პანამა, ოფიციალური ედომუშამი ჯოხოდვალა პანამაშ რესპუბლიკა (ესპ. República de Panamá) — სახენწჷფო ცენტრალური ამერიკაშ უძგაშაშ ობჟათე ნორთის. ქიანა იდვალუაფუ ოორუე დო ობჟათე ამერიკაშ აკმაართაფალ კჷნჩხის. ბჟადალშე უხურგანს კოსტა-რიკა, ობჟათე-ბჟაეიოლშე — კოლუმბია, ოორუეშე ომძღჷ — კარიბიშ ზუღა დო ობჟთეშე — რჩქალი ოკიანე. ქიანაშ ნანანოღა რე პანამა.

პანამაშ რესპუბლიკა
ესპ. República de Panamá
პანამა
პანამაშ
ჰიმნი: Himno Istmeño
პანამაშ ორენი
ნანანოღა
(დო უკაბეტაში ნოღა)
პანამა

8°58′ ოორ. გ. 79°32′ ბჟად. გ. / 

ოფიციალური ნინა(ეფი) ესპანური
თარობა კონსტიტუციური დემოკრატია
 -  პრეზიდენტი ლაურენტინო კორტისო
ფართობი
 -  გვალო 75,517 კმ2 (118-ო)
 -  წყარი (%) 2.9
მახორობა
 -  2005 ფასებათ 3,230,000 (133-ა)
 -   census 2,839,177 
 -  მეჭედალა 43 ად/კმ2 (156-ა)
ედპ (ჸუპ) 2006 ფასებათ
 -  გვალო $27.551 მილიარდი (105-ა)
 -  ართ მახორუშე $7,283 (83-ა)
აგი (2007) 0.812 (მაღალი) (62-ა)
ვალუტა ბალბოა (PAB)
ბორჯიშ ორტყაფუ (UTC-5)
ქიანაშ კოდი PAN
Internet TLD .pa
ოტელეფონე კოდი +507

ესპანარეფიშე ემუშაფილქ დო დოხორელქ იჸუ XVI ოშწანურას. 1821 წანას გეგშართჷ ესპანეთის დო ქაკათჷ ახალი გრანადაშ ვიცე-ომაფეს, ეკვადორიშ დო ვენესუელაშ რსხუს, ნამუსჷთ დიდი კოლუმბიაშ რესპუბლიკა ჯოხოდჷნ. მუჟამსჷთ 1831 წანას, დიდი კოლუმბიაქ აკოციუნ, პანამაქ დო ახალ გრანადაქ ართო ქჷდოსკიდეს თე ეკონია სახენწჷფოშ ჯოხოდვალაშ გიმე. ახალ გრანადაქ მოგვიანაფათ კოლუმბიაშ რესპუბლიკათ გინირთჷ. ააშ–იშ მოხვარათ, 1903 წანას პანამაქ კოლუმბიას გეგჷშართჷ, თიშენ ნამდა პანამაშ არხი 1904–1914 წანეფს, ააშ–იშ არმიაშ ინჟინერიაშ კორპუსის დუდგჷმუდჷკონი. 1977 წანას ხე ქჷმაჭარჷ აპიჯალას, ნამუშ მეჯინათ XX ოშწანურაშ ბოლოს პანამაშ არხი ააშ–ს პანამაშა ედომუშამო ოკო გეგნუჩამუდჷკო.[1]

პანამაშ არხიშე მეღებული მუშნაველი ალმახანაშო პანამაშ ედომუშამი დინოხოლენი პროდუქტიშ შანულამი ნორთის წჷმარინუანს. პანამას თე ხანშო მასუმა ვარდა მაოთხა უდიდაში ეკონომიკა უღჷ ცენტრალურ ამერიკას;[2] თეწკჷმა ართო ქიანა არძაშე მალასიანი მარდუ დო ართ შურ მახორუშო მუშნაველეფიშჸურე მაართა რე თე რეგიონს.[3][4] 2010 წანას, პანამა მაანთხა ადამიერული გგოვითარაფაშ ინდექსიშ ჸურე ლათინურ ამერიკას, მოსოფელს - 54–ა..[5] მოსოფელიშ ეკონომიკური ფორუმიშ (WEF) 2010 წანაშ გლობალური კონკურენტუნარიანობაშ ინდექსიშ მუნაჩემეფით, პანამაშ ეკონომიკა მაჟირა არძაშე კონკურენტუნარიანიე ლათინურ ამერიკას. პანამაშ ჯუნგლეფს ბრელი რე ტროპიკული ჩანარეფი, ჩხოლარეფი დო ფურინჯეფი, ნამუშეთ კანკალე მოსოფელს შხვადო სოთინ ვეშმეფხვადნან.[6]

გეოგრაფია რედაქტირაფა

ქიანას რე ტროპიკული კლიმატი, მაღალი ლამე დო მუნაფილობათ. მესიშე ღურთუთაშახ ჭვემაშ სეზონიე, ღურთუთაშე მესიშა სქირე სეზონი.

რელიეფი უმენტაშო გერთელიე, ოლარჭაია, გვალეფით დო რზენეფით. ქიანაშ უმაღალაში კონკა რე — ვულკანი ბარუ (3475 მ) იდვალუაფუ ჩირიკიშ პროვინციას.

ორთაშობური რესურსეფი — ლინჯი, ჯა-ტყა, ზუღაშ პროდუქტეფი, თაშნეშე უღჷ ჰიდრო რესურსეფი, ნამუეფით შილებე ჰიდროელექტროსადგჷმეფიშ აკაგაფალო გიმირინუაფუდასჷნ.

პანამას შხირიე ტროპიკული ციკლონი დო ტყაშ დაჩხირი.

წყარმალუეფი დონძვარებულიე ოფუტე მეურნობაშ ნოსქილადუეფით, მუთ ოშქურანჯიე წყარმალუშ ფაუნაშო. ტროპიკული ტყალეფიშ უკანონო გჷშაკვათუა - თიშ დეგრადაციას გჷმიჭანუანს.

ისტორია რედაქტირაფა

ალმახანური პანამაშ ტერიტორია დოხორელი რდჷ ინდიარეფიშ ტომეფით (კუნა, ჩოკო დო გუიამი). ქიანაშ ობჟათე ნორთის გოფაჩილი რდჷ კოკლეშ ტომიშ კულტურა, მუშ გოშხვაფილი ტრადიციეფით, ნამუთ მეტალიშ დო კერამიკაშ ნივთეფიშ წარმუათ რჩქინელი რდეს. მაართა კონტაქტი ევროპაწკჷმა რდჷ 1501 წანას, ესპანარი როდრიგო დე ბასტიდასოწკჷმა.

1502 წანას ქრისტეფორე კოლუმბიქ იშარჷ პანამაშ ბჟაეიოლ წყარპიკის მუში მაანთხა შარალაშ ბორჯის.

 
ვასკო ნუნიეს დე ბალბოაშ ექსპედიციაშ მარშრუტი ცენტრალურ ამერიკას

1513 წანას ვასკო ნუნიეს დე ბალბოაქ გეგნორთჷ პანამაშ კჷნჩხი დო თინა რდჷ მაართა ევროპალი, ნამუქჷთ ძირჷ რჩქალი ოკიანე. 1510 წანას თიქ ქჷდარსხუ კოლონია დო რეგიონიშ გუბერნატორო გჷნირთჷ. მალას პორტობელოქ გჷნირთჷ ორქოშ გჷნოთირუაშ აკანქ ინკეფს დო ევროპალეფს შქას, თაშნეშე თაქ იშაყარუდეს ინგლისარი მეკობრეეფი. 1519 წანას ქჷდარსხუეს ქიანაშ მუმალი ნანანოღა — პანამა. ინგლისარ მეკობრექ ჰენრი მორგანქ, ნამუქჷთ უკული იამაიკაშ გუბერნატორო გჷნირთჷნ, გორჩუ ნოღა პორტობელო, 1671 წანას - ნოღა პანამა ხოლო.

შოტლანდიური კოლონიეფიშ ისტორიაქ პანამას ხანმერკექ გიშართჷ. 1696 წანას დოხოლაფირო 2500 შოტლანდიარ ემიგრანტიქ ქჷდარსხუ სავაჭარო კოლონია დარიენიშ პროვინციას.

ადმინისტრაციული დორთუალა რედაქტირაფა

პანამა ადმინისტრაციულო ირთუ 9 პროვინციათ (ესპ. provincias) დო 5 კომარკათ (ესპ. comarca indígena).

ხოლო ჟირი კომარკა მიშმურს პროვინციეფიშ აკოდგინალუაშა დო იერარქიულო პანამაშ რაიონეფიშ (ესპ. distrito) ეკვივალენტურიე.

პანამაშ ადმინისტრაციული დორთუალა
 
პანამაშ ადმინისტრაციული დორთუალა
ადმინისტრაციული
ერთული
ესპ. ადმინისტრაციული
ცენტრი
ფართობი
(კმ²)
მახორობა
(2000)[7]
  პროვინციეფი
1 ბოკას-დელ-ტორო Bocas del Toro ბოკას-დელ-ტორო 4 644 89 269
2 ჩირიკი Chiriquí დავიდი 6 548 368 790
3 კოკლე Coclé პენონომე 4 927 202 461
4 კოლონი Colón კოლონი 4 891 204 208
5 დარიენი Darién ლა-პალმა 11 897 40 284
6 ერერა Herrera ჩიტრე 2 341 102 465
7 ლოს-სანტოსი Los Santos ლას-ტაბლასი 3 804 83 495
8 პანამა Panama პანამა 11 671 1 385 052
9 ვერაგუასი Veraguas სანტიაგო-დე-ვერაგუასი 10 677 209 076
  კომარკეფი
C1 ემბერა-ვოუნაანი Emberá-Wounaan უნიონ-ჩოკო 4 398 8 246
C2 გუნა-იალა Kuna Yala ელ-პორვენირი 2 341 32 446
C3 კუნა-დე-მადუგანდი (1) Madugandí აკუა-იალა (Akua Yala) 2 318
C4 ნგობე-ბუგლე Ngöbe-Buglé ლიანო-ტუგრი 6 968 110 080
C5 კუნა-დე-ვარგანდი (2) Wargandí ნურა (Nurra) 775
სულ 78 200 2 835 872
(1) პანამაშ პროვინციაშ სუბპროვინციული კომარკა
(2) დარიენიშ პროვინციაშ სუბპროვინციული კომარკა

სახენწჷფო რედაქტირაფა

პანამა საპრეზიდენტო რესპუბლიკა რე. ქიანაშ მადუდე რე პრეზიდენტი, ნამუსჷთ მახორობა გჷშმაგორუნს ბონი გჷშაგორუეფით. 2009 წანაშ 1 ეკენიაშე, პანამაშ პრეზიდენტიე რიკარდო მარტინელი. კანონმადვალ ხეშუულებას ასრულენს ართპალატამი ერუანული ასამბლეა, ნამუთ აკმოდირთუ 5 წანაშ ხანით გჷშაგორილი 71 მაკათურშე.

ეკონომიკა რედაქტირაფა

პანამაშ ეკონომიკა პანამაშ არხიშ ექსპლუატაციას, თაშნეშე საბანკო დო სადაზღვევო ოკითხეფს, გემეფიშ რეგისტრაციას ქიანეფიშ მეჯინათ დო ტურიზმის გეპონჷ. თე ირფელი პანამაშ ედპ-იშ დო ქიანას დოსაქვარელიშ დოხოლ. 2/3-იე.

2009 წანაშ მეჯინათ, პანამაშ ედპ ართ შურ მახორუშო — 11,9 ვითოში დოლარი რდჷ (93-ა აბანი მოსოფელს).

იანაშ ედპ-იშ 17% დო დოსაქვარაფილეფიშ 18% რეწუას უკებჷ, ოფუტეშ მეურნობას ედპ-იშ 6% დო დოსაქვარაფილეფიშ 15% უკებჷ.

თარი ოფუტეშ მეურნობაშ პროდუქტეფიე — ბანანი, ორზა, ლაიტი, ყავა, შანქარიშ ლარჭემი დო შხვა.

რეწუალაშ თარი დარგეფიე — აკოგაფა, ლუდიშ წარმება, შანქარიშ წარმება, თაშნეშე ცემენტიშ დო შხვა აკაგაფალი მასალეფიშ წარმება.

მახორობა რედაქტირაფა

მახორობა — 3,230,000 (2005 წანაშ ეჭარუათ).

ორთშობური ძინა — 1,5%

მახორობაშ აკოდგინალუა:

დაბადება — 20,18% (96-ა აბანი მოსოფელს), ღურა — 4,66% (196-ა აბანი მოსოფელს). თელარაშ ოშქაშე ხანგინძალა — 77,25 წანა (74,47 წანა კოჩეფს, 80,16 წანა ოსურეფს).

ურბანიზაცია — 73%

ნინეფი რედაქტირაფა

ესპანური (ოფიციალური), ინგლისური (მახორობაშ დოხოლ. 14%-ის უჩქჷ), ფრანგული (მახორობაშ დოხოლ. 18%-ის უჩქჷ). პანამარეფიშ უმენტაშობა მუსხირენ ნინაშა რაგადანა.

რელიგია რედაქტირაფა

კათოლიკეფი აკმადგიანანა მახორობაშ 85%-ის დო პროტესტანტეფი — 15%-ის.

რესურსეფი ინტერნეტის რედაქტირაფა

სახენწჷფო სტრუქტურეფი რედაქტირაფა

პრესა რედაქტირაფა

შხვა რედაქტირაფა

სქოლიო რედაქტირაფა

  1. web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html Archived 2007-06-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |accessdate=December 23, 2010}}
  2. e web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html Archived 2018-12-27 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=CIA – The World Factbook – Field Listing – GDP (official exchange rate) |accessdate=January 12, 2010 |publisher=CIA}} And: CIA – The World Factbook – Country Comparison – National product. CIA. კითხირიშ თარიღი: January 12, 2010. See also: IMF.org
  3. cite web|url=http://www.nationmaster.com/graph/eco_fin_con_exp_etc_ann_gro-consumption-expenditure-etc-annual-growth Archived 2013-11-05 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=Annual % Growth – Final Consumption Expenditure, Etc. statistics – countries compared |publisher=NationMaster |accessdate=June 26, 2010}}
  4. Final Consumption Expenditure, Etc. constant 2000 us$ (per capita) (most recent) by country. Nationmaster.com. კითხირიშ თარიღი: June 26, 2010.
  5. cite web|title=Table 1: Human development index 2010 and its components|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf%7Cformat=PDF%7Caccessdate=November 6, 2010|publisher=UNDP|author=UNDP Human Development Report 2010}} p. 144
  6. cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm |work=BBC News | title=Country profile: Panama | date=June 30, 2010}}
  7. Viviendas y personas, según tipo de vivienda: República de Panamá por provincia.
 
ვიკიოწკარუეს? რე ხასჷლა თემაშენ: