიდ ბინ აჰმედ ალ-მუალა (1981 წლიდან) |
| ელ-ფუჯაირაშ საამირო |  |
1165 | 1,5 % | 137 940 | 2,9 % | შეიხი ჰამად იბნ მუჰამედ ალ-შარყი (1974 წანაშე) |
| შარჯაშ საამირო | |
2590 | 3,3 % | 895 252 | 18 % | შეიხი სულთან III ბინ მუჰამად ალ-ყასიმი (1987 წანაშე) |
დემოგრაფია
რედაქტირაფა
უდიდაში ნოღეფი: (1 ღურთუთა, 2005)
- დუბაი: 1 137 347
- აბუ-დაბი: 603 492
- შარჯა: 543 733
- ალ-აინი: 408 733
- აჯმანი: 226 172
- რას-ელ-ხაიმა: 115 949
მახორობაშ უმენტაშობა სუნიტი მუსლიმი რე, მორჩილი ნორთი აღიარენს შიიზმის. საამიროეფს მიარე ომუშებელო მოულირი შხვაში თური რე. თინეფიშ უმენტაშობა ინდოეთიშ სუბკონტინეტშე დო ფილიპინეფშე რე.
ეკონომიკა
რედაქტირაფაარაბეფიშ გოართოიანაფილ საამიროეფს მაღალინდუსტრიულ ეკონომიკა უღუ, ნამუქჷთ თინა მოსოფელიშ ართ-ართ არძაშე გოვითარაფილ ქიანათ გჷნართინუ. ქიანაშ თარი რესურსი ნაფთობი დო ორთაშობური გაზი რე. საუდიშ არაბეთიშე დო ქუვეითიშე გინორთელო, საამიროეფს გვიან დიჭყჷ ნაფთობიშ მოპალაფაქ. (1969 წ.) ზოხორინალაშ მოპალაფაშ უკული ქიანაშ ხეშუულებაქ გეგშეჸიდჷ შხვაშთურული ნაფთობიშ კონცერნეფიშ აქტივეფი. 1981 წანაშო ნაფთობშე მეღებულ მიშნაველეფქ 100-შა მიძინჷ. ქვერსემი სიდიდარე, ნამუსჷთ ქიანა ღებულენს ნაფთობშე, თარობას საშუალებას არზენს გახორციელას გრანდიოზული სოციალურ-ეკონომიკური პროგრამეფი. ქიანას რე დუდიშული ეკონომიკური ზონეფი, ნამუეფქჷთ მაართაშე დუბაიშ ონიშოლიშ (ჯაბალ‘ალი) ელმოლს დირსხუ 80-იან წანეფს. 90-იან წანეფს საამიროეფქ გჷნირთჷ არხო ბჟაეიოლიშ შხუ ოფინანსე ცენტრო. ქიანას ფაქტობურო ვარე ინფლაცია.
ოფუტეშ მეურნობას მუშენს მახორობაშ 5%. ოფუტეშ მეურნობა გჷმაჯერენს ოჭკომალ პროდუქტეფიშჸურე ქიანაშ მახორობაშ მოთხირიშ ხვალე ნახუთალს. ჩხომჭოფუაშე მეღებული მიშნაველეფი 4-შა უმოსი რე ოფუტეშ მეურნობაშე მეღებული მიშნაველეფშე.
ექსპორტი: ნაფთობი დო ნაფთობპროდუქტეფი, გაზი, ალუმინი.
იმპორტი: მონკა მანქანაშეკოგაფაშ პროდუქცია დო ოტრანსპორტე ანჯარაფა, ოფუტე-ომეურნე ჩხოლარეფი.
ოვაჭარე პარტნიორეფი: ტაილანდი, გოართოიანაფილი ომაფე, ჩინეთი, გერმანია, სინგაპური, ააშ, იაპონია, ინდოეთი, იტალია, ირანი (თიშა მოურს დუბაიშ ბიზნესიშ 20-30 %) დო ობჟათე კორეა.
სქოლიო
რედაქტირაფა- ↑ Fact sheet. U.ae. კითხირიშ თარიღი: 31 August 2020.
- ↑ Stewart, Dona J. (2013). The Middle East Today: Political, Geographical and Cultural Perspectives. London and New York: Routledge, ხს. 155. ISBN 978-0-415-78243-2.
- ↑ Day, Alan John (1996). Political Parties of The World. Stockton, ხს. 599. ISBN 1-56159-144-0.
- ↑ United Arab Emirates Constitution. UAE Ministry of Justice. კითხირიშ თარიღი: 10 October 2018.
- ↑ Statistics by Subject - Population. კითხირიშ თარიღი: 2023-11-02.
- ↑ Report for Selected Countries and Subjects: October 2024. International Monetary Fund.
- ↑ Human Development Report 2023/24 (en). United Nations Development Programme (13 March 2024). კითხირიშ თარიღი: 13 March 2024.
- ↑ The Federal Boundaries of the United Arab Emirates. კითხირიშ თარიღი: 28 March 2024.
- ↑ (in en)United Arab Emirates Country Summary, Central Intelligence Agency, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-arab-emirates/summaries/, წაკითხულია: 2023-11-02
- ↑ By Location | Pivot Table | Data Portal.
- ↑ (June 2021) „Multilingualism and the role of English in the United Arab Emirates“ (en). World Englishes 40 (2): ხს. 191–204. DOI:10.1111/weng.12507. ISSN 0883-2919.
- ↑ Production of Crude Oil including Lease Condensate 2016 (CVS download). U.S. Energy Information Administration. კითხირიშ თარიღი: 27 May 2017.
- ↑ U.S. Energy Information Administration, International Energy Statistics Archived 16 August 2016 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , accessed 17 January 2019.
- ↑ “United Arab Emirates profile“, BBC News, 14 November 2012. კითხირიშ თარიღი: 28 March 2024.
- ↑ IMF Data Mapper. Imf.org. კითხირიშ თარიღი: 12 February 2016.
- ↑ United Arab Emirates Archives (en). კითხირიშ თარიღი: 3 April 2022.
- ↑ Report on the situation of journalists in the UAE Input for the Secretary General Report on the safety of journalists and the issue of impunity (en). Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. კითხირიშ თარიღი: 12 May 2022.
- ↑ Abu Dhabi Islands Archaeological Survey (ADIAS). Adias-uae.com.
- ↑ More light thrown on Jebel Buhais Neolithic age. Uaeinteract.com.
- ↑ (2001) United Arab Emirates, a New Perspective. Trident Press Ltd, 83–84 ხს.. ISBN 978-1-900724-47-0.
- ↑ Moving and 'Sheikhing'! – NewsDay Zimbabwe. Newsday.co.zw (16 February 2013). Retrieved on 14 July 2013.
- ↑ UAE History: 2,000 to 200 years ago Archived 2014-07-08 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. . UAEinteract. Retrieved on 2014-01-26.
- ↑ Al-Hajji 2001, pp 171-4
- ↑ Al-Hajji 2001, pp. 175–6.
- ↑ Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis (1977) The Cambridge history of Islam, Cambridge University Press, ISBN 0-521-29136-4.