პანამა

პანამაშ რესპუბლიკა
პანამაშ რესპუბლიკა ესპ. República de Panamá; პანამა
	ჰიმნი: Himno Istmeño;
	პანამაშ ორენი
ნანანოღა; (დო უკაბეტაში ნოღა)	პანამა; 8°58′ ოორ. გ. 79°32′ ბჟად. გ. /
ოფიციალური ნინა(ეფი)	ესპანური
თარობა	კონსტიტუციური დემოკრატია
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2006 ფასებათ
აგი (2007)	0.812 (მაღალი) (62-ა)
ვალუტა	ბალბოა (PAB)
ბორჯიშ ორტყაფუ	(UTC-5)
ქიანაშ კოდი	PAN
Internet TLD	.pa
ოტელეფონე კოდი	+507

პანამა, ოფიციალური ედომუშამი ჯოხოდვალა პანამაშ რესპუბლიკა (ესპ. República de Panamá) — სახენწჷფო ცენტრალური ამერიკაშ უძგაშაშ ობჟათე ნორთის. ქიანა იდვალუაფუ ოორუე დო ობჟათე ამერიკაშ აკმაართაფალ კჷნჩხის. ბჟადალშე უხურგანს კოსტა-რიკა, ობჟათე-ბჟაეიოლშე — კოლუმბია, ოორუეშე ომძღჷ — კარიბიშ ზუღა დო ობჟთეშე — რჩქალი ოკიანე. ქიანაშ ნანანოღა რე პანამა.

ესპანარეფიშე ემუშაფილქ დო დოხორელქ იჸუ XVI ოშწანურას. 1821 წანას გეგშართჷ ესპანეთის დო ქაკათჷ ახალი გრანადაშ ვიცე-ომაფეს, ეკვადორიშ დო ვენესუელაშ რსხუს, ნამუსჷთ დიდი კოლუმბიაშ რესპუბლიკა ჯოხოდჷნ. მუჟამსჷთ 1831 წანას, დიდი კოლუმბიაქ აკოციუნ, პანამაქ დო ახალ გრანადაქ ართო ქჷდოსკიდეს თე ეკონია სახენწჷფოშ ჯოხოდვალაშ გიმე. ახალ გრანადაქ მოგვიანაფათ კოლუმბიაშ რესპუბლიკათ გინირთჷ. ააშ–იშ მოხვარათ, 1903 წანას პანამაქ კოლუმბიას გეგჷშართჷ, თიშენ ნამდა პანამაშ არხი 1904 –1914 წანეფს, ააშ–იშ არმიაშ ინჟინერიაშ კორპუსის დუდგჷმუდჷკონი. 1977 წანას ხე ქჷმაჭარჷ აპიჯალას, ნამუშ მეჯინათ XX ოშწანურაშ ბოლოს პანამაშ არხი ააშ–ს პანამაშა ედომუშამო ოკო გეგნუჩამუდჷკო.^[1]

პანამაშ არხიშე მეღებული მუშნაველი ალმახანაშო პანამაშ ედომუშამი დინოხოლენი პროდუქტიშ შანულამი ნორთის წჷმარინუანს. პანამას თე ხანშო მასუმა ვარდა მაოთხა უდიდაში ეკონომიკა უღჷ ცენტრალურ ამერიკას;^[2] თეწკჷმა ართო ქიანა არძაშე მალასიანი მარდუ დო ართ შურ მახორუშო მუშნაველეფიშჸურე მაართა რე თე რეგიონს.^[3]^[4] 2010 წანას, პანამა მაანთხა ადამიერული გგოვითარაფაშ ინდექსიშ ჸურე ლათინურ ამერიკას, მოსოფელს - 54–ა..^[5] მოსოფელიშ ეკონომიკური ფორუმიშ (WEF) 2010 წანაშ გლობალური კონკურენტუნარიანობაშ ინდექსიშ მუნაჩემეფით, პანამაშ ეკონომიკა მაჟირა არძაშე კონკურენტუნარიანიე ლათინურ ამერიკას. პანამაშ ჯუნგლეფს ბრელი რე ტროპიკული ჩანარეფი, ჩხოლარეფი დო ფურინჯეფი, ნამუშეთ კანკალე მოსოფელს შხვადო სოთინ ვეშმეფხვადნან.^[6]

გეოგრაფია

ქიანას რე ტროპიკული კლიმატი, მაღალი ლამე დო მუნაფილობათ. მესიშე ღურთუთაშახ ჭვემაშ სეზონიე, ღურთუთაშე მესიშა სქირე სეზონი.

რელიეფი უმენტაშო გერთელიე, ოლარჭაია, გვალეფით დო რზენეფით. ქიანაშ უმაღალაში კონკა რე — ვულკანი ბარუ (3475 მ) იდვალუაფუ ჩირიკიშ პროვინციას.

ორთაშობური რესურსეფი — ლინჯი, ჯა-ტყა, ზუღაშ პროდუქტეფი, თაშნეშე უღჷ ჰიდრო რესურსეფი, ნამუეფით შილებე ჰიდროელექტროსადგჷმეფიშ აკაგაფალო გიმირინუაფუდასჷნ.

პანამას შხირიე ტროპიკული ციკლონი დო ტყაშ დაჩხირი.

წყარმალუეფი დონძვარებულიე ოფუტე მეურნობაშ ნოსქილადუეფით, მუთ ოშქურანჯიე წყარმალუშ ფაუნაშო. ტროპიკული ტყალეფიშ უკანონო გჷშაკვათუა - თიშ დეგრადაციას გჷმიჭანუანს.

ისტორია

თარი სტატია: პანამაშ ისტორია.

ალმახანური პანამაშ ტერიტორია დოხორელი რდჷ ინდიარეფიშ ტომეფით (კუნა, ჩოკო დო გუიამი). ქიანაშ ობჟათე ნორთის გოფაჩილი რდჷ კოკლეშ ტომიშ კულტურა, მუშ გოშხვაფილი ტრადიციეფით, ნამუთ მეტალიშ დო კერამიკაშ ნივთეფიშ წარმუათ რჩქინელი რდეს. მაართა კონტაქტი ევროპაწკჷმა რდჷ 1501 წანას, ესპანარი როდრიგო დე ბასტიდასოწკჷმა.

1502 წანას ქრისტეფორე კოლუმბიქ იშარჷ პანამაშ ბჟაეიოლ წყარპიკის მუში მაანთხა შარალაშ ბორჯის.

ვასკო ნუნიეს დე ბალბოაშ ექსპედიციაშ მარშრუტი ცენტრალურ ამერიკას

1513 წანას ვასკო ნუნიეს დე ბალბოაქ გეგნორთჷ პანამაშ კჷნჩხი დო თინა რდჷ მაართა ევროპალი, ნამუქჷთ ძირჷ რჩქალი ოკიანე. 1510 წანას თიქ ქჷდარსხუ კოლონია დო რეგიონიშ გუბერნატორო გჷნირთჷ. მალას პორტობელოქ გჷნირთჷ ორქოშ გჷნოთირუაშ აკანქ ინკეფს დო ევროპალეფს შქას, თაშნეშე თაქ იშაყარუდეს ინგლისარი მეკობრეეფი. 1519 წანას ქჷდარსხუეს ქიანაშ მუმალი ნანანოღა — პანამა. ინგლისარ მეკობრექ ჰენრი მორგანქ, ნამუქჷთ უკული იამაიკაშ გუბერნატორო გჷნირთჷნ, გორჩუ ნოღა პორტობელო, 1671 წანას - ნოღა პანამა ხოლო.

შოტლანდიური კოლონიეფიშ ისტორიაქ პანამას ხანმერკექ გიშართჷ. 1696 წანას დოხოლაფირო 2500 შოტლანდიარ ემიგრანტიქ ქჷდარსხუ სავაჭარო კოლონია დარიენიშ პროვინციას.

ადმინისტრაციული დორთუალა

თარი სტატია: პანამაშ ადმინისტრაციული დორთუალა.

პანამა ადმინისტრაციულო ირთუ 9 პროვინციათ (ესპ. provincias) დო 5 კომარკათ (ესპ. comarca indígena).

ხოლო ჟირი კომარკა მიშმურს პროვინციეფიშ აკოდგინალუაშა დო იერარქიულო პანამაშ რაიონეფიშ (ესპ. distrito) ეკვივალენტურიე.

პანამაშ ადმინისტრაციული დორთუალა

№	ადმინისტრაციული ერთული	ესპ.	ადმინისტრაციული ცენტრი	ფართობი (კმ²)	მახორობა (2000)^[7]
	პროვინციეფი
1	ბოკას-დელ-ტორო	Bocas del Toro	ბოკას-დელ-ტორო	4 644	89 269
2	ჩირიკი	Chiriquí	დავიდი	6 548	368 790
3	კოკლე	Coclé	პენონომე	4 927	202 461
4	კოლონი	Colón	კოლონი	4 891	204 208
5	დარიენი	Darién	ლა-პალმა	11 897	40 284
6	ერერა	Herrera	ჩიტრე	2 341	102 465
7	ლოს-სანტოსი	Los Santos	ლას-ტაბლასი	3 804	83 495
8	პანამა	Panama	პანამა	11 671	1 385 052
9	ვერაგუასი	Veraguas	სანტიაგო-დე-ვერაგუასი	10 677	209 076
	კომარკეფი
C1	ემბერა-ვოუნაანი	Emberá-Wounaan	უნიონ-ჩოკო	4 398	8 246
C2	გუნა-იალა	Kuna Yala	ელ-პორვენირი	2 341	32 446
C3	კუნა-დე-მადუგანდი ⁽¹⁾	Madugandí	აკუა-იალა (Akua Yala)	2 318
C4	ნგობე-ბუგლე	Ngöbe-Buglé	ლიანო-ტუგრი	6 968	110 080
C5	კუნა-დე-ვარგანდი ⁽²⁾	Wargandí	ნურა (Nurra)	775
	სულ			78 200	2 835 872

⁽¹⁾ პანამაშ პროვინციაშ სუბპროვინციული კომარკა
⁽²⁾ დარიენიშ პროვინციაშ სუბპროვინციული კომარკა

სახენწჷფო

პანამა საპრეზიდენტო რესპუბლიკა რე. ქიანაშ მადუდე რე პრეზიდენტი, ნამუსჷთ მახორობა გჷშმაგორუნს ბონი გჷშაგორუეფით. 2009 წანაშ 1 ეკენიაშე, პანამაშ პრეზიდენტიე რიკარდო მარტინელი. კანონმადვალ ხეშუულებას ასრულენს ართპალატამი ერუანული ასამბლეა, ნამუთ აკმოდირთუ 5 წანაშ ხანით გჷშაგორილი 71 მაკათურშე.

სახენწჷფო სისტემა : რესპუბლიკა.
სახენწჷფოშ მადუდე : პრეზიდენტი რიკარდო მარტინელი (2009 წანაშე).
კანონმადვალუ ორგანო : ართპალატამი პარლამენტი (71 მაკათური).

ეკონომიკა

თარი სტატია: პანამაშ ეკონომიკა.

პანამაშ ეკონომიკა პანამაშ არხიშ ექსპლუატაციას, თაშნეშე საბანკო დო სადაზღვევო ოკითხეფს, გემეფიშ რეგისტრაციას ქიანეფიშ მეჯინათ დო ტურიზმის გეპონჷ. თე ირფელი პანამაშ ედპ-იშ დო ქიანას დოსაქვარელიშ დოხოლ. 2/3-იე.

2009 წანაშ მეჯინათ, პანამაშ ედპ ართ შურ მახორუშო — 11,9 ვითოში დოლარი რდჷ (93-ა აბანი მოსოფელს).

იანაშ ედპ-იშ 17% დო დოსაქვარაფილეფიშ 18% რეწუას უკებჷ, ოფუტეშ მეურნობას ედპ-იშ 6% დო დოსაქვარაფილეფიშ 15% უკებჷ.

თარი ოფუტეშ მეურნობაშ პროდუქტეფიე — ბანანი, ორზა, ლაიტი, ყავა, შანქარიშ ლარჭემი დო შხვა.

რეწუალაშ თარი დარგეფიე — აკოგაფა, ლუდიშ წარმება, შანქარიშ წარმება, თაშნეშე ცემენტიშ დო შხვა აკაგაფალი მასალეფიშ წარმება.

მახორობა

მახორობა — 3,230,000 (2005 წანაშ ეჭარუათ).

ორთშობური ძინა — 1,5%

მახორობაშ აკოდგინალუა:

მეტისეფი 70%
ნეგროიდეფი, მულატეფი, სამბო 14%
ჩეკანამეფი 10%
ინდიარეფი 6%

დაბადება — 20,18% (96-ა აბანი მოსოფელს), ღურა — 4,66% (196-ა აბანი მოსოფელს). თელარაშ ოშქაშე ხანგინძალა — 77,25 წანა (74,47 წანა კოჩეფს, 80,16 წანა ოსურეფს).

ურბანიზაცია — 73%

ნინეფი

ესპანური (ოფიციალური), ინგლისური (მახორობაშ დოხოლ. 14%-ის უჩქჷ), ფრანგული (მახორობაშ დოხოლ. 18%-ის უჩქჷ). პანამარეფიშ უმენტაშობა მუსხირენ ნინაშა რაგადანა.

რელიგია

კათოლიკეფი აკმადგიანანა მახორობაშ 85%-ის დო პროტესტანტეფი — 15%-ის.

რესურსეფი ინტერნეტის

სახენწჷფო სტრუქტურეფი

პრესა

«La Prenza»
«Panama News»
«El Siglo» Archived 2015-01-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

შხვა

პანამაშ პორტალი
პანამაშ რუკეფი
პანამაშ რესპუბლიკაშ კანონდვალუა «О трасте» № 1 от 1984 года Archived 2013-07-21 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. (რუსულო)

სქოლიო

↑ web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html Archived 2007-06-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |accessdate=December 23, 2010}}
↑ e web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html Archived 2018-12-27 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=CIA – The World Factbook – Field Listing – GDP (official exchange rate) |accessdate=January 12, 2010 |publisher=CIA}} And: CIA – The World Factbook – Country Comparison – National product. CIA. კითხირიშ თარიღი: January 12, 2010. See also: IMF.org
↑ cite web|url=http://www.nationmaster.com/graph/eco_fin_con_exp_etc_ann_gro-consumption-expenditure-etc-annual-growth Archived 2013-11-05 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=Annual % Growth – Final Consumption Expenditure, Etc. statistics – countries compared |publisher=NationMaster |accessdate=June 26, 2010}}
↑ Final Consumption Expenditure, Etc. constant 2000 us$ (per capita) (most recent) by country. Nationmaster.com. კითხირიშ თარიღი: June 26, 2010.
↑ cite web|title=Table 1: Human development index 2010 and its components|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf%7Cformat=PDF%7Caccessdate=November 6, 2010|publisher=UNDP|author=UNDP Human Development Report 2010}} p. 144
↑ cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm |work=BBC News | title=Country profile: Panama | date=June 30, 2010}}
↑ Viviendas y personas, según tipo de vivienda: República de Panamá por provincia.

[cia-1] web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html Archived 2007-06-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |accessdate=December 23, 2010}}

[2] web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html Archived 2018-12-27 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=CIA – The World Factbook – Field Listing – GDP (official exchange rate) |accessdate=January 12, 2010 |publisher=CIA}} And: CIA – The World Factbook – Country Comparison – National product. CIA. კითხირიშ თარიღი: January 12, 2010. See also: IMF.org

[3] te web|url=http://www.nationmaster.com/graph/eco_fin_con_exp_etc_ann_gro-consumption-expenditure-etc-annual-growth Archived 2013-11-05 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. |title=Annual % Growth – Final Consumption Expenditure, Etc. statistics – countries compared |publisher=NationMaster |accessdate=June 26, 2010}}

[4] Final Consumption Expenditure, Etc. constant 2000 us$ (per capita) (most recent) by country. Nationmaster.com. კითხირიშ თარიღი: June 26, 2010.

[5] te web|title=Table 1: Human development index 2010 and its components|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf%7Cformat=PDF%7Caccessdate=November 6, 2010|publisher=UNDP|author=UNDP Human Development Report 2010}} p. 144

[6] te news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm |work=BBC News | title=Country profile: Panama | date=June 30, 2010}}

[7] Viviendas y personas, según tipo de vivienda: República de Panamá por provincia.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]